S. Optati Milevitani libri VII

Optatus, Saint, Bishop of Mileve

Optatus. S Optati Milevitani libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 26). Ziwsa, Karl, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag.

Unde est ergo, quod claues regni caelorum uobis usurpare contenditis, qui contra cathedram Petri uestris praesumptionibus et audaci sacrilegio militatis, beatitudinem repudiantes, qua laudari meruit, qui non abiit in consilio inpiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit? in consilio inpietatis itum est a maioribus uestris, ut diuideretur ecclesia. inierunt etiam peccatorum uiam, dum Christum partiri conati sunt, cuius [*]( 15 Matth. 16, 18 & 19 21 Ps. 1, 1 ) [*]( 1 sine (8. I. m. 2) antec. B 4 excurrunt G (cfr. p. 24, 5) 5 foras G 6 gradibus RBvb serpserunt RB ipso] pro coniec. Barthius 7 unde et G 8 Claudianus—Macrobio om. P Lucianus Macrobio om. G Enclopio En*clopius (membr. perforata sicut 38,1), encalpio encolpius (sic) B 9 Bonifatio Bonifacius (sic) G uidetur P, uideatur v 10 sederat RB. sederit edd. 14 salutaris RB 16 infernorum B nona cen/teas B i 18 caelorum om. RBvb 20 audacis (i 8. I. m. 1) R, audaciis Bvb sacri legio B 21 concilio G (paulo infra consilio) 22 inuia B 23 pestilentium G in consilium P 24 ut diuiderent ecclesiam. Iuerunt vb inierunt et a peccorum (sic) B 25 partiri (r prius corr. ex s) B )

Iudaei nec uestimenta scindere uoluerunt, cum apostolus [Paulus] clamet et dicat: numquid diuisus est Christus? et utinam, si iam malam uiam intrauerant, agnito peccato super se reuerterentur, id est emendarent, quod errauerant, reuocarent, quam fugauerant pacem. hoc erat de uia reuerti: in uia enim ambulatur, non statur. sed quia parentes uestri reuerti noluerunt, ipsos constat in uia peccatorum stetisse; quorum gressus inpulerat furor, retentos ligauit pigra discordia. et ne regredi ad meliora potuissent, ipsi sibi scismatis conpedes posuerunt, ut in errore [suo] pertinaciter starent, ne ad pacem, quam deseruerant, reuerti potuissent. nec audierunt spiritum sanctum dicentem in psalmo XXXIII: diuerte a malo et fac bonum; inquire pacem et persequere eam, sed steterunt in uia peccatorum suorum. sederunt etiam in cathedra pestilentiae, quae, ut supra diximus, seductos mittit ad mortem. sed dum et uos parentum errorem colentes studiose defenditis, heredes sceleris esse uoluistis, cum filii pacis uel sero esse possetis. cum in Ezechiele propheta scriptum sit: extolle uocem tuam super filium peccatoris, ne uestigia patris sui sequatur, quoniam anima patris mea est et anima filii mea est. anima quae [*]( 2 I Cor. 1, 13 12 Ps. 33, 15 19 Ez. 18, 4 & 20 ) [*]( 1 scind. uol.] sciderunt G 2 Paulus om. PG Christus in uobis P 3 si iam] suam GB agnitio (i post t expunct.) G 4 reuesterentur (st corr. in rt sicut saepius) B, reuerterent G 5 deuia B\' 6 uestri om. v 7 inuiam B stetisse] fecisse B 8 impullerat G, impleuerat v legauit B discorda P 9 ipsi-reuerti potuissent (omissa in textu posita sunt imo i. mg. m. 1) R schismaticis v (corr. Gochl.) conpedes posuerant P, terminum posuerunt G 10 suo om. PG ne] nec G (quod et Casaub. suasit) 12 triceijsimo (n expwnct.) tercio G deuerte P 13 et sequere Pvb,. et consequeris G 14 suorum sed erunt B etiam cathedram P, autem cathedram G 15 dixi P 16 ad] in RB mortem (r corr. ex s) B et dum BBvb 17 studiosae R defenditis erTQT (del.) heredes ej-se P celeris B filii (i finale corr. ex s) B 18 possitis P cum ne zechielo B Ezechielo PR 20 uestigia] uestia nl (sic) B sui om. v quo anima B 21 ama fili P )

peccat, sola punietur, si displiceret uobis, quod parentes uestri peccauerunt, de admissu suo soli redderent rationem;. hoc modo uel uos beati esse possetis et laudem de ore prophetae percipere, qui ait in psalmo primo: beatus uir, qui non abiit in consilio inpiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit; sed in lege domini fuit uoluntas eius. quid est aliud in lege habere uoluntatem, nisi diuina praecepta et religiose discere et cum timore conplere ? in qua lege scriptum est: pax hominibus in terra bonae uoluntatis, et alio loco, in Esaia propheta: ponam fundamenta pacis in Sion, et alio loco: uideamus, quid loquatur dominus, quoniam loquetur pacem in plebem suam, et alio loco: uenit filius dei et factus est in pace locus eius, et alio loco: suscipiant montes pacem populo et colles iustitiam, et in euangelio: pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis, et Paulus ait: qui pacem serit, pacem et metet, et in omnibus epistulis suis: pax uobis abundet in nomine patris et filii et spiritus sancti, et in psalmo XXXIII: quaere pacem et consequeris eam. fugata recesserat [*]( 4 Ps. 1, 1 sq. 9 Luc. 2, 14 11 Es. 60, 1;7 12 Ps. 84, 9 18 Ps. 75, 3 15 Ps. 71, 3 16 Ioh. 14, 27 17 II. Cor. 9, 6 18 cfr. I. Cor. 1, 3; 16, 23; Bom. 1, 7 et passim 20 Ps. 33, 15 ) [*]( 1 punitur vb displicerat (e .8. I. m. 1 ?) R, displicerat B 2 peccauerant P admisso P, ammissu G 3 possitis P de ore pr.] deo reprophete B 4 percipe B qui non] add. et inclus. m. 2 et cetera, reliquis omissis pergitur Et in cathedra G 7 fuit om. G 9 est in euangelio GB 10 in Eseia profeta P, om. Rvb 11 Syon G et in psalmo octogesimo quarto (corr. i. mg. m. 2 quinto) uideamus G 12 quid loquitur d. quia loquetur in plibem (sic) sum (sic) P loquitur codd. dome quo loquitur B 13 et alio-et alio loco (u. 14) interciderwnt in P alio loco] in euangelio G, om. b 14 et alio loco] in psalmo septuagesimo primo G 15 populo tuo G 16 et iterum in euangelio (efr. I. 13) G 17 qui pacem—epistulis suis om. P 18 in nobis vd 19 in nomine - spiritus sancti om. G sancti et alio loco quaere RBvb 20 inquire G )

pax a patribus uestris; uos eam, sicuti a deo mandatum est, quaerere deberetis, quam nec ultro uoluistis quaerere nec oblatam libenter accipere. quis enim in tot prouinciis, quibus nati estis, audiuit? et si aliquis audiuit, quis non uestrum miretur errorem, quis non uestrum facinus damnet? igitur cum manifestum sit et ipsa luce sit clarius nos cum tot innumerabilibus populis esse et tot prouincias nobiscum, iam uidetis uos in parte unius regionis positos et ab ecclesia uestris erroribus esse separatos, frustra uobis solis hoc nomen ecclesiae cum suis dotibus uindicare, quae magis apud nos sunt quam apud uos, quas constat ita sibi conexas et indiuiduas esse, ut intellegatur unam ab altera separari non posse. etenim numerantur in nomine, sed uno intellectu suo iunguntur in corpore ut in manu digiti, quos interuallis singulos \' uidemus esse distinctos. unde qui tenet unum, totos teneat necesse est, cum unusquisque a paribus separari non possit. adde quod non unam solam sed omnes proprie possidemus.

Igitur de dotibus supradictis cathedra est, ut diximus, prima, quam probauimus per Petrum nostram esse, quae ducit ad se angelum, nisi forte eum uobis uindicantes habetis in loculis clausum. mittite illum, si potestis, excludat septem angelos, qui sunt apud socios nostros in Asia, ad quorum ecclesias scribit Iohannes apostolus, cum quibus ecclesiis [*]( 1 si*uti R, si uti B, sicut a domino P man/tum (sic) B 2 quaereretis P, quereretis MB, non quaeritis vb 3 quibus] qui P, quia G 4 et si al. audiuit om. G 6 tot om. P in numerabilibus B 8 uoa suos B esse positos G 9 uestris] neris P esse om. PG 10 uindicatis G, inter uindicare et agis (i. e. magis deleto m) rastvra et add. quae m P 12 una Pvb separati B 18 iuiigitur G 14 corpore et in manu P corpore suo v quosJ quod B interuallit P singulis G 15 tenet] teneat G 17 quod non n. un.] quo dulunam B, quod unam (s. 1. m. 1) B propriae R 18 supra scribitis (sic) P, s. scriptis G ut supra diximus vb »• i 19 approbauimus B qui vb, qua B dicit (u s. 1. m 1) R 20 uendicantes (i super e prius pos. m. 1) R,B 21 loculis] oculis B septim P (sic ubique) 23 Iohannis P apostolus Ioannes vb )

nullum communionis probamini habere consortium. unde uobis angelum, qui apud uos possit fontem mouere aut inter ceteras dotes ecclesiae numerari? extra septem ecclesias quicquid foris est, alienum est. aut si inde habetis aliquem unum, per unum communicatis et ceteris angelis et per angelos supra memoratis ecclesiis et per ipsas ecclesias nobis. si ita est, litigium perdidistis.

Ecce iam apud uos omnes dotes esse non possunt; non enim spiritum dei soli uobis uindicare poteritis aut includere, quod intellegitur et non uidetur. sic enim in euangelio scriptum est: nam spiritus deus est et ubi uult, aspirat et uocem eius audis et nescis, unde ueniat et quo eat. permittite deum, unde uelit, ire et quo uelit accedere habeat libertatem, qui audiri potest et uideri non potest. et tamen studio criminandi libenter blasphemare uoluisti, ut diceres: \'nam in illa ecclesia quis spiritus esse potest nisi qui pariat filios gehennae?\' uomuisti de pectore tuo conuicium et putasti adiungendum esse de euangelio testimonium, ubi lectum est: uae uobis, hypocritae. qui circuitis maria et terras, ut faciatis unum proselytum, et cum inueneritis, facitis eum filium gehennae dupliciter quam uos estis. si hoc conuicium faciendum erat, quod non licet, quamuis sine causa fiat, utinam aliquis alter ex uestro numero hoc fecisset! te tamen hoc dixisse [*]( 4 cfr. Apoc. 1, 4 & 11 (20) 11 loh. 3, S 19 Matth. 23, 15 ) [*]( 1 consortium (r corr. ex s) B 2 posset v dotes ceteras G o . o communicastis PG per angelis (o 8. I. m. 1) B 6 supra om. vb memoratos G nobisque v 8 omnes om. RB 9 poterites P, potestis RBvb 10 enim legitur i. eu. (om. scriptum est) G 11 deus spiritus P 12 spirat G sed nescis (ut in Uulg.) RB 13 aut quo uadat G dominum pro deum PG ire—quo uelit om. v 14 audire v 16 inilla an nulla ineertum B qui spiritus PGB 17 qui om. Dupin. gehennae] iohenne B (sed cfr. I. 21) de peccatore B 19 hipocritae B, ypocrite G 20 ut om. B prosylitum P, proselitum RBG (ut infra) 21 facietis G gehenue B 23 quod non licet del. Casaub. 24 alter om. RBG edd. hoc dixisset RBvb, dixisse (et) (uncin. m. 2) G et tamen hoc te RBG, et tamen te hoc edd. )

satis admiror; id falso in alterum te dicere, ex quo, si ordinationem tuam consideres, possis et erubescere? commemorasti enim lectum esse in euangelio: uae nobis, hypocritae, qui circuitis maria et terras, ut faciatis unum proselytum, hoc est, ut mutetis alicuius sectam. tu quidem cuius sectae fueris nescio, tamen inportune a te hoc dictum esse aestimo, quod te iam forte huius dicti paeniteat. numquid nos aliquas peragrauimus terras ? numquid nos aliqua circumiuimus maria ? numquid nos ad peregrinos accessimus portus ? numquid nos aliquem adduximus Hispanum aut Gallum aut nos ordinauimus ignorantibus peregrinum?

Nam et fontem constat unam esse de dotibus, unde haeretici non possunt uel ipsi bibere uel alios potare, quia soli sigillum integrum, id est symbolum catholicum, non habentes ad fontem uerum aperire non possunt. * * nam cum in canticis canticorum scriptum sit: umbilicus tuus ut crater tornatilis, umbilicum altare adfirmare conatus es. si umbilicus membrum est in corpore, inter dotes esse non potest, quod membrum est; si ornamentum est, pars corporis non est.

Restat iam, ut dotes quinque esse uideantur, quae dotes cum sint ecclesiae catholicae, quae est in tot prouinciis [*](3 Matth. 23, 15 16 Cant. 7, 2 ) [*]( 1 admiror. Id .. diceres (uel dicere te) ex quo ... erubescere? propos. Casaub., cuilCS secutus sententiam te (om. libri edd.) dicere scripsi falsum (corr. i. mg. m. 1 ?) B 3 uobis scribae et pharisei hypocritae P 4 faciates P 5 hoc om. v 6 dictum est aestimo (estimo G) PG 7 quod (d eras. uidetur) B te om. B forte om. G 8 aliquid (corr. m. 2 t. mg.) G peragrauimus] circuimus G aliqua-maria n. nos] a om. G circumibimus (corr. m. 2) R 9 ad peregrinos-numquid nos om. B 10 hi spanum B aut] et edd. 12 fontem constantinum blbere potare esse G, fontem unum esse!? 13 uiuere (s. I. m. 2) R, uiuere B portare (s. I. m. 2) B, portare B 15 possunt] asteriscos posui hiatus indices, quem iam Casaub., Balduin. Dupin. alius alio loco sunt suspicati 16 in (s. I. m. 1) B cantico scriptum est G scr. est: Sit umb. vb 17 tornatilis] ornatus P, tornatus G 18 umbilicum P, umbllcus (sic) B est om. G 19 est et si G)

supra memoratis, etiam apud nos hic in Africa deesse non possunt. intellegite uel sero uos esse filios inpios, uos esse fractos ramos ab arbore, uos esse abscisos palmites a uite, uos riuum concisum a fonte. non enim potest origo esse riuus, qui paruus est et non de se nascitur, aut arbor a ramo concidi, cum arbor fundata suis radicibus gaudeat et ramus, si fuerit exsectus, arescat. iamne uides, frater Parmeniane, iamne sentis, iamne intellegis te argumentis tuis contra te militasse, cum probatum est nos esse in ecclesia sancta\' catholica, apud quos et symbolum trinitatis est, et per cathedram Petri, quae nostra est, per ipsam et ceteras dotes apud nos esse? etiam sacerdotium, quod in nobis adnullare uisus es in excusatione erroris et liuoris uestri, dum post nos rebaptizatis et post socios uestros in peccatc detectos hoc non facitis. dixisti enim, quod, si sacerdos in peccato sit, solae possint dotes operari. igitur, quia docuimus, et quid sit haeresis et quid sit scisma et quid sit sancta ecclesia, et huius sanctae ecclesiae est constituta persona et hanc esse catholicam, quae sit in toto orbe terrarum diffusa, cuius membra et nos inter alios sumus, cuius dotes apud illam ubique sunt. deinde in primo libro probauimus ad nos non pertinere traditionis inuidiam et hoc crimen etiam a nobis esse damnatum.

Iam illud mihi nolo respondeas, cur de solis ecclesiae dotibus loqui uoluisti et de sanctis eius membris ac [*](1 deesse] esse G 2 uel sero uos] uos seruos G 3 ramos fractos RBvb a uitae (corr. i. mg. m. 2) R 4 a fonte concisum B esse origo edd. 5 quia vb arbora ramo concidum B, arbor ramus concisus G 7 iam RB 8 iam nesentis G te ante argum. om. G 9 cum probatum] comprobatum G nos esse] non esse G, nosse Dup. 10 catholica sancta B non est G 12 in uobis adnullare P, ad nulla reuisus v (Cochl. coniec. adnullare nisus) 13 inexecndione B 14 baptii zatis G 16 hereses (i 8. I. m. 2) R 17 quid sancta v ecelesi, sancta G 18 hanc sanctam B 19 in toto sit vb terrarum orbe (cfr. p. 47, 16) PB dis fusa B 20 interralios (r alterum expunct.) B 21 pestinere (sic) B 28 nolo mihi P cur] cum d )

uisceribus tacuisti, quae sunt procul dubio in sacramentis et in nominibus trinitatis. cui concurrit fides credentium et professio, quae apud acta conficitur angelorum, ubi mis entur caelestia et spiritalia semina, ut sancto germine noua possit renascentium indoles procreari, ut, dum trinitas cum fide concordat, qui natus fuerat saeculo, renascatur spiritaliter deo. sic fit hominum pater deus, sancta sic fit mater ecclesia. haec omnia intellego a te ideo non esse nominata, ne in his omnibus ratio baptismatis agnosceretur, ubi nihil sibi operarius, qui homo est, uindicet, quod uos facitis. ideoque ad solas dotes te conferre uoluisti, quas uelut manu adprehensas aut arca conclusas catholicis denegans uobis solis eas frustra uindicare conatus es. cum agatur de regeneratione, cum agatur de homine innouando, nulla a te credentium fides, nulla professio nominata est; dum uis de solis dotibus loqui, haec omnia, sine quibus spiritalis ilia natiuitas reparari non potest, in silentio remisisti, et cum dotes ad sponsam, non sponsa ad dotes pertineat, sic ordinasti dotes, quasi ipsae uideantur generare, non uiscera, quae intelleguntur plus posita in sacramentis quam in ornamentis.

Nec illud praetereo, quod ore tuo et sensu nostro ecclesiam paradisum esse dixisti (quae res sine dubio uera est), in quo horto deus plantat arbusculas. et tamen deo diuitias suas denegastis, cuius hortum in angustias cogitis, n [*](2 in omnibus (corr. m. 1) R 6 fuerit Gv renascitur v 7 sic 4? fit hom. B deus pater hominum P sic fit mater sancta eccl. G 8 ate ideo Įţę B in iis edd. praeter v 9 nichil ibi (sic) G d operis v 10 quo duos (d prius m. 2 adscr. d alterum expvnct.) G 11 conferire G uelut arma adpraehensas aut archa P 12 arca] 1 aqua RBvb conclusas (corr. m. 2) R solis (s fin. adscr. m. 1 ut uidetur) G 13 de regen. cum agatur om. G 14 professio] promissio G . 15 omnia haec P 16 possit G 17 sponiam P non. (a eras.) B 19 posita plus B 20 quam ornamentis P 23 est om. BB horto] orto R, osto B 24 denegatis P cuius] cum sancti v hortum] hos tum (sic) B (efr. supra l. 23) cogitis] ponitis G )

dum uobis solis inmerito omnia uindicatis. utique plantationes dei sunt diuersa semina per diuersa praecepta. iusti, conti- nentes, misericordes et uirgines spiritalia sunt semina; harum \' rerum arbusculas in paradiso deus plantat; concedite deo, ut hortus eius sit longe lateque diffusus. quid illi negatis orientis et septentrionis, etiam occidentis prouinciarum omnium et innumerabilium insularum populos christianos, contra quos uos soli, pauci, rebelles estis et cum quibus nullum communionis consortium possidetis?

Iam et mendacium uestrum hoc loco iuste damnari potest, quo cotidie a uobis sacrificia condiuntur. nam quis dubitet uos illud legitimum in sacramentorum mysterio praeterire non posse? offerre uos deo dicitis pro ecclesia, quae una est. hoc ipsum mendacii pars est unam te uocare, de qua feceris duas; et offerre uos dicitis deo pro una ecclesia, quae sit in toto terrarum orbe diffusa. quid? si unicuique uestrum dicat deus: quid offers pro tota, qui non es in tota ? si nos uobis displicemus, quid uobis fecit Antiochia ciuitas, quid Arabia prouincia, unde probamus uenientes a uobis esse rebaptizatos ?

In uno tibi solo, Parmeniane frater, ingrati esse non possumus, quod ecclesiam nostram, id est catholicam, quae continetur toto orbe terrarum, quamuis ab ea sis alienus, laudare uoluisti in numerando dotes, in quarum numero satis [*]( 1 uindicastis G plantationis G 2 sun (sic) B 4 paradisso P, paradysum R, paradisum Bvb 5 hostus B diffusę.s (adscr. i. mg. u m. 2) G orientis septemtrionalis (om. et) G 7 quos 1łłV:ÇQŞ (del. m. 1 ?) G contra uos soli quos B 8 communi (adscr. m. recentisa. onis) G 9 consostium B 11 quod Rv, quo decoti die B condiuntur] condemnantur v 12 et uos B illum G 13 afferre d 14 pars est unam a 9 (utrumque del.) et offerre uos dicitis deo] supra haec uerba litt. minor. scr. te uocare de qua feceris duas P 15 faceris B deo om. RBvb offerre deo d 16 uni cuique B 17 offeres P 18 Anthiocia P, antiohia (c s. I. temmsime ser.) G 21 frater Parm. G 23 terrarum orbe G sis alienus] si solemus b (corr. Cochl.) 24 uoluistis (s fin. semiexp.) G in ante numer. om. vb innumerando (seitmx. m. 2) G, in merando (sic) B)

errasti, et in dicendo, quia ipsa est hortus conclusus et fons signatus et unica sponsa. hoc nos de nostro dicimus, nam tu de alieno locutus es. quicquid de laudibus ecclesiae dicere potuisti, et nos priores eadem loquimur. traditores uobiscum et ipsi damnamus, eos uidelicet, quos, si meministi, in primo libro demonstrauimus. et cum sit nobis cum uniuerso terrarum orbe communio et uniuersis prouinciis nobiscum, sic iamdudum duas ecclesias conparare uoluisti, quasi sola habeat Africa populos christianos, in qua uitio uestro duae uidentur partes effectae; et dum inmemor factus es Christi dicentis unam esse sponsam suam; tu in Africa non dixisti duas esse partes sed duas ecclesias. certe una est, quae ex uoce Christi meruit indicari, qui ait: una est columba mea, una est sponsa mea.

Et tu huius uocis oblitus ad inuidiam catholicis faciendam his locutus es uerbis: neque enim ilia ecclesia dici potest, quae cruentis morsibus pascitur et sanctorum sanguine et carnibus opimatur\'. certa membra sua habet ecclesia episcopos, presbyteros, diaconos, ministros [*]( U & 13 Cant. 6, 8 ) [*]( 1 indicendo B hostus B fons] hoc uerbo finitur in G fol. XVIb; quae sequtmttw, foliorum ordinem turbatum demonstrant. nam fol. XVII * incipit possetis quas preces (c. 16 p. 50, 22) et desinit tracte sunt (c. 18 p. 53. 9); quae supra sunt, leguntur fol. XVIII II ita ut hic sit foliorum ordo seruandus: XVI, XVIII, XVII eademque ratione XX, XXII, XXI (cfr. p. 58,12) 2 didicimns P 3 locutus (bis pos.) B 4 et om. RB edd. priores omnes P eandem R, andem B 5 damnamus] damnamus B m quos] quod B si ne minis (sic) R, si me minis B, sane nimis v, si meminis b in primo modo demo libro G 6 nobiscum G 7 ex univ. RBv et cum uniuersis b 9 dua euidentur pastes B 10 es om. G 11 non (s. I. m. I) B duas] partes G 12 pastes B ecclesilsias (sic) B certe] ceste B quae] qui (corr. m. recent.) G 13 ait una est sponsa mea una est col. mea G mea post columba om. vb 15 et om. PG in huius B 16 es] est B ecclesia illa RB, illa 0\' vb 17 deci B potuit G qua eruentis (sic) B 18 opinatur B cesta B 19 dyacones G )

et turbam fidelium. dicite, cui generi hominum in ecclesia. nostra hoc possit adscribi, quod obicere uoluisti; specialiter nomina aliquem ministrum, ostende aliquem diaconum nomine\' suo, indica hoc ab aliquo factum esse presbytero, proba hoc episcopos admisisse, doce aliquem nostrum cuiquam insidiatum esse. quis nostrum quemquam persecutus est? quem a nobis persecutum esse aut dicere poteris aut probare? quia tibi unitas displicet, hoc si crimen putas, argue nos Thessalonicensibus, Corinthiis, Galatis, septem ecclesiis, quae sunt in Asia, communicasse. si nefas tibi uidetur aut si reatum putas memoriis apostolorum et sanctorum omnium communicasse, hoc nos fecisse non solum non negamus sed etiam gloriamur.

Sed ut ostendam partem uestram, ut dixisti, cruentis morsibus pastam, christianorum sanguine et carnibus opimatam, a principio suo uester iam rabidus commemorandus est furor, iam uestra retexenda inpietas, iam stultitia demonstranda. in quo prius est ostendere erubescendam laetitiam uestram et gaudia criminosa, quod uobis ad pristini erroris libertatem redire datum esse constiterit. recensete tempora, discutite rationem rerum, dissimilia uota et personas diuersas [*]( i 1 turba B, turbas G generę (corr. tn. 1) B 2 abicere BB 3 in\' aliquem m. BB 4 pb\'roa B 5 aliquam B 6 quemquam aliquando G 7 poteritis G 8 si hoc B tessalonicensibus (h s. I. m. 2) B, tesalonicensibus B, thesalonicensibus G 9 Chorinthiis P, corinthis (corr. m. 2) B, corinthis B galatiis G 10 tibi nefas G 12 negaSSe (i mg. m\' m. rec.) B 13 pastem B dixi RB edd. 14 et carnibus om. RBvb (cfr. Parmeniani uerba p. 48, 16; 52, 12) r 15 §abidus P 16 retexenda] repetenda v 18 ad pristini erroris libertatem redisse contigerit PG, ad pr. err. libertatem factam esse constitit BBv, a pristini erroris libertate redisse contigerit b, ad pristinos errores lib. factam e. constitit eoniee. Casaub., uobis pr. erroris lib. factam esse contigerit d, ad pristini erroris libertatem redire datum esae constiterit scripsi (wisi forte omisso ad scribendum pristini erroris libertatem redditam esse contigerit — cfr. p. 51, 3: e nobis libertas est reddita) 19 recensite (e s. l. m. 2) R, recensite Bv 20 rationes edd. rerum] regum P ) [*](XXVI. ) [*](4 )

adtendite. redeat in memoriam Constantinus imperator christianus, quem famulatum exhibuerit deo, quae habuerit uota? ut remotis scismatibus intermortua omni dissensione sub toto caelo filios suos gaudens in uno uideret sancta mater ecclesia. reddiderat una communione maritis uxores, parentibus filios, fratribus fratres. quibus rebus deus se laetari testatur, dum dicit: ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. etenim cum Africanos populos et orientales et ceteros transmarinos pax una coniungeret et ipsa unitas repraesentatis omnibus membris corpus ecclesiae coagularet, dolebat hoc diabolus, qui semper de fratrum pace torquetur. illo tempore sub imperatore christiano desertus in idolis tamquam inclusus latebat in templis. hoc eodem tempore duces et principes uestros merita relegauerant sua, in ecclesia nulla fuerant scismata nec paganis licebat exercere sacrilegia: pax deo placita apud omnes christianos populos habitabat; diabolus maerebat in templis, uos in regionibus alienis.