Epistulae

et post paululum: quem rerum ordinem et totum mundi (regit dei) prouidentia, dum aliae uirtutes de sublimioribus corruunt, aliae paulatim labuntur in terras, istae uoluntate descendunt, aliae praecipitantur inuitae, hae [*]( 15 cf. Rom. 8, 20 18 cf. Rom. 8, 20 20 Orig. n. d. III 5, 4 p. 275 23 ibid. III 5, 5 p. 276 ) [*]( 1 disc. TIa.c.m2 2 uisibilia] inuisibilia IJD 3 crassisque D 4 antiquam D antequam II beatitudinem D benedictione (partim eras.)Il 8 correctionem [Ip.c.B 9 e] et Ila.r. ex g 11 quibusque ex quibus m2B 15 dicitur IID dr B dicuntur g 16 subdita B crassi D 17 pr. et exp.B place- . at D 19 eiusom./7 eam om.D 21 gubernaculiD 22 eius esse g 23 paulolum II,Da.c. quem] de in ras. m2B et totum Koetschau et tota TIB et toto D totius g 24 regit dei add. Koetschau regit add. g, om. codd. dum ex cum II 25 alii II 26 isti 77 uolnntariae g 27 alii 77 inuiti 77 hee DB hec II )

et iterum: ex quo sequitur, ut ob uarios motus uarii creentur et mundi et post hunc, quem incolimus, alius multo dissimilis mundus fiat. nullusque alius diuersis casibus et profectibus uel uirtutum praemiis uel uitiorum suppliciis et in praesenti et in futuro atque in omnibus et retro e t in priore temporibus potest merita dispensare et adunum rursus finem cuncta pertrahere, nisi solus conditor omnium deus, qui scit causas, propter quas alios dimittat sua perfrui uoluntate et de maioribus ad ultima paulatim delabi, alios incipiat uisitare et gradatim quasi manu data ad pristinum retrahere statum et in sublimibus collocare.

Cumque de fine disputare coepisset, haec intulit: quia ut crebro iam diximus-principium rursum ex fine generatur, quaeritur, utrum et tunc futura sint corpora an sine corporibus aliquando uiuendum sit, cum redacta in nihilum fuerint, et incorporalium uita incorporalis esse credenda sit, qualem et dei nouimus. nec dubium est, quin, si omnia corpora ad mundum istum sensibilem pertineant, quae appellantur ab apostolo uisibilia, futura sit uita [*]( 4 Orig. n. d. III 5, 5 p. 276 19 ibid. 111 6, 1 p. 281 28 cf. Col. 1, 16 ) [*]( 2 illi II ingrate 77 3 et-officio in mg. m2B et] ut g uel tanto om.Bmg.m2 temporum 77 4 perseuerent ç 5 ut] id D 8 prof.] add. ct f 11 in priore II in priora DB porro Koetschau postea g 12 rursum D 13 omnium om.B 14 mittat Ba.c.m2 permittat g 16 paulatim s.l.B delabi s dilab(u D)i codd. 17 manu data] mundata 77 stat. retr. 77 18 sublimibus (bus in ras.m2) 77 19 capituli numerus 9 hic falso in edd. iteratur 20 rursus B 21 quae(e775)riturquecodd. 23reducta77D nihilollnihili D nichil B 24 esse] uita esse B 25 et s.l.m2II nec dub.-p. 110, 23 simil.] haec uerba iterum exhibet, sed partim deleta, post finem epistulae 77 (discrepantes scripturas notaui II2) )

et post paululum: illud quoque, quod eodem apostolo dicitur: \'omnis creatura liberabitur a seruitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum d e i\', sic intellegimus, ut primam creaturam rationabilium et incorporalium esse dicamus, quae nunc seruiat corruptioni, eo quod sit uestita corporibus et, ubicumque corpora fuerint, statim corruptio subsequatur; postea autem liberabitur de seruitute corruptionis, quando receperit gloriam filii dei et deus fuerit omnia in omnibus.

et in eodem loco: ut autem incorporeum finem omnium rerum esse credamus, illa nos saluatoris oratio prouocat, in qua ait: \'ut, quomodo ego et tu unum sumus, sic et isti in nobis unum sint\'. etenim scire debemus, quid sit deus et quid sit futurus in fine saluator et quomodo sanctis similitudo patris et filii repromissa sit, ut, quomodo illi in se unum sunt, sic et isti in eis unum sint.

aut enim suscipiendum est uniuersitatis deum uestiri corpore et, quomodo nos carnibus, sic illum qualibet materia circumdari, ut similitudo uitae dei in fine sanctis possit aequari, aut, si hoc indecens est — maxime apud eos, qui saltim ex minima parte dei sentire cupiunt maiestatem et ingenitae atque omnia excedentis naturae gloriam suspicari -, e duobus alterum suscipere cogimur, ut aut [*]( 1 Orig. n. d. III 6, 1 p. 281 2 *Rom. 8, 21 11 cf. I Cor. 15, 28 12 Orig. n. d. III 6, 1 p. 282 15 *Ioh. 17, 21 ) [*]( 1 post paulolum II paulo post g 4 intellig. IIp.r.B 5 rationalium B 6 nunc Engelbrecht non codd. 7 sit] non sit g 9 sequatur /7 (sed sub- sequatur 772) Iiberatur D 10 receperint DB 11 filiorum g 17 deus s.l.II finem D 18 sanctis om.B in sanctis g 19 in se illi g illi Ilp.r. alii cei. (eliam IIi) 20 sunt] sint 77 24 uitae dei—p. 111, 25 mundum paginae parte uacua relicta om. II 29 suspicere D )

Ex quibus omnibus adprobatur, quid de resurrectione sentiat et quod omnia corpora interitura confirmet, ut simus absque corporibus, quomodo et prius fuimus, antequam crassis corporibus uestiremur. rursumque de mundorum uarietatibus disputans et uel ex angelis daemones uel ex daemonibus angelos siue homines futuros esse contestans et e contrario ex hominibus daemones et omnia ex omnibus sententiam suam tali fine confirmat:

nec dubium est, quin post quaedam interualla temporum rursum materia subsistat et corpora fiant et mundi diuersitas construatur propter uarias uoluntates rationabilium creaturarum, quae post perfectam beatitudinem usque ad finem omnium rerum paulatim ad inferiora delapsae tantam malitiam receperunt, ut in contrarium uerterentur, dum nolunt seruare prinoipium et incorruptam beatitudinem possidere.

nec hoc ignorandum, quod multae rationabiles creaturae usque ad secundum et tertium et quartum mundum seruent principium nec mutationi in se locum tribuant, aliae uero tam parum de pristino statu amissurae sint, ut paene nihil perdidisse uideantur, et nonnullae grandi ruina in ultimum praecipitandae sint baratrum.

nouitque dispensator omnium [*]( 13 Orig. n. d. III 6, 3 p. 284 ) [*]( 1 eadem B eam D, tacite om. Koetschau semper sumus corp. g 8 et om.D crassi D 9 uarietate g 10 daemones] demonis D alt. ex] de g 11 et e] ecceD 12 daem.-omnibus om.D confirmet D 14rursusg 16 uoluntas D rationalium B 19 delapsaDB dilapsae g 23 rationales B 2o nec] et Ila.cMl 27 statu prist. B amissura II missuraZ) sunt B 28 pene (poene IIp.c.m2) codd. 29 grande D in(dei.)grandi B ruine D praecipitandi B 30 barathrum g que om.n • )

quibus dictis quid aliud conatur ostendere, nisi huius mundi homines peccatores in alio mundo posse diabolos et daemones fieri et rursum nunc daemones in alio mundo posse uel angelos uel homines procreari ? et post disputationem longissimam, qua omnem naturam corpoream in spiritalia corpora et tenuia dicit esse mutandam cunctamque substantiam in unum corpus mundissimum et omni splendore purius conuertendam et talem, qualem nunc humana mens non potest cogitare, ad extremum intulit:

et erit deus omnia 111 omnibus, ut uniuersa natura corporea redigatur in eam substantiam, quae omnibus melior est, in diuinam uidelicet, qua nulla est melior.

In quarto quoque libro, qui operis huius extremus est, haec ab ecclesiis Christi damnanda interserit: et forsitan, quomodo in isto mundo, qui moriuntur separatione carnis et animae, iuxta operum differentiam diuersa apud inferos obtinent loca, sic, qui de caelestis Hierusalem-ut ita [*](17 Orig. jt. d. III 6, 9 p. 290 sq. cf. I Cor. 15, 28 22 Orig. Jr. d. IV 3, 10 (26 [23]) p. 337 26 cf. Hebr. 12, 22 ) [*]( 1 condicione D abuti (ab exp.m2) B 3 sustentantur in mg. m2 (in textu ras. eiusdem spalii) B sustentuntur II 4 qui s.l.mlll nequitias B 7 di II 8 exordii (exp.,s.l. in exitu) B exordia II misere II 9 uirtutem] seq. 9 quibus -10 mundo et 6 qui postea -9 uirtutem (haec omnia del. ml), deinde 9 quibus etc.B 10 diabolum B 11 fr. demonas D 12 angelus/7 13 naturam] creaturam R spiritali D tenua II D 14 dicit] adiecit ex adierit B mutanda TID 15 conuertendum II 16 non om.g 18 natura ex creatura B 19quaZ> diuinaIID 20 sciJicetB 21 quoque ex uidD eius g 22 ecclesia g interseruit Ba.r. 23 qui] quo II 25 optinent D obtinet IIa.c.m2 sic ex si II 26 celesti (seq. ras. 2-3 litt. 11)11 D hierus. 77 ierus. D iherus. B )

et iterum: et quia conparauimus de isto mundo ad inferna pergentes animas his animabus, quae de superiori caelo ad nostra habitacula uenientes quodam modo mortuae sunt, prudenti inuestigatione rimandum est, an hoc ipsum possimus etiam in natiuitate dicere singularum, ut, quomodo, quae in ista terra nostra nascuntur animae, uel de inferno rursum meliora cupientes ad superiora ueniunt et humanum corpus adsumunt uel de melioribus locis ad nos usque descendunt, sic et ea loca, quae supra sunt in firmamento, aliae animae possideant, quae de nostris sedibus ad meliora proficiant, aliae, quae de caelestibus ad firmamentum usque delapsae sunt nec tantum fecere peccati, ut ad loca inferiora, quae incolimus, truderentur.

quibus dictis nititur adprobare et firmamentum, id est caelum, ad conparationem superioris caeli esse inferos et hanc terram, quam incolimus, conlatione firmamenti inferos appellari et rursum ad conparationem inferorum, qui sub nobis sunt, nos caelum dici, ut, quod aliis infernus est, aliis caelum sit.