Tractatus super psalmos

In ait, quia scit in terris propter falsitatem - Dum non manere. et quomodo in caelo maneat, ipsa ueluti contemplationis fide cernitur. non est illic transgressio, non demutatio, non infirmitas, non otium. contueamur solis annuum cursum et menstruum lunae recursum, astrorum quoque aut stationes aut conuersiones aut demutationes: numquid non finibus suis et constitutis terminis ac decretis uicissitudinibus continentur? nihil illic demutatur, nihil differtur, nihil neglegitur: sed in constitutionis manet lege et in indefessis ministeriis perseuerat.

Sed seruauit hanc desinendorum et officiorum propheta rationem dicens: in um, domine, permanet uerbum tuum in caelo. Latini quidam interpretes ambigua id significatione et minus propria transtulerunt. nam quod apud illos est: ; , XVQVE, id nobiscum aeternum, domine translatum. accipi autem ita potest, ut intellegatur nullo id, quod aeternum est, [*](1 extollat OTII. C 2 nisi dono scientiae R 5 testare nos T' 6 in om. peA) 7 ascenderet p(A)b cf. Acad. p. 20 8 domine urn. R uerbum tuum permanet Cp svpr. scr. fn. 1 R 9 hominum ex hominis corr.m.2 V 10 in caelos V ipse T' 11 fidem T- 12 non otium lnoae iu mary. infer, add. C' 13 mensuum (sic) add. m. 2 V 14 conueroationes r 15 in finibus r termini ex terni m. 2 T' 16 differtor ex digeritur R deserit:- p 17 defessis R 19 seruabit F praeteritorum VRCa 21 quidem VCpe interpraetes VH 22 minus I rppa p minus rppatria C 23 nam quod graecitas habet p(.ł)b toce en eona U rl u eYSTONATUApe R EIC TON AlCuCEH Y eNA',WNA KIPIOY (sic) p om. ('a, )

Sed non idcirco non et in terris aliquando dei uerbum est, licet id tantum in propheta praedicet manere. nemo enim nostrum est, qui non interdum donum spiritalis gratiae sentiat, qui non aliquando in se habeat dei uerbum, cum sobrius, cum tranquillus est, cum continens est, cum beniuolus est, cum misericors est: in his enim cum sumus, manet in nobis dei uerbum, cum praeceptis eius bonarum rerum famulamur. sed subrepentibus turbidarum adfectionum motibus, cum subit pecuniae cura, cum aestus turpis ac cupiditatis accenditur, cum impetus commouetur, cum ebrietas desideratur, iam non est in nobis manens dei uerbum. est autem in his, qui secundum apostolum exuti uetere homine cum peccatis suis nonum induunt, qui commortui Christo et consepulti iam in nouitatem resurrexerunt et collocati sunt [*]( 5 Matth. XXIV, 36. 24 Coloss. III, 9. 25 Rom. VI, 4. ) [*]( 1 scdm uero p AIUNA R AIANA V AlCJnA Cp quod graece est (qaod repetilum) R 4 hoc add. m. 2 V & slIpr. scr. R caelum et om. C 6 praeterient E transient E 7 meminit autem Cp(A) 8 in saeculo R 11 expectant plE non om. CpE 18 fi = et p noa ei R 14 profetae V 17 beniuolus VRa beneuolus (ue in ras.) C beneuolens p(.-ł) 18 in nobis om. R 19 oboeditionem V obedientie p 90 adfeotionum ex adfectione corr. m. 2 V 21 lasciuiae V 22 cum iraA (& eras.) pectus commouetur R cum ebrietas desideratur om. Cp(A) 23 manendi uerbum dei R 24 ueterem hominS V ueterem hominem CpE 25 induerunt E 26 in nouitate Vtp. )

Adest autem unicuique proximum, ut dictum est: stat enim ad ostium uerbum dei et pulsat ostium animae nostrae et dicit: ecce stans ante ostium pulso; si quis aperiet mihi ostium, ingrediar ad eum. uult ergo semper introire; sed a nobis. ne introeat, excluditur. enim per haec corporis uitia animae nostrae aditum. quae si cceperit emundatis omnibus patere, ilico introibit modo solis, qui clausis fenestrae ualuis introire prohibetur, patentibus uero totus inmittitur. ipsi quidem semper, ut inluminet, promptum est, sed lumen sibi domus ipsa obseratis aditibus excludit. est enim uerbum dei sol iustitiae adsistens unicuique, ut introeat, nec moratur lucem suam repertis aditibus infundere. manet igitur hoc uerbum dei in caelis per indefessam caelestium . quo exemplo in sanctis quoque, qui caelestes secundum imaginem sunt, dei uerbum manere credendum est.

: ueritas tua. duplicem hanc sensus nostri intellegentiam, [*](1 I Cor. 15, 49. 10 Apoc. III, 20. ) [*]( 1 terrestria ex terrestrib corr. m. 2 V terrestri R imagine ex imaginem m. 2 V 2 portat V 4 lasoinia pE manet in nobis tamen a Bancto o habitationis e manet non manet tafi ex q habitationis peA) 5 inesse maneat V 6 commemora uitiam semper in manibus V 7 dignabitur fx dedignabitur R 8 proximo R 9 ad hostium R 10 post ante ortium eras. & R aperuerit R 12 ne add. m. 2 V cludimus VRCp cf. Acad. p. 24 olandimus E 14 ilico VRe illico b om. Cp 15 introire ex introirae m. 2 V 16 ipse Cpb inlumine V promptus est Vpb 17 si domus V excudit C 18 ds V 20 per indefessam ministerioru o obedientiam in his qq; qui caelestes secundum cet. peA) 21 caelestes a caelestem m. 2 V 28 in generationem et generationem (ex genemrationem) V in generatione et generationem R in generatione et generatione Cpb. )

Sequitur uero: fundasti terram, et permanebit. conuenerat ordini, ut post caelum dehinc terra nuncuparetur: sed hoc, quod medium est, id est in generationem et generationem ueritas tua, ob eam causam interuenisse existimo. ut duplex illa de caelo, in quo uerbum dei manet. intellegentia confirmaretur. nunc ergo tamquam integer ordo seruatus est. cum post caelum, in quo permanet dei uerbum. fundata terra mansura est. et quidem hoc etiam de hac terra forte dictum intellegetur, quae fundata permanet, quam secundum Salomonem deus per sapientiam fundauit. , cum sit aquarum naturae superiecta et inconstanti innatet substrata elemento, ita tamen sapientia et uirtute et spiritu dei fundata fuerit, ut permaneat. sed mihi propheticus sermo etiam de terra humani corporis uidetur locutus, ita fundata sit, ut [*]( 1 in post et om. C = omnib : C 2 qui add.m.2 I' confirmati r 8 in om. R in regeneratione C aut a I ~RC aut pb 4 in generatione et generatione Cpb 7 est et euuangeliorum V 9 habere I* 11 adque VR 12 exstitit ex exstit m. 2 r eandem ex eadem m. 2 r 18 euuangeliis r 16 terra nuncuparet C 17 in generatione ex generationerat m. 1 r in generatione RCp et generationem R et generatione VCp 20 et intellegentia V 28 intellegitur Ra quae secundum V 24 solomonem r salamonem C cu fluuidae V confloidae C cum fluida R 25 sint quarum r 26 sapientiae uirtute (i' 27 maneat T* ) .

Ait enim: ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi. dies iste, qui nunc est, non perseuerat, interuentu noctis exemptus. aut si de huius diei temporibus locutus esset, mentionem etiam noctis fieri conuenerat, quae pari, ut dies, dei ordinatione persistit. sed quia dies lux est et sanctus quisque mundi istius lumen est, huius ergo luminis dies non ambigue ordinatione dei perseuerare creditur et perseueraturus, quia omnia deo seruiant. nunc enim non omnia deo seruiunt. numquid et peccatores deo ? numquid et hi seruiunt, qui adhuc scabello domini pedum subdendi sunt ? dixit enim Dauid: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scamillum pedum tuorum. et secundum apostolum: oportet eum regnare, donec ponat inimicos suos sub pedibus eius. ergo tunc dies, id est sanctorum lumen permanebit, cum deo uniuersa seruire. [*]( 1 Matth. XXIV, 35. 21 Ps. CIX, 1. 24 I Cor. 15, 25. ) [*]( 1 etenim V 8 nisisi V in hoc ex in haec corr. m. 2 V tantum mfbit V 4 inter et et ipsa 1-2 litter. eras. R 5 uerbo ex ueurbo m. o 1 Vmp(A) 9 obBolutius V 18 exeptus peA) de om. V 15 quia om. V 16 et om. Cp istius mundi V 17 rare — perseuere add. m. 2 V 18 credetur m. 2 V crederetur C nunc — seruiunt om. Cp 19 et peccatores — numquid in marg. supr. add. m. 2 V 20 adhuc seruiunt scamillo V di Cp eubdendi ex Bubdendum m. 2 V 21 dif ex di5 p dicit C autem dauid b 23 scamillum V suamnelld e scabellum RCpb cf. Abh. IV, 94 25 sub pedibus suis Rpb 26 cum add. m. 2 V in uniuersa V. )

Et haec quidem a nobis secundum propheticam atque apostolicam doctrinam conmemorata sunt, ut, quamquam in praesentibus dictis futurorum bonorum significari tempus intellegatur, in quo et caelum nouum et terra noua et demutandorum corporum gloria et abolitis terrenorum uitiorum noctibus nostri luminis dies spei et expectationi nostrae , tamen et magnificentiam dei omnes huius quoque mundi creationes indemutabili officiorum suorum constitutione testentur, cum ita firmata, fundata statutaque omnia sint, ut perpetuis, quibus manebunt, constitutorum ab exordio temporum cursibus perseuerent.

Sed propheta perseuerare se ut diem postulat seque iam seruum esse domini sui meminit dicens: nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forte perissem in humiliatione mea. frequenter admonuimus humiliationem id significari, cum temptationibus anima subiecta est et infirmitati derelicta humilis efficitur. lex ergo ei meditatio est: et nisi ei meditatio fuisset, forsitan in humiliatione perisset. non est ergo meditatio legis dei, cum tribulamur et . relinquenda, sed cum uariis corporum infirmitatibus , cum inter persecutionum bella uexamur, constans in nobis debet legis esse meditatio. urant enim licet in excidium fidei ignes. lacerent quoque ad periculum salutis nostrae flagella, etiam ad eliciendam impietatis confessionem redempta a deo corpora , dicti tamen prophetici meminisse debemus, ut consortes ipsius simus. dicamus et nos patientes atque uincentes: nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc [*](2 ut om. R 5 oblitis Re 7 praeparatar VCpb tamen ut VRC 8 mundi su b pedib: creationes C constitutiones V 9 cfl eras. R firmata funda = ta p fundata = = firmata r statutane V sunt R to a 10 constiturum R db R exordiorum V1 12 sed profeta peneuerare in nuxrg. infer. add. m. 2 V ut om. p 14 est om. Cp tunc forsitan e in humiliationem meam V sed cf. p. 463,1 16 significare Cpb cf. Acad. p. 17 17 ergo eni C 18 meditatio ei VE formtam in humiliationem V 19 con tribulamur C 90 sed uariis V 21 nexemur F1 22 legis debet esse V mediatio V urant (a ex corr.) R ignis Vlp1 28 lacerant pi effodient C fodiant pb 24 do a deo r 26 dioimus C nos om. V 27 est om. Cp.. )

Dehinc sequitur: in saeculum non obliuiscar iustificationum tuarum, quia in ipsis uiuificasti me. scit propheta secundum apostolum finem legis esse Christum, in qua iustificationum obseruatio constituta est, scit et in credituris legem esse , scit et iustum ei fide uiuere, scit et legem spiritalem esse, scit, quod qui ea, quae in lege sunt, fecerit, - uiuet, et idcirco ait: in um non obliuiscar tuarum; quia in ipsis uiuificasti me: ut, quamquam fides euangelica finitis legis sit operibus praedicanda, iustificationum legis tamen. quae sibi initium sit, inmemor non sit, quia legis iustificatio iustificationis fideique sit.

Constanter uero, cum sibi nulla iustificationum dei subrepere possit obliuio, id, quod consequitur, est professus dicens: tuus sum ego, salua me: quia iustificationes tuas exquisiui. non omnibus uox professionis istius conpetit, et rarus quisque est, qui se dei audeat dicere. audebit sane ille, qui dixit: mihi uiuere Christus est, et mori lucrum et: uiuo iam non ego, uiuit autem in me Christus. [*]( 3 Pe. I, 1 eq. 27 Phil. I, 21. 28 Gal. II, 20. ) [*](1 forsitam V forte RC in humiliatione (p ex corr.) mea RCp o beatiotodine V 2 iam om. Cpb 4 stetit et reliqua omiasis et in cathedra — nocte Cp 6 ac nocte RE 7 quisque V quisq; Cp in dei lege VCp 8 qua C quia pb 11 iustificationes tuas R 18 quo R scit et in ex scit in m. 2 V 14 euangeli = a (eras. c) R euuangelio (euuangeliis in diuogrophia) V pedagogam VR 15 quod quia quae C 16 uiuet = = et R 19 operis F1 iustificationenr V tamen ex si tamen m. 2 V 28 sequitur Cp rpfatus p 95 exquieibi V 26 audebat C 27 mihi uere C. )

Est autem in istiusmodi pios ac religiosos uiros ingens odium inreligiosorum. et scit propheta, uel saeculi hominibus uel diabolo et ministris eius eum, qui se dei profitetur, esse . hoc etiam consequenti uersu docet, quo ait: me exspectauerunt peccatores, ut perderent: intellexi. diabolo uel ministris eius pugna est, omnem gloriam uiri fidelis auferre et eum non ex portione dei sinere esse, sed in damnationis suae consortium adsumere. longo itaque ac diutino proelio contra fidem prophetae dimicatur. sed memor ille mandatorum dei et testimonia eius intellegens restitit atque permansit. neque aliter spem eorum, qui perditionem suam expectabant, elusit, quam quod sibi in testimoniis dei intellexit esse doctrinam. arduum autem atque [*]( 2 est add. m. 2 V animae d5 ex animano corr. m. 2 V deo om. R 3 istud est ex iatu m. 2 V 4 esse om. V 7 iste nomen dei R 8 quomodo eni non V seruiat V 9 dii ex do m. 2 V sed paulo teste unus C 10 Ieeus Chrietus Cp 11 sernit ex sernut m. 2 V 14 iustitiam p exquirit om. C 19 piHm R pero = sum (ienur. e) p peroBum C(A)b hic V qui ait V ante me exspectauerunt in Y legitur odiom sum 20 perderent me RCE 21 tua domine intellexi E intellegi F1 pugnam et V 28 damnationem V 24 dicatur F1 25 eius om. p. )

: omni consummationi uidi finem. frequenter admonuimus, non posse satisfactionem ex latinitatis translatione praestari. alia enim uis dicti huius est ex graeco enuntiati; ita enim est: . id, quod cum Graecis nuncupatur, ultra finem est rerum statutarum neque aliquo, ut desinat, continetur, sed omnem limitem sub indefinita significatione transcendit. quod autem nobiscum scribitur in , fine eo, qui significatur, existimatur id, unde agitur, contineri. sed propheta, qui non corporalia neque terrena testimonia legis intellegit, secundum graecam significantiam ultra omnem consummationem contuetur. scit consummationem esse temporum legis, cum post plenitudinem temporum deus in corpore contuendus sit: sed ultra hanc consummationem uidet; uidet etenim spei tempus. sed et huius quidem consummatio non ignorata ei est; ultra id enim oculos extendit. namque et resurrectionis consummationem uidet; scit uero et [*]( 1 est om. p cognitionem V1 2 intellegentiam V 6 omni consamationem V cf. Sabatier 11, 241 nide VCb fidem V1 7 satise. fationem R satiefactione V 9 grego .C enuntiat V ITA HCYNTE NEIAA ITEPAC V ITATHCYNTENET bATerAr (infr. script. alio liquore ITATefmTenel bATEpAC) R TTAC H Y NTenel xunepxe c nACNYNTeNEIAANePAC p ex quibus elucere nidetur Hilarium legisse etda (de qua forma cf. Kuehner gr. I, 807), I/on tltfov, qttod in editionibus post a inuenitur 10 ITEPAC V ITSPAC (supr. scr. ITerAf) R TTepXC C TlepXC p nuncupaturum V1 13 eo quo Cpb existimabitur Cpb 14 agimus V 16 contuetur scit consummationem om. V 17 esse om. R legis om. p(A) 18 temporis Cp I corporum V 19 uidet et om. V et om. C qui uerba uidet enim — cons. uidet in marg. add. 20 consummationem VlC non um. C' ignota E 21 ei om. Cp est add. m. 2 V 22 scit enim E. ) [*]( XXII. Hllar. Pict. para I. ) [*]( 30 )

Ait enim: latum mandatum tuum uehementer. latum plane est, siue quod in infinitum cognitionem humanae ignorantiae extendit, quod multa sunt, in quibus dei praeceptis obtemperetur atque placeatur secundum diuisiones et munera gratiarum. non enim ab omnibus omnia exspectantur. neque uniuersi uniuersa ad summam placendi inplere possunt. alius ieiunio placet, alius simplicitate fidei promeretur, alius uitia eleemosynis redimit, alius se caritate consummat; sicut alii curationum concessa uirtus est, alii prophetiae scientia contributa est, alii fidei firmitas data est, alii sapientia et cognitio donata est. latum igitur mandatum dei est et in omnia spei nostrae genera diffunditur, ut non difficile sit, si uoluntas adsit. praecepto dei obtemperare, cum latum et diffusum sit ad placendum religionis uarietate. neque solum latum. sed uehementer latum: latitudinis infinitate hac ipsa super- 35 adiectione monstrata. amen. [*]( 2 I Cor. 15, 23. Ibid 51. ) [*]( 1 demutationi V 2 unusquieque eni C in om. VRC 8 motabuntur V* 5 prouehimur VR inexquisita ex quiaita in marg. corr. C exquisita V 6 transferemus V 7 et haec pb 8 cognitionis diuinam diuinus R infuderit R 18 atque obtemperetur secundum pb cJ. Acad. p. 87 16 ad sumant V 16 alius uitia — redimit om. V 17 aelemosinis R alius oaritatem V 19 data est om. V 90 lacum V1 94 latam post uehementer om. V infinitae V superlatiua Cpb 25 adfectionem r constrata V amen om. VCp Explioit littera duodecima incipit littera XIII feliciter V Finit R Finit littera XII incipit Mem (Men p) littera XIII Cp. )

Utile hoc nobis ac necessarium prophetae opus est, quod ad perfectam dei cognitionem atque oboeditionem edocemur. duabus rebus maxime nostrae congruis instituit: ut et deum, qui ignoratus sit, nouerimus et mandatis eius secundum decreti sui obtemperemus. perfectum enim legis, prophetarum et euangeliorum uirum in omni psalmi istius corpore propheta conformat uel ex sua uel ex alterius, quem instituat, persona, cui in fiducia sit, haec de se, quae sunt, praedicare. est autem dignum contueri, qua uerborum diligentia, qua intellegentise absolutione nos in singulis quibusque dictorum generibus propheta confirmet.

Dicit enim in tertiae decimae litterae uersu: quomodo dilexi legem tuam, domine! tota die meditatio est mihi. promptum utique fuerat dixisse: quomodo feci legem tuam! sed quia maius meritum est, amantem aliquid potius agere quam timentem, idcirco ait: . differt enim longe obsequium amoris a timoris officio; nec habet gratiam uoluntatis necessitatis operatio. non omnia enim ad perfecti obsequii consummationem sibi illa sufficiunt. quae, quamuis opus suum inpleant, tamen, quia coacta sunt, merito plenae gratiae indigent. uult igitur propheta opus suum dilectionis potius quam terroris esse, et ex caritate obsequium suum, non ex metu suscipi. multi ieiunant, dum a nobis obiurgari timent. multi aliquid in usum indigentium praebent, dum exprobrari inreligiosam suae et inutilem cupiditatem pertimescunt. multi ecclesiam adeunt, dum argui absentiam suam et neglegentiam erubescunt. sed non omnes id, quod , et [*](1 Men (?) V 9 ut dilexi h. I. VC 8 mea 5 C 4 quo ad pE 5 perfectum V 6 duabus nos rebus pb maximis V instituti Ve 7 eius ex ius m. 2 V 8 optemperemua VC 9 et prophetarum VCp psalmi supr. scr. m. 1 R 10 confirmat Cpe 11 oui fiducia C 19 prae- dicere C 18 obsolutione V U confirm at p 18 meritatfl 5 C aliquod V ... 27 multi enim aliquid corr. m. 2 V 29 eclesiam V ecclaesiam R aecclesiam p 30 non om. V. ) [*]( 80* )

Et quia, ut superius commemorauimus, legis et prophetarum atque euangeliorum hominem in se propheta demonstrat, ait in consequenti uersu: super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo, quoniam in mihi est. mandata dei prudentius propheta quam inimici eius intellegit. sed quid commune nobis et inimicis nostris in praeceptis est dei, qui non solum ne mediocriter quidem conperta habent, uerum ne initium saltim cognoscendi consectantur? et quid magnum, si inimicis suis in mandatis dei propheta prudentior sit? quando enim inanimantia saxa et aut metalla aut ligna uenerantes consequi aliquid de uiuentis atque aeterni dei cognitione potuissent, ut his conparatis fieret propheta prudentior? sed omnis hic impiorum error ipsum illud nomen cum lege et prophetis et apostolis respuit, retractat, horrescit.

Sed ueros habet alios propheta hic sanctus inimicos, quibus prudentius in mandatis dei est eruditus. mandatum [*]( 1 in amorem pE incedere C obsequelae CpE 2 nimo V a potest non subesse Cpb potest et subesse (et add. m. 2) V 5 exercuit V 6 enim ex fuit m. 2 V quam diligit VCpE diei V et om. Cp 7 diuersa V ,8 nec in eum — tantus om. Cp 9 cogitationis e fort. recte 12 et om. C 14 in consequenti uersu b in consequenter VR in consequenti Cpe 16 in saeculo V 18 qui ea non pb. ne om. C 19 saltim VR saltem CpE 20 et quidem magnum V si inimicis — sit in marg. infer. add. C 21 saxa (xa in ras. m. 1) R 22 etaut RY* et Cp aut VlE 23 com paratus pb 25 illQ V retractat VRCcf. Gellius XIV, ■i, 4 detrectat pE 27 sed uiros VC sed inimicos p alios habet V profeta ex profetis et apostolis m. 2 V scos C inimicos om. Cpcf. Acad. p. sl. )

Atque ut hos inimicos significasse intellegeretur, id, quod consequitur, adiecit: super omnes docentes me intellexi, quoniam testimonia tua meditatio mea est. didicisti, o Dauid, a Moyse legem, et Aaron tibi omnium doctor est, Iesus iteratae circumcisionis magister est, Samuel ungendi tibi sacramentum in temetipso et prophetae et regis ostendit: quid est istud, quod loqui ausus es, quod super omnes te docentes intellexeris ? sed superior uersus, super quos omnes docentes se intellegat, ostendit, id est super inimicos. et rursum hic, qui nunc est uersus inferior, qui inimici sint, declarat, id est omnes docentes. claues enim se caelorum habere profitentur et doctores esse se legis gloriantur. et cum omnia legis testimonia aduentum domini nostri Iesu Christi testentur, super doctores suos propheta [*]( 1 dei om. Cp et ante in lege om. C heretici VR 2 mandatatum ex mandatum m. 2 V -4 auctorem — circumciBio om. V 5 -pcederit C 6 dfa R dnS V dominum Cpb opes V opus C 7 liminum (om. et) VCpb 8 azima R 10 legente nesciente R 11 xfrnnus V intelleget R 13 salutarg Cjps salutS p1 mortem V .17 super docentes intellexi C 19 moese V 20 diotor V1 91 samuhel RC unguendi RC ungenti p laoramento C profetae et ex profeta est m. 2 V 28 docentes te Cpb super uersus r 24 se om. Cp id est om. V 27 seculorum habere C oaelorum habere V caelorum se habere E 99 ihm xpi V.. )