Inuitus cogor hoc loco etiam illorum, quorum nolo, hominum facere mentionem, quos uos inter martyres ponitis, per quos tamquam per unicam religionem uestrae communionis homines iurant. quos quidem uellem silentio praeterire, sed ratio ueritatis se sileri non patitur, et ex ipsis nominibus contra unitatem inconsiderate rabida latrat inuidia et aspernantes aliqui accusandam aut fugiendam aestimant unitatem, quod Marculus et Donatus dicantur occisi et mortui. quasi omnino in uindictam dei nullus mereatur occidi! nemo erat laedendus ab operariis unitatis, sed nec ab episcopis mandata [*]( 5 & 6 cfr. p. 85, 22. 28 10 Num. 25, 11 ) [*]( 2 ntrosque] add. in RBvb in primo libro regnorum, del. Casaub. denique dum ob 3 finees libri (sic semper) filius eleazar sac. G (p. 87, 14 et in G deest eleazar) 5 occidas RBvb 6 occideris B. occide G et\' si fer. B feriret] fieret (utrimque) RB et si non G 8 denotare G 12 quid etsi RB uos passos G 14 quod deo placitum G, quae d. placitae (placite B) sunt RB habere non uultis G 16 quos] Ia qd\' B 17 per unam G regionem (li 8. l. m. 1) B 20 rabida om. RBvb 21 unitatem om. G 22 occisi uel m. G 23 in uindicta G meatur B 24 mandata} sequuntur in v Christiani quod borrerent-uidebatur auditum, quae recte leguntur p. 100, 14 sfJ..; quae supra sunt mandata diuina - et non uultis (p. 88, 4) inserta sunt supra (cfr. p. 84, 3) )
87
diuina contemni debuerant, quibus praeceptum est: quaere pacem et consequeris eam, et iterum: quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum, et iterum: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. hoc qui nec libenter uolebant audire nec deuote facere uoluerunt, quicquid potuerunt pati, si occidi malum est, mali sui ipsi sunt causa.
Sed arguendus, ut dicitis, uobis uidetur esse Macarius, quod sine uoluntate dei aestimatis eum hoc facere potuisse. habetis huiusmodi reos antiquos: accusate primo Moysen ipsum legislatorem, qui cum de Sina monte descenderet, prope necdum propositis tabulis legis, in quibus scriptum erat: non occides, tria milia hominum uno momento iussit occidi. Macarium differte paulisper, Phineem, filium sacerdotis, quem paulo ante memoraui, primo in iudicium prouocate : si tamen inueneritis praeter deum aliquem iudicem. nam quod accusatis in persona ipsius, a deo laudatum est, quod in zelo dei factum est. subprimite interim uoces, quas in Macarium dictat inuidia. recurrite primo ad Heliam prophetam, qui in riuo Cison, cum pareret uoluntati dei, quinquaginta et [*](1 Pa. 33, 15 2 Ps. 132, 1 4 Matth. 5, 9 11 cfr. Exod. 32 13 Exod. 20, 13; Dent. 5, 17; Matth. 5, 21 15 cfr. Num. 25 20 cfr. ni. Reg. 18, 40 ) [*]( 2 consequere G, consequaris b 3 quam om. G 6 uolebant om. G 9 quod om. libri d Bine] si sine G, cum d hoc fecisse G, facere non potuisse bd 11 legem (is s. I. m. 2) latorem R 12 prope] add. i. mg. propere v depositis tab G 13 tria] XXIII adscr. i. mg. v 14 differre (r del. et t i. mg. adscr.) G 16 in iudicio G prouocate (e add. m. 2) R et (Ii,.. subscr. R) si tamen SB 16 aliquem] alterum G (fortasse adulteri uel adulterii legendum) 18 quas] b; di qu"şį (corr. m. 2?) R, quibus Bb in om. B 19 dicta inuidia (in uia B m. 2) recurrit et primo RB, quasi.. dicta in uia v ad prophetam (post ad spatium trium lite.) B ad alium (corr. m. 2 eliam) Rv 20 Cison] add. n G una hora cum uoluntate dei sq. cum praeter uoluntatem dei v (non iusta dei uindicta post Ci3on interpos. Cochl.) -uoluntate (i 8. I. m. 2) R )
88
quadringentos occidit. sed forte dicatis illos merito occisos, istos indigne: nunquam sequitur uindicta, nisi eius antecesserit causa. uindicauit, ut diximus, Moyses, uindicauit Helias, uindicauit Phinees; et non uultis, ut uindicauerit Macarius. si nihil offenderant, qui occisi esse dicuntur, sit Macarius reus in eo, quod solus nobis nescientibus, sed uobis prouocantibus fecit: quare nobis fit inuidia, cum aliena sint facta? et in uobis est causa, quia propter uos, qui foris fuistis, quamquam et nunc foris esse uideamini, euenisse dicitur, non propter nos, qui intus habitamus et nunquam de radice recessimus. sed quia supra memoratorum personas per ordinem diximus, uideamus, quare Moyses tria milia hominum iussit occidi, quare Phinees duo et quare Helias quadringentos et quinquaginta, quare Macarius duos, quorum nomina - cotidie, ut supra dixi, flabello inuidiae uentilatis. constat in eos uindicasse, a quibus iussio diuina contempta est. nam: non tibi facies sculptile dei uox est et: non facies adulterium eiusdem dei uox est; non sacrificabis idolis idem deus
[*]( 12 cfr. Exod. 32, 28 13 cfr. Num. 25, 9 14 cfr. III. Reg. 18, 40 16 Exod. 20, 4; Dent. 5, 8 17 Exod. 20, 14 18 cfr. Eiod. 20, 5 ) [*]( 1 dicitis vb 2 indigne] non nostros G 3 Uindicaipft§ (mus perdttx. et i. mg. corr. m. 2 uit) G ut dixit (sic) M, ut dixit B helyas Bv 4 fines (sic) B non uultis] de trcmspositione cfr. p. 77, 18. sequuntur in R fol. 35" aut gaiesei adhuc paganus (p. 98,17 usque ad libri finem), in B fol. 35* 1 ut gaisei adhuc paganus; quae supra sunt uindicanerit — dicere Gai Sei transposita sunt post ueniebant (p. 77, 18); in v omisso ut eadem sequuntur quae in RB et non uultis ut om. Bald. qui pergit Uindicauit macarius macharius (a aU. corr. ex e ut uidetur) B 5 si om. d sit] sed JRBv 6 sedl et Bvb 7 sint aliena G sunt d 8 qui om. RB_ 9 foras ... uenisse dicitur G 11 memoratas "b 12 tria milia] haec adn. Cochl. i. mg.: textus noster habet de Moyse 23 et de Phinee 24 milia, qui numeri respondent libris sacris (cfr. de eadem numerorum discrepantia prooemium ed. princ.) 13 et quare finees duos G b 14 et quare G 15 flauello (b s. l. m. 2) M, flabella v (corr. Cochl.) omnes istos constat G 16 non facies (non in ras. ex monti corr.) B 17 et non — uox est (l. 18) des. in G 18 eius dei RB ) 89
locutus est et: non facies scisma et: quaere pacem et consequeris eam eiusdem dei praeceptum est. temporibus Moysi populus Israhel caput uituli coluit, quod illis sacrilega flamma conflauit; ideo tria milia hominum occidi meruerunt, quia dei uox uidebatur esse contempta. Phinees adulteros uno ictu percussit: laudari a deo meruit, quoniam diuinorum praeceptorum contemptores occidit. et quadringentos et quinquaginta, quos Helias occidisse legitur, ideo occisi sunt, quia contra iussionem dei, per quod falsi uates erant, dei praecepta contempserant. et illi, quorum nominibus Macarium criminatis, nec a falsis uatibus longe sunt; quia uos deus dixit futuros esse falsos uates, quod proximo loco probaturi sumus; et dum pacem noluerunt respicere, ne in uno cum fratribus habitarent, contra praecepta et contra uoluntatem dei pertinaciter obstiterunt. ergo uidetis a Moyse et Phinee et Helia et Macario similia esse facta, quia ab omnibus unius dei praecepta sunt uindicata. sed uideo uos hoc loco tempora separantes. ut alia fuerint tempora ante euangelium, alia post euangelium; in quo potestis dicere, quia scriptum est, ut a Petro iam gladius conderetur, quo auriculam serui sacerdotis abstulerat, quem seruum potuerat quasi deuotus Petrus occidere. sed Christus pati uenerat, non defendi; et si cogitatum suum Petrus inpleret, in passione Christi uideretur seruus uindicari, non populus liberari.
[*]( 1 cfr. I. Cor. 1, 10; 12, 25 Ps. 33, 15 20\' cfr. Matth. 26, 51 ) [*]( 2 dei om. BB edd. 4 hominum om. G 6 et laudari G adeo meruit B praeceptorum] mandatorum G 7 quadringenti edd. praeter v et ante quinquaginta om. G 10 criminamini G 12 esse d om. G quo (d 8. 1. m. 2) R 13 recipere nec in uno ... habitare G 14 precepta dei et uoluntatem pertinaciter G 15 finees (sic) B 16 facta P esse G ab hominibus unius G dei processe sunt (snnt, r s. 1. m. 2 B) uindicte BB, dei processerunt uindicta v 17 separare vb 18 eu/uangelium B (sic fere ubique) altera post G 20 gladius iam G auricula seruo G 21 quem s. potuerat om. B quem] quae B, quo vb quasi poterat (sic) G occidere-suum Petrus om. B 22 si om. Bv 23 inplere BB" uidetur et seruus RBv ) 90
Nam et Macarius gladium a Petro uagina conditum non eduxit — hoc probat deus, dum ad uallem Sion loquitur dicens: uulnerati in te, non uulnerati gladio — aut probate aliquem illo tempore gladio esse percussum. deinde ait: mortui in te, non mortui in bello. quare debetis adtendere, ne temerarium sit eos martyres appellare, qui christianorum nullum senserint bellum. non enim tale aliquid factum aut auditum est, quod in bello christianorum dici aut fieri, solitum est, quod bellum persecutio dicitur, quae operata est sub duabus bestiis ex illis quattuor, quas Daniel de mari ascendentes aspexit. prima fuit ut leo: haec erat persecutio sub Decio et Ualeriano; secunda ut ursus: alia persecutio, quae fuit sub Diocletiano et Maximiano, quo tempore fuerunt et inpii iudices bellum christiano nomini inferentes, ex quibus in prouincia proconsulari ante annos sexaginta et quod excurrit n. fuerat Anulinus, in Numidia Florus. omnibus notum est, quid eorum operata sit artificiosa crudelitas: saeuiebat bellum christianis indictum, in templis daemoni???rum diabolus triumphabat, inmundis fumabant arae nidoribus, et quia ad sacra sacrilega uenire non poterant, ubicumque tus ponere cogebantur. omnis locus templum erat ad scelus, inquinabantur prope morientes senes, ignorans polluebatur infantia, a matribus [*]( 3 dt 5 Es. 22, 2 11 cfr. Dan. 7, 3 sq. ) [*]( 1 et om. BBv 3 gladio et mortui in te non mortoi in bello G (sed in l. gq. deinde ait mortui in te non mortui in bello interciderunt in G) 4 probate illo tempore aliquem G 6 a<Jtendere (t 8. 1. m. 2) R 7 senaerit (n 8. I. m. 2) B, senserunt GtJb 9 bellum om. G 10 sub - » om. v duobus (a e. I. m. 2) B, duobus B 11 ut om. RB 13 dioclytiano R, diucletiano G, diocleciano v 14 etiam impii G bellum cbristianorum inf. B 15 annos LX RB, annos prope septuaginta G 16 anullinus libri innumidia B, in mundicia (corr. i. mg. m. 2) G quod BBv 17 eorum-eaeniebat om. BBfJ 18 fuerat indictum c 19 fomabant a renidoribus G et qui G sacra om. BB edd. sacrilegia libri edcL (cfr. ittdic.) 20 potuerant BB, poterat .... cogebatur Gb 21 omnibus locis t. e. aut sc. BBv 22 a om. BBv. )
91
paruuli portabantur ad nefas, parentes incruenta parricidia facere cogebantur, alii cogebantur templa dei uiui subuertere, alii Christum negare, alii leges diuinas incendere, alii tura ponere. horum aliquid a Macario factum esse nec uos ipsi confingere poteritis. sub persecutore Floro christiani idolorum cogebantur ad templa; sub Macario pigri conpellebantur ad basilicam. sub Floro dicebatur, ut negaretur Christus et idola rogarentur; contra sub Macario commonebantur omnes, ut deus unus pariter in ecclesia ab omnibus rogaretur. ergo cum uideatis christianorum nullum fuisse bellum — et sine bello aliquos mortuos esse commemorat deus, cum dicit: et mortui in te, non mortui in bello — et dubios martyres posse eos esse, qui non sint uel ad sacra sacrilega prouocati uel ad inmunda incensa uel ad negationem nominis dei, et cum ad martyrium non sit transitus nisi per confessionem, quomodo dicitis martyres, qui non fuerunt confessores, aut quis eorum negare coactus est et confessus est Christum? si igitur nec martyrium sine Christi nominis confessione esse potest et nemo confessus est et in uindicta praeceptorum dei factum est, quod factum esse dicitis, et a nobis factum esse aliquid non probatis, cum id, quod factum est, et deus dixerit sic futurum esse et eius sunt uindicata praecepta: uidete, ne non solum uanum sed etiam superstitiosum sit sine bello mortuos ibi ponere, ubi sunt, qui in Christum confessi pro dei nomine mori potuerunt. aut si eos martyres esse uultis, probate illos amasse pacem, in qua prima sunt fundamenta martyrii, aut dilexisse deo placitam unitatem, aut habuisse
[*]( 11 Es. 22, 2 ) [*]( 1 paruuli] parui liberi BBvb cruenta RB 2 alii urguebantur (urgeb.. B) RB, al. urgebant v 3 accendere RBv (cfr. I. 14 ad inmunda incensa) 4 factum est RB uos om. RB 5 confringere B 8 commemorabantur homines ut G 9 unus in una ecclesia parlter G ergo cum-potuerunt aut (u. 25) om. BBvb 13 ad (adscr. i. mg. m. 2) G 25 si supra memoratos nideri martyres uultis BBvb (cfr. laevn. u. 9) 26 a masse G sunt prima G 27 martyrii (add. i. mg. m. 3 martyrium) G ) 92
cum fratribus caritatem. nam omnes christianos fratres esse et in primo libello probauimus et in quarto procul dubio probaturi sumus. quos dicitis debere appellari martyres, noluerunt fratres agnoscere, nullam habuerunt caritatem. nec dicatur ad excusationem, quia traditoribus communicare noluerunt, cum manifestissime probatum sit eosdem ipsos filios fuisse traditorum. nulla igitur est excusatio, quia caritatem illos non habuisse manifestissime constat, sine qua nullum nec nominari potest uel esse martyrium, sine qua maxima et imperiosa uirtus caret effectu, sine qua nihil ualet omnium scientia linguarum, sine qua nihil potest etiam societas angelorum apostolo Paulo dicente: si habeam in me potestatem imperandi montibus, ut transferant se de locis in loca, et loquar omnium gentium linguis, etiam angelorum et corpus meum flammis tradam et caritatem in me non habeam, nihil sum; sed ero aeramentum tinniens in deserto, ut pereat uocis opus, ubi nullus occurrit auditus. si tanta res, si beatus Paulus, si uas electionis quamuis in imperiosa uirtute et angelorum societate pronuntiat se nihil esse, nisi caritatem habuerit, uidete, an non dicantur martyres sed aliquid [aliud] appellari mereantur, qui caritatis desertores pro eadem desertione pati aliquid potuerunt.
Gaudet totus orbis de unitate catholica praeter partem [*]( 12 I. Cor. 13, 1 sq: ) [*]( i 1 omnes nos G 3 debere om. G appellare (i 8. I. m. 2) R, appellare B quia noltiernnt vb 6 eodem B . 8 nullum uel nominari G 9 martyrium (adscr. i. mg. m. 2) B 10 omnium] et omnis RBv (sine qua—linguarum imo in margine posita m. 1 R) 11 lingrum (a s. I. m. 1) B etiam nichil potest G 13 locis suis G 15 et corpus-tradam et om. G 16 erramen-. , tum B 17 ut deserto v (corr. Cochl.) ut] ubi G (cfr. p, 94, 8) .18 tantares . (sic mterp.) G paulus (u in au corr. uidetur m. 1) B 19 in] cum Gb 20 pronuntians RB 21 dica G aliud omissum in codd. unctnaui 24 de unitate om. G catholice G. )
93
Africae, in qua incendium de scintilla conflatum est. ab operariis unitatis querimini nescio quae esse commissa. hoc non queritur Italia, non Gallia, non Hispania, non Pannonia, non Galatia, non Graecia, non cum tot prouinciis suis Asia. quia nihil illic fuerat emendandum, nullus illuc missus est emendator, quia nihil illic fuerat scissum, nullus illuc missus, ut ita dixerim, sartor. et hic in Africa iamdudum populo in unitate manente uestis fuerat sana, aemula manu inimici discissa est. pendebant quodammodo panni de una uestis origine et de una radice uenientes ab inuicem diuisi sunt rami. ut quid se pars parti anteponit? ut quid se super alterum pannum alter pannus extollit, cum meliorem se probare non poterit? quid enim? si dicat contemptus pannus: \'quid te tantum extollis? nonne pares creuimus, in manibus conficientium simul fuimus, apud lotorem pariter mundati sumus? inimicus nos uoluit ab inuicem excidere, aduersarius pulchritudinem nostram uoluit deformare.\' in parte uestis adhuc unum sumus, sed in diuersa pendemus. quod enim scissum est, ex parte diuisum est, non ex toto, cum constet merito, quia nobis et uobis ecclesiastica una est conuersatio, et si hominum litigant mentes, non litigant sacramenta. denique possumus et nos dicere: \'pares credimus et uno sigillo signati
[*]( 1 conflatm (m eras. uidetur) 11 (confl. est ab operariis unitatis. sic i interp. v) 2 querimoni (i s. I. m. 1) B, loco huius uerbi in v in qua crimina que G, qua B 3 non solum quer. G italia non om. G non gallia om. RBv (utrumque repos. Dup.) hyspania B panonia (n s. l. m. 1) R 4 galathia G grecia BG, gretia B 5 quia nil B 6 emendator-illuc missus om. BBvd 7 sator (corr. i. mg. m. 2) G 9 quodadmodum BB 10 ab inuicem-anteponit om. BBvb 11 supra vb (se om. b) 12 melior 6 se (t. mg. lego meliorem m. rec.} G, sc meliorem se probare v 13 ut quid tantum te G quid te—creuimus om. v 14 nonne] in oue Gb (probante Albasp.) in manus G conficientium. Simul sq. sic interp. Cochl. 15 pariter om. B 16 uo-, luit nos G excidere] scindere G 18 pendimus RB 19 ex toto.\' conscissum. Et merito (om. cum constet) Gb (mutauit concisum Bald.) 20 quia una est et n. et u. ecclesiastica conuersatio G 21 tamen non G 22 credidimus G et ante uno om. G ) 94
sumus nec aliter baptizati quam uos, testamentum diuinum pariter legimus, unum deum pariter rogamus, oratio dominica apud nos et apud uos una est. sed scissa, ut supra diximus, parte partibus hinc atque inde pendentibus sartura fuerat necessaria.\' et tamen huius rei artifex aut operarius dum uult uestem in antiquam faciem reuocare, uicina fila conpungit. displicet tibi sartor, qui scissuram dam sanat, uulnerat; ille tibi [magis] displiceat, qui fecit, ut sartor peccare potuisset. et quae in uos ab operariis unitatis dicitis esse commissa, aut ad parentes uestros pertinent, quorum causa facta sunt, aut ex uoluntate dei descendunt; nos autem inde alieni sumus.
Quid? si quamuis aspera, tamen, ut diximus, cum uoluntate dei uidentur esse commissa? legimus enim in Ezechiele propheta parietem dealbatum. cui deus comminatus est tempestatem, pluuiam et lapides petrobolos et accusationes: erunt, inquit, falsi uates, qui aedificent ruinosum parietem dicentes: pax, pax; et ubi pax? recordamini, quomodo a uobis iamdudum matris ecclesiae membra ab inuicem distracta sunt. non enim unamquamque domum semel seducere potuistis. aut abiit uxor et resedit maritus, aut parentes seducti sunt et filii sequi noluerunt, aut stetit frater sorore migrante. persuasionibus uestris diuisa sunt et corpora et nomina pietatis et non potuistis praetermittere, quod [*](16 cfr. Ez. 13, 10 ) [*](1 quam uos] add. in Gb nec aliter ordinati quam uos 2 legimus pariter edd. pariter post deum om. RBv 3 et apud nos G sed scissura u. s. diximus facta partibus G scissura B 4 inde (s. l. m. 1) B fuerat] erat B 8 magis om. RBv (uncinaui superfluum) ut] ubi G (cfr. p. 92, 17) 9 et am. G quae uos v 11 descendit RB nos tamen inde BBv 12 si qui si G ut dixi BBvb 13 uiderentur G in ezechielem prophetam RB ezechielo G 15 petrobolus (sic) G, petrouolosifcRt) (elf. p. 96,6) accusationem v 16 aedi- » iicent (a 8. l. m. 2) B, edificant (a corr. exe) B 17 ubi est pax G (cfr.p. 95, 2) 19 distructa R, destructa B 20 sed aut abiit Gb iuit uxor RBvb 22 suasionibus 13, partitionibus v et om. RBvb)
95
legitimum est. utique dixistis: \'pax uobiscum,\' cum deus contra: pax, et ubi pax? hoc est dicere: quid salutas, de quo non habes ? quid nominas, quod exterminasti ? salutas de pace, qui non amas pacem. hi, inquit, aedificant ruinosum parietem. domus dei una est; qui foras exeuntes partem facere uoluerunt, parietem fecerunt, non domum, quia non est alter deus, qui alteram domum inhabitet. ideo parietem fecisse dicuntur falsi uates, in - quo si ianua fuerit conlocata, quicumque intrauerit, foris est. nec lapidem habere angularem unus paries potest, qui lapis est Christus duos in se suscipiens populos, unum de gentibus, alterum de Iudaeis, qui nodo pacis iungit utrumque parietem. nam quot commoda habet domus, tot incommoda paries: domus inclusa custodit, tempestatem retundit, pluuiam diffundit, latronem aut furem aut bestiam non admittit; sic et ecclesia catholica omnes filios pacis gremio et sinu suo conplectitur; contra paries, qui est aedificatus ruinosus, nec lapidem angularem sustinet et ianuam sine causa habet nec inclusa eustodit, pluuia udatur, tempestatibus caeditur nec potest arcere latronem nec uenientem prohibet furem. paries de domo est, sed domus non est; et pars uestra quasi ecclesia est, sed catholica non est. et dealbant, inquit, eum, hoc est quod uos solos sanctos aestimatis. querimini uos sine nobis aliqua esse passos; ergo
[*]( 2. 4 . 22 cfr. Ez. 13, 10. ) [*]( 1 utique legistis B cum] et G 2 pax pax et ubi est pax G i 3 habes, quid [nomines? v quod (i 8. I. m. 1) nom. R 4 qui—pacem om. BBv pacem om. b hii... edificabunt G 5 dei om. B partem] parietem G 8 si om. v fuerit ianua G 9 foras RB angularem bis pos. in B, ungularem (hic et l. 17 u init. del. et a corr. i. mg. m. 2) habere G 10 quia v lapis om. G 11 qui] cui v 12 nodo] t modo B, (expunx. et i. mg. corr. m. 2) G quod (t 8. I. m. 2) R, quod Bv (corr. Cochl.) 13 in commoda G 14 tempestatem retundit om. RBv pluuiam defendit coni. Barth. aut feram bestiam G 15 sic et in BB 18 inclausa Bv pluuiis G, pluuiae datur b 20 furem] feritatem G paries enim res de ... Gb 21 et parscatholica non est om. v ) 96
constat uos solos aliqua passos, quia aliud est tempus pacis, aliud tempus persecutiouis. si persecutionem putatis, dicite, quid uobiscum passae sint uniuersae prouinciae, in quibus ecclesia catholica est constituta? sed quia uindicta fuit, non persecutio, solus paries passus est, cui deus interminatus est tempestatem, pluuiam et petrobolos et accusationes. sic enim locutus est: quid aedificastis ruinam? quid dealbastis? quid linistis? hoc contra uoluntatem meam est, dicit dominus. displicent uobis tempora nescio cuius Leontii, Ursacii, Macarii et ceterorum. emendate uoluntatem dei, si potestis, qui dixit: contra parietem exurgam cum ira mea et inmittam tempestatem nimiam et pluuiam, diluuia et lapides petrobolos et percutiam parietem ruinosum et dissoluentur conpagines eius. sed ne quis uestrum dicat: si unitas bonum est, quare totiens facta durare non potuit ? ideo, quia sic res ipsa a deo est ordinata, qui comminatus est tempestatem, pluuiam, lapides et accusationes, et istae quattuor res non poterant uno tempore fieri. fuit primo tempestas sub Ursacio: agitatus est paries, sed non cecidit, ut haberet pluuia, ubi operaretur. secuta est pluuia sub Gregorio: udatus est paries, sed non maduit, ut haberent lapides, ubi operarentur. post pluuiam seeuti sunt lapides sub operariis unitatis: dispersus est paries, sed de fundamentis suis se iterum reparauit. iam tria peracta sunt: debentur
[*]( 7 & 11 cfr. Ez. 13, 13 ) [*]( 1 aliqu99 (corr. m. 1) R, aliquas (sic) B 2 tempus om. Bvl sij ipsi RBv 3 sunt RBvb in quibus est ec. cath. constituta G t) est post interminatus om. G 6 lapides petrob. G, 6 & 13 petronolos RBv (cfr. p. 94,15) accusationem v 7 edificatis Gb dealbatis G 8 quid linistis om. G lauistis vb est om. G 9 leonti ursaci RB 12 et mittam G 13 diluuia] diluentem G et petrouolos v 14 ne qui G 15 totius (corr. i. mg. m. 2 totiens) G 17 lapidem RB accusationem vb 18 uno] in omni v 19 sub Urs. om.RBvb ursatio G 20 occidit R ubi] ut v secunda est v 21 sub Gr. om. RBvb 22 sub op. un. om. RBvb , 23 disparsus (e s. l. m. 2) R, sparsus G paries om. vb de om. Gb ) 97
uobis accusationes, sed quomodo et quando, nouit ille, cui placuit de nobis ista nuntiare.
Et ne aliquis de hoc intellectu dubitaret, deus addidit dicens: non sunt, quae dico, de luto aut de latere aut de pariete, sed de falsis prophetis, qui seducunt populum meum. hoc uerbum \'seducunt\' uidete, cui parti conpetat. nobiscum erant omnes, nobis absentibus inruistis; sed ut haberetis, quos habere desiderastis, non potuistis nisi seducere, et quae sint uerba seductionis uestrae, omnibus notum est. uestrum est dicere: \'adtendite post uos\', uestrum est dicere: \'redimite animas uestras\', uestrum est dicere hominibus fidelibus et clericis: \'estote christiani\'. sed cum dicitis: \'adtendite post uos,\' contra euangelium facitis, ubi dictum est: nemo tenens manicam aratri post se adtendens intrabit regna caelorum. et uultis scire, quid meruit, qui post se adtendit et qui ante se? recordamini Sodomorum fugitiuos, Loth et uxorem eius: quae post se adtendens in statuam salis mutata est, qui ante [se] prospexit, euasit. quid est ergo, quod dicitis: \'adtendite post uos T nam et cum dicitis: \'redimite animas uestras\', unde illas emistis, ut uendatis? quis est ille nescio quis angelus, qui nundinas [*]( 4 cfr. Ez. 13, 9 & 10 14 Luc. 9, 62 17 cfr. Gen. 19, 26 ) [*]( 1 ille] deus G cui pl.] complacuit (o in ras. corr.) B 3 aliquid G dubitare ⋀ (t. mg. m. 2 ys. tur) G 4 hec que G aut de latere a tt om. BBvb 5 sedicnnt (u 8. l. m. 1) B 6 uerbo (0. 8. I. m. 2) B, ob 7 nobis absentibus BB inruistis] erupistis G 8 et ut b desideratis G, desideratis (s 8. I. m. 1 ut videttw) B 9 sint (corr. ex sunt) B, sunt (om. uerba) G 10 uestrum est d. adt. post uoa] haec verba omims quae sequuntur uestrum e. d. redimite animas uestras podta turti post t. estote christiani G 10 & 13 adtendite (t 8. I. m. %) B, (sed nihil mutatum u. 16 & 19) 15 intrauit BB \' in regna G 16meruerit G et quid qui ante G 17 et om. v eius Molasaadon G 18 adtendit BBv mutata] effecta G ante se edd. 19 eat om. B 20 et d om. G 21 uenatis (d 8. l. m. 1) B quis est nescio qui angelus BBvb quis est ille angelus G (utntmque contexuit Dwp. scribens qua supra sunt) v ) [*]( XXVI. ) [*]( . 7 :• )
98
facit animarum? cum dicitis: \'redimite animas uestras,\' redemptori renuntiatis, cum solus Christus sit redemptor animarum, quas ante eius aduentum diabolus possidebat. has sanguine suo Christus saluator noster redemit apostolo dicente: empti enim estis pretio magno. constat enim sanguine Christi omnes redemptos. Christus non uendidit, quos redemit, animae emptae a Christo non potuerunt uendi, ut possint, sicut uultis, a uobis iterum redimi. aut quomodo potest una anima duos dominos habere ? aut numquid est alter redemptor? qui prophetae nuntiauerunt alterum esse uenturum? quis Gabriel iterum ad alteram Mariam locutus est? quae uirgo iterum peperit? quis uirtutes nouas aut alteras fecit? si nullus est praeter unum, qui redemit animas omnium credentium, quid est, quod dicitis: \'redimite animas uestras?\' iam illud quale est, quod hominibus christianis, etiam clericis dicitis: \'estote christiani ?\' et cum miraculo quodam unicuique audetis dicere: \'Gai Sei, Gaia Seia, adhuc paganus es aut pagana?\' eum, qui ad deum se conuersum esse professus est, paganum uocas, eum, qui uel a nobis uel a nobis non in nomine nostro nec uestro sed in nomine Christi tinctus est, paganum uocas — sunt enim, qui et a uobis baptizati sunt et ad nostram communionem postea transierunt — eum,
[*](6 I Cor. 6, 20; 7, 28 ) [*]( . 1 fecit G cum dicjtis-redemptor animaram om. RBfJ 6 pretio om. G enim] ergo G 6 quos] quod G 7 a om. B uendi] distrahi G 8 aut] ut B 9 aat] an BB, at vb 10 ant qui G quem proph. BBfJ pronunciauerunt? Alterum v uènturum] christum G 11 gabrihel RB 13 redimit vb 16 admiraculo BBvb quaedam v 17 audetis om. BBvb gaisi uel gaiseia G Gai sei B, gaise BJ de transpos, cfr. p. 77, 18; 88, 4; sequuntur hoc loco in B fol. 32h et in B fol. 316 1 non querebat illud-et non uultis (aultis ut B). quae supra sunt gaisei adhuc paganus sq. leguntwr *n B fol. 35" post uindicauit finees et non uultie (p. 88, 4), in B fol. 35* 1, m c p. 39 Gaia Seia OM. BBv es om. BBv aut] uel G 18 paganeum (paganum B) qui RBfJ (corr. Coehl.) 20 nec] uel Gvb est om. BB 22 a communione nostra minime recesserunt et nt ipsos seducas paganos uocas G transierunt] paganum aocas eum BBvb) 99
qui deum patrem per filium eius. ante aram rogauerit, paganum uocas. quicumque enim crediderit, in nomine patris et filii et spiritus sancti credidit, et tu eum paganum uocas post professionem fidei. si aliquis christianus, quod absit, deliquerit, peccator dici potest, paganus iterum esse non potest. sed haec omnia uultis nullius esse momenti; ac si tibi consenserit, quem seducis, unus consensus et manus tuae porrectio et pauca uerba iam tibi christianum faciunt de christiano, et ille uobis uidetur christianus, qui quod uultis fecerit, non quem fides adduxerit.
Et si seductioni uestrae paulo tardius fuerit adcommodatus adsensus, etiam illa uobis argumenta non desunt, quibus quasi facile etiam nolentibus, quod uultis, suadere possitis, dum dicitis auditum esse ex ore eorum, qui iamdudum in uestro collegio fuerant, quod, qui gustaret aut acciperet de sacrificio aduentantis unitatis, de sacro gustare uideretur. non negamus ab aliquibus esse haec dicta, quos constat [*]( 1 ante horam codd. v (corr. Cochl.) rogauit G paganum uocas transpos. post transierunt (p. 98, 22) edd. praeter v 2 credidit G 3 pad ganum supple Cochl. 4 aliqui (d s. I. m. 2) B, aliquid Bvb absit unusquisque deliquerit BBvb delinquetet c 5 paganis G paganus -potest om. B esse iterum R 6 at si v tibi ipsi vd 9 nobis bl om. B uidetur (bi 8. I. m. 2) R, uidebitur Bvb non quem] numquam B, (corr. i. mg. non quem) G 10 adduxerit] Explicit Liber Tercius Sancti Optati G fol. 36 b; add. i. mg. m. 2 desunt nonnulla et infra scr. m. 3 Immo exstant in fine lib. 7; quae supra leguntur, inserta sunt in G fol. 63 b (libr. VII, c. 5), ubi imo mg. adscr. m. rec. Transpos. ei 3. lib. idem est ordo in C fol. 141 — 15 \\ ubi add. i. mg. m. rec. Pars libri III in editis. quae supra sequuntur, et hoc in loco libri III et repetita libr. VII, 5 exhibent R fol. 63 \\ B fol. 66 bl (R IB\' uel BPB1 lectionum discrepantias, quae pertinent ad libr. III uel VII, numerus omissus librorum indicat consensum.) 11 ut si ROG,: si om. B1 H seductioniş (sic) Bl, oednctionis B\'v 12 adsensns s s. I. m. 1 C, m. 2 B 13 quasi quale BIBIł1 fidle B1 \' 14 auditum] aut dictum BlBlv ore om. B1 15 qui om. B1 16 aduen##» unitate CG (in utroque lacun. 6-8 litt.) unitatis om. BaB2 gnstaret (t fin. eras.) B* 17 bec dicta esse G hęc B* ) [*]( 7* )
100
postea tota securitate fecisse, unde paulo ante populos deterrebant. sed alia ratio exegit has uoces, alia inuitauit in factum. nam ut haec dicerent, qui feruntur ista dixisse, opinio falsa eorum aures et omnium populorum conpleuerat. dicebatur enim illo tempore uenturos esse Paulum et Macarium, qui interessent sacrificio, ut, cum altaria solemniter aptarentur, proferrent illi imaginem, quam primo in altare ponerent, et sic sacrificium offerretur. hoc cum acciperent aures, percussi sunt et animi et uniuscuiusque lingua in haec uerba commota est, ut omnis, qui haec audierat, diceret: \'qui inde gustat, de sacro gustat\'. et recte dictum erat, si talem famam similis ueritas sequeretur. at ubi uentum est a supradictis, nihil tale uisum est ex eo, quod fuerat paulo ante fama mentita: nihil uiderunt christiani oculi, quod horrerent, nihil probauit aspectus ex his, quibus perturbatus erat auditus. uisa est puritas et ritu solito solemnis consuetudo perspecta est, cum uiderent diuinis sacrificiis nec mutatum quicquam nec additum nec ablatum. pax a deo commendata uolentibus placuit; quare nullus eorum debet argui, qui de collegio uestro ad pacem
[*]( 2 exigit BI BftJ alias inuit. Blv 4 aures om. B7 oppleuerat BBvb p r (opleuerat B1) 5 esse cmt. BIB.., 7 proferent (r 8. l. m. 1) C illic BiB.., 7 altkre (e perdvctum) C, altari G et om. BIB\'tJb 8 acceperant B2 perculsi CGb 9 sunt om. BaB? et post sunt om. CG unusquisque J51 10 haec om. CGB\'J, hoc Bbb s audierit (a 8. I. m. 2) C hoc diceret CG quid inde B1, . qui/inde (lift. distin.) B* inde om. b 12 at (t corr. ex d m. 2) C, ad (t 8. I. m. 2) B2, et at B* supra cJiç dictis (sic) Bs et nihil (nichil .Bl, nil B1) BBv 13 mentita fama vb nichil BIt nil B* 14 uiderant B*. oculi christiani BlBlb oculi] sequuntur in v non sunt (apostolum imitati add. aochl.) Qui ait (cfr. p. 84, 3) — mandata diuina(qfr.p. 86,24) quodhorrerent sq. horretent]hortarent B2 nichilBIG, 11 ml B2 probabit BIt1, probabit (u 8. l. m. 2) B*t prouabit BI 15 ex iis edd. praeter v fuerat CG 16 soli"\';\' (0 s. I. m. 1) Bf, solita v perfecta RtВl, perg|pecta (corr. m. 2) C 17 diuino sacrificio JlilJl i nec auditum BlfJ 18 ablatum] albatum v a om. b placut (i 8. I. m. 1) C ) 101
transitum fecit. qui fuerant sinistra opinione turbati, simplici ac pura ueritate firmati sunt. nec dicatur de amaro fecisse dulce aut de dulci amarum. amaritudo, quae de falsitate uidebatur fuisse nuntiata, in sinu opinionis resedit ac remansit; ueritas perspecta oculis dulcedinem suam in se habens a falsae opinionis limitibus separata est. ergo nec de amaro factum est dulce nec de dulci amarum, quia et aliud et extra est, quod est uisum, et longe fuerat, quod uidebatur auditum. quare uides te sine causa fecisse conuicium fingens pro arbitrio, quod uoluisti, ut Macarium et Taurinum lacerares. perdidisti, quod sapiens uideris, dum sensus tuos inuidia deprauauit et intellegendi tibi aditus clausit.
[*](1 sinistra] in ista RxBxv opinione sinistrae (sinistre B1) partis iftB* simplicia ac B* 2 pura (in ras. a m. 2) C, plura (вic)Rt> plura B pip-pura (sic) R1, plena v firmati] turbati BPB* dicantur BBGrvb fecisse dulcem CRWG 8 ant] nec J:\'B2 de dulce libri 4 fuisse a nidebator BPB2 resedit ac] sed dicta (n a. I. m. 2) B*, aedductaBt, sed ditare mansit v (sedit ae mansit coni. Coehl.) 5 ueritas] ab syll. tas incipit fol. 67* 2 in B2, cuius margo mutilatus nonnuUa ex prima uersuwm decade absumpsit, quae tmeinaui: dul[cedi]nem, habe[ns a], limitib[nsl, de[ama]rum, d[nl]ce, [et extra], lon[ge], [au]ditum, an[te] oculis perspecta CG suam om. CGv false B2 6 limitibus dupl. O pos. B2 separatam (om. eat) v de amaram (o a. I m. 2) B1 facta est ZisBB (a estin ras.) 7 nec dulce R\'lВt, nec de dulce Rl0BtO ft qui (a It. I. m>. 2) BxBl, quae B2, que B7, qui v (corr. Oochl.) et aliud] ęliud (corr. i. mg. m. 2 a) G est et ez. est BPB7 8 quod uid.] quo diuidebatur (di in ras.) B* auditum] sequuntur in CGBPB* sed ut ad (ad m. 1 B1) paulo ante dicta (dictum R2JJ\'l) redeamus iam ad illum locum sq. (tfr. libr. VII, 6) EXPLICIT LIBER TERTIVS (rubr.) Rl fol. 36* , Explicit liber tercius Bl fol. 36. 1, Expliçit liber III v itemque finitur in b 9 quare uides—aditus clausit] haec ex libr. IIII, 9 tramposita, ubi excipiunt uerba ad nos uenire uiderentur. inde ab editione Dupiniana libri III ultima exhibentur fecisse om. RBv et fingens b 10 arbitrio tuo RBx taurinum et macharium RBv 12 auditus G clausit] add. in codd. probatum est (cfr. finem libr. IIII)) 102
A te nobis, frater Parmeniane, de petito milite frustra calumniam factam esse aperte dilucideque monstratum est. etiam illud disce, quod dixisti de oleo et sacrificio peccatoris, ad uos potius pertinere. non enim ille debet esse peccator, quem uos uolueritis. nam et nos uestram praesumptionem possumus imitari et dicere uos esse peccatores. sed facessat ex utraque parte praesumptio: nullus nostrum humano iudicio alterum damnet. dei est nosse reum, illius ferre sententiam. taceamus omnes homines, solus deus indicet peccatorem, cuius sacrificium sit canina uictima et cuius oleum ungi desideranti. ingerat metum.
Huius rei apertissimam ueritatem, Parmeniane frater, agnosce. si tamen hoc nomen fraternitatis frequenter a me [*](11 cfr. Es. 66, 3; Dent. 23, 18; Aug. c. ep. Parm. 2, 5, 10 ) [*]( INCIPIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 36 b, Incipit (I rubr.) Liber quartus B, fol. 36* 1, Incipit prefatio Liber Quartus (rubr.) G fol. 36b; addunt RBGvd libri IIII argumentum, quod P exhibet fol. 243* : In (Quart [ruar.] in P, I [rubr.J B) hoc quarto (in lacun. add. m. 2 B) libro (uolumine G, om. RB) indicio (iudicio RBv) dei ostenduntur (ascenduntur R, accenduntur [c prius corr. ex s] B), qui sint hoc tempore peccatores, et quia deus per Hieremiam (iheremiam B) prophetam ludaeis irascitur, non christianis, et quia idola (ipsi add. G) sunt lacus detriti, non Macarius aut Taurinus, sicuti (sicut P) Parmeniano uisum est. Post haec: Incipit Liber Quartus (rubr.) G, v p. 45, sex fere uersus uacant in B 2 frater nobis RB 3 calumnia R ti facta RB esse] est RB dilucidequae (sic) R 4 dixisşęţ (ti 8. I. m. 2) R peccatorum vb 5 ille om. RB 6 nos] uos B presumptionem uestram G 7 sed facite RBvb 8 ut ex vb praesumptio om. RBvb 9 illius] iudicis est Gv et add. in v nosse ueram illius ferre sententiam 11 ungi-metum] uideatur esse timendum G 12 mêtum] meritum B 13 rei om. G pmenine B (sic saepius) )
103
dictum libenter audire dignaris, fac, ut tibi sit fastidiosum, tamen nobis est necessarium, ne forte iuxta probationem huius nominis tacendo rei esse uideamur. si enim tu non uis esse frater, ego esse incipio inpius, si de nomine isto tacuero. estis enim fratres nostri et nos uestri propheta dicente: nonne uos unus deus creauit et unus pater genuit? non enim potestis non esse fratres, cum omnibus dictum sit: dii estis et filii altissimi omnes. et nos et uos unum praeceptum accepimus, in quo dictum est: ne uocetis uobis quemquam patrem in terris, quia unus est pater uester in caelis. saluator noster Christus solus natus est filius dei; sed et nos et uos filii dei uno modo facti sumus, sicut in euangelio scriptum est: uenit filius dei: quotquot eum receperunt, dedit eis potestatem, ut filii dei fierent, qui credunt in nomine eius. nos et facti sumus et dicimur, uos et facti estis et non dicimini, quia pacifici esse non uultis nec audire ipsum filium dei dicentem: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. Christus ueniens deum et hominem reuocauit in pacem: et fecit ambos unum tollens medium saepem parietis. uos nobiscum, id est cum fratribus pacem habere non uultis. non enim potestis non esse fratres, quos isdem sacramentorum uisceribus
[*]( , 6 Malach. 2, 10 8 Ps. 81, 6 (cfr. Ioh. 10, 34) 9 Matth. 23, 9 13 Ioh. 1, 11 & 12 17 Matth. 5, 9 19 Eph. 2, 14 ) [*]( 1 fastidiosum-ne forte om. v 2 iurla. pr.] iusta probatio v tot probationes Gb 3 oideamur] iudicamur v si enim—esse incipio lineola subscripta not. in G 4 esse] ecce B 6 deus unus G et om. d genuit] genius uel genuis (s del. et t adscr. i. mg. m. 2) G 8 uos autem \'dii G uos et nos G (sed cfr. I. 12) uos sumus qui vb, uos qui d unum om. vb praeceptum . unum d 9 accipimus BB uobis om. B 10 aester om. G 11 coelis, saluator n. Christus. Solus vb 12 dei tramp. ante sumus in v, t t t om. b 13 (juodquod (t s. I. m. 2) R, quodquod B, quotq. (sic) G 14 eis] illis G 15 qui credunt i. n. eius om. BBvb et post nos om. G 16 uos [om. et) facti — n. dicimini lineola subscr. notat. in G . 20 pari (lacuna 3 lilt., sed in mg. supple etis litt, manus claris) uos B 22 iisdem Gb, idem (sic) B, eisdem v ) 104
una mater ecclesia genuit, quos eodem modo adoptiuos filios deus pater excepit. unde huius temporis praescius Christus, quia futurum erat, ut a nobis hodie discordaretis, talia dedit orandi mandata, ut uel in oratione unitas remansisset, ut iungerent preces, quos discrepaturae fuerant partes. oramus pro uobis, quia uolumus, et uos pro nobis, et cum non uultis. aut dicat unusquisque uestrum: \'pater meus, qui in caelis as\', et \'panem meum cotidianum da mihi hodie\', et \'dimitte mihi peccata, quomodo et ego debitori meo\'. igitur si quae mandata sunt, mutari non possunt, uidetis nos non in totum ab inuicem esse separatos, dum et nos pro uobis oramus •- uolentes et uos pro nobis oratis etsi nolentes. uides, frater Parmeniane, sanctae germanitatis uincula inter nos et uos in totum rumpi non posse.
Iam peccator quaerendus est, cuius potuit uel oleum timeri uel sacrificium repudiari. cesset humana suspicio., utriusque partis praesumptio sileat; quis sit peccator, solus indicet deus. legimus in XLVIIII psalmo sub secundo diapsalmate spiritum sanctum dixisse: peccatori autem dixit deus. hoc loco aduertenda est tota mentis intentio et uidendum, quis sit peccator. si enim post quod lectum est: [*]( 7—9 cfr. Matth. 6, 9.11. 12; Luc. 11, 2-4 19 Ps. 49, 16 ) [*]( 2 praecisus (s prius eras.) R, preciosus B 4 ut om. Rv sed sequens I uel m. 2 corr. ita ut uel desit in R, idem om. B permansisset G, remaneret edd. ut iung.-partes Ivneola subscr. notat. in G 5 preces iungerent edd. quas BBv discrepatorw (del. m. 2) R, discrepare B, discreturi G (quos discrepare facerent partes coni. Cochl.) partes] parietes G Rogamus pro G 6 et nos pro nobis (corr. i. mg. m. 2) G. cum] quia G 7 pater noster (corr. i. mg. m. 2) G 8 et (utrimque)] aut G 9 peccata mea G si om. RBv quae emendata sunt G 10 uos...........in totum (i. mg. suppl. m. 2 non) G Q 11 pro nobis (u s. 1. m. 2) R rogamus nolentes G 12 rogatis et si non uultis G oretis vb 18 sancta gemina uincula RB" 17 utrisque (u s. I. m. 2) R qui libri, quid v 18 iudicet Bvb XXXVIII ps. (om. in) BBvb (corr. Cochl.), in quadragesimo nono G 19 diapsalmate (lin. subscr.) G 20 aduertanda B 21 qui libri quod om. RBv, postquam b (cfr. p. 105, 9) )
105
peccatori autem dixit deus, uerba huiusmodi sequerentur, ut diceret: \'tulisti arma, proiecisti te castris, stetisti contra hostes in acie\', timendum erat militi, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'conparasti merces, peregrinatus es, egisti nundinas, lucri causa quod emeras, uendidisti\', timendum erat negotiatori, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'fabricasti nauem, struxisti funibus, ornasti uelis, opportunos, ut nauigares, captasti uentos\', timendum erat nautae, quia potuit ipse uideri peccator. aut post quod lectum est: peccatori autem dixit deus, si sequerentur haec uerba: \'dissensio et scisma tibi displicuit, concordasti cum fratre tuo et cum una ecclesia, quae est in toto orbe terrarum, communicasti septem ecclesiis et memoriis apostolorum, amplexus es unitatem\', si haec subsequens lectio con-tineret, nobis timendum erat, nos esse potuimus peccatores. cum autem dicit deus: ad quid exponis iustitias meas et adsumis testamentum meum per os tuum? tu autem contempsisti disciplinam et abiecisti sermones. meos retro; sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. uidebas furem et currebas cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas. haec ad uos dicta sunt omnia. excusate uos ab his omnibus, si potestis.
A uobis enim contempta est disciplina; ut quid recitas [*]( 1 & 10 Ps. 49, 16 16 ibid. 49, 16 . 17. 20. 18. ) [*]( 2 ut] et G tulisti—peccator (lin. subscr.) G proiecisti castr. JRBva processisti de Gb, proiecisti te scripsi stetis (sic) B 3 in aciem G 5 quod\' eras (sic) B 7 instruxisti Gb 9 nauite G ipse om. B aut si post G, aut. postquam b (cfr. p. 104, 21) 11 dissentio G scismata Bv displicent v 12 tuo om. G quae est om. G 13 et om. G 15 nos esse potuimus esse B, nos potuimus esse G * 16 Ut quid G iustificationes G 17 adsnmis (s s. I. m. 2) R testamentum tuum B 19 aduersum Bvb denotabus] detrahebus G (loquebaris Uulg. sed cfr. p. 107, 18) 21 occurrebus BB, concurrebus v adulteris port.] mechis particulam G (elr. p. 111,15) 23 omnibus om. G )
106
testamentum, qui testamento non seruis, in quo descripta est disciplina, quam seruare non uultis? non enim potestis dicere uos eam seruare, contra quam militatis. deus dicit: quaere pacem et consequeris eam; tu repudiasti pacem: non est contemnere disciplinam? in euangelio legitur: pax hominibus in terra bonae uoluntatis; tu nec uoluntatem bonam uis habere nec pacem: non est contemnere disciplinam? item in psalmo CXXXII legitur: ecce quam bonum est et iucundum habitare fratres in unum; in unum habitare cum fratribus non uis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit in euangelio: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi; tu rebaptizando iterum lauas: non est contemnere disciplinam? deus dicit: ne tetigeritis christos meos neque in prophetas meos manum miseritis; uos tot sacerdotes dei honoribus expoliastis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit: inde scio, quia discipuli mei estis, si uos inuicem diligatis; odio nos habetis, fratres utique uestros, nec apostolos imitari uoluistis, a quibus etiam negator dilectus est Petrus: non est contemnere disciplinam? exponis iustificationes dei et adsumis testamentum eius per os tuum. quomodo disputas: quaere pacem, cum non habeas pacem? quomodo
[*]( 3 & 22 Ps. 33, 15 5 Luc. 2, 14 8 Ps. 132, 1 11 Ioh. 13, 10 14 Ps. 104, 15; I Para!. 16, 22 17 Ioh. 13, 34 20. 21 cfr. Ps. 49, 6 ) [*]( 1 testamentum non seruas vb scripta est disciplinS (-- del. m. 2) G 3 seruare eam G seruasse RBv 4 consequaris b et tu G non] utique hoc G (idem u. 7, 13, 16, 20) 6-8 tu nec uol.-contemnere disc. om. b 8 in ipso psalmo 132° G 9 est om. BG quam iocundum G fratres (s. I. m. 2) R, om. d in uno habitare libri 10 numquid non est G 12 iterum necessitatem vb 13 dixit G 14 christianos meos v 15 manum miseris G honor. spoliastis G * 17 unde v 18 nos. odio nos Gb 21 adsumis (s s. I. m. 2) B eius om. v 22 disputas] dicis d (fortasse legendum dicere potes, cfr. I. 2) cum tu non vb hab. pacem testamentum non sernas RBv (desunt recitas et testamentum et in quo descr. e. disciplina p. 107, 1. 2) quomodo addidi ) 107
testamentum recitas et testamentum non seruas, in quo descripta est disciplina?
Electi estis, qui sedentes populum doceatis, et detrahitis nobis utique fratribus uestris. quoniam, sicut supra dixi, una nos mater ecclesia genuit, unus nos deus pater excepit, et tamen scandala contra nos ponitis mandando singulis, ne nos salutent, ne a nobis dignationem accipiant. considerate uerba superbiae uestrae, considerate tractatus, considerate mandata, actus quoque uestros reuoluite et inuenietis oleum uestrum timuisse, qui rogabat. nullus uestrum est, qui non conuicia nostra suis tractatibus misceat, qui non aut aliud initiet aut aliud explicet. lectiones dominicas incipitis. et tractatus uestros ad nostras iniurias explicatis; profertis euangelium et facitis absenti fratri conuicium; auditorum animis infunditis odia, inimicitias docendo suadetis, haec omnia dicendo contra nos scandala ponitis. ergo unicuique. uestrum dictum est: sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. dum peccatorem arguit et sedentem increpat deus, specialiter ad uos dictum esse constat, non ad populum, qui in ecclesia non habent sedendi licentiam. uides ergo procul dubio uobis inputari debere, cum dicit deus: sedens aduersus filium matris tuae ponebas scandala. unam matrem nos habere iam totiens conprobaui nec uos negare [*](17 & 22 Ps. 49, 20: ) [*]( 1 testamento non seruis G (sed cfr. p. 106, 1. 2); hic est ordo in d: testamentum recitas-est disciplina: quomodo dicis-habeas pacem (p. 106, 21) 3 electi] lecti coniec. Casaub. (i. e. \'scriptum est de uobis\') 8 tractatus mandata BBv 9 actusque B et om. RBvb et inuenietis-qui rogabat del. Dup. quae non cohaererent cum praeeedentibus aut sequentibus llautom. Gb 12 initet v (scrips. Cochl. mutet) aut] et Gb 15 animas infigitis RBv odio v inimicitias suadendo (docetis add. Barth.) docendo suadetis v 18 denotabus] detrahebus d (cfr. p. 105, 19) 19 dum peccatorem-ponebus scandala (u. 23) om. G dum om. RBv 21 habet edd. praeter v )
108
potestis qui contra nos scandala ponitis, dum aliqui uestrum et non intellectas proferunt -lectiones, ut auferant etiam illud, quod inter omnes solet esse commune, salutationis uidelicet officium. nam et uos ipsi aliqui in perfunctoria salutatione oscula denegatis solita et docentur multi, ne aue dicant cuiquam nostrum, et uidentur sibi hoc de lectione, sed non intellecta mandari ignorantes, de quibus apostolus hoc diierit: cum his nec cibum capere; aue illi ne dixeritis; serpit enim eorum sermo uelut cancer. dixit hoc de haereticis, quorum coeperat illis temporibus uitiosa esse doctrina, qui subtili seductione uerborum morbis obscure serpentibus corrumperent fidei sanitatem: ut Marcion, qui ex episcopo apostata factus inducebat duos deos et duos Christos, ut Praxeas, qui argumentabatur patrem passum esse, non filium, ut Ualentinus, qui conabatur carnem Christo subducere. • horum est sermo, qui habuit cancer ad fidei membra uexanda. talis sermo est et Scorpiani haeretici, qui negabat debere esse martyria. sed uenena sua sibi seruent nec eorum relatio auditorum intellectus simplices uel leuiter uexet. huius igitur
[*](8 I Cor. 5, 11; n Ioh. 10 9 II Tim. 2, 17 ) [*](2 et & etiam om. G 8 quo B omnes homines Gb 5 oscula solita denegatis Gb ne nos salutent ne uel aue G 6 cuique b 7 mandare JRBvb hoc om. G 8 aue illi-uelut cancer om. G 9 serpi (lacuna 4 litt., tur eras. uidetur) enim B de (a. r l. m. 2) B 10 ceperat BG 12 conramperent (r 8. I. m. 2) B M Marchion G I 18 et duos scriptos (x 8. l. m. 2) B, et duos scrixptos (sic) B, et duos scriptos v 14 ut] aut B Praxeas] ebion BB, hebion Gb, simon v; pro Ebtonis nonwne Balduino iam suspecto Praxeae, qui haereseos supra laudatae auctor perhibdvr, nomen rettituit Dupift. tntereidisae (Jliqua arbitratus uelut: nt Ebion, qui Christum dicebat esse merum hominem (qtftU quid- postea Photino ad- signamtur p. 109, 6), ut Prazeas, qui argumentabatur sq. quem arg. se patrem esse (om. paaum) v 16 snb Chr. subd. B 16 quem h. cancer G, qui h. cancrum vb 17 talis est et sermo G Corpiani RBvb, scaepiani Albasp. ex cod. Tiliano scr. negat G 18 sed] et b, scilicet d serpent RB, serpant v, seruet b ne eorum elatio G ) 109
sermo est, qui uitandus est, ne serpat sicut cancer. dictum est hoc et de Ario, qui conabatur docere filium dei ex nullis substantiis factum esse, non ex deo natum; cuius doctrina, nisi in Nicaeno concilio a trecentis decem et octo episcopis dissiparetur, pectora multorum sicuti cancer intrauerat. dictum est hoc de Photino praesentis temporis haeretico, qui filium . dei ausus est dicere tantummodo hominem fuisse, non deum. potuit hoc et de nobis dici, quia uester sermo animis et auribus aliquorum non leue intulit cancer. uester enim sermo est, quem ad pacis filios habetis, dum dicitis: \'peristis, adtendite post uos; peribit anima uestra; quamdiu uos tenetis?\' sic fecistis de fidelibus paenitentes, sic mortificastis in sacerdotibus honores. ecce et uester sermo est, qui serpit uelut cancer hodie, ut salutatio et conuictus prohibeatur. noster sermo quid tale facere potuit, qui simplici doctrina filios pacis retinemus, non alienos seducimus nec quemquam exterminamus? manifestum est igitur uos contra nos cotidie scandala ponere et longum est percurrere omnes modos, quibus nobis detrahitis, et omnia genera, quibus scandala ponitis.
Nam et cum dicit: uidebas furem et concurrebas cum eo, de qua re hoc putatis dictum esse? numquid de subducto uestimento aut de inuolato gremio aut de aliquibus rebus, quae ablatae uel lucra uel damna inter homines [*](10 cfr. IY, 11 20 Ps. 49, 18 ) [*]( 1 serpiat (i perduct. m. 2) G 2 hoc (s. I. m. 1) B arrio JRBvb 3 doctrinam B, doctrina/ihsi (distinz. et Į- add. m. 2) B 4 in om. Gvb e niceno libri a CCCXVHI G decim (e s. I. m. 2) R, decim B tor 5 peccata (tor 9. I. m. 2) B, peccatoz (sic) B 6 fotino libri 7 non et deum G 8 quia et G sermo nester BG 9 leuem BBvb cancrum vb 10 haberetis B peristis] perdistis v (adn. Cochl. perditi estis) 11 post nos v perinit G, periit b 13 uelnt] sicut G 14 salutationes vb conuentus G prohibeatis vb 16 erterminauimus G 17. cotidie om. G 18 ponitis v et longum-scandala ponitis om. v 19 genera om. BB 20 et (utrimque) om. G 21 putatis hoc G 22 aut inuiolato (om. de) G (sed cfr. p. 110, 5. 17) uiolato (ante u eras. i) B 23 aut lucra aut damna G )
110
faciunt? equidem sunt et ista prohibita; sed in hac lectione illa furta increpat deus, quae sibi sunt facta. quaeritis, quae furta sunt deo facta? apud uos inueniuntur. possessio dei est turba fidelium, ex qua cotidie fur diabolus cupit aliquid inuolare, qui christiani aut christianae uult uel mores ex aliqua parte corrumpere et si non totum hominem sed quodcumque de homine rapere. talem furem cum uideatis contra nos uim facere, uestris operibus adiuuistis; nam neminem fugit, quod omnis homo qui nascitur, quamuis de parentibus christianis nascatur, sine spiritu inmundo esse non possit, quem necesse sit ante salutare lauacrum ab homine excludi et separari. hoc exorcismus operatur, per quem spiritus inmundus depellitur et in loca deserta fugatur. fit domus uacua in pectore credentis, fit domus munda; intrat deus et habitat apostolo dicente: uos estis templum dei et in » uobis deus habitat. et cum deo unusquisque plenus sit, de quo fur diabolus aliquid inuolare contendit, uos rebaptizando exorcizatis hominem fidelem et dicitis deo habitanti: \'maledicte, exi foras\', ut conpleatur, quod a deo dictum est per Ezechielem prophetam: et maledicebant mihi in populo meo propter plenam manum hordei et buccellam, ut occiderent animas, quas non oportuit mori, dum adnuntiant populo meo uanas seductiones. audit
[*]( 15 I Corr. 3, 16 20 Ez. 13, 19. ) [*]( ae 2 deus qui (ae s. 1. m. 2) R. qui B queritis quare furta sint G 4 ex quo RB 5 & 17 inuiolare (i tned. del. m. 2) G qui om. RB-v qui in quouis - christiano aut christiana sq. G, (om. qui) b 7 rapere] sapere RB cum contra nos uultis facere G contra nos eum facere v 10 spiritu mundi BBvb, sp. in mtmdo G (cfr. I. 13) posse libri 11 necessit sit (sic) B ante saculare BB 13 repellitur G 14 deus intrat (add. trangpos. signo) B 16 inhabitat G 17 de quo] unde G rebaptizandos (s eras.) B . 19 maledicti (e 8. I. m. 2) R,B compleretur G 20 per prophetam dicentem RB 21 propter—buccellam om. G plenam] Cochl. add. propter pugillum hordei et fragmen panis, quae swnt in Uulg. bucellam (c s. I. m. 2) B, buscellam B 22 occideret G 23 dum—seductiones om. BBvb ) 111
ergo deus iniurias non sibi debitas et huiusmodi habitaculum deserit; et homo, qui deo plenus in ecclesiam intrauerat, egreditur uas inane. diabolus, qui uolebat quasi fur aliquid inuolare, adiutus operibus uestris uidet totum suum factum esse, unde uolebat paululum aliquid tollere. ergo de uobis dixit deus: uidebas furem et concurrebas cum eo. denique in euangelio sic scriptum est: cum autem deus deseruerit hominem, remanet uas inane, spiritus autem inmundus errans per loca deserta ieiunus dicit: domus mea uacua est — hoc est dicere: qui me excluserat, exclusus est - reuertar illuc et habitabo; et adducit secum alios septem saeuiores et habitabit illic et erunt hominis illius peiora nouissima, quam quod fuerunt prima. hoc est: uidebas furem et concurrebas cum eo et cum moechis particulam tuam ponebas. haereticos dicit moechos et moechas ecclesias illorum, quas aspernatur et repudiat Christus in canticis canticorum, quasi dicat: quid mihi conligitis non necessarias? una est dilecta mea, una est sponsa mea, una est columba mea, id est catholica, in qua et uos cum esse possetis, rebaptizando inter moechos particulam habere uoluistis. et quoniam uos esse peccatores diuino testimonio manifestissime conprobatum est, etiam illud ostensum est tua auxilia contra te militasse; in auxilium enim addideras
[*]( 6 & 14 Pa. 49, 18 7—14 Matth. 12, 43—45 19 Cant. 6, 8 ) [*]( 2 in ecclesia Gv 3 egredietur G aliquid (imo i. mg. Bcript. et repetit. in fol. seq.) G 4 inuiolare (corr. sicwt p. 110, 5)de homine G esse factum G 5 de om. G 6 et om. G currebus Gb 7 sic D om. MB 10 dicet RBvb 12 alios om. G senioree (u s. I. m. 2) G, nequiores coni. Coclal. habitauit 1IB 13 quam fuerint G quam quae b 14 et currebus (sed cfr. I. 6) G 15 moechis] mestis B (sic et infro); sed cfr. p. 105,21 17 quas et asp. G 18 necessana G 21 mechos hereticos G 22 manifestissime om. G 23 ostensum (om. cst) G tua] tu B 24 enim] meam v addideras] adduxisti G, addnxeras edd. praeter v ) 112
prophetam, in quo lectum est: sacrificium peccatoris, quasi . qui uictimet canem. iam peccatores uos esse, si pudor est ullus, cum dolore cognosce.
Etiam illud disce, cuius uox sit: oleum peccatoris non ungat caput meum. tu enim non intellexisti, cuius haec uox sit, utique Christi, qui necdum unctus fuerat, cum rogaret, ut oleum peccatoris non inquinaret caput eius. haec tu non intellegens dixisti: quia Dauid propheta timuit oleum peccatoris. a Samuele iamdudum perunctus fuerat, qui can-. tabat; non fuit ratio, ut iterum ungeretur, ergo uox est Christi dicentis: oleum peccatoris non ungat caput meum. preces sunt, non iussiones, desideria sunt, non praecepta. nam si iussio esset, diceret: oleum peccatoris non unget caput meum. uox igitur est filii dei iam tunc metuentis oleum peccatoris incurrere, id est cuiusque hominis, quia nemo est sine peccato nisi solus deus. ideo filius eius timuit oleum hominis, quia foedum fuerat, ut deus ab homine ungeretur. ideo deprecatur patrem, ut non ungatur ab homine,. sed ab ipso deo patre. petit ergo filius; uideamus, an [*]( 1 Es. 66, 3 4 & 11 Ps. 140, 5 9 efr. I Reg. 16, 13) [*]( 1 letum est B 2 uoa peccatores G si nllxis est pauor cum pgdore (corr. i. mg. m. 2 u) G 3 cognosce] recognosce d 5 ungvat m. 2 B (idem l. 11, 14), impinguet G (hic psdlmi locus in edd. et argumentum c. 7 praemissus ungat exhibet, quod ipso capitis initio uerbo inpinguat uariatur), unguet v, unget b 6 cum] dum G 7 rogaretur B ut om. BB non impinguet G, impinguaret edd. i 8 qua (i s. I. m. 2). G 9 perunctus] puero dei unctus G, puer unqtus b 10 & 18 ungperetur m. 2 Best uox G 11 unguet v, unget b 14 ungat Bb, impinguet G, unguat v est igitur filii (om. dei) G filius B igitur eat-aestimatur in idolo uirtus (p. 115,13) hoc loco omissa in b (p. 50) sed p. 62 inserta lib. V, 1 (p. 119, 3J post verba ludaeorum. Et cum, ita ut sequantur est igitur filii dei sq. metuentis] tuentis B met. ne homo eius oleum peccatoris incurreret G 16 incurrernnt b cuiuscumque G, eiusdem v 16 est qui non est peccator BBv, nemo non est peccator b 17 erat Gb 18 precatur G patrem (8. l. m. 1) B, om. G 19 deo] domino BBvd petit] perit B )
113
consenserit pater. hoc spiritus sanctus indicat et manifestat in psalmo XLIIII, ubi ait ad ipsum filium: unget te dominus deus tuus oleo exultationis aliter a consortibus tuis. consortes fuerant Iudaeorum sacerdotes et reges, quos singulos unctos ab hominibus constat. sed quia filius a patre, deus a deo erat ungendus, secundum quod filius petiit et spiritus promissa nuntiauit, conpleuit pater in Iordane; quo cum ueniret filius dei, saluator noster, ad Iohannem ostensus est his uerbis: ecce agnus dei, hic est, qui tollit peccata mundi. descendit in aquam, non quia erat, quod in deo mundaretur, sed superuenturum oleum aqua debuit antecedere ad mysteria initianda et ordinanda et inplenda baptismatis ; lotus cum in Iohannis manibus haberetur, secutus est ordo mysterii et conpleuit pater, quod rogauerat filius et quod nuntiauerat spiritus sanctus. apertum est caelum deo patre ungente, spiritale oleum statim in imagine columbae descendit et insedit capiti eius et perfudit eum: oleum digestum est, unde coepit dici Christus, quando unctus est a deo patre; cui ne manus inposita defuisse uideretur, uox audita est dei de nube dicentis: hic est filius meui, de quo bene sensi, hunc audite. hoc est
[*]( 2 Ps. 44, 8 9 Ioh. 1, 29 15 cfr. Matth. 3, 16 20 Matth. 3, 17; Luc. 9, 35; II Petro 1, 17 ) [*]( 2 in quadragesimo et quarto psalmo G ad suum fil. G te deus deus (sic) G 3 aliter a] pre G (ut est in Uulg.) 6 deus adeo B 7 petit codd. et om. d promissa om. v compleuit et G, et compl. d 8 quo] qui RBv uenisset b noster om. B 9 his uerbis et agnus dei hic om. G, sed i. mg. ad ostensus  adn. m. 2 haec: ✓v. populis his uerbis dicens Ecce agnus dei, sed saepius perduxit m. 2 10 in aqua RB 11 sed uenturum vb 12 ad ministeria RBv (cfr. I. 14) et ante ordin. om. G 13 baptismatis locus (sic), cum v 14 ordo ministerii BBv 15 nuutiauerauerat (sic, in ras.) B 16 in imaginem R, (coniunct.) B 17 et sedit BBv perfudit eum et digesta est RBv, perfudit oleum et digestum est G, perfudit eum unde b, perfudit oleo unde d, perfudit eum: oleum digestum est scripsi 18 unde] unctus v dici om. RBv 19 cui nec B m. impositio Gbd 20 hic-audite lineol. subscr. in G ) [*]( XXVI. ) [*]( 8 ) 114
igitur, quod lectum est: oleum peccatoris non ungat caput meum. rationem ueritatis, frater Parmeniane, uel sero addisce, quoniam nunc tempus est inuenire discendi.