S. Optati Milevitani libri VII

Quodsi de recipiendis uobis catholica dubitaret, nonne uos debuistis unitatis adsequi formam? sed exempla in euangelio lecta proponere noluistis, ut est lectio de persona beatissimi Petri, ex qua forma unitatis retinendae uel faciendae descripta recitatur. equidem malum est contra interdictum aliquid facere; sed peius est unitatem non habere, cum possis. quam unitatem ipsum Christum uidemus praeposuisse uindictae suae, qui magis omnes discipulos suos, uoluit in uno esse, [*]( 1 aq. cfr. Matth. 13, 24 sq. 16 ibid. 13, 29 ) [*]( 2 eclesia (a eras.) A semina (n in ras.) Cf (i corr. ex e ut t 11 uitktwr; G, semina sua b 3 iudici .(i add. m. 1) B 4 sum (u add. m. 1) R 5 illius est A 8 & 9 sini (n corr. in b mj 2) A 8 iudicii (i fin. add. m. 2) R 9 dicat, R, dicat B 10 satis est BB , si de pec] his uerbis finitur Optati fragmentum inAfol. 6b 11 quam] quanto RB de alieno om. RB 12 non solum uos-unitas fieret om. libri, exhibet II. Dupin. p. 75. ; sed cfr, praef. 14 bono (um add. m. 2) C, bonum Gb n uos non BB 16 detrico (corr. m. 1) B zizaniam BB 17 euellere] pellere B 25 magis uoluit (om. noluit post suos) RB )

quam, quod offensus fuerat, uindicare; dum nollet se negari, promisit se apud patrem negaturum esse, qui se negaret apud homines — et tamen non se promisit puniturum, scripturam aliquam qui tradidisset: grauius est enim negare eum, qui locutus sit, quam tradidisse uerba, quae locutus sit — et cum haec ita scripta sint, tamen bono unitatis beatus Petrus, cui satis erat, si, post quod negauit, solam ueniam consequeretur, et praeferri apostolis omnibus meruit et claues regni caelorum communicandas ceteris solus accepit. bono unitatis sepelienda esse peccata hinc intellegi datur, quod beatissimus Paulus apostolus dicat caritatem posse obstruere multitudinem peccatorum: onera, inquit, uestra inuicem sustinete, et alio loco ait: caritas magnanimis est, caritas benigna est, caritas non zelatur, caritas non inflatur, non quaerit, quae sua sunt. et bene dixit. haec enim omnia uiderat in apostolis ceteris, qui bono unitatis per caritatem noluerunt a communione Petri recedere, eius scilicet, qui negauerat Christum. quodsi maior esset amor innocentiae quam utilitas pacis et unitatis, dicerent se non debere communicare Petro, qui negauerat magistrum et dei filium dominum. possent non communicare, ut supra dictum est, beatissimo Petro; possent contra illum recitare uerba Christi, qui promiserat negaturum se esse apud patrem eum, qui se [*]( 2 & 23 cfr. Matth. 10, 33; Lac. 12, 9 12 Gal. 6, 2 13 I Cor. 13,4.5 ) [*]( n 1 offensos (corr. m. 1) R, offenaus dicit fuerat B nolet G. se negare CGb 3 apud homines-quae locutus sit (l. 5) omissa in libris habentur in II, Balduina p. 75 h; sed cfr. praef. 5 et] sed RB 6 ita om. G sunt CGb 7 negabit (corr. m. 1) R b ueniam mereretur RB 11 apostolus Paulus R caritatem (h s. I. t m. 1 ?) C 12 inquid (corr. m. 2) R, onera uestra inquit b sustincntes RB et] ecce CGb 13 cantu inquit RBb magnanima RB 15 iQomnia B 20 Petro-communicare om. G (lacunam m. 3 cruce rubr. indicauit)x b 23 patrem suum qui RB. ) coram hominibus negasset. ad quam formam debet diligenter adtendi; de qua dum pauca commemoro, ipsius sancti Petri beatitudo ueniam tribuat, si illud commemorare uideor, quod factum constat et legitur. dubito dicere peccasse tantam sanctitatem, sed ipse hoc factum probat, qui et doluit amare et fleuit ubertim, qui nec doleret nec fleret, si nulla interuenisset offensio. potuit utique caput apostolorum ita se gubernare, ut nihil incurreret, quod doleret; sed ideo in uno titulo eius multa uidentur errata, ut posset ostendi bono unitatis omnia debere deo seruari. et nescio an in altero hoc genus peccati tanti ponderis esse possit, quanto in beato Petro fuisse manifestum est. quisquis enim forte in aliqua persecutione negauit filium dei, in conparatione beati Petri uidebitur leuius deliquisse, si negauit, quem non uidit, si negauit, quem non agnouit, si negauit, cui nihil promisit, si semel negauit. nam in beato Petro hoc genus peccati dilatatum est: primo quod cum interrogaret Christus omnes, quem se homines dicerent, unus dixit Heliam, alter dixit. prophetam; tunc Christus dixisse legitur: uos quem me dicitis esse? et ait illi Petrus: tu es filius dei uiui. pro qua agnitione laudari ab eo meruit, quod instinctu dei patris hoc dixerit. ecce ceteris non agnoscentibus filium dei solus Petrus agnouit. deinde sub die passionis cum diceret Christus: ecce teneor et fugietis omnes, tacentibus ceteris solus se promisit non recessurum. de praescientia filius dei ait: [*]( 19 Matth. 16, 15. 16 21 cfr. Matth. 16, 17 24 Ioh. 26, 32; Matth. 26, 31 t ) [*]( 1 denegasset CGb 2 adtendi (t m. 2) B dum] cum RB cummemoro B 4 constet B 7 et potuit RB 8 & 15 nil B 9 possit CG 10 obseruari B 11 quantum BB 14 uidetur leuiter BB, uidetur b deliuquisse (sic) R si negauit quem non nidit orn. RB 15 quem npn agnonit (8. l. m. 1) B 17 dilatum (ta s. l. m. 1) R 18 helian BB 19 legitur tu petre quem me dicis RB 20 esse om. R et ait ille tu RB -21 meruit] addunt edd. quod instinctn dei patris hoc dixerit quae respiciunt ad Matth. l. c; sed cfr. praef. 22 ecce] et CGb 23 die om. B 24 fugitis R, fugiti B 25 presentia B (cfr. p. 164, 19) ) Petre, antequam gallus cantet, ter me negabis. additum est aliud ad pondus peccati, promissum scilicet, quod non erat inpleturus. postea quam in domum Caiphae ductus est Christus, ad mensuram delicti conplendam de tanto numero nullus alius interrogatur praeter beatum Petrum. interrogatus primo negat, interrogatus iterum negat, tertio dixit se Christum omnino non nosse; et cantauit gallus, non ut tempora cantu suo distingueret, sed ut peccasse se beatus Petrus agnosceret. denique doluit amare et fleuit ubertim. ecce ut supra dictum est, ceteris non agnoscentibus solus agnouit, ceteris non promittentibus solus promisit, ceteris nec semel negantibus ter solus negauit et tamen bono unitatis de numero apostolorum separari non meruit. unde intellegitur omnia ordinata esse prouidentia saluatoris, ut ipse acciperet claues, interclusa est malitiae uia, ne apostoli animo licentiam iudicandi conciperent et genera contemnerent eum, qui negauerat Christum. stant tot innocentes et peccator accipit claues, ut unitatis negotium formaretur. prouisum est, ut peccator aperiret innocentibus, ne innocentes clauderent contra peccatores et, quae necessaria est unitas, esse non posset. haec si commemoraretis communicare cupientes, quando uos catholica pio sinu suscipere dubitaret ecclesia, cum constet uos non traditores esse, sed filios traditorum?

Nam aliqui ex uobis uolentes nos populis suis contemnendos-. ostendere etiam illud miscent tractatibus suis, quod a Salomone propheta dictum est: muscae moriturae [*]( 1 Matth. 26, 34 26 Eccl. 10, 1 ) [*]( 3 caiphe R, caifae C, cayphe B, caife G Caiphae sacerdotis b 4 detento (sic) numero B 6 tercio dicit G Christum se CG 7 tempora (a corr. ex e m. I) G 8 agnoscentibus c filium BB 11 nec] ut (corr. m. 1 ?) B 14 inclusa RB, intercUusa (a exp. m. 1 ?) G 16 se uere B 17 toti CGb 19 cluderent libri (cfr. Bonsch, Ital. p. 466) peccatorem RB 20 commemoretis RB n 22 ecclesia um. BB 24 uos (corr. m. 2) C suis om. RB 25 etiam aliud opponunt tract. RB 26 prophete (sic) G )

exterminant olei suauitatem, et muscas morituras nos appellant et oleum nominant, illum scilicet liquorem, qui ex nomine Christi conditur, quod chrisma, postquam conditum est, nominatur. antequam fiat, adhuc oleum est natura simplex; fit suaue, dum de nomine Christi conditur. ergo tres res sunt, quas Salomon propheta nominauit: oleum, suauitatem et muscas morituras exterminantes suauitatem. istae tres res loca sua habent in ordine: primo loco est oleum, secundo suauitas de confectione, tertio muscae morientes exterminantes suauitatem. quisquis est talis tractator ex uobis, probet, quomodo nos muscas morituras appellat. si apud uos putatis esse confectionem, quae det oleo suauitatem, apud uos est oleum et suauitas. numquid nos exterminamus oleum uestrum, ut merito nos muscas morituras appelletis? quod uestrum est, apud uos est. et si a uobis ad nos aliquis transitum u fecerit, sic a nobis seruatur, quomodo a uobis dimittitur. quomodo dicitis, quia nos sumus muscae moriturae suauitatem olei corrumpentes, cum post uos nihil tale facimus? aut si a nobis dicitis suauitatem olei corrumpi posse, aut possumus aliquid et damus oleo suauitatem; aut si nos, ut uultis, nihil possumus, remansit oleum tale esse, quale et natum est; quomodo dicitis, quia nos sumus muscae moriturae corrumpentes suauitatem olei? igitur oleum antequam a nobis conficiatur, tale est, quale et natum est; confectum suauitatem ex nomine Christi accipere potest. quomodo possumus uno facto et conficere et cori-umpere? restat, ut, si oleum de se [*]( 1 suauitatem olei BB et quasi muscas CGb 3 post quod conditum BB 4 adhuc om. RB simplex est fit et suaue est CGr simplex fit et su. est b fiet BB o sunt quod B 6 suauitas BB 7 res om. COb 9 muscae om. B 10 quis est RB 11 apud nos B 12 det (add. m. 1) G est apud uos oleuni CGb •IB 15 aliqui (s m. 2) C, aliquid RB 18 & 21 nil B facigus (m 8. l. m. 2) C 19 aut si possumus BB 20 aut si non ut Cb nos om. BB 22 moriturae om. BB 24 quale natum Gb suauitatem accipere ex nomine Ch. p. BB 25 uno momento et confic. BB 26 restat etsi B ) suaue sit, uacet, quod agitur ab hominibus, si ab homine in nomine Christi conficitur. non potest idem operarius duas res repugnantes et contrarias simul facere. uobis absentibus si conficimus, non corrumpimus. si corrumpimus, quis ante nos confecerat, quod corrumperemus ? quare ne uacet dictio prophetae, si ita est, intellegite, quia uos estis muscae moriturae. uos enim exterminastis, non quod natum est, sed quod confectum est; suauitas enim legitur non natura posse corrumpi. oleum enim simplex est et nomen suum unum et proprium habet; confectum iam chrisma uocatur, in quo est . suauitas, quae cutem conscientiae mollit exclusa duritia peccatorum, quae animum innouat lenem, quae sedem spiritui sancto parat, ut inuitatus illic asperitate fugata libenter inhabitare dignetur. haec est suauitas olei, quam possunt muscae moriturae corrumpere. si nos exterminaremus a uobis confectum oleum, merito nos muscas morituras appellare possetis. sed dum, quod a uobis unctum est, tale seruamus, quale suscipimus, muscae moriturae esse non possumus. sed dum uos inuidiae tempestatibus inpulsi quasi in oleum caditis, uos exterminatis in rebaptizatione suauitatem olei illius, quod in nomine Christi confectum est, unde condirentur mores, unde accenderetur lumen mentis ad salutarem et ueram intellegentiam. uos exterminatis rem, ubi oleum fuit et suauitas. nos quomodo potuimus corrumpere suauitatem, quae ante nos a nullo confecta est? seduxistis homines, rebaptizastis, iterum unxistis. pro dolor! non sine morte uestra exterminastis, quod [*](1 etsi ab h. B 2 conficiatur CGb 4 confeciiuus non corrupimus RB si corrupimus R, om. B 7 exterminatis B quod q.onatum (sic) est B 10 iam om. RB in quo erit RB 12 lenem B 13 ut unitatus B T* libenter habitare RB 16 exterminabimus (re 8. I. m. 2) B 16 nos om. B 11 quod de uobis B 20 & 23 exterminastis CGb 20 re- S baptidiatione (z s. I. m. 2) R 22 accenderegtur B, incenderetur CGb ad salutares partes et RB 25 seduxisti (s adp. m. 1 ut uidetur) B rebaptiastis (corr. m. 2) B 26 pdolor (lor m. 2, tum lacuna 4-5 litt.) C exterminantes RB ) fuerat de nomine Christi confectum, more muscarum, quae pereuntes exterminant. quia mors est peccatum, quod non habet indulgentiam. scriptum est, quia qui peccauerit in spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo neque in futuro. ergo cum et falso nos muscas appelletis et omnia, quae a nobis fiunt, dissoluere properetis et nos contemnendos aut despiciendos esse dicatis uobis solis sanctitatem uindicantes, innocentiam proponitis uestram, ut promittatis uos aliena posse donare peccata. uides igitur non de nobis, ut disputatis, sed de uobis dixisse beatissimum Paulum apostolum: erunt, inquit, homines se ipsos amantes, cupidi, gloriantes sibi, superbi, blasphemi, parentibus non oboedientes, ingrati, scelesti, pacem non custodientes, sine adfectu, detractores, inmites, sine benignitate, et cetera.

Nam illud quale est, quod pro arbitrio tuo Moysi uobis inponere uoluisti personam, contra quem Iamnem et Mambrem obstitisse commemorat apostolus Paulus. si ita est, quae apud uos ueritas inueniri potest, cui catholica uidetur obsistere, aut quod apud nos esse mendacium poteris adprobare? in una communione esse cum toto orbe terrarum numquid poteris adprobare mendacium? symbolum uerum et unicum retinere et defendere numquid poteris adprobare mendacium? cathedram Petri et claues regni caelorum a Christo concessas, [*](3 Matth. 12, 32 11 II Tim. 3, 2 & 3 17 cfr. H Tim. 3, 8; Exod. 7, 11 ) [*]( 1 morę (sic) R 2 perientis R, perientes B ertenmnant om. RB 3 quia scriptum est qui RB scriptum est-in futuro ex margine in textum irrepsisse Casaub. dicit 4 ei] illi RB nec hic nec in futuro s scculo CGb (sed cfr. p. 125, 15) 6 properatis RB 7 despiciendo (8 8. I. m. 2) G 8 uestrum G 9 uides] uidetis edd. igitur om. RB non (in ras.) G 10 disputasti RB beatissimum apost. Paulum BB 11 inquid (corr. m. 2) RC 14 sine adfectione (affectione B) BB 16 nam et illud d pro om. B moysi (y corr. in i m. 2) C 17 iannem B 20 esse om. R B 22 & 23 poteritis G 22 mendacem RB )

ubi est nostra societas, numquid poteris adprobare mendacium? in ipsa lectione quae commemorasti inter ipsas personas, considera ordinem rerum [et] qui fuerit prior, adtende. utique Iamnes et Mambres secundo loco sunt, qui contra Moysen et ueritatem falsis artibus militare uoluerunt. et antecesserat Moyses, cuius uirtutes inpugnare frustra conati sunt. ut Moyses prior est, sic et catholica prior est; ut Iamnes et Mambres repugnantes obstiterunt, sic et uos rebelles contra ueram catholicam militatis. quid est ergo, quod nomina et nobis et uobis mutare uoluistis, nisi ut te sociis tuis conparares aequalem? sunt enim aliqui ex uobis, qui obliti aut ignari praeteritorum temporum in nos dicant, quae pertineant ad eos, qui iamdudum de catholica lapsi Maiorinum ordinauerunt, illi scilicet auctores scismatis et traditionis. cum adhuc retinerent pacem, antequam exterminarent deo placitam unitatem, fuerunt lumen mundi et sal terrae merito appellabantur. dum docerent pacem, adhuc pacifici uocabantur; antequam inflati essent, beati erant de paupertate spiritus, pars erant condimenti; beati erant, dum mites, pars fuerant condimenti; beati erant, dum iusti, pars erant condimenti; beati, dum pacifici, totum fuerant condimentum. posteaquam erroris diuitias dederunt spiritui et pulmonibus suis et facientes scisma, inmites inuenti sunt et minus misericordes, dum inpie [*]( 4 cf. Exod. 1, 11 16 sq. cfr. Matth. 5, 13 ) [*](1 poteritis G 3 consideras BB et om.libri 4 & 7 iannesB moysen (y corr. in i m. 2 hic et postea) C 5 ueritatem] aaron RB 7 et ut post sic om. b et (ut s. I. m. 1) B 8 contra neritatem BB 10 et nobis et nobis R conpares RB 12 temporum eos iamdudum qui de cath. libri et b; quae supra sunt, coni. Dupin. Casauboni vestigia secutus (in nos iam dicunt... ad eos iamdudum qui Casaub.) Ii 14 scismatis (h s. l. m. 2) R traditores cum adhuc Casaub. 15 pacem antiquam ex. RB 16 fuerunt] cum erant BB 18 inflati erant B pars U erat (n s. I. m. 2) C, p. erat RB 19 fuerat BB 20 erant ante dum D om. CGb pars erat BB 21 fuerat (n 8. I. m. 2) C, fuerat BB 22 spiritus B suis om. BB et post suis om. Gb faciente B 23 inmites] inmanes R, inmane B impiae (a dei. m. 2) C ) [*]( XXVI. ) [*]( 12 ) membra ecclesiae diuiserunt et iniustitiam secuti regnum dei pro fastidio habuerunt et diuidendo ecclesiam noluerunt esse pacifici, ipsi facti sunt sal infatuatum, ex quo nihil condiretur, quod deo de suauitate placuisset. et cum hoc malum pertineat ad principes uestros, a quibusdam sociis tuis aliter disputatur, ut dicant insipientes fuisse eos, qui agnouerunt uel sero ueritatem et ab scismate recedentes agnita matre catholica secuti sunt pacem. hos putant aliqui uestrum errasse, hos existimant quasi infatuatos a sapientia recessisse. unde apparet uos omnes eodem modo errare in nominibus transferendis, d\'lm et tu Iamnem et Mambrem pacificis catholicis conparasti et uos scismaticos Moysi, quod a ueritate alienum est. et aliqui socii tui insipientes de sapientibus iudicare uoluerunt, ut dicant fatuos factos esse pacificos, et parentes suos de dissensione infatuatos esse intellegere noluerunt.

Iam ad illum locum inuidia uestra dilabitur, ut dicatis Macarium post illa facta communioni non debuisse misceri sed magis a catholicis episcopis abstineri. primo communionis unum est nomen, sed diuersi sunt modi: aliud est communicare episcopum cum episcopo et aliud communicare laicum cum episcopo. tunc erat graue, si Macarius, quod fecisse [*]( 8 cfr. Matth. 6, 13 ) [*]( 8 nil B 6 deputatur (dis t. mg, m. 3) B 6 agnouerint Cb 7 ab scisma (lie) BB 8 errass.eos corr. m. I Il, m. 2 C, eos B eDtimant OG, aestimant B, estimant B 9 rescicisse B, recissidse (s s. I. m. 1) B 11 iannem BB pacificis et B 12 moysi (y cotr. in i m. 2) C est or*. BB 13 noluerant BB 14 paciflcos-infatnatos esse om. G et par. suos] nt par. tuos BB 15 noluerunt] hic est finis in b. quae uero sequuntur in otnmbus Ubris (B fol. 63 », C fol. 14 .., B fol. 66 h 1, G fol. 63 b): nam et illud quale est — quod uidebatur auditum, libro III, c. 12 Dupimw adtribuit (cfr. p. 99,11); quae supra sunt, excipiunt illud uidebatur auditum in omtnbus libris (B fol. 64 *, C fol. 15", B fol. 68* 2, G fol. 64") ita: sed ut ad paulo ante dictum (dicta CG) h redeamus iam ad illum locum sq. 17 macarium (h s. I. m. 2) C miseri (corr. i. mg. m. 2 misceri) G 19 modi] actus CG (add. m. 3 in G colet muItiplices) 20 et om. B laycum episcopo B 21 si marius (tic) RB fecisset (om. dicitur) Bti\' .. )

dicitur, sua uoluntate fecisset; quod qui faciunt factum, iudiciis publicis et Romanis legibus uindicatur. ille est enim homicida, qui nulla necessitate cogente, nulla iussione, nulla potestate, sed furore adactus de uoluntate sua fecerit, quod prohibent leges. ceterum Macarius quod fecisse dicitur, uobis prouocantibus fecit nec episcopus fuit nec in officio episcopali uersatus est nec manum alicui inposuit nec sacrificium obtulit. unde cum eum constet alienum fuisse ab episcoporum actibus, nullus episcopus ab eo, qui cum episcopis non obtulit, uidetur esse pollutus. restat, ut dicatis eum cum populo communicasse — et locutum eum esse aliquid in populo constat, sed insinuandae alicuius rei causa, non tamen tractandi, quod est episcoporum. ille enim nude locutus est, si quid loqui potuit. contra episcopalis tractatus probatur ab omnibus sanctitate uestitus, salutatione scilicet geminata. non enim aliquid incipit episcopus ad populum dicere, nisi primo in nomine dei populum salutauerit. similes sunt exitus initiis. omnis tractatus in ecclesia a nomine dei incipitur et eiusdem dei nomine terminatur. quis uestrum audet dicere episcoporum more Macarium populum salutare? igitur cum nec salutauerit, antequam aliquid loqueretur, nec salutare ausus sit, postquam locutus est, nec manum inposuerit nec sacrificium deo ritu episcopali obtulerit, quid est, quod dicitis pollui potuisse [*]( 1 iudicis (corr. m. 2 i. mg.) B 2 legibua] ab hoc uersu linearum decas parte sinistra mutilata est in B; quae intercillenmt, wncinaui. [uindi]catur 3 [homic]ida neces[sitat]e iuss[ione] 4 [furore] adactus om. R et B uidetur omisisse uolunt.] potestate RB fece[rit q]uod i i 5 ce[teru]m quod]quodquod (utrumque i s. l. m. 2) R, quidquid B [fec]isse 6 prouocan[tib]us fu[it] 8 alienum fuisse om. IIB 11 esse i eum BB (cfr. p. 181, 8) 12 insinuandi CG 14 quod (i m. 2) B 15 scilicet om. B 16 dtdicere (sic) R 17 exitus fioiti? (sic) RI etft initiis om. B 18 omnistratus (corr. m. 2) C eccl. ad ei nomine (sic) B a dei nomine R 19 nomine dei (transpos. sign. add.) B 20 macharitig (corr, m. 1) B salutare populum (add. transp. sign.) B 22 locutus sit CG 23 obtulerit non pollnisse epi-. scopale collegium sq. BB .* .\' ) [*]( • 12* ) episcopale collegium, cum ab omni episcoporum officio Macarium uideatis alienum? uestigio ueritatis hoc loco calcata iterum uestra caput leuare uidetur inuidia. dicitis enim nec inter laicos eum communicare debuisse. equidem constat eum, ut Paulus apostolus probat, ministrum fuisse uoluntatis dei. et quid mirum, si et iudices pagani ministri uoluntatis dei aestimari meruerunt apostolo dicente: non sine causa iudex gladium portat? est enim minister uoluntatis dei. nam et Macarius in suo iudex fuisse uidebatur. quodsi non erat iudex in eo, quod fecit, secundum leges Romanas a iudicibus in eum debuit uindicari. aut si dicitis nec sic eum communicare debuisse, nos tamen non uidemus, quia debuit abstineri, qui id tale fecit, quod factum est a Moyse, quem post uiginti tria milia hominum occisa deus non contemnendo abstinuit, sed ut secum loqueretur iterum inuitauit. nos non uidemus abstinendum fuisse eum, qui fecit, quod Phinees, quem paulo ante memoraui, qui ab ipso deo pro homicidio laudari meruit. non uidetur magis nobis abstinendus fuisse is, a quo id factum est, quod ab Helia propheta, qui tot falsos prophetas occidit. nam et illos falsos uates fuisse iam supra probauimus.

Sed ut haec exempla sileantur, dicamus et nos, quod dicitis, reum fuisse Macarium: quodsi fuit, accusatore silente a nobis non licuit abstineri. scriptum est enim ante cognitam causam neminem esse damnandum. dicite, quis eum accusauit et auditus non est. dicite Macarium confessum esse culpam et nostram siluisse sententiam? sumus enim qualescumque iudices in ecclesia, quod et ipsi non negatis, quod nos iudices seueros debere fuisse contenditis. non [*]( 5—7 Rom. 13, 4 13 cfr. Exod. 32, 28 16 cf. Num. 25,11 19 cfr. III Reg. 18, 40 ) [*]( 1 episcopali (i fin. corr. in e m. 2) C 2 uestigia (a corr. ex o m. 2) C e ueritatis] explidt B 3 capu4 (t m. 1) R 5 uoluntatis dei—qui in iudicio (p. 181, 1) om. i2 6 si sint et iudices C 9 suo] facto suo uel saeculo coni. Casaub. 16 finees CG 24 cognatam (a prius corr. in i m. 2) C 28 iud. esse ueros libri, iud. seueriores coni. incertus quidam, seueros scripsi deberes (s del. m. 2) G . )

enim possumus facere, quod non fecit deus, qui in iudicio suo personas separare dignatus est: nec eundem uoluit esse accusatorem et iudicem. non enim potest quis in una causa eodem momento duas portare personas, ut in eodem iudicio et accusator esse possit et iudex. quod deus nec per omnipotentiam fecit: ut nobis iudicandi formam ostenderet, docuit reum sine accusatore non debere damnari aut accusatorem eum esse, qui iudex in ea causa futurus est. denique inter ipsa principia saeculorum dum hominum esset renouellata natiuitas, dum a Cain frater Abel esset occisus, lectum est: et uocauit deus Cain et interrogauit eum, ubi esset frater eius; ille peccatum duplicans, quasi ignorantem faceret deum, nescire se dixit. et quando posset nescire aliquid dominus, sub cuius oculis et uultu sunt omnia, quae geruntur? et tamen deus sine accusatore non iudicat et interrogat utique, quod nouerat. et uos uultis, ut abstineremus, quem non uidimus aliquid mali facientem et qui nullum habuerit accusatorem. uideo hoc loco, quid inuidia submurmuret uestra. dicitis enim non nos latuisse, quod factum est. fatemur nos audisse, sed peccatum erat damnare eum, quem nemo est ausus accusare. sed si dixeritis, quia non nos latuit factum, dicite deo, quare interrogauit, qui uiderat parricidium. nec illud a nobis fieri oportuit, quod deus facere noluit, qui sententiam noluit dicere nisi reo. redde accusatorem; alioquin non posset iusta esse sententia, nisi ipse, qui iudicaturus erat, accusaret. ideo ait: ecce sanguis fratris tui clamat [*]( 11 sq. Genes. 4, 9 26 Genes. 4, 10 ) [*]( 5 et ante acc. om. R nec om. 22 6 formas R 7 post damnar in ras. lacuna 3 litt. in C 8 esse eum R (sicut p. 179, 11) 11 deus om. R esset (i. mg. adscr. m. 2) R 12 ignorantem fecisset dominum R 15 utique om. R 16 ut om. R abstinere»nos (corr. ex abstineremus) ab eo (add. i. mg. m. 2) quem B 17 male C male facientem (conitmx. m. 2) G 21 accusare] arguere 00 sed quia dicitis non nos R 24 redderet 22 25 potest. R iuxta (s IUpraser. m. 2) C nisi] si R ) ad me de terra. quare et uos cum minime probare possitis ab aliquo apud nos accusatum esse Macarium, nostrum non potestis damnare iudicium. [*]( i 1 possetis (i a. I. m. 2) i!ł 3 iuditium 5] EXPLICIT LIBER OPTATI (sic) EPISCOPI CAtHOLICI LIBRI N VII AD PABMENIA- NYM SCISMATICOR. AVCTOBEM (rubr.) B, EXPLICIT LIB YII SCI OPTATI EPI (in numero VII aUerum illud I ex atramenti colore postea additum uidetur) Cfol. 16 b (in eodem codice iteratur subscriptio fol. 37 » post uaria ad Donatistarum historiam pertinentia hoc modo: EXPLICIVNT SCI OPTATI EPI (haec verba punctis ornata atris et rubr.) LIBRI NYMERO vn VEL GESTA PVRGATIONIS (litterae paulo minores) CAECILIANI EPI ET FELICIS (rubr.) ordinatoris eiusdem. nec nQn epistola constantini imperatoris. amen.) — Explicit Liber Septimus Sancti Optati Episcopi G )