Tractatus super psalmos

In creatione mundi omnia uerbo effecta esse accepimus, cum dicitur: fiat lux, cum dicitur: fiat firmamentum, cum dicitur: et pareat arida, cum dicitur: germinet terra herbam pabuli seminantem semen secundum genus, cum dicitur: fiant luminaria in firmamento, cum dicitur: eiciant aquae reptilia animarum uiuarum. ergo omne, ex quo uel in quo mundi totius corpus est, originem sumit ex dicto et subsistere in id, quod est, ex uerbo dei . uerum de homine ita deus locutus est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. differt itaque natura et origo hominis ab uniuersse creationis: et proprie de eo ante tractatur et confirmatur, ut fiat, cum cetera sine quadam consilii sententia esse sint iussa. habet ergo primam hanc origo hominis dignitatem, quod ei proprium fuit de se ante tractari.

Verum et in hoc praesenti prophetico dicto ingens humanae originis priuilegium continetur. non enim manus domini pecora et aquatilia et uolatilia fecerunt: nusquam istud [*]( U Gen. I, 3 sq. ) [*](finxerant 1 praeparauerunt R parauerunt V 2 depraendimus P 8 finxerunt ex pinxerunt tn. 2 V me om. p. ut discam RCpE cf. Sabatier 11, 239 6 nisi et V finxerunt me uel V parauerunt C 7 propheta — suae om. V 10 aocipimua C 18 erbam R 14 firmamentum VI 18 d3 add. m. 2 V 20 naturae origo R 21 ante et tractatur et pE ante et tractator ad V 22 concetera <x sententia ex sententiam m.1 V 23 pri- I mum Cpb hanc om. V 96 origini corr. m. 2 V dflii ex di corr. m. 2 V 27 istut K ) .

Ceterorum omnium elementorum creatio eo ipso in tempore et instituta et effecta est, quo subsistere iubebatur, neque inchoationem eorum et perfectionem tempus aliquod discernit; nam consummationem inchoatio in eo, quod est , percepit homo uero, cum internam et externam in se naturam dissonantem aliam ab alia contineat et ex duobus generibus in unum sit rationis particeps constitutus, duplici est institutus exordio. primum enim dictum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; dehinc secundo: et accepit deus puluerem de terra et hominem.

Primum opus non habet in se adsumptse aliunde alterius naturae originem. incorporale est, quidquid illud tum de consilii sententia inchoatur: fit enim ad imaginem dei. non dei imago, quia imago dei est primogenitus omnis creaturae; sed ad imaginem, id est secundum imaginis et similitudinis speciem. diuinum in eo et incorporale condendum, quod secundum imaginem dei et similitudinem tum fiebat: exemplum scilicet [*](3 Esai. XLV, 12 (LXX). 18 Gen. I, 26. 20 Ibid. II, 7. ) [*]( 1 tradideP Cp tradidere E 2 a om. R 4 istut etut elementfi corr. m. 2 V 7 officium V manus om. V quod confirmatione C 8 in add. tn. 2 V 9 qur R cur — dicat om. V 11 ceterarum V1 in om. pb 12 subaisteret V1 18 looationem VC et sic in seq. 14 per = cepit (e ex i m. 3) R 16 alia ab alia R 17 rationum V constitutus ed. post Basii. 1550 constitutum VRCpa eat constitutus V 90 scdm p acceperit V1 28 illut V tum om. e 26 ad nupr. tcr. m. 1 R dei id est Cpb )

Utrumque autem intellegi recte potest, quia utrumque scriptum deprehendimus: ut formauerit in id, quod est, corporis scilicet speciem. uel in id, quod dicitur: et inspirauit in eum spiritum , et factus est homo io animam uiuentem. inspirationi ergo huic praeparatus siue formatus est, per quam natura animae et corporis in perfectionem quodam inspirati spiritus foedere contineretur. scit in se duplicem beatus apostolus Paulus esse naturam, cum secundum interiorem hominem delectatur in lege et cum aliam in membris suis uidet legem. se captiuum ducat in lege peccati. quod ergo fit secundum imaginem dei, ad animi pertinet dignitatem. quod autem formatur ex terra, speciei corporis primordium est. et quia uel locutus ad alterum deus intellegitur, cum dicit: faciamus hominem, uel triplex cognoscitur hominis facti formatique perfectio, cum et fit ad imaginem dei et formatur e terra et inspiratione spiritus in uiuentem animam commouetur, idcirco manibus se [*]( 12 Gen. II, 7. 17 Rom. VII, 22 sq. ) [*]( 1 in add. m. 2 V et similitudinis add. m. 2 V 2 hac ex hoc m. 2 V et corporali C substantia qui primil V 8 ad add. m. 2 V 4 primi coni. Bened. 5 accipit pb 6 alia (' aliut V 7 ac ex a m. 1 V 8 secundo VRC ut om. VR tunc pb, om. e 11 deprehenditur V in it C 14 inspiratione R inspirationis C 15 naturam V in om. Cp 16 contineret p 17 apis paulus R apostolus V paulus CpE cf. p. 447, 7 19 in legem peccati VCpe 20 dei imaginem C 21 ex terra specie C 22 corporeae V et corporiB C naturaequae a VRl naturae q; C 94 praeformatique Cpb 26 et fit tx fit m. 2 V et fiat R e ex et m. 2 V inspirationesin spiritus V 26 in uiuente anima V & idcirco R. )

Et quia istud sciat propheta ualde esse occultum et reconditum, quatenus scilicet manibus dei formatus sit, tamen, ut plenam atque absolutam huius rationem , ait: da mihi intellectum, et discam mandata tua. et tamquam ignorans haec loquitur et tamquam nondum intellegentiam adeptus dari sibi intellegentiam deprecatur: et audent non dico ecclesiae homines, sed gentium quaedam de naturae humanae institutione uelle tractare: audemus etiam gloriari rectae ac perfectae nos uitae esse consecutos. sed doceri nos oportet prophetae huius exemplo, ut uel diuinarum rerum ignorantiam confiteamur uel ignoratarum intellegentiam deprecemur. optimum est autem caelestium mandatorum scientiam a deo per precem postulare et infirmitatem ingenii nostri paupertatemque cognoscere. primum enim secundum apostolum munus est gratiarum sapientiae donum, sequens scientiae; et idcirco hunc ordinem etiam hic propheta seruauit dicens: da mihi intellectum. et discam mandata tua. primum , post etiam scientiam deprecatus est.

Sequitur deinde: qui timent te, uidebunt me et , quia in uerba tua speraui. consuetudo impiorum est, ut conspectis religiosis uiris tristes sint. oderit enim necesse est ebriosus sobrium, continentem inpudicus, iustum inicus, et tamquam onus praesentiam sancti cuiusque non sustinet. contra uero ad uiri fidelis [*](1 non in manu C et non manum t * 2 sua non Cpt solitaria Ct 4 ietut V atque reoonditum E 5 formatus sed V 6 plenam aqua atque R absoluta V1 absolute C consequamur VCp 7 mi V ut discam RCpE 8 tua tamquam VCpE haeo add. m. 2 V 9 adeptus — intellegentiam supr. scr. m. 1 R in marg. infer. add. m. 2 V 10 eclesiae V eoclaesiae R 11 deo/w. V institutionis VR an institutionibus ? 12 nostrae uitae V 15 obtimum C 16 et oni. b 18 unum est r 00 ut discam RpE 24 tristis V1 oderit etiam V 25 est add. III. 2 V 26 iniqus R iniquus pE bonus F sanoti add. m. 2 r om. Cpo )

Cognoui, domine, quia aequitas iudicia tua et uere me. in locis ceteris meminimus ita prophetam dicere solitum: da mihi intellectum et doce me, et tua; nunc autem tamquam de adeptis profitetur dicens: cognoui, domine, quia iudicia tua. sed hic non de iudiciis illis aeternis, sed de praesentibus sermo est. iudicia illa aeterna secundum eundem prophetam sicut abyssus multa, et secundum apostolum: iudicia dei inuestigabilia et inscrutabilia. scit autem in his iudiciis, quae nunc sunt, quidquid in se geratur, ex iudicio dei fieri: omnes tribulationes, omnes pressuras, omnia [*]( 21 Pa. XXXV, 7. 22 Rom. XI, 33. ) [*]( 1 timor dei E ut uel RCe uel V sola V 2 gratulentur e 8 et conspectae utiles sunt. utilis ergo eel. p(.I) et conspectae gfatiJ contemplationis uisfl. seu odorem suauitatis reddunt. utilis ergo cet. C 4 eet et sancti pb 6 sed profeta sed non V 7 quod add. m. 2 V publicis VRe caducis Cp(A)b 8 uult — conspici om. Cp 10 timentea dum quia uident eum C timentes deum (dm) quia uident VR quia uident eum timentes deum pb laetabuntur — uideant eum om. C 11 uident eum pE in uerba dei E et sperantem om. V 12 humana R 13 cura libertatem V1 quod add. m. 2 V 15 et ueritate tua R' humuliaati V 17 de aptis p(A) 18 quia equitas R qui aequitas C iudicia tua add. m. 2 V 19 aeternis illis C 20 iudicia enim illa Cpb 21 multa est (ã p) et VRCp 22 iudicia enim dei C inexscrutabilia R 23 quid in se V 24 di add. m. 2 V tribulationes omnes add. m. 2 V praessuras VR. )

Plus est autem nescio quid in cognitione quam in fide operis: et idcirco hic non credidit. sed cognouit, quia fides habet meritum, non habet autem cognitae ueritatis . distinxit apostolus plurimum inter cognitionem fidemque differre. posteriore.eam loco inter gratiarum dona connumerans. primum enim sapientiam, sequenti cognitionem, tertio fidem , quia qui credit, potest ignorare, cum credit; qui autem iam cognouit, non potest id, quod cognouit, adepta cognitione non credere.

Ergo ambiguitatem hic non admittit propheta, quin sciat iusta dei esse iudicia, id est humiliationis et tribulationis et contemptus et iniuriae et doloris. ita enim ait: cognoui, domine, quia iudicia tua, et uere humiliasti me. non sine causa se scilicet esse tribulationibus subditum, non sine causa passionibus permissum, non sine causa per iniurias humiliatum, sed ad humanorum uitiorum expianda peccata ex iustis se ac ueris dei iudiciis esse subiectum.

Sed quia in his passionibus ex diuini iudicii uersetur, exhortationem praesentium humiliationum ex misericordia dei deprecatur, quia humana infirmitas inpar sit tolerantiae passionum: fiat misericordia tua, ut exhortetur me secundum eloquium tuum seruo tuo. sed meminit bonum sibi esse humiliari, bonum sibi esse passionibus subdi, et ea omnia, quibus uexatur, purgationem sibi terrenorum esse [*](8 ut per hoc probabilis V 6 cognita V 8 diferre et posteriore C 9 primo Cpb fort. recte sequentS C scientenj V 10 ignorare quod credit pE I 11 qum ante iam V 14 esse iusta di p iusta esse dei E iusta dei (om. esse) R suae et tribulationis om. V 15 cognoui enl quia r 16 et in ueritate tua humiliasti me R 19 iniuriis Cpb sed om. R . 20 expuenda VC ueris = dei R humiliatione C 28 post ueraetur subsequentem psalmi uersum uolgari errore inseruerunt VRCe 26 passionam dicens pb exortetur VRC 27 sibi esse humiliari bonum om. r subdi et ea ex subiecta corr. m. 2 V 28 a quibus pE. )

Futurae autem spei propheta non inmemor est dicens: ueniant miserationes , et uiuam: quia lex tua meditatio mea est. naturae corporalis infirmitas eget miserationibus dei. neque enim beatae illius uitae [*]( 9 II Cor. 1, 3 sq. 17 Matth. X, 19 sq. ) [*]( It 2 sed ut bi corr. m. 1 R sed tibi V 3 obtat (' diuino Ce 4 optat ergo longo V adueraum VCJ) mundi huius CE 5 adbortatione V hortationg p ortationem C 6 auxilium Fl 7 omni ee C 8 perfunctil C uti diuinae B 10 miseratiorium ex miserationi m. 2 V a misericordiarfi C 11 exhortationia add. m. 2 V quin r q; C 13 ab eo patre cpmissS & dfio miserationQ p(A) promissam habena patrem et dominum (dJñ V) miserationum VRC if. p. 448, 1 et de uerbi* ab eo et habeo saepius confusis cf. Acad. p. 27 promiasam a deo patre et domino miaerationum E per temptationem seu qui r 14 in om. e 19 dabiturloquamini om. R die V hora CE ora p 23 profetae V non memor eat R non inmemorat V 24 ueniant mihi miserationea pE. )

Non est uero sufficiens huic ', ut sibi tantum sollicitus sit ac solum sui memor sit. oportet eum curam humani generis sumere et publicae sollicitudinis adfectum subire et orare pro his, qui in peccatis et in inreligiositate uersantur. huius itaque adfectus sui sollicitudinem consequenti uersu docet dicens: confundantur superbi, qui iniquitatem fecerunt super me. non est hic maledicti oratio. neque retributionem iniuriae sibi deprecatur. et absit, ut propheta euangelii rationem caritatis excesserit domino enim dicente: diligite inimicos uestros et orate pro calumniantibus uobis ratio non patitur, ut nunc [*]( 5 Rom. VII, 24. 7 Ps. XXI, 16. 10 Ps. CXIY, 9. 26 Matth. V, 44. 2 scit propheta VCpb nondum ee ea pb 8 uita sit add. m. 2 V 5 quis ('pE cf. p. 111, 10 liberauit V 7 deduxisti RCpE 8 abanc condita est C in dno p 9 nunc in quam V in qua nc p in qua nunc h 11 non usu Cpb 12 uiuat p 18 istut V 15 exaequamur R ueniente ex uenite p uenientem ex ueniente m. 2 V 16 miserationi V1 17 uera C sufficiens huic profetae ut sibi tS sufficiens sit.oportet V 20 et inreligiositate VCpE 22 quia iniuste iniquitatem RCpE 28 oratio (ora in ras.) R ratio ex oratio .m. 2 V "tribulationS C 24 depraecatur R precatur (praecatur V) VCpE 27 uoa Cpb, om. e; postea E add. ao persequentibus uos. )

Absolute autem consequenti uersu id, quod de confusione superborum tractamus, significasse intellegitur. sequitur enim: conuertantur mihi, qui timent te cognoscunt testimonia, tua. uult ergo eos, qui deum timere coeperunt, ad se propheta conuerti, ut per doctrinam suam in uitiis suis et criminibus erubescant, cognitis scilicet testimoniis dei. de quibus multa iam diximus, et confusi in ueteribus delictis ad institutionem prophetae doctrinamque se referant: quorum ex atque peccatis ad pietatem modestiamque conuersio est.

Conclusit autem more dicens: fiat cor meum inmaculatum in iustificationibus tuis, ut non confundar. exercetur in mandatis, meditatur in lege, iustitiam iudiciorum dei cognouit, timentes dominum conspectu eius , manibus dei factus atque formatus est, et non audet dicere inmaculatum cor sibi esse. et audemus interdum praeferre innocentiam nostram, iactare uitiorum abstinentiam et puros nos a peccatis atque iniquitatibus gloriari? sed ut fidem ita et humilitatem ac modestiam discere a propheta nos conuenit, orante ut sibi inmaculatum cor fiat. scit enim ex eo n [*](1 iniuricwus V1 4 superbit C iniustae R liusti V fuerit cnrr. m. 2 V fueritur C hii Rp 5 in hiis C 9 religiosae PnR 11 iniquitatisque V 19 absolutae V1 R 14 te om. V et qui nouerunt Rb 18 de ueteribus Cpb 19 se om. V 24 dom V dib. C in conspectu eius V 29 dicere V. ) [*]( xxn. Hilar. Pict. pal'М I. ) [*]( 29 )

humanae est, ut, cum id, quod desiderat, non potest obtinere, per desiderii iugem cupiditatem animi defectione teneatur. et hoc nosse ex ipsis adfectionis nostrae motibus promptum est, in quantam animi defectionem eorum, quos desideramus, expectatione redigamur. propheta itaque, cui omnis ad deum expectatio est, cui omne in mandatis eius desiderium est, loquitur et dicit: defecit in salutare tuum anima mea, et in uerbum tuum spero. non habet alia, desiderium suum occupent, et sancti cupiditas non uacat [*]( 1 Matth. XV, 19. ) [*]( 9 fornigationes Cl 8 blasfemiae V blaspemiae C 4 ut de r 6 in iustificationibus pE 7 di maneat iustificationum add. m. 2 V iustificationfl ex iustificatione corr. m. 1 R intellegit ex intellegenti m. 2 r r 8 enim ea C 9 et om. V oppobrio corr. m. 2 V obprobrio R Explicit littera decima inoipit littera undecima felioiter. scribtori uita legenti doctrina V Finit R Finit Ioth lit. X incip. Kaf lit. XI C Fifi litta X inoip Kaf t XI p 18 Kaf R Kat V 17 optinere C defectionem V 19 promptum ex proptum tu corr. m. 2 V 20 redigamtu ex redegamus m. 2 V cui in 5nes ad dA expectatio est r cui expeotatio omnia ad deum est pb omnis expectatio ad deum est (om. cui) C 29 in salutari tuo C. )

Defecerunt oculimei in eloquium : quando exhortaberis me ? sequitur ergo defectionem animae defectio oculorum. sed ut de natura defectionis animae tractauimus, uideamus, qualis oculorum soleat esse defectio. pone igitur in expectatione aut peregrinantis uiri coniugem, aut iam diu absentis filii patrem, quem omni in tempore existimet reuersurum: nonne eo itinere, quo uenturum opinabitur, semper intendet? nonne intentio ac uisus oculorum contuitionis ipsius expectatione deficiet? desideria haec in se prophetarum dominus testatur, cum dicit: amen dico uobis, multi prophetae et iusti quae s'ierunt uidere, uos uidetis, et audire, quae auditis. propheta itaque et animo et oculis deficit. [*]( 6 Matth. I, 21. 22 Matth. XIII, 17. ) [*]( 1 deficit pllJ salutari VC deficit plb 2 in uerbu dei (sperat e) eperet pE 3 eat post hic add. m. 2 V 4 quod Ieaus Cpb 5 enim om. C hebreicam V 6 id V ipsum Cp angelus ad om. V iosef ex iose corr. m. 2 V 7 lia V 8 a peccatis eorum Re 9 desiderium aalutaria add. m. 2 V desiderii ex desiderium m. 2 V in uerbum pE 18 aeloquiam R 14 sequitur eni C 15 defectio oculorum ex defeotionem anima oculorum corr. m. 1 V 16 tractauimus ex tractauimua animae corr. m. 1 V 18 diu om. V omni tempore Ce 19 eo itineri V*a fort. recte cf. Buecheler Decl. p. 114 ei itineri E opinabatur V 20 intendit RC nõ V oculorum contuitionis add. m. 2 V constitutionis R 25 defeoit V deficitur RC. ) [*]( 29* )

Sed hi nunc oculi prophetae, licet dominum uidere desiderauerint, non sunt tamen corporis oculi; locuntur enim et expectant, et mentis potius est contuitio ista et loquella, non corporis. dicunt enim: quando scit exhortationem hanc sanctos quiescentes in inferno desiderare. scit testante apostolo Petro, descendente in inferna domino etiam his, qui in carcere erant et increduli quondam fuerant in diebus Noe, exhortationem praedicatam fuisse. in haec igitur dei eloquia oculis loquentibus defecit, non tam uisu corporeo dominum ex eloquiis dei nuntiatum quam contemplatione animae et mentis expectans.

Dehinc sequitur; quia factus sum sicut uter in pruina, iustificationes tuas non sum oblitus. noui generis haec causa est, ut ideo iustificationes dei non sit, quia factus sit sicut uter in pruina. et si rem solis auribus metiamur, inanis et ridiculus prophetae sermo existimabitur. sed meminit utrem pro humanis corporibus nuncupari, domino in euangeliis dicente: nemo, inquit, mittit u num nouum in utres ueteres. et non ambigitur eum in utribus corpora in peccatis suis ueterna memorasse. per autem studium frigent fidelium corpora et calore naturae interioris extincto utres erunt frigidi, quae, cum intrinsecus per naturam uitiorum ecferuentium incalescant, extrinsecus tamen patientia tamquam frigore obrigescant. ergo in hoc corporum frigore iustificationum dei inmemores esse non possumus. quisque autem per uitiorum ardorem utre pleno caluerit [*](6 I Petr. 3, 19. 18 Marc. II, 22. ) [*]( 1 hii Rp 2 locutur VR loquitur C 3 potius est ex potius enim est corr. m. 1 V loquela R'C loquaela p 5 infero Cp 7 carcerem V et increduli — fuerant om. V quondam ex quodam m. 1 R fuerunt Cpb 9 deficit plE 10 dei om. R enuntiatum V contemplationem V1 12 et hinc V uter add. m. 2 V in ex inter m. 2 V 18 proina C1 14 iuatificationes tuas non sum oblitus sed quia V 15 factus sfl p 18 inquid VRlC nouum om. V 19 eum in utribus neteribus d fort. recte 20 ueterans C uetera pb 21 calore et naturae V 22 quae ex -,<** et quae m. 2 V 23 efferuentium RCp tamen add. m. 2 V 94 obricant C 26 iuatificationem V esse ex se m. 2 V 26 quisq R quisquis CE cf. Acad. p. 29. )

Dehinc sequitur: quot sunt dies serui tui? quando 5 facies mihi de persequentibus me iudicium? iudicium post consummationem saeculi propheta esse non ignorat, cum ait: propterea non resurgunt impii in iudicio, neque peccatores in consilio iustorum. quod ergo none orat persequentium se fieri iudicium? non illud utique, quod in resurrectionis saeculo meminit futurum, se paucorum nunc dierum secundum corporalem uitam sciat esse. ita enim ait: quot sunt dies serui tui? cum dicit quot, scit esse non plures. et superius dixerat esse se tamquam utrem in pruina. ergo quia paucorum dierum sit, fieri iudicium ab his, qui se persecuntur, desiderat, a diabolo scilicet ministrisque eius. sunt enim spiritales in caelestibus. sed et diabolum in resurrectionis saeculo iudicandum. paucorum itaque dierum ipse cum sit, fieri hoc iudicium desiderat, scilicet ut consummate sanctus et perfecte domino placens conterat intra se diabolum, conterat aduersantes sibi inimicasque uirtutes et fidei suae ? subdat nequitias spiritales. nondum igitur de naturae suae firmitate confidit, licet iam ut uter frigeat, sed, ut per misericordiam dei iudicium in inimicos suos sit, . hanc potestatem iudicii dominus apostolis suis dedit dicens: ecce dedi uobis potestatem calcare super serpentes et scorpiones et super omnem uirtutem [*]( 8 Pa. I, 5. 26 Luc. X, 19. ) [*]( 8 poterit ex patitur m. 2 V obrigescentis (s in ras.) R obrigiscetis r obrigescenB j>E in internarum scrijm cf. Stud. 1889,323 internarum J rRCpE 4 instigatione RCpE instigationem r instigationi coni Rened. in adn. casti- gatione d 5 quod V quotqÎ p 6 mihi om. Rp 7 non ignorat ex ignorat m.J'V 9 concilio Rb 10 persequentium se scripsi de persequentium se VR de peraequentibus se CpE illud add. m. 2 V 13 quod I' quod VCR1 15 i pruinam V quia paucorum dierum scit pa quia se paucorum dierum scit « 16 persequuntar ( pE 18 saeculi r 20 ut cdsufliate C deo E 21 infra V(' 23 firmitatem P infirmitate p licet ex et in.. m. 2 V uter add. m. 2 V 24 inimicos R inimicos l l: )