Historiae Adversum Paganos

semet ipsos perditioni impenderent. factum est, fit, amatur et clamatur ut fiat: qui pro mactanda gregis sui pecude fortasse offenderentur, pro interficienda cordis sui uirtute laetantur. quin potius Nasicae erubescant, qui Christianis exprobrandum putant et non nobis de hostibus, quos semper habuerunt, sed illi de theatro, quod haberi prohibuerat, conquerantur.

Igitur in Hispania Sergius Galba praetor Lusitanos citra Tagum flumen habitantes cum uoluntarios in deditionem recepisset, per scelus interfecit; simulans enim de commodis eorum se acturum fore, circumpositis militibus cunctos inermes incautosque prostrauit. quae res postea uniuersae Hispaniae propter Romanorum perfidiam causa maximi tumultus fuit.

Anno ab Vrbe condita DCII L. Censorino et M. Manilio consulibus tertium Punicum bellum exortum est. igitur cum senatus delendam Carthaginem censuisset, profecti in Africam consules et Scipio tunc tribunus militum prope Vticam [*]( AVCTORES § 10 Liuius 48 (cf. Per. 49) § 1 — § 3 Liuius 49 (ad § 1 cf. Per. et Eutrop. 4, 10); § 1 DCII numerus est Liuianus ) [*]( EXPILATORES 19 tunc tribnnus militum Orosianis aliis alio loco inseruit Paulus 80, 19 ) [*]( 1 sed male om. D 2 a] ad D1 3 semet] in semet L || inpenderent LB 4 est fit amatur] ẽ·∗∗∗amator (amaetur al. m.) · 2ficiat (del. al. m.) fatentur (n del. al. m.) B || mactando D ||greges R1 7 uobis D1 nobus (sic) D2 8 prohib∗erat (er. uix u; e statim ex r) D1 prohibitum D2 9 conquaerantur L 10 sergius] LRD; Seruius Fabr. sh ||praetor] pr· (quo alibi usus est etiam pro populo romano) L ||scitra D 11 habetatis (-os 2) D 12 similans Ra 13 a circumposetis (-itis 2) D || ermis D1 14 po. strauit D 15 propterėȧ L 16 DC· mo seoundo L sescentisemo secumdo (s secunda in x, m sec. in n corr. m. 2) D DIIRa ||lucio D lutio R || censurino D || marco BD || conse . L 18 karth- R 19 mil. L )

ibi Carthaginiensibus euocatis iussisque ut arma et naues traderent nec moratis, tanta uis armorum repente tradita est, ut facile tota ex his Africa potuisset armari.

sed Carthaginienses postquam arma tradiderant et relicta urbe recedere procul a mari decem milibus passuum iussi sunt, dolorem ad desperationem contulerunt aut defensuri cinitatem aut cum ipsa per ipsam sepeliendi, ducesque sibi duos Hasdrubales creauerunt.

arma primum facere adgressi aeris ferrique inopiam auri argentique metallis suppleuerunt. consules oppugnare Carthaginem statuunt, cuius situs fuisse huiusmodi dicitur:

uiginti duo milia paasaum muro amplexa, tota paene mari cingebatur absque faucibus, quae tribus milibus passuum aperiebantur. is locus murum triginta pedes latum habuit saxo quadrato in altitudinem cubitorum quadraginta.

arx, cni Byrsae nomen erat, paulo amplius quam duo milia passuum tenebat. ex una parte murus communis erat urbis et Byrsae imminens mari, quod mare Stagnum uocant, [*]( AVCTORES § 4̶̶̶̶̶̶-§ 6 Liuius 49, sed § 4 etiam Florus 2, 15 § 10; ad § 5 cf. Periocha 51 princ., ad§ 6 obiectu Vergil. | Aen. 1, 160 ) [*]( EXPILATORES 1 Carthag.-8 creauerunt compilauit Paulus 80 8 arma - 9 suppleuerunt expressit Paulus 80, 16 sq. 10 cuius situs - 17 mari compilauit Seuerus Chron. p. 453 [qui 11 XXII] 10 cuius — p. 272, 1 tranquillatur compilauit Paulus 82 ) [*]( 1 africani (pr. i ex a m. 2, i fin. in ras. ex a m. 2) D || carthaginiensebus (-inensibus 2) D karth- R 2 iussique Ra || morata. L1 3 tota africa facile ex his R facile ex his (ea H) tota africa KMH ex ea tota africa B 4 carthaginiensis (-inenses 2) D karth- R 5 cedere L 7 pernpsam D || sepelliendi \'LRa sipiliendi D1 8 hasdrubalis (i statim in e m. 1) D\' hastrubales D2 || aggressi Rb 9 metalis Ra || suppleueruni D\' 10 karth- R || cuius situs fuisse huiusmodi] cuins modi D xxii milia R, item B; uigintia milia υ 12 pene Rb 13 his D ||treginta D XXX R 14 altitudine LHB || XL R 16 erat) (H) υ est LRDς om. X2 17 inminens R || uocant] LRD uocabant v )

consules igitur quamuis aliquantam muri partem quassatam machinis diruissent, tamen a Carthaginiensibus uicti ac repulsi sunt : quos fugientes Scipio repulso intra muros hoste defendit. Censorinus in Vrbem rediit. Manlius omissa Carthagine ad Hasdrubalem arma conuertit.

Scipio Masinissa mortuo inter Masinissae filios tres Numidiae regnum diuisit. quo circa Carthaginem reuerso Manlius Tezagam urbem expugnauit atque diripuit; duodecim milia ibi Afrorum caesa, sex milia capta sunt. Hasdrubal Poenorum imperator, Masinissae nepos, subselliorum fragmentis in curia a suis propter suspicionem proditionis occisus est.

Iuuentius praetor in Macedonia aduersus Pseudophilippum congressus, cum maxima clade totius Romani exercitus interfectus est.

Anno ab Vrbe condita DCVI id est anno quinquagensimo post bellum Punicum secundum Cn. Cornelio Lentulo L. [*]( AVCTORES § 7 Liuius 49 (cf. Periocha) § 8 Liuius 50 (cf. Per. et Eutrop. 4, 11) § 9 Liuius 50 (cf. Per. et Eutrop. 4, 13); illud totius haud dubie Orosianum est cap. 28 § 1 DCVI numerus male computatus uidetur esae ex quarto (§ 7) et a. DCII (22 § r) || anno — secundum ex Eutropio 4, 10 ut uid. qui tamen LI habet; nec sibi ipsi constat compilator (cf. 4, 20 DXXXXVI) || Cn. Cornelio-§ 4 consumpti sunt Liuius 51 (ad § 1 et § 4 cf. Periocha) ) [*]( EXPUILATORES 1 consules—4 defendit exscripsit Paulus 80, 17-20 ) [*]( 1 obiectu (o in ras. al. m.) R obiecto D ||tranquillatur] L item A (et KMH ut uid.) h strangulatur RD item GV3, (p. ras.) TONU stranguilatur V3 (a. ras.) B || consolae figitur (f in s radendo corr., inter ae et f m. 2-) D 3 karth- R 4 repulso (r in s ut uid. mut., m. 2) D || derendit D1 || censurinus D 5 manlius] LRD Manilius fsh || karth- R 6 hasdrubabem Da || massinissa R 7 massinissae R (Un. 10 masinissae idem) 8 karth- R || manlius] LRD Manilius fsh || tizicam D || atque diripuit om. D || adque LRa 9 duodecem D1 XII B || ibi add. S. u. m. 2 in L || sex milia] VI milia B sex LD 12 praetor] pr. L || machedonia R113 romam D 15 sescentensimo (-tisemo D) sexto LD DCIII (sic) R item N ||quinquagensimo] LRa quinquaginsemo D1 quinquagesimo RbD2 16 gn. L gneo BD || cornilio lenta |locucio mumio D || lucio B )

ubi dum sex continuis diebus noctibusque pugnatur, ultima Carthaginienses desperatio ad deditionem traxit petentes, ut quos belli clades reliquos fecit, saltem seruire liceat.

primum agmen mulierum satis miserabile, post uirorum magis deforme descendit. nam fuisse mulierum xxv milia, uirorum xxx milia memoriae traditum est. rex Hasdrubal se ultro dedit.

transfugae qui Aesculapii templum occupauerant, uoluntario praecipitio dati igne consumpti sunt, uxor Нasdrubalis se duosque filios secum uirili dolore et furore femineo in medium iecit incendium, eundem nunc mortis exitum faciens nouissima regina Carthaginis, quem quondam prima fecisset.

ipsa autem ciuitas decem et septem continuis diebus arsit miserumque spectaculum de uarietate condicionis humanae uictoribus suis praebuit.

diruta est autem Carthago omni murali lapide in puluerem [*]( AVCTORES § 4 uxor Hasdrubalis—§ 5 arait Florus 2, 15 6 17 et 18 (cf. Per. 51) § 6 et § 7 Liuius 51 et Eutropius 4, 12 (ad § 7 cf. Flor. 2, 15 § 1 et ad illud quarto etiam Perioch. 49 princ.); § 6 DCC cf. 7, 2 § 9 et 5, 1 § 5 ) [*]( EXPILATORES 1 Scipio .. 14 XVII.. diebus arsit .. 16 Carthago- 17 erat compilauit Seuerus Charon. p. 453, qui male 17 DCCXXXVII, ubi uoluit fort. DCLXIVIII (LXXII Oros. 4, 6 et DCVI 4,23) 2 dum-12 incendium (om. 6 magia deforme, 8 memoriae, 11 uirili dol. et) et 13 ipsap. 274, 4 terminatum est (om. 15 de—humanae et p. 274, 1 septing.— erat) insertis Orosianis aliis Eutropianisque exscripsit Paulus 81 et 82 ) [*]( 1 conss. L consolebus (-libus 2) D1 || publius RD || karth- R 2 sort∗e∗∗molituss (e ex a in ras.) R 8 continuis sex D || noctibusque] noctibusL || karth- B 5 reliquias D2 || saltim R1D 6 mirabile Ra|| post uirorum] LRDB uirorum post fsh 7 xxumilia L uiginti quinque milia D || . xxx. mil. L triginta milia D 8 memoria R1 || dedidit DUaB9 esculapi B || uoluntario (u alt. in ras. al. m.) B 10 dati] dadi D1 cladi D\' || igneque D\' || haatrubalis D\' 11 uirili] uiri D || femenio D\' 18 karth- B || condam D1 14 sedecim B|| miserumq. (q. om. m.1 s. s m. 2) L 15 conditionis R 16 est autem] autem R1 autem est R2 || karth- B || murabili U n lapide in] lapidem D1 ) [*]( V. ) [*]( 18 )

multitudo omnis captiuorum exceptis paucis principibus uenundata est. ita quarto quam coeptum fuit anno bellum Punicum tertium terminatum est.