Tractatus super psalmos

Dehinc sequitur: deputaui omnes peccatores , ideo dilexi iustitias tuas. semper prophetae sermo longe se et ultra communem sensum extendit. nos enim praeuaricatores eos existimamus, qui susceptam fidem et cognitionem dei adeptam relinquunt, aliud pollicitos et aliud nunc agentes. sed hic existimantur omnes peccatores ; nullus excipitur, generaliter ad omnes nomen refertur. lex enim ueluti naturalis est, iniuriam nemini adferre, nihil alienum praeripere, fraude ac periurio abstinere, alieno coniugio non insidiari. nouit et hanc apostolus legem dicens: cum enim nationes, q u ae legem non habent, naturaliter secundum legem faciunt, tales homines legem non habentes sibi [*]( 24 Rom. IT, 14. ) [*]( 1 ob haec VRp (in C ras.) ob hoc E descedentibus V 8 spraeuiati R 4 sed add. m. 2 V descedentes V si enim ex si 5nes si enim si m. 2 V 6 deus om. E utique ntiq; sperneret corr. m. 1 R ntique ds sperneret V 6 sed sperneret V descedentes ex descentes V 7 neque enim interest Ve 8 quisquis E 10 a peccatore VCe quia .. ex qua m. 1 R 16 iustitia tua corr. m. 1 R 16 sermo non longe V se om. Cp ultra ex ultra se m. 2 V extendit scripsi tetendit VRC Be tendit p tendit E 18 relinqunt R relinquit V pollicitus C 19 praeuaricatores esse existimantur CpE 20 ad mones V et omnes C 21 praeuaricationes VlC 22 nemini ex nemi m. 2 V inferre E nil e 24 naturae om. Cpb 26 habentes ex habent m. 2 V. )

Nouit etiam, cum ait peccatores terrae. alios esse et caeli peccatores. audiamus enim prodigum filium perditum atque mortuum de peccato suo patri confitentem: peccaui, inquit, pater in caelo et coram te. quisquis caelestis doctrinae et spiritalis gratiae particeps factus in peccato demorabitur, non terrae peccator est ille, sed caeli. omnes enim credentes in se dominus noster Iesus Christus coexcitauit et collocauit in caelestibus, ex quibus qui decedet, tamquam caeli peccator arguitur. cum igitur propheta pecca.tores terrae esse existimet, quia naturae legem peccando transgressi sint, ob hoc ipse testimonia dei diligit. quia, cum sit decedere ex lege naturae, tamen iam sine uenia sit ex caelesti lege discessio.

: confige de timore tuo carnes meas; a iudiciis enim tuis timui. nonae et preces prophetae sunt, ut a timore dei carnes suae configantur. sed meminit conpatiendum et commoriendum esse cum Christo his, qui conregnare cum eo uelint. et minore istud dicti uirtute latinitatis translatio elocuta est. quod enim nobiscum [*](9 Luc. XV, 21. ) [*]( 2 quia quod naturale legis C q4 qd a naturale lege p qui quod a naturali lege b 3 depraehensum VR 5 ipse reuersetur C praeuar t ricationea corr. m. 2 V praeuaricator es = (eaas. t ?) R 6 ait add. m. 2 V 7 euuangelioae praedicationes V1 8 mortuum ex per filium corr. m. 2 V 9 inquid VRl in caelum pb 10 quisque VCp 12 dns iha xps V 18 in add. m. 2 V qui add. m. 2 V decaedet = R deoidet VCp decidit e decedit b 15 existimet ex existimamus m. 2 r 16 sunt V testatus di V 17 qui cum C deoidere C lege add. m. 2 V 18 decessio V 19 conolusit V de CVe (& LXX) om. Rpb 20 tui. enim R et add. m. IV 21 praeces VR configantur ex confitantur m. 2 V 98 is V uellit V uellent R 24 latina V* quod ex quid m. 2 V. )

Et in psalmi exordio et deinceps frequenter meminimus per singularum litterarum quasi elementa discendi doctrina nos pietatis, , , fidei et timoris institui, et ut rudem infantiam ad loquendi scientiam, quam et agendi doctrina consequitur, ipsis humanae uocis initiis erudiri: quod ex praesentibus sextae et decimae litterae octo uersibus intellegi licet. propheta enim ex persona sua uniuersos docet, quid uelle, quid agere, quid profiteri unumquemque pro conscientia infirmitatis ac naturae suae utile sit, quid etiam metui, quid caueri, quid emundari oporteat. beatus idem , qui per misericordiam dei ipse sibi et uniuersis doctor et prospector et emundator et iudex est! certe dignitati eius [*]( 1 AOHAUCON et KAO#A(JCO# r KAOHA UCONET KASHAUCON R id Px in m. 2 Y xua?jio>aov id om. Cp 4 consae- 1 pelimur V 5 in sua uoluntate E 8 timet se non Cpb 9 ueterae R ueterem ex uetere m. 2 V 10 exuto ut intellegens V Explicit littera quinta decima incipit littera sexta decima feliciter V Finit R Finit littera XV incipit Ain littera XVI Cp 14 et deinde V deinceps (om. et) C 15 per haec ex per haec per m. 2 V 16 doctrinae V doctrine C 17 ut om. V . 19 litteraea R 20 intelligi ualet p profetam V 21 quidpr. I. add. m. 2 V 23 emundari ex demundari m. 2 V effidari p(Ar) 24 qui eras. R et uniuersis doctor om. VR et prospector — et iudex om. p(A) et uniuersis doctor — et iudex om. C 25 emandator (sie) ex remandator m. 2 V et certe Cpb. )

Ait enim ita: feci iudicium et iustitiam: non tradas me nocentibus me. facit placentia deo opera et, quia facit, ne nocentibus se tradatur, orat. opus merendi antefertur, et dehinc meriti praemium postulatur. fit enim primum, quod placeat; et tum dignatio eius, cui per opus placetur, oratur. at nos nec operamur nec placemus, quin etiam impiis et inreligiosis rebus offendimus; et quia tales non , irascimur. sed dignum est contueri, qualia sint, quae propheta faciens, ne nocentibus se tradatur, orat.

Et omnia, quaecumque quis timens deum fecerit, utilia ei atque pulchra sunt. pudicitiam quis colens gloriosum ac nitens sordenti corporis sui carni lumen inuexit. contemptum uero pecuniae adsumens liberum se a terrenis dominationibus reseruauit. frugalitatem autem et parsimoniam diligens nobilitatem animae caelestis captiuam ebrietati non dereliquit. sed , quamuis magna atque praeclara sint, tamen, quia prophetae propria eique tantummodo utilia sunt, non referuntur ad meritum.

Sed quid fecit, ut non tradi se nocentibus deprecetur? iudicium scilicet et iustitiam; nihil inconsultum, nihil iniustum agens, sed primum iudicium; omnia namque ratione, modo et ueritate pertractans, ut id, quod in alterum agat, perpensum antea atque perspectum iam de consilii sententia exsequatur. non permittit autem consilio tantum suo iudicii sententiam, sed facit cum iudicio iustitiam. iudicantis autem cum consilio hoc opus maximum est, ut, quod iudicat, iustum [*](2 aeternitatis (om. et) Cpb 8 enim om. R 4 facit ex facet m.2 V fecit pE et quia fecit VCpE 6 et om. V 7 placet Cpb et cum V placitnr V 8 ad nos VRC 11 ne om. V 13 sint VR 14 carmine V 15 paecuniae V terraenis R 16 reseruaoit ex resernat C m a praeseruauit E paroimoniam b 17 captiua corr. m. 2 V captinit C i a. non om. C 19 eque corr. m. 2 V 20 sed quae V ut om. C non om. r 21 et add. m. 2 V 22 iniustum ex iniustitiam m. 2 V namque ex nam m. 2 V 28 rationem V et ueritatet corr. m. 2 V in integru agat C 24 adque VR perfectum VRC 25 sui V. ) t

Postulat uero, ne nocentibus se tradatur. omnis enim, in 5 quo peccati uoluntas est, deo uacuus est; et ubi deus non erit, illic diaboli est, qui insidians atque obsidens, ubi adeundi oportunitatem habuerit, tamquam uacuam domum occupet, quae ei, deo eam deserente, sit tradita. et propheta quidem, quia ex persona omnium , ne a deo tradatur, orat. ceterum apostolus habet iam id in se , ut peccatores diabolo tradat ipse, cum ad Corinthios de eo, qui fornicationes omnes praegressus uxorem patris sui acceperat, scribit: ego autem absens corpore, autem spiritu iam tamquam praesens eum, qui hoc fecit, congregatis uobis et meo spiritu cum uirtute domini Iesu tradere istius modi ia interitum carnis, ut spiritus saluus fiat in die domini. sed licet apostolus tradat, scit tamen se in uirtute Christi et in suo spiritu traditurum. sed et in alia epistula ait de Phygello et Hermogene: quos tradidi, inquit, , ut discant . qui enim ab ecclesiae corpore respuuntur, quae Christi est corpus, tamquam peregrini et alieni a dei corpore dominatui diaboli traduntur. [*]( 13 I Cor. 5, 3. 21 I Tim. 1, 20, cf. II Tim. 1, 15. ) [*]( 1 amicitia concordia C amioitiae concordia VpE umanimitatis R 3 tamen nec eorum C 5 uero om. C hominis enim C 6 deo uaouus est om. C et ubi deus — locus est om. p erit add. m. 2 V 7 diabolo C post loous est uerba et ubi dš est repetita del. m. 2 V 8 oportunitatem VBs opportunitatem Cpt cf. Acad. p. 28 dona V 10 loquibatur V1 11 iam ad in se in fiduciae corr. m. 2 V 12 ad oborintios R corinthiis (corintiis C) Cpb furnioationes V omni V hinB C 18 supergressus pE 14 praesens spu ex praesens corpore praesens spu m. 2 V iudicauit V1 16 uirtu =:= = te R domini mei leau p(A)b ge 19 se et in Cpb et i V 20 ait om. V philo (?) corr. m. 2 V fygelo R fiero Cfileto peA) 21 hermogene ex hermogenem m. 2 V = ermogene p ermogene RC ut discant om. C 22 blasfemare VR eclesiae V ecclaesiae R 24 dominatu p. ) [*]( XXII. BUlar. Pict. para I. ) [*]( 82 )

Sed propheta, ne nocentibus se tradatur, orat. adsunt enim inimicae infestaeque uirtutes, quae fidei propositum conturbent, quae timorem dei obliterent, quae in terrenas cupiditates et desideria sollicitent, quae infirmam corporis naturam quibusdam blandimentorum aculeis in uitia commoueant. nouit et apostolus hanc multitudinem dominantium uirtutum dicens: in quibus et uos aliquando ambulastis secundum principem potestatis , spiritus, qui nunc operatur in filiis . fecit ergo propheta iudicium et iustitiam; et, ne tradatur nocentibus se, rogat, et hoc modo nocentibus, cum in peccatum inpellunt, cum in gloriam inflant cum in iram accendunt, cum in odium exacerbant, cum ad lasciuiam inliciunt, cum ad auaritiam prouocant. sed cum per haec nocere properent, obtinere tamen eos, qui innocentes sunt, nisi sibi per secessionem dei traditi fuerint, non ualebunt.

: excipe me seruum tuum in bonum: non calumnientur me superbi. proficit in spe sua propheta et celsiorem iam deprecationis suae gradum scandit. qui enim orauerat, ne traderetur nocentibus se, iam, ut proprietate serui excipiatur, rogat, beatum illum in se dei dominatum cum bona susceptione sua deprecans. et non ob leuem causam. ut in bonum suscipiatur, orat, scilicet ne eum superbi calumnientur. et qui sunt superbi? nempe illi, quorum principem loquentem Esaias : dixit enim: [*](6 Ephea. II, 2. 24 Esai. X, 13. ) [*]( 2 infestaque C conturbant C 8 terrenas ex terrena m. 2 V 4 inter naturam et quibuedam uerba repetita quibusdam corporis naturam del. m. 2 V 5 aouleo V 6 uirtutum om. R 7 saecundum R 8 aeris om. Cp 10 iustitiae V et ne tradaturne V ae rogat — nocentibus om. V 11 inflent RC 12 cum iram C exaoeruant VC n o 13 inliciunt ex inliciunt inliciunt R rpogant C 14 eos qui nocentes R eos qui nocenti C eos quos nocentes V sunt — dei traditi om. V 15 per cessione C pScessionem p 16 me om. Cpb 17 ut non calonnientur C profecit Cp in spes (s in ras. R) suas RE 19 tradatur. ut in proprietatem serui pE proprietatis seruo C 21 eum bona T" depraecans VR 22 oalumnientur et qui sunt superbi om. C 24 loq tem r eseiaa V introducat C uirtutS Cp(A) faoiam = et R.)

Verum etiam nunc se extendit propheta in celsiorem profectum dicens: oculi mei defecerunt in salutare tuum et in eloquium iustitise tuae. oculi deficiunt, cum intentus in aliquam exspectationem uisus laborat. propheta itaque animae suse oculos in dei salutare defixit. et de salutari quid intellegi oporteret, saepe tractauimus; eum scilicet esse legum, qui saluum faciet populum suum a peccatis. aliis igitur oculos suos in desideria saecularia occupantibus et in uoluptates rerum praesentium tendentibus propheta in dei salutare defixus [*]( 7 Matth. IV, 9. 10 Matth. XXV, 41. 17 Apoo. XII, 10. ) [*]( m 1 sapientia Cp aufera finis V et uirtutem eorum RCpE cf. Sabatier 77, 537 adn. 2 inhabitauileB V1 8 prehendam — auferam glori* om. Cp adpraehendam RE 6 imperiorum R 8 hunc add. m. 2 V plures ex ples m. 2 V 9 nequitiassub V 10 in supr. scr. m. 1 R 12 igitur superborum pb esse se liberum pb 14 da VR dominum n Cpb 16 intendet V intendent C intentant pb 16 initiunt R exaoernant VC 17 suum esse R 18 etiam num V 21 exspectationum V 24 a peccatis ex peccatis m. 1? V a pecoatia eot p 26 uoluptatis V uoluntates RC 26 praesentium (i ex corr.) R praesentibus V. ) [*]( 92* )

Iusta itaque esse dei eloquia confitetur. scit esse quaedam, quae cum inperitis atque impiis iniusti eloquii habeant opinionem: cum Pharao cor ad contumaciam obduratur et pertinacia ei inreligiosse uoluntatis adfigitur; cum ex duabus adhuc in utero gentibus minori maior sit seruitura, et neutro quicquam boni promerente seruitus uni inponitur, dominatus alteri donatur; cum Adam de paradiso, ne arborem uitse contingat, expellitur; quse homines diuinse et uirtutis et bonitatis et iustitiae incapaces, dum intellegere non possunt, iniusta esse constituunt. sed prophetae huius in istius modi eloquium iustitise oculi deficiunt, quia sciat nihil iniustum esse in his dictis dei, sed omnia aduentu salutaris dei haec eloquia et consummanda et intellegenda esse iustitise. procedit autem per hanc intentam usque ad defectionem oculorum exspectationem, ut aliquid ultra precari audeat.

Confessus itaque eloquium iustitiae hsec subdidit: fac cum seruo tuo secundum misericordiam tuam et iustificationes tuas doce me. insolens forte uox existimaretur, quae diceret: fac cum seruo tuo. quod enim dicitur: fac, tamquam ex fiducia aliqua prsesumptio est usurpata poscendi. sed non inpudenter id diceret, qui iudicium et iustitiam fecisset, qui se excipi in seruum deprecatus esset, cuius oculi in salutare dei et in eloquium iustitise defecissent. [*]( 1 corporalis V1 per corporales e eius deficere pb 2 in dei salatare e 6 farao VRp pharaonis e obdura = tur (eras. n) R et peru tinacia & R et pertinaciae VCb 7 adhuc in est gentibus V 8 nent p neutra 6 9 promerSte V promerentes R alteri dominatur C 10 de ex ne de m. 2 V paradyso R etpellitnr V 11 diuinae mrtutia (uirtutes V) VCpE et bonitates V 12 iniuste C 18 eloquium i iustae R eloquium iuste e 14 qui sciat R nihil iniustus corr. m. 2 V 15 aduentus V saluatoriB dei Cp et anie conaummanda om. R 17 exspectatione V 19 itaquae V haec om. V 20 misaericordiam R 92 aeatimaretur R 28 fac tum ex V ex praesumptione C 24 non add. m. 2 V dicere C 26 et cuius Cp. )

Sed quid tandem ut faciat cum seruo suo secundum misericordiam suam postulat? nempe ut iustificationes suas doceat. scit in iustificationibus, quas Moyses constituere prseceptus est, magnum nescio quid et inconprehensibile humanae intellegentise contineri. scire optat, quis iste sit, ut frequenter diximus, coemptus Hebrseus puer sex tantum annis seruiturus. legit haec quidem, sed non statim, quod legitur, et intellegitur. scire uult, quae illa seruitus sit, quse septimi anni libertas, quod sit auris foramen ex subula, si liber esse nolit, quse illa mulier' Hebraei, quid illud, ut sine muliere egrediatur ipse, quid deinde secunda iustificatio, quid tertia, quid sequentes habeant futurorum sacramentorum prseformationis. non est humani ingenii haec [*]( 16 Exod. XXI, 2 sqq. ) [*]( I sed add. m. 2 V in pr. 1. om. VC 3 sertutis V 5 misaeratione R in om. V 6 manemus V inbioilla V aliquid optinendi R if. Draeger Synt. If, 833 ad aliquqd obtinendi V ad aliquid obtinendum Cpb 8 adgraegare V di ueljit V 9 uero om. Cpb miserioordiae ex misericordiam m. 2 V ut om. V 10 ut euntes C recipiat ex recipi m. 2 V autem om. C 11 ille pb 16 est add. m. 2 V inoonpraehenaibile R 16 soire eti5 optat Vh 17 hebaeus F1 hebreus R 19 quae ante septimi om. C 20 ex ubula C et subolae V nolit ex nolae V nollet C 21 hebrei V hebrea C hebraea Re mulieret ingrediatur V muliere ingrediatur (ingrediar C) RCe sed cf. adn. Belled. 22 secunda add. m. 2 V sequentis V sequens C 23 sacramentorum U saoram m. 2 V praeformationat Re. )

Scire autem nos conuenit in omnibus prophetae uerbis nihil humile esse, nihil commune cum ceteris, sed proprium uel ipsi sibi uel sui similibus enuntiari; latet autem sub familiaribus uerbis maxima conscientiae et fidei professio, ut nunc in eo, quod sequitur, intellegimus. ait enim: seruus tuus sum ego: da mihi intellectum, et sciam testimonia tua. nemo nostrum est, qui non uel in orationis suse . prece uel in communium sermonum consuetudine seruum se . dei esse fateatur. et quid magnum propheta fecit seruum se profitendo, quod nullus ausus sit denegare? sed professio ceterorum fallax est, quae, cum habeat conscientise necessitatem, non habet tamen confessionis ueritatem. proprium hoc prophetae est, ut se seruum dei profiteatur in omni uitae genere famulatu condicionis suae fungens, siue ambulans, siue residens, siue uigilans, siue dormiens, in cibo etiam atque in ieiuniis deo aut esuriat aut satur sit et nullo in tempore a seruitutis suae officiis absistat. hic libere dicet: seruus tuus sam. at uero qui stupris dormit, latrociniis uigilat, qusestibus peregrinatur, luxui requiescit, si dicat: seruus tuus sum, profitetur quidem, quod est, sed, quod est, non agit.

Propheta autem, quamuis condicionem officii sui etiam ipso famulatu suo confiteatur, tamen infirmitatis suae memor est; dari enim sibi intellectum rogat. est enim intellectus in quodam thensauro repositus spiritalium gratiarum, quem [*]( i a me m 1 pluresmi corr. m. 2 V 2 reatur corr. m. 2 V 5 uel ipee uel V suis C 6 conscientia C 7 intellegamus VC1 intellegemus C* 8 ut sciam ClpE 9 uel ignorationi suae V 10 praece VR 14 non n habeat corr. m. 2 V 15 se om. V 16 confiigens V fugies C 17 sine uigilans om. V (ubi ttoces siue ambulans siue residens a m. 1 bis scriptae sunt) atque (adque V) ieiuniis Vp 18 esuriat aut om. V satur ex sator m. 1 R 19 officii V sum ego E 20 ad uero VR 21 suum V 28 sui om. V etiam ex etiann m. 1 R 26 thensauro • VC thesauro RpE & quem p. )

Et horum quidem testimoniorum tempus non ignorat propheta dicens: tempus faciendi domino: dissipa e run tin i qui legem tuam. lex populo sub testibus data est: quae cum dissipata et abiecta a Iudseis est, tum fuit tempus domino ea, quae continebantur lege, faciendi. pollicitus enim in lege est, ut salutem gentibus daret, ut ipse sibi hominis corpus, qui secundum imaginem et similitudinem dei est factus, adsumeret, ut dissipata lege fidei gratiam donaret. temporis huius meminit per Esaiam prophetam dicens: tempore accepto exaudiui te et in die salutis auxiliatus sum tibi. apostolus uero dicti huius interpres haec scribit: ecce nunc tempus bene acceptum, ecce dies salutis; idest: dissipata lege tempus euangelicse prsedicationis aduenit.

Sed illis legem dissipantibus aliud opus prophetae est. et quod sit, ex subiectis docemur. ait enim: ideo dilexi mandata tua super aurum et topazion. quod ait: ideo, ad id rettulit, quod dixerat: tempus faciendi domino, quia sciret tempus faciendi domino esse, cum legem dissipassent. ideo autem mandata dilexit, quia in his tempus [*](16 Esai. XLIX, 8. 19 II Cor. 6, 2. ) [*]( 1 interdum diabolus sub pb 2 mentibuainsinuatpfc profeta - inanis intellegentia in marg. infer. add. m. 2 V 8 gentium qualis iudaeorum qualis add. m. 2 V 4 ob id ex et ob id m. 2 V dei om. p 6 in aduentum (in aduentH Ce) FACe ob quae V ob q; C 7 testato VRC (— ab eo qui testatus est) testandum pE fastidita esse pb fastidium V uindicatur V indicabuntur R 10 iniqui om. RCpE 11 tunc C cum V 12 contingebantur C populicitus V 14 homines V qui add. m. 2 V dei om. V 16 eseiS V 17 in diem V 19 ecce pr. I. add. m. 2 V bene supr. scr. m. 1 R acceptabile Rb 24 topazon V et sic infr. quod ait ex quo erit t m. 2 V 25 retulit corr. m. 2 V retulit RCpE 26 esse ex eesse R. )

Sed dilectio ea demum perfecta est, qua? maxima est et quae nulli alii conparatione similium coaequatur. diligit autem mandata dei super aurum et topazion. humanus error pretiosius nihil auro et gemmis opinatur, et haec sunt, quse hominum cupiditates dominatui pretii sui et honoris subdiderunt. auro ius, honestas, pudicitia uenalis est; per gemmas uero humani corporis praestantior, ut putant, species ad naturae contumeliam expetitur. et idcirco nihil habet sexus uterque pretiosius, dum uiri posse omnia auro uolunt, mulieres uero per gemmas fieri se existimant pulchriores. praestat autem ut ceteris metallis aurum, ita et aliis lapidibus topazion. est enim ipse rarissimus et speciosissimus omnium et maximus. in Thebaidis uero loco, cui Alabastrane nomen est, reperiri solet. hunc etiam ferunt ssecularium gestorum litterae in Topazon insula ab incolis eius, id est Troglodytis Arabis inuentum ad matrem regis Aegypti Ptolomsei, sub quo scripturae legis ex [*]( 2 loh. Y, 46. ) [*]( 1 enim bonis C 2 si creditis moyai creditis p(A)e 5 dmcae T" intellegit ex intellexit m. 2 V quod diligit — facere autem om. r 7 qua plerumquae V 8 propriae — eed dileotio om. Cp 9 eadem pe 10 nulla V alii om. CpE conparationi R comparationis C 12 praetiosius VR 18 et hominibus subdiderunt V 14 auro uiris honestas pudioitiae pE 15 species ex speciose m. 2 V 16 expolitur (in C ex parte in ras.) CpE 17 speciosius V dum ui V nolunt p 19 ita aliis V 90 et speciosissimus in marg. infer. add. C 21 theibaidis V alabastra pE cf. Acad. p. 106 (fort. legendum Alabastrum) 22 litterae om. R topazio a topario Cp(A) topharia R Topazo t cf. Plin. XXXVII. 8,101 Detlefs. 28 throglodytis Ftoglodytis C troglotidis p(A) 24 ptoe lomei VR tholemaei C ptolemaei pE scribtura V. )