Historiae Adversum Paganos

Praeceperas mihi, uti aduersus uaniloquam prauitatem eorum, qui alieni a ciuitate Dei ex locorum agrestium conpitis et pagis pagani uocantur siue gentiles quia terrena sapiunt, qui cum futura non quaerant, praeterita autem aut obliuiscantur aut nesciant, praesentia tamen tempora ueluti malis extra alitum infestatissima ob hoc solum quod creditur Christus et colitur Deus, idola autem minus coluntur, infamant:

— praeceperas ergo, ut ex omnibus qui haberi ad praesens possunt historiarum atque annalium fastis, quaecumque aut bellis grauia aut corrupta morbis aut fame tristia aut terrarum motibus terribilia aut inundationibus aquarum insolita aut eruptionibus ignium metuenda aut ictibus fulminum plagisque grandinum saeua uel etiam parricidiis flagitiisque misera per [*]( EXPILATORES 7 ex locorum — gentiles cf. Isidor. Orig. 8, 10, 1 ) [*]( 1 habire D || spraenit B praeuit m. 1 D II generali amore D II ceciali amore conexus] et speciali conexus *ςh 2 parne (e in i corr. el m.) R 3 factum] pactum B* 4 tuum om. B 5 eo R neo om. BD || comulatiua P et ante corr. ut uid. B || quo* B || Post feci (fici D) nigris rubrisque litteris: EXPLICIT PROLOGVS INCIP (INCIPIT R PATXI HOKOSI PEB (HOROSII PRBTI B) HISTOHIAR. (HISTORIARV B) AD- VERSVM (-SV S) PAGANOS LIВ. PRIMVS PR 6 Praeceperas — 8 vocant® litt. maiusculis B || praeciperas D || uti] ut scriberem ex g („Lugdd. 1. 2 4, Periz., Vlt.u) h perperam II 〈a〉duersus B || uaniloqua D 7 a〈łieni a) B || (ex lo)corum B || conp(itis et pagi)s B II conpetis (e |ex i corr. P) PRl competis R2D 8 ter(rena sa〉piunt B 5 arant D || obliuiscuntur B 10 nesciunt B II tamen] tantum *ςυ || -pura (m in raa.) P || uelud B 11 infes**tissima B imfestatisima B infestissima fh 12 atem P II colantur PB II imfamant B 13 qui.(a eras ) P 14 adque PaB II an**nalium (fuit ani- mium) R 15 tristi∗∗a B tristicia D 17 plaque Pa 18 grandin〈um sa)eua B grandinem (v s. e s. m. 1) seu D || flagitiis paricidiisque B -que] qu∗e B II missera B ) [*](1*)

maxime cum reuerentiam tuam perficiendo aduersum hos ipsos paganos undecimo libro insistentem — quorum iam decem orientes radii mox ut de specula ecclesia-

sticae claritatis elati sunt toto orbe fulserunt - leui opusculo occupari non oporteret et sanctus filius tuus, Iulianus Carthaginiensis, seruus Dei, satisfieri super hac re petitioni suae eadem fiducia qua poposcit exigeret:

dedi operam et me ipsum in primis confusione pressi. cui plerumque reputanti super modum exaestuauisse praesentium clades temporum uidebantur.

nanctus sum enim praeteritos dies non solum aeque ut hos graues, uerum etiam tanto atrocius miseros quanto longius a. remedio uerae religionis alienos: ut merito hac scrutatione claruerit regnasse mortem auidam sanguinis, dum ignoratur religio quae prohiberet a sanguine; ista inlucescente, illam [*](1 secula Bx || reperissem P reperisse B1 repperisse Bm 3 adversus B || insistentem] R2B existent*e (una littera erasa et e fin. ex parte in ras. ; corr. 1 m.) P existentem R1D 4 iam (i in ras.) P p decim B || orientis D || radii... (s eras.) P || ut (t in ras. 0 m. 2) R || ∗eclesiasticae (a eras.; c m. ut uid. 1) P ecclesiastice̜ (l in ras. m. 2) B aeclesiasticae B ecclisiastici D 5 sunt om. B e 6 occupare D || (et sanctus) B || karthaginiensis P karthagininsis (c 2) R chartaginiensis B cartaginiensis D 7 seru(us dei satis〉fieri B || pe∗titioni (p post pe eras.) P petitiones (e altera in i corr. m. 2) B petitionis B pitioni (coniunctum cum re) D 8 eade(m fid)ucia Bt B II popiscit D poposci* P1 (sic) 9 imprimis R2 || confussiono B || pr*essi R praesi B || supra v 10 modo D || exe̜atuaḅι̌sse (corr. 1 uel 2 m.) P exaestuabisse (b in u corr. 2) R || uidebantur (n eras.! P 11 na∗ctus (eras. n) PB || enim sum h || enim] autem B || s praeteritus D|| deque (d eras.) P eque R1|| hoc (corr. 1 aut 2 m.) P 12 grauis R1 || misseros B 13 uere D || relegioms P* || scratatione D 14 regnassse (a altera eras.) P || auidam (ui m. 1 aut 2) P panidam B1 || ignorator D 15 relegio P || q: D || prohiberit D H isti a. ras. R || inlucescente] B inluclscente (m. 1) D conlucescente P c̣ο̣nlucescente∗ (e prima ex i corr.; eras. m) B || illa D )

exceptis uidelicet semotisque illis diebus nouissimis sub fine saeculi et sub apparitione Antichristi uel etiam sub conclusione iudicii, quibus futuras angustias, quales ante non fuerint, dominus Christus per scripturas sanctas sua etiam contestatione praedixit,

cum secundum ipsum quidem qui et nunc et semper est modum uerum apertiore ac grauiore discrimine, per intolerabiles tribulationes temporum illorum sanctos probatio. impios perditio consequetur.

et quoniam omnes propemodum tam apud Graecos quam apud Latinos studiosi ad scribendum uiri, qui res gestas regum populorumque ob diuturnam memoriam uerbis propagauerunt, initium scribendi a Nino Beli filio, rege Assyriorum, fecere —

qui cum opinione caeca mundi originem creaturamque hominum sine initio credi uelint, coepisse tamen ab hoc regna bellaque definiunt,

quasi uero eatenus humanum genus ritu pecudum uixerit et tunc primum ueluti ad nonam [*]( AYcroRES 6 script. sanctas] euang. Matth. 24, Marc. 13 cap. 1 § 1.2 cf. Tertullianus de pallio 2 ) [*]( 1 constupu1sse P constipuisse R1B (u supra i priorem erasa in R || illa D || praeualent (re 2) Illam B praeualit illam D 2 p(eni)tua B paenitus PB* || futura D || regnauit B 3 uidellicet D 4 aparitione Pa ||antechriati BD 5 qualis D || fuerunt B 6 scribturas PB || sancta* (corr. m. 1 aut 2) P II sua* (m ut uid. er.) D 7 cum secundam (non post cum s. s. 1 aut 2 m.) P || secumdum B || quidem (m m. 1 aut 2) P j[ qui et] qui D || est om. B 8 modum] munus D [| uerom D || ac] et Bt || intollerabiles (1 prima erasa) R istolerabilis D 9 tribulationis ,D || sanctus D || impius D 10 per(ditio co)nsequatur B || consequetur (quetur paene euanuerunt) P consequitur D || prope(modum t)am B propemodo tam D 11 apud graecos quam om. D || grecos quam apud in marg. add. m. 1 R || grecos B || latiane D || stu(diosi a)d B 12 regestas Da || diuturna D, 13 propagarant B 14 asiyriorum (corr. m. 1 aut 2) P asyriorum B asfiriorum D || facere R1 fecire D || ceca B 15 creaturamque (fuit craeat ante ras.) P || initin D || nelint coepiese] uell incoepisse D II tellint B ante rasB 16 hac Bm|| difflniunt B || eatinus BD li pecodum BD || uixerit (i ex corr.) P || et nunc R1 et tunc om. B )

ego initium miseriae hominum ab initio peccati hominis ducere institui, paucis dumtaxat isdemque breuiter delibatis.

Sunt autem ab Adam primo homine usque ad Ninum \'magnum\' ut dicunt regem, quando natus est Abraham, anni ΙΙI.CLXXXIIII, qui ab omnibus historiographis uel omissi uel ignorati sunt.

a Nino autem uel Abraham usque ad Caesarem Augustum id est usque ad natiuitatem Christi, quae fuit anno imperii Caesaris quadragesimo secundo, cum facta pace cum Parthis Iani portae clausae sunt et bella toto orbe cessarunt, colliguntur anni n xv in quibus se inter actores scriptoresque omnium otia negotiaque triuerunt.

quapropter res ipsa exigit ex his libris quam breuissime uel pauca contingere, qui originem [*]( AVCTORES 4 magnum cf. Iustin. 1, 1 § 7 6 Hier. chron. Eus. II p. 8. 149. 199 (ef. I p. 90) ed. Schoene 7 a Nino — 11 ΙΙ·ΧV Hier. a. Abr. 2016, cf. Oros. 6, 21. 22; 7, 2 11 actores scriptoresque Sallust. Cat. 3, 2 ) [*]( EXPILATORES 3 Sunt autem ab Adam - 6 quattuor, 7 a Nino autem — 9 secundo, 10 colliguntur—11 quindecim laudant Annales Laureshamenses saec. VIIIin. (Monumenta Germ. Scriptores I 20) ) [*]( 1 prudentiam B prudentiia D || tasuscitumque (emend. m. 2) B || uigilaret RD, euigilauerit Vallie. R 33 (a. 1464) euigilarit v; h. l.: EXPL PFATIO SEQVENTIS OPERIS G 2 misseriae B || peccati (s. s. primi, m. 1 ?) R peccantis v || docere B 3 isdemque] PR hiisdemque Bt isdemquibus Bm hisdemque D 4 primum hominem D 5 abrahaam B || ΙΙΙ·CLXXXVΙΙΙΙ· et in mg. litt. rubris tria mit centQ octoginta quatt m. coaeua B tria milia centum octuaginta quattuor D 6 onibus Pa || historio grafis P istoriografis B hystoriographis B || omisi B || sunt in fine uersus, fort. a m. recentiore B 7 a nino] Anno D || abrahaam B ababraham (corr. m. 1 aut 2) P ab abraham R || agustum D 9 quadragensimo (d add. marg.) B quadragi*simo (er. s) D || parthis P (m. saec. X-XI in marg. not.: in VI libro) 10 su(nt et) B 11 (anni) B || in mg. duo mil (litt. rubr:) decus quinquies (nigris) m. coaeua B 〈I〉Ῑ·ΧU B duo milia quindecim D p inter ae B || auctores B2B || scribtoresque PR1 scribto(resque) B 12 negotiaq: treuerunt D || exegit D || hiis B 13 breuissimae D || adtingere h || qui] eorum qui R2 || origine D )

non quo auctoritatem eorum cuiquam uideamur ingerere, sed quo operae pretium sit de opinione uulgata quae nobis cum omnibus communis est commonere.

primum quia si diuina prouidentia, quae sicut bona ita et iusta est, agitur mundus et homo, hominem autem, qui conuertibilitate naturae et libertate licentiae et infirmus et contumax est, sicut pie gubernari egenum opis oportet ita iuste corripi inmoderatum libertatis necesse est,

iure ab initio hominis per bona malaque alternantia, exerceri hunc mundum sentit quisquis per se atque in se humanum genus uidet;

deinde cum ab ipso primo homine peccatum punitionemque peccati coepisse doceamur; porro autem cum etiam isti de mediis temporibus inchoantes, quamuis superiorum nusquam meminerint, nihil nisi bella cladesque descripserint —

quae bella quid aliud dicenda sunt, nisi uergentia in alterutrum mala; mala autem huiusmodi quae tunc erant, sicut et nunc sunt in quantum sunt, sine dubio aut manifesta peccata sunt [*]( 1 loquentis D linquentes R2 linquentes B | annuntiatione PB 2 sequa B1 || fecirunt D || quod R2 II auctoritatem (u e li ut wid. ras. eorr.; c s. s. a m. 1 aut 2) P auctoritate BD 3 uidiamur D || sed (d m. 2 m ras.) P || quod (d 2 in ras.; ex t ?) B || opere P (ubi fuerat opere), BBD || praetium B ante ras., B praecium D II ante De interpunctio ut uid. erasa B 4 q; D 5 Commouere (sic) primum D II quia si] quasi pa B || *prouidentia B 6 bona om. B, ad bona in marg. J pia m. ant. B II ita] pia ita B ita pia h II autem om. B 7 licentiae (ae m. 2 in ras.) P licenciae D || imfirmus B 8 gubemare D || aeginum B || opis] copiis P **opi*s (ex chopiis?) R || ita] ita et i2* 9 corripe D || imm. B* inmoderatę (ę m. 2 in ras.) P moderatum B I) ab initium D 10 bon*a P U alternantia D II eisr(ceri) P exercire D 11 per (se) P ||adque PlB 13 doceamus R2Bm || (etiam) B II iste D II dimediis Bl 14 inchoante(s quam〉uis B II superiorem D 15 mimenerunt D || (nihil) B || discriberet (sic) P1 describserint P2 B discripserunt D || que (-ę 2) P1 17 autem (au m. 2 in ras.) P || huius mumdi inhuiuB modi corr. P || quae∗∗∗tunc (e et t m ras. m. 2) P || et om. D || nue P* 18 quantum sunt] quantum D || dubium D || manefesta D )