Tractatus super psalmos

Utile hoc nobis ac necessarium prophetae opus est, quod ad perfectam dei cognitionem atque oboeditionem edocemur. duabus rebus maxime nostrae congruis instituit: ut et deum, qui ignoratus sit, nouerimus et mandatis eius secundum decreti sui obtemperemus. perfectum enim legis, prophetarum et euangeliorum uirum in omni psalmi istius corpore propheta conformat uel ex sua uel ex alterius, quem instituat, persona, cui in fiducia sit, haec de se, quae sunt, praedicare. est autem dignum contueri, qua uerborum diligentia, qua intellegentise absolutione nos in singulis quibusque dictorum generibus propheta confirmet.

Dicit enim in tertiae decimae litterae uersu: quomodo dilexi legem tuam, domine! tota die meditatio est mihi. promptum utique fuerat dixisse: quomodo feci legem tuam! sed quia maius meritum est, amantem aliquid potius agere quam timentem, idcirco ait: . differt enim longe obsequium amoris a timoris officio; nec habet gratiam uoluntatis necessitatis operatio. non omnia enim ad perfecti obsequii consummationem sibi illa sufficiunt. quae, quamuis opus suum inpleant, tamen, quia coacta sunt, merito plenae gratiae indigent. uult igitur propheta opus suum dilectionis potius quam terroris esse, et ex caritate obsequium suum, non ex metu suscipi. multi ieiunant, dum a nobis obiurgari timent. multi aliquid in usum indigentium praebent, dum exprobrari inreligiosam suae et inutilem cupiditatem pertimescunt. multi ecclesiam adeunt, dum argui absentiam suam et neglegentiam erubescunt. sed non omnes id, quod , et [*](1 Men (?) V 9 ut dilexi h. I. VC 8 mea 5 C 4 quo ad pE 5 perfectum V 6 duabus nos rebus pb maximis V instituti Ve 7 eius ex ius m. 2 V 8 optemperemua VC 9 et prophetarum VCp psalmi supr. scr. m. 1 R 10 confirmat Cpe 11 oui fiducia C 19 prae- dicere C 18 obsolutione V U confirm at p 18 meritatfl 5 C aliquod V ... 27 multi enim aliquid corr. m. 2 V 29 eclesiam V ecclaesiam R aecclesiam p 30 non om. V. ) [*]( 80* )

Et quia, ut superius commemorauimus, legis et prophetarum atque euangeliorum hominem in se propheta demonstrat, ait in consequenti uersu: super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo, quoniam in mihi est. mandata dei prudentius propheta quam inimici eius intellegit. sed quid commune nobis et inimicis nostris in praeceptis est dei, qui non solum ne mediocriter quidem conperta habent, uerum ne initium saltim cognoscendi consectantur? et quid magnum, si inimicis suis in mandatis dei propheta prudentior sit? quando enim inanimantia saxa et aut metalla aut ligna uenerantes consequi aliquid de uiuentis atque aeterni dei cognitione potuissent, ut his conparatis fieret propheta prudentior? sed omnis hic impiorum error ipsum illud nomen cum lege et prophetis et apostolis respuit, retractat, horrescit.

Sed ueros habet alios propheta hic sanctus inimicos, quibus prudentius in mandatis dei est eruditus. mandatum [*]( 1 in amorem pE incedere C obsequelae CpE 2 nimo V a potest non subesse Cpb potest et subesse (et add. m. 2) V 5 exercuit V 6 enim ex fuit m. 2 V quam diligit VCpE diei V et om. Cp 7 diuersa V ,8 nec in eum — tantus om. Cp 9 cogitationis e fort. recte 12 et om. C 14 in consequenti uersu b in consequenter VR in consequenti Cpe 16 in saeculo V 18 qui ea non pb. ne om. C 19 saltim VR saltem CpE 20 et quidem magnum V si inimicis — sit in marg. infer. add. C 21 saxa (xa in ras. m. 1) R 22 etaut RY* et Cp aut VlE 23 com paratus pb 25 illQ V retractat VRCcf. Gellius XIV, ■i, 4 detrectat pE 27 sed uiros VC sed inimicos p alios habet V profeta ex profetis et apostolis m. 2 V scos C inimicos om. Cpcf. Acad. p. sl. )

Atque ut hos inimicos significasse intellegeretur, id, quod consequitur, adiecit: super omnes docentes me intellexi, quoniam testimonia tua meditatio mea est. didicisti, o Dauid, a Moyse legem, et Aaron tibi omnium doctor est, Iesus iteratae circumcisionis magister est, Samuel ungendi tibi sacramentum in temetipso et prophetae et regis ostendit: quid est istud, quod loqui ausus es, quod super omnes te docentes intellexeris ? sed superior uersus, super quos omnes docentes se intellegat, ostendit, id est super inimicos. et rursum hic, qui nunc est uersus inferior, qui inimici sint, declarat, id est omnes docentes. claues enim se caelorum habere profitentur et doctores esse se legis gloriantur. et cum omnia legis testimonia aduentum domini nostri Iesu Christi testentur, super doctores suos propheta [*]( 1 dei om. Cp et ante in lege om. C heretici VR 2 mandatatum ex mandatum m. 2 V -4 auctorem — circumciBio om. V 5 -pcederit C 6 dfa R dnS V dominum Cpb opes V opus C 7 liminum (om. et) VCpb 8 azima R 10 legente nesciente R 11 xfrnnus V intelleget R 13 salutarg Cjps salutS p1 mortem V .17 super docentes intellexi C 19 moese V 20 diotor V1 91 samuhel RC unguendi RC ungenti p laoramento C profetae et ex profeta est m. 2 V 28 docentes te Cpb super uersus r 24 se om. Cp id est om. V 27 seculorum habere C oaelorum habere V caelorum se habere E 99 ihm xpi V.. )

Et quia interdum ex diuersitate soleat accidere, ut discipulus prudentior sit magistro, tamen hoc ipsum diligentiae et studii esse demonstrat. ait enim: super seniores intellexi: quia mandata tua exquisiui. intellegit et super seniores intellegit, doctrinae atque suae officium cum ipsa temporis antiquitate demonstrans, id est populi ante se anterioris significans . in quo utrumque conuenit, ut et antiquior sit et se putet esse doctorem. sed super eum ille intellegit, qui et docetur et iunior est; intellegit uero, quia mandata dei exquisierit, quae doctor, dum se docere credit, ignorat.

Consequens autem est, ut, qui super seniores et doctores intellegit, fructum reddat, scilicet, ut ea, quae cognita et perfecta habere , exerceat. et uideamus, an hoc ipsum in consequentibus sit. ait enim: ab omni uia mala prohibui pedes meos, ut custodiam uerbum tuum. perfecta haec et euangelici uiri uox est, ab omni se uia abstinere et, tot ubique occurrentibus erroris semitis, nulla earum, per quam nequitia adeatur, incedere.

Sed altius nescio quid in eo propheta significat, cum dicit: prohibui pedes meos. natura corporis nostri [*](1 quia Cpb testimonio V 8 mirabilis Rb 4 profeta V om. R 8 esse eum pb se om. R 10 et quia et interdum V accedere C 12 suae istud esse ex suae essestud esse m. 2 V 18 quia ex qua 1n. 2 V 14 intellexit V et super seniores intellegit om. V intollegensuiae officium V 16 antiquioris V 18 quia et V 19 mandata ea di VCp doctor om. V 21 qui se super C 28 in hoc V 26 euuangeli V 27 mala uia C 28 nequitiam V 29 significat om. V 80 naturae Y. )

Qualis autem custodia uerbi dei esse debeat, sequens uersus docet. sequitur enim: a iudiciis tuis non declinaui: quia tu legem posuisti mihi. haec est igitur uera custodia, nullam in partem a dei se iudiciis deflectere neque leui saltim declinare decessu, sed intentum semper et semper inmobilem in eo, in quo institit, permanere.

Non declinat autem, quia legem sibi deus statuerit. legem quidem Moyses statuerat; sed hic idem propheta in psalmo altero orauerat dicens: domine, constitue legislatorem : sciant gentes, quoniam homines sunt. ea enim lex, quam Moyses scripserat, nobis in Christo fuit: et idcirco super docentes se et seniores intellegit, quia legem euangelicam, Moysi lege continetur, intellegit. haec ergo per dominum nostrum lata est, haec omnem hominem in scientiam dei erudiuit. et idcirco ad id, [*]( 22 Ps. IX, 21. ) [*]( 1 ferimus in C ferimL in p ferimur in b 2 hac V1 4 prouooauit V et optinendtl C et obtinendO p 6 si quia VC ai que p instinotu eo V instinctu suo Cp trahamuss V 7 nosraa R 9 ut post sit V di nerbum Y neque enim — custodiet in marg. infer. add. m. 2 V 10 prohiberi se V 12 obseruat E 14 autem om. C uerbfl C 15 aequitur sup. lin. a m. 1 V 18 saltem CpE et semper om. V 20 aibi dominus pb 21 idem ex eadem m. 2 V 24 pedagoga VR 25 intellexit quia VCpE 27 nostrum om. V 28 in om. V ad supr. scr. m. 1 R. )

Et huius euangelicae dulcedinem in consequentibus propheta testatur. ait enim: quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super in ore meo! in ore, non etiam in faucibus dulce est. extra regionem enim oris corporalium saporum nullus est sensus. sed dei eloquia in faucibus dulcia sunt, in animam scilicet defluentia et interna penetrantia: - non in ore modo cibi placentia, sed illic dulcia. ubi cognitionis et prudentiae et sensus est. et ideo eloquia in faucibus et in ore dulce est. sed ut per aegritudinem aestumque febrium ea, quae acciderint oris amara, mitificat, ita animae nostrae amaritudines et tristes cupiditatum insalutarium febres infusa dei eloquia mitificant, si modo non ore contineantur, sed faucibus deuorentur.

Sequitur deinde: a mandatis tuis intellexi; propterea odiui omnem uiam iniquitatis. intellegentes nos faciunt praecepta, sed praecepta. re atque opere expleta: id est, ut ea, his continentur, in quantum possumus, . ergo efficienda praecepta sunt, ut simus intellegentes. et licet a deo intellegentia perfecta sit, tamen a nobis incipiendum est, ut possimus perfectam intellegentiam promereri. his [*]( 1 dixerit V1 constitue ex constitutae m. 2 V 8 in om. V di add. m. 2 V 4 per post nuno add. m. 2 V 6 lhm xpi 8 constituti YC 0 9 et om. V 11 eloquia tua ex eloquitur m. 2 V aeloquia tua R inre coir. m. 2 V ori E 14 et in interna VC et intima e 15 penetrantia ex penitentia m. 2 V penitrantia p 17 et in ore melle dulciora eant Cp(A)b 18 acciderit V 90 uiuificant VRC 22 propterea ex propter m. 2 V 24 uos faciunt V n faciunt p(A) praecepta sola sed praecepta p(A) re om. V copleta ('p(A) id add. m. 2 V 25 possimus p 26 sumus V. )

Humanae enim naturae omnes diuersarum adfectionum adiacent motus, ut sunt odii et amoris. sed amor inpendendus est in dilectionem bonorum. odium autem adsumendum est ex offensa malorum. nostrum ergo est, modo utilis organi corpora nostra in coaptatos et concinentes modos temperare, ut non uitia diligamus, ut non uirtutes bonas oderimus, ut unicuique nos generi decenter atque utiliter coaptemus. propheta mandata dei diligit: et qui mandata dei diligit, iniquitatis uias odit. ut enim perfectae fidei obsequellse est, diligere et id, quod quia agit, adfectu caritatis explere et necessitatem agendi amantis uoluntate , ita et magnae est, iniquitates non modo non agere, sed odisse, quia interdum nos ab his metus et terror auertat. odium autem nobis earum [*]( S Esai. XLVm, 7 sq.' ) [*]( 1 hoc om. VC 2 et ipsa V isaiam Cp eseiam V dicens T 3 dicat V 6 sperneris VC inicua V iniqua R cf. Brambacli p. 230 iniquus CpE adhuc exeunde C 8 et qua V et qui R 9 spraeturi V e obtunsae Rp habens V hebens Cp cf. Acad. p. 41 11 omnem iniquitatis uiam odit Ve omnem odit iniquitatis uiam pb 13 humanae aute R bottles C 14 odio C odia pb amores pb 16 bonu ergo est p utillis V 17 concinnaentes V consentientes Cp modo C temperare ex tempore m. 2 V 18 generi ex genera m. 2 V 19 decenter ex decentem m. 2 V adque VR dei om. V 20 et qui — diligit in marg. sup. add. 771. 2 V, om. Cp 21 obsequellae VC obsequaellae R 22 ait C i ex affectu b 24 nos modo V modo C 25 auertat R eorum FRO. )

Vita sensusque hominum in errore ac potius nocte inscientiae manet, dum carnali infecta contagio in profundo ignorantiae per grauitatem naturae, cui admixta est, detinetur. quando enim per semetipsum causam et rationem originis nouerit? quando sciet, qui uitae suae fructus sit, quae condicio spei, quae promerendae posteritatis uia? neque enim quisquam tam demens aut inops sensu est, ut in id, cum nullus esset, natum se esse existimet, ut rursum, postquam natus est, nullus esset; cum sine dubio meminerit ex bonitate dei profectum esse, quod natus est, nec id in bonitatem eius cadat., ut in nobis hoc suum. quo nascimur, munus interimat. sed propheta cognitione rerum caelestium dignus et in lucem scientiae munere dei et eloquio collocatus ducem ad bene et innocenter uiuendum eum sequitur, qui lux uera est et qui omnem hominem lucificat. [*]( 1 insinuet p 2 iustitiam ex iustiam corr. m. 2 V 8 rexas r cedes R stiperbas V 5 iustitiam dl C diligamus C 6 dñi r 11 ihm xpi V Littera XIII explicit incipit littera XIUI feliciter V Finit R Finit lit. XIII incip. Num littera XIHI C Fifi litta XIII incip Num XIIU p 8 Num V 9 tuum domine et RCp cf. Sabcttier II, 242 11 scientiae Vp 12 manent Cpb infecta ex infeotae m. 2 V 14 semetipsam pE 15 nouerit add. m. 2 V quando sciet ex quando enim sciet m. 2 V quando si R 16 potestatis p 17 tan V inops ex inobs corr. m. 1 V inobs Cp i id V id (' 18 natus est in marg. add. C 19 meminerit ex meminit m. 2 V ex bonitatem corr. m. 2 r d . 20 id om. V malitiae ardat C 21 quod VCe nascimur ex nascimus m. 2 V interimat V interimant p. )

Hane ergo suae ignorantiam quodam praelato lumine ad dirigit dicens: lucerna pedibus meis uerbum tuum. scit se, nisi uerbo dei inluminatum, has corporum tenebras et hanc saeculi noctem ferre non posse. scit ubique adesse lapides offensionum, laqueos funium, scrobes fouearum. ut enim quis nocte egressus lucernam antefert et quo pedem inferat contuetur atque ad singulos gressus lumine sollicitus est, ita unusquisque nostrum manens in se uerbum dei in omnes operum processus tamquam lucernam omnis etenim doctrina caelestis dux nobis ad iter est, quae lucernae modo in hac nocte est, cum aliquid aut agimus aut cogitamus aut loquimur, ut ea in omnem progressum cuiuscumque operationis utamur.

Iubet dominus in euangeliis hanc praeceptorum suorum lucernam non otiosam et inutilem occuli, dicens: nemo enim lucernam accendit et ponit eam sub modio. quae enim , si modio tegatur, utilitas est? usum suum tantum intra id, quo operitur, inpendit. iubet igitur eam in candelabro, id est in officii sui sede constitui. itaque hanc doctrinam atque hoc uerbum dei intra nos receptum non otiosum neque inutile tamquam modio occulamus, sed lumen istud nobis ipsis primum et rursus ex nobis omnibus gentibus praebeamus. sequenti quoque istud mandato dominus admonuit dicens: sint lumbi uestri , et ardentes. iubet ergo nihil nos agere in obscuro, [*](15 Matth. V, 15. 24 Luc. XII, 36. ) [*]( 1 ignorante C 2 intellegentiam ex intellengentiam m. 1 V diriget C 8 tnum domine RCp 4 noctem non posse enadere pb scit ex sicut corr. m. 2 V 6 et scrobes pb 6 lucernam anteferet VR antefert lacernam C ante p lncernS p 7 cõtuetur ex cotuer m. 2 V adque ad ex adque adque m. 1 V adque ad R 8 preeunte ex preeuntes m. 2 V ita ex iraur m. 2 V 10 doctrina ex doctrinae m. 2 V caelestis ex caelestes m. 2 V adq. iter V 11 lucerna C nocte ex noctae V 12 aut aliquid agimus Cp aut cogitamus om. V 18 eam ex eum m. 2 V 16 occuli ex occulis R oculis C enim ex enem m. 1 R 17 nt usum C 18 id quod VC 20 adque VR 21 in modio Cpb occultamus C 22 rnrsum V (sed in dittographia a m. 2 deleta et ipse habebat rursus) 28 isto V. )

Apostolos quoque, quos sal . quos et lumen mundi dominus nuncupat, per hanc significationem hos et lucernas esse ecclesiae ostendit dicens: lucerna corporis tui est oculus tuus, corporis scilicet ecclesiae, unum corpus in Christo est, nosque inuicem eius membra sumus. primum enim unicuique nostrum dei uerbum sibi lucerna est; deinde uir apostolicus toti corpori suo, id est ecclesiae lucerna est. neque enim omne corpus aut pes aut oculus aut manus est. ergo si oculi, totius corporis pars lucidissima et ob id membris ceteris , erunt tenebrae, id est, si apostolorum non ardebunt lumine ipso in tenebris sito, quanta totius corporis nox manebit? Iohannes psenit-entiae et Iudaeis et gentibus fuit, domino dicente: ille erat lucerna ardens et lucens, et uos uoluistis ad horam exultare in lumine eius. habemus ergo doctrinae lumen: exultemus in eo, non ad horam, sed semper; neque ad tempus. sed in aeternum. beatae uirgines illae et utiles olei mercatrices solae in lampadum suarum lumine cum sponso thalamum ingressae sunt, ceteris neglegentibus et dormientibus ab ingressu thalami exclusis.

Ad omnem igitur animae nostrae pedem utamur dei uerbo ut lucerna, sed lucerna semper ardente, semper in officium [*](9 Matth. Y, 13 sq. 11 Matth. VI, 21. 21 loh. V, 35. ) [*]( 8 iudeis V 5 hoc rupt. perg. absorpt. V om. pb 11 eclesiae I ecclaesiae R et sic fere semper 18 membra eius E 14 dei uerbum oculus siue lucerna est pE 15 toto VCp corpore V 17 membris aisoeris praestans (s in ras, 3-4 litt. m. H) R 18 erant R erint r 19 sito = R sito C sit Tx 20 iohannis V 22 uultis C 25 illae ex ille m. 2 V 26 talamum Vp 27 ad ingressu V 28 thalamis P 80 sed lucerna om. T* )

Ait enim: iuraui et statui custodire iudicia . iam non in nocte errat, nec pedem metuit offendere. sacramentum enim omne firmatae scientiae res est, et iurandi religio ex ueritatis cognitione suscipitur. iurat ergo propheta; nec tantum iurat, sed et statuit, quia sacramenti uinculum firmitas sit statutorum. statuit ergo iurans custodire iudicia dei. et difficile est statuta conuelli, et optimum est statuere iurata.

Sed meminit nihil esse in dei iudiciis iniustum. si enim humana iudicia ea uere iudicia existimantur, quae ex arbitrio iudicii sanciuntur, nedum modo ambigendum sit, nihil esse in dei iudiciis iniustum. amittimus liberos; iniustum hoc iudicium existimamus. numquid iniuste deus in Iob filios dedit diabolo potestatem? damna nostra tamquam inique accidentia dolemus. numquid egere solum illum perfectum uirum deus r m [*](1 nostram ex uostram m. 2 V pudentiS C prouidentiam Vpb 2 luen corr. m. 2 V 3 sens = I V • domesticae VR ingredientibus V incedentibus — publicum iter om. Cp 6 enim om. C a minore Cpb n acce dit1 C ascenditur pb cf. Acad. p. 20 7 cui et V 8 fit F1 semitis (om. in) b lucerna pedibus et add. m. 2 V 9 semitis (om. in) VCpb 11 iudicia add. m. 2 V 12 erat RC 18 enim Sfirmate Cp 15 sed V statuit C 16 firmitas (s in ras. aliquot litt.) R quia sacramenti — statuit om. C 19 sed ex se corr. m. 2 V 20 ea uere iudicia om. R ex om. C 81 faciuntur C efficiuntur p(A) nedu modo R nedum modum ex nendum modum m. 1 V nec du modo C quomodo pE cf. quae dixi Archil). 11, 318 23 iudicium ex ium m. 2 V iniustae R Iob ex ob corr. m. 2 V 24 diabulo V dampna R. )