Tractatus super psalmos

Sed propheta non audet in tantum se a peccato liberum effici uelle, ut non meminerit unum solum esse, qui peccatum non fecerit et dolus in ore eius non inuentus sit, et idcirco subiecit: usquequaque nimis. per modestiam scilicet confessionis et, ut non auferatur a se uerbum ueritatis, orat, et per honorem eius, qui unus tantum sine peccato est, ne usquequaque nimis a se auferatur, expostulat, quia se hominem meminerit, qui per naturae infirmitatem sine peccato esse non possit.

Et custodiam legem tuam semper in saeculum et in saeculum . nullum propheta uitae finem pertimescit. non enim concluditur fides sua , sed se in infinitatem temporum officio custodiendae legis extendit. scit et altare a Moyse in exemplum esse superioris altaris . scit et Aaron sacerdotem ad speciem esse ostensi in monte sacerdotis ornatum. Moysi enim deus dixit: uade, fac omnia secundum exemplum, quod tibi in monte. festinat ergo in leges illas aeternorum saeculorum. nam cum lex futuri umbra sit, necesse est corpus illud uerae legis aeternum sit. distinxit autem praesens officium ab indefessa illa perpetui officii iugitate dicens: et custodiam legem tuam semper in saeculum et in saeculum saeculi. cum ait: semper in saeculum, nullum in hac [*](18 Exod. XXV, 40. ) [*]( 1 karisma ex karissima R charissima p 4 qui add. m. 2 V ó nec dolua in ore eius non inuentus sit R et dolus in ore eias inuentus non sit V 7 auferatatur corr. m. 2 V 8 ne usquequaque — sine peccato esse in marg. infer. add. tn. 2 V 11 posseit corr. m. 2 r posset C 12 semper h. 1. om. VRC, sed cf. lin. 24 14 fides sua — temporum in marg. mfer. add. C e saeculis V1 & ee R 16 infmitatS (om. in) V infinitate (om. in) RC officium constituendae legis ostendit R, cf. infr. cap. 8 16 altare ex alte m. 2 V Moyse (om. a) R 17 ostensi (si in raa. 5-6 litt.) R 18 deus ait VCpE 21 illut r 22 aeternfl sit (d in ra.'I. 2-3 litt.) R aeternum V autem hoc officium p ab indefessS illa R 24 et in saeculum saeculi om. fORC 25 in saeculo 1* )

Nouit esse secundum euangelicum diuitem et pauperem Lazarum exemptae a corpore legem, per quam alia ab alia chao inpenetrabili separetur. secundum apostolum Paulum et resurrectionis esse quoque legem, in qua differt stella ab stella i n claritate. scit esse leges angelorum, alii, adsistentes Cherubim, deum indefessa. conlaudant, alii ante conspectum inuisibilis nobis dei tamquam lege officii proprioris adsistunt. nouit et pusillorum angelos deum cotidie ex quadam lege conspicere. scit utique esse aeternas leges et omnes eas se in illo saeculi custoditurum esse confidit, quia ea, per umbram sunt constituta, in hoc nunc saeculo semper obseruet.

Et ingrediebar in dilatatione: quia mandata tua exquisiui. non est angustus propheta; et superius iam dixerat: in uia praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti . scit inter humanarum tribulationum passionem semper ad deum patulo esse se corde oportere. [*]( 8 Luc. XVI, 26. 10 I Cor. 15, 41. 14 Matth. XVIII, 10. 1 uitae V1 subreferendae R obliui = onis R 8 uere VR 4 in saeculom saeculi V tSquS in ras. R quod om. Cp 5 quadam ex quandam R nicissitudine ex uicissitudinS JR si futurum V 7 nouit ex nouist m. 1 r 8 Leazarum V e corpore C corpore V qu5 C ea 9 ho (corr. m. 2) V om. C separatur VC 10 et om. VCpe, sed cf. Lticifer ed. Hartel p. 379 quoque legem esse V quoque esse legem CpE differri R 11 ab stellS R1 a stella VC leges ex legis m. 1 R legiones V 12 cherubin V om. pE conlaudant ex laudant m. 2 V i. 13 conapectum ex conepeotu m. 2 V 14, pporis p propriores VR propioris e angelos faciem dfii Cp angelos faciem dei E quotidiae R 15 et eaa omnes pE 16 saeculi (ex saeculo corr. m. 1) saeoulum R 17 q{ supr. scr. R qui V constitutae R in hoc nunc saeculm R1 in huno nunc saeoulo V 19 mandata tua ex mandatum m. 2 V 20 exquisibi V1 21 niam (om. in) Rb 28 passionS R passionum P passiones VI Op E. )

Sed ambulans in latitudine propheta uersari in officio digno adeptae amplitudinis debet: et uersatur plane. sequitur enim: et loquebar in testimoniis tuis in conspectu regum et non confundebar. hoc officium dilatati cordis est, ut ex eo in abundantia doctrinae uerba procedant loquitur enim propheta constanter aduersus principes terrae deum praedicans. et quidem duplex significatio sensus huius est, quia secundum dominica praecepta oporteat a nobis [*]( 1 II Cor. 4, 8. 4 II Cor. 6, 12. o Ibid 16; cf. Lev. XXVI, 12. ) [*]( 1 quo id ipsum V 2 angnstati 0 anguatiati RpE cf. Sabatier 111, 736 hao ipsa amplitudine CpE 4 angustiamini RCpE nobis angustamini in om. VC angustiamini pE , 5 quoque om. Cpe profeta V prophetia R dicente RCpE cf. p. 425t 17 6 inhabitabo pE 9 dei om. p(A)e 11 exquiriui b 12 quotienscumque CpE 15 nostrae (fi) om. VRC sit 0 post seneus 1-2 litt. eras. R 16 cohartatur O coartamur V nobis om. V 17 animi ex animae m. 1 V animae CpE ad difficilia V cum add. m. 2 V 90 deba i. rtU. 3 R & Sbnlat plane (& S in uers. ineunt. add. m. 3f) R et ambulat plane VC 91 de testimoniis CpE, cf. p. 417,14 22 dilati R 28 in habundantia R inhabitantia VCpe. )

Et meditabar in mandatis tuis, dilexi uehementer. non solum igitur loqui nos in testimoniis dei conuenit, sed legis mandata omnia diurna meditatione retinere. neque tantum meditatio utilis est, nisi lex ipsa, quae in meditatione est, diligatur, neque diligere communi dilectione sufficiet, nisi etiam uehementer id, quod diligitur, diligatur. atque ideo hunc omnem perfectae rationis ordinem sermo propheticus percurrit dicens: et in mandatis tuis, quae dilexi uehementer.

Sed neque meditatio legis neque ipsa dilectio inpensa sufficiet, nisi fructum operum et uoluntatis efficientia consequatur. neque in hoc propheta cessauit; ait enim: et tuli manus meas ad mandata tua, dilexi ualde. [*](5 I Cor. 4, 8. ) [*]( 1 terrenorum V 9 cominus C 3 negantes se b 4 negamus C 5 et apostolus VCp fort. regnastis et om. Cp regnaretis VC fort. recte cf. Abh. IV, 85 8 suae R 9 gemina autem intellegentia = (eras. e) lectionS intellegentiae R geminautem intellegentia eleotionem intellegentie C geminam autem intellegentiae lectionem V geminam L. autem lectio intelligentiam pE 11 post intellegi un. litt. eras. R aut in ras., utruq; supr. scr. R 12 aut oum magis (cum add. m. 2) V eligatur ex legatur R 18 meditabor V, sed cf. lin. 20 15 diuturna E rainere R percensere pE 16 tantd V tant6 R 17 diligitur (i in / ras. 3) R om. C 20 percuourrit V 21 dilexi ualde Cpe 29 sed neque — ualde om. C eed neque ait enim om. pe 28 fructus V 24 et erexi manus pE 26 ualde om. pe. ) [*]( XXII. Hllar. Plet. pars I. ) [*]( 27 )

Omnis dei sermo, qui scripturis diuinis continetur. m spem bonorum caelestium uocat. atque ob id propheta in omnibus se dei praeceptis mansisse confidens constanter ait: memorare uerbum tuum seruo tuo. numquid promissi sui deus inmemor est? absit istud, ut aliqua subrepere in aeternam atque indefessam uirtutem humanarum infirmitatum genera credantur. sed propheta, qui promissis dei credidit, qui desiderio caelestium detentus est, qui contemptu praesentium futura sperauit, non ad memoriam uerbi sui deum admonet; sed, ut uerbi sui in se seruo suo memor sit, deprecatur, id est, ut ita dignus habeatur, in quo iam deus uerbi sui memor esse dignetur, quo in uerbo spem dederit. et spem non inanem esse oportet neque uerbis tantummodo praedicari, sed rebus [*]( 1 ea quae CE direxit V 2 sed mandatas humilitati C 4 officia semper ex officin m. 2 R officio C esse oportet p semper oportet esse E 5 ostii 7 exercitatio (om. et) CpE 8 frequentem CpE haec semper R et semper pE semper C 11 et ea futuris C amen add. C Explicit littera sexta incipit littera VII. V Finit R Finit Vau lit. VI. Lit. VII C Finit Vau lit. VI. incip. Zain lita VII. p 12 Zai VR 18 memor esto uerbi tui pE 15 in spem nos bonorum VR'b 18 uerborum tuorum R 19 istut V aliqua (a in ras. 3) R subripere V 21 dl promissis V 22 desiderium R 24 inter seruo et suo eras. 3 liit. R 25 in quo da d3 uerbi sui C in quo deus uerbi sui pb in quo uerbi sui t )

Et ad quidem omnia nos docemur; sed iam ipsis propheta perfunctus est dicens: est in humilitate mea: quoniam eloquium tuum uiuificauit me. h ae c ad spem refertur, quam sperare eum deus fecit. consolata est eum uero in humilitate, id est. cum contemnitur, cum , cum iniuriis uexatur, cum contumeliis inhonestatur sciens hanc sibi temptationum prae!sentium esse militiam. sed se inter haec suae bella spes a domino consolatur: uiuificatur autem per eloquia dei. scit in his excellentem esse in humilitatis gloriam ; scit animam eloquiis dei refectam tamquam pabulum aliquod in se aeternae continere. non mouetur in eloquiis dei uiuens inani superbientium gloria. nouit enim indigentiam suam eorum esse opulentia ditiorem. scit ieiunia sua caelesti atque euangelica benedictione saturari. scit humilitatem suam glorioso esse honoris praemio munerandam. atque ita subiecit: superbi inique agebant usquequaque: alegeautem tua non declinaui. inter nimias et consummatas superborum iniquitates — ualde enim inique agebant - nullo propheta deflexu a dei lege declinat.

Sed non declinantem a dei lege oportet esse memorem iudiciorum dei. in omni enim nostrae genere memoria nobis diuini iudicii inserenda et continenda est, ut, cum aliquid agimus, residente in nobis iudicii memoria uel numquam potius [*](1 incidant ex incident m. 2 V infirmitatea ex infirmitatis (et sic in uoeabulis seq.) R 2 praesentes V 8 potestatis R consulemur V 4 et ad — docemur om. Cpe 6 qffl R quo (cf. Wattenbach p. 66 et iñ Sabatier II, 236) C q = p quia E 7 uiuificabit RC referetur C q; eperare C q sperare p quae sperare e eum quam dfii r eum dill C eum in dffl pe 8 collata V uero est eum E 9 inriditur R1 fort. recte qf. p. 409,12 10 temptationem R 13 in his scientem R 14 di tx d! m. 2 V tamquam paulultl C 15 aliquod ex aliquam m. 2 V aq4 C aliqft p 18 satiari (sati in ras. 7-8 litt. m. 3) R 19 atque ideo E 22 nullo ex nullu R 23 a lege dei E 24 sed non — dei lege om. Cpe oportet esse eum memorem Cpe. ) [*]( 27* )

Deinde sequitur: defectio animae tenuit me a peccatoribus derelinquentibus legem tuam. uirtutes propriae prophetae huic ad spem uitae non sufficiunt, neque. quod spem in dei - uerbo habuit, neque quod in spe eadem se consolatus est, neque quod dei uiuificatur eloquio, neque quod non declinat a lege, neque quod se per memoriam iudiciorum adhortatur: quin etiam dolore humanae impietatis fatigatur et ob inreligiosas hominum impietates est sanctus enim quisque cum , non humilitatis suae, qui est, sed eius, qui , miseretur: ut a uesano filio pater, ut ab amente aegroto medicus contumeliam passus dolorem non ex eo, quod perpessus erit, sentit, sed ob id, quod ille, quem sanum esse cuperet, iniuriam sibi uesanus intulerit. membro autem uno aliquid patiente secundum apostolum [*]( 24 I Cor. 12, 26. ) [*]( 2 quisque V cf. praef. 3 profitetur propheta E sum post memoratas om. V 4 exortatus sum VR hino nunc V hic nunc Cpe 6 non etiam saeculum saeculi R 7 in supr. scr. R coartatuB (UB ex is) R hortatue Cpe 9 instantium (postea eras. eat) R 11 animi Rb 13 suae in R eras. 14 in dei uerbu R in uerbo dei VCpE neq. quod V nec quod Cp 16 ee conlocatus est R se collocatus est V conlocatns est Ce consolatus est p neque quod — eloquio in marg. sup. add. ee m. 2 V 16 qdp memoriS p quod semper memoriam (memoril R) VR quod Bp3 per memoriS C quod semper memoria b sed cf. aupr. lin. In 17 iudioiorum dei pE quin etiam add. m. 2 V dolorem R hortatur (add. m. 2) dolore V 18 inreligiosos V hominum iniquitatea VCp 90 huius VCp misereretur R uaeBano V 21 medicus ex medicis R 22 sentit om. V 23 illii RC illum V cupierit (eri in ras. m. 3) R .24 ali = quit R. )

Manet autem ipse, quantum ad se, iustificationibus dei semper intentus; et omni in quacumque sede, in qua habitat, nequaquam ex ore eius confessionis hymnus abscedit. ait enim: cantabiles mihi erant iustificationes in loco incolatus mei. exemplo suo docet, suscepta semel in aures psalmorum cantica in corde esse retinenda et semper ea officio oris iteranda. non neglegenter, ut ipse praedicat, legit atque audiuit, neque inreligiositatis nostrae modo diuina eloquia aut occupatis in aliud aut incuriosis oculis legit, aut mox obliuiosis auribus excepit: sed cantabiles ei sunt, id est sine intermissione . in omni autem cuiusque generis loco nequaquam a se abesse psallendi consuetudinem docet, cum ait: in loco mei. non enim ait: in incolatu meo, sed ita ait: in loco incolatus mei, in quacumque scilicet sede mansisset: intellegens se mundi huius esse peregrinum, dei tamen sibi semper iustificationes esse cantabiles.

Sed quam cantabiles sint iustificationes dei, ostendit, cum nullum omittat tempus, quo non in illo caelestium opere uersetur. ait enim: memor fui in nocte nominis tui, domine, et custodiui legem tuam. scit praecipue nocturno tempore diuini esse a nobis nominis recordandum. scit tum maxime custodiam dei legis a nobis esse [*](1 cetera om. VR fort. excidit omnia if. Sabatier III, 704 2 derelinquentea E 3 adfectum V 4 periculo patiatur V 6 a se R 6 omni In quacumque corr. m. 1 R in omni i quacumque V in omni quacumque CpE qua habitat V habitat CpE 8 mi V 9 susceptse V 10 continenda CpE 13 audit pE diuina eloquia — aliud om. p diuina eloquia — legit otn. C 13 ut ocoupatis V aliut V ineuriosisaut om. VR 14 excaepit R excipit pE 16 loco ex locfl R a om. C 17 non enim — incolatus mei in marg. sup. add. m. 2 V in ante incolatn supr. scr. R Ofll. r 18 meo ex meum R 19 se om. C 90 tibi (ibi in ras.) R om. C iustificationes ex iustificatione R ex iastificationibus r 21 post sint 2 litt. eras. R fort. ei, cf. supr. lin. 14 23 in om. RpE cf. Sabatier II, 237. )

Sequitur deinde: mihi facta est: quia iustificationes tuas exquisiui. haec ad memoriam refertur, per quam memor fuit noctibus nominis dei. quod autem ait: mihi facta est, id est non subito recurrens neque temporaria adsumpta, sed semper inmanens et intra se quodam fidei opere instituta, et ob id ei facta, quia iustificationes exquisierit; utile est igitur iustificationes dei sine aliqua temporis intermissione scrutari, quia per exquisitionem earum memoriam dei nobis perpetim continemus in Christo Iesu, cui est gloria in saecula saeculorum. amen. [*]( 6 Ps. VI, 7.. ) [*]( 1 retinenda V animo supr. scr. R 2 assuptfl p sumptam b 4 n5 in hoc V 5 praecipuo R dum Cp depraecandum add. m. 2 r 7 lacrimis meis RCpE cf. Sabatier 77, 17 8 nocturnarum ex nocturnoram rn.1 V relezandus V relaxatus R 9 confusionibua R 10 occupand; est ut cum in ras. S R opportunitas CpE cf. Acad. p. 28 11 uitia a diuinae V 15 post ait 2 litt. eraJI. R 16 id est om. Rp non subieote R temporarie (temporariae s) CpE 17 sSper inmanens V secum manens R semper in se manens CpE 18 quaeainerit R 19 igitur est VCp sine add. m. 2 V intermisaione temporis C 20 exquisationem ex excusationem m. 2 V earum ed. Basil. 1550 eius VRC earum eiuspai dei om, pE 21 nobis scripsi qf. Stud. 1889, 317 nos cod. perpetem VCp christo ex christi R gloria est C gloria V amen om. V Explioit littera VII incipit littera VIII felioiter V Finit R Finit Zabith lit. VII incipit VU3 C Finit litt. VII incip. Eth lit. VIII P. )

psalmorum codices legentes et nos ita opinabamur, uersum. qui octause litterae primus est, id est hunc: portio mea dominus, in superioribus septimae litterae octo uersibus contineri, quia ita in latinis codicibus atque etiam in nonnullis graecis scriptum continebatur; et sane absolutior ita sensus uidebatur; sed secundum emendatum apud Graecos psalmorum librum legentes inuenimus hunc uersum non nouissimum esse sed primum. itaque secundum hanc cognitionem nos quoque tractare de eo adgressi sumus.

enim ita: portio . dixi: custodiam legem tuam. rarus quisque est. cui ista fiducia est, ut portionem suam esse deum audeat dicere. renuntiandum est omnibusque rebus eius, ut nobis deus portio sit. si nos ambitio detineat, si cura pecuniae occupet, si libidinum capiant, si negotia rerum familiarium demorentur. portio nobis deus non erit curarum atque uitiorum possessione detentis.

Moysi cum iussum esset portiones incolatus distribuere gentibus filiorum [, ita ei de tribu Leuitica est: filiis Leui non erit portio neque sors in medio fratrum suorum. quia dominus deus est [*](24 Deut. X, 9. ) [*]( 1 het V eth R 4 et nos ex et non m. 2 V & nos supr. scr. R opinabamur ex opinabor corr. m. 2 V 5 id est add. m. 2 V 7 quia ita in (uia ita in ras.) R quidum ita V 8 et esne — uidebatur om. V et sane absolntior ita (ane, abe, ita in ras.) m. 3 R et eane (sono C) absolutior (om. ita) Cp 9 hebreos V aput V grecos R 19 sedm in uerg. exeunte add. m. 3 R 14 dixi ut custodiam CpE 15 fiducia re sit Cp 16 ut om. V esse dfim Cp nuntiandum R 17 rebus ex c rerum m. 2 V 18 ceterum (ce in rat. 3) R eterum V 19 familiarum VR 20 curarum add. m. 2 V 91 possessionem V 22 moyses p inaeus p esse V 24 leuui V. )

Meminit et euangelii praedicator ille Petrus. nullam sibi esse portionem possessionis humanae. cum oranti alimoniam respondit: aurum et argentum non est mihi; quod autem habeo, hoc tibi do. quid est istud, Petre, quod possides? renuntiaueras omnibus domino tuo dicens: ecce nos omnia dereliquimus et secuti sumus te, quid erit nobis? et tibi ille responderat: amen dico uobis. quod uos, qui secuti me estis, in regeneratione sedebitis super duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. et exemplo uestro ceteris relinquentibus cuncta spoponderat, quod et centuplum acciperent et dehinc uitam possessuri essent. quid est igitur istud, Petre, quod habes? habes plane, et non audeo dicere plus te centuplo obtinere; dico tamen te sine multiplicatione calculi possidere. dicis enim: quod habeo, hoc tibi do: in nomine Iesu Christi surge et ambula. o felix possessio, o perfecta dei portio! non terrena largiris, sed naturae opus rependis et uitiosi partus damna restauras.. claudum natum ingredi iubes et multae aetatis uirum incessu rudi incitas. has opes tribuit, cuius deus portio est. nouit et Paulus diuitiae suae glorias dicens: mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini mei Iesu Christi, per quem mihi [*]( 1 Num. XVIII, 20. 6 Act. ap. III, 6. 8 Matth. XIX, 27 sq. 24 Gal. VI, 14. ) [*]( 1 scribtum V soriptum supr. scr. m. 3 R 2 nulla V do supr. scr. R di V data E 8 deus est Cpb 4 et om. R 7 do tibi R eat ett istut V istud supr. scr. m. 3 R 8 possidens VRCpossis cogitare de posaideas sed cf. infr. lin. 16; est error uolgaris ex lineola falso inposiia (posaii dSs) ortus 9 omnia derelinquimus C relinqxn' omnia p te sumus RCp 10 erit de nobis R 11 estis me pE 18 et om. p 14 acciperet V 15 istut V 16 petrae R 17 centuplum Rp 18 in nomine domini nostri Iesu Christi pb 20 opes Cpb 21 ed rl 22 multa etate C 28 diuitiarum suarum gloriam p(A)b diuitias suae gloriae possis ex vsu llilar., sed cf. Georges Wortf. p. 224 de forma sing. diuitia 94 in crucem V 25 ihvs (corr. m. 2) alii (add. m. 2) v: )

Humanarum igitur hereditatum modo portionem, quae melior est et quse utilior, eligamus. si circa terrena patrimonia sua in coheredum diuisione quis nititur sortem commodioris portionis appetere, quanto propensiore cura partem caelestis hereditatis deligemus? centuplum dominus promittit: et non in seternum, sed in praesens. seternorum autem bonorum inmensa et infinita retributio est; ceterum sub definitione centupli praesentium mensura concluditur. ego autem ambigo, utrum hoc centuplum Petri excesserit portio. certe secundum domini praeceptum sperandum nunc in hoc saeculo relictis omnibus saeculi rebus, centuplum munus est. est enim nobis deus portio, qui ait: et inhabitabo in his. non ergo centupli praemium est, ut in hoc terreno corpusculo nostro deus habitet? sed quid dico habitet? ait et ipse: et ambulabo in his. patens deo est fidelis pectoris et ampla possessio. ut inhabitet, ut ambulet. sed qui inhabitat, qui inambulat, quid tertium addidit? et ego ero illorum deus. ecce promissam nobis ab eo portionem, ut simus deo habitatio, et, dum in nobis ambulat, sit nobis ipse possessio, si saeculum relinquamus, si possessionis terrenae labi renuntiemus, si hereditatem [*]( 14 n Cor. 6, 16.' ) [*]( 2 gloria ex gloria R frloriari V 8 humanarum ex humanorum R portione R 4 eligimus C legamua p 5 choeredfl p coerendum R commodiores V1 6 patrem V 7 deligemus b deligimus Rp(A) diligimus C in diligemus e dilijferemua V 8 praesens R 10 praesentium om. p(A) ego m uers. ineunte add. R 11 ambigo (o ex u) autem *^= utrum R 12 dflu add. m. 2 V hoc add. m. 2 V 18 reiectis VCp post omnibus uerba repetita saeculo reiectis omnibus del. V in hoc del. R rebus add. m. 2 Vom. Cp alterum est om. V 14 ds portio V portio deus R portio Cp et in hoc habitabo corr. m. 2 V in eis b nunc ergo Cpb 16 et inambulabo in eiapi 18 et ambulet Cb et inambulet pe qui inhabitat ex quid inhabitat m.2 V qui inambulat add. m. 2 V post quid eras. dicit R 19 promissam ua a nobis habeo R 21 saecnlum ex saeculo m. 2 V relinquam corr. m. 2 V n 82 poasessioni = (i in ras. R) R r labi (s svpr. scr. m. 3) R labis V ef. supr. p. 379, 4. )