Tractatus super psalmos

: excipe me seruum tuum in bonum: non calumnientur me superbi. proficit in spe sua propheta et celsiorem iam deprecationis suae gradum scandit. qui enim orauerat, ne traderetur nocentibus se, iam, ut proprietate serui excipiatur, rogat, beatum illum in se dei dominatum cum bona susceptione sua deprecans. et non ob leuem causam. ut in bonum suscipiatur, orat, scilicet ne eum superbi calumnientur. et qui sunt superbi? nempe illi, quorum principem loquentem Esaias : dixit enim: [*](6 Ephea. II, 2. 24 Esai. X, 13. ) [*]( 2 infestaque C conturbant C 8 terrenas ex terrena m. 2 V 4 inter naturam et quibuedam uerba repetita quibusdam corporis naturam del. m. 2 V 5 aouleo V 6 uirtutum om. R 7 saecundum R 8 aeris om. Cp 10 iustitiae V et ne tradaturne V ae rogat — nocentibus om. V 11 inflent RC 12 cum iram C exaoeruant VC n o 13 inliciunt ex inliciunt inliciunt R rpogant C 14 eos qui nocentes R eos qui nocenti C eos quos nocentes V sunt — dei traditi om. V 15 per cessione C pScessionem p 16 me om. Cpb 17 ut non calonnientur C profecit Cp in spes (s in ras. R) suas RE 19 tradatur. ut in proprietatem serui pE proprietatis seruo C 21 eum bona T" depraecans VR 22 oalumnientur et qui sunt superbi om. C 24 loq tem r eseiaa V introducat C uirtutS Cp(A) faoiam = et R.)

Verum etiam nunc se extendit propheta in celsiorem profectum dicens: oculi mei defecerunt in salutare tuum et in eloquium iustitise tuae. oculi deficiunt, cum intentus in aliquam exspectationem uisus laborat. propheta itaque animae suse oculos in dei salutare defixit. et de salutari quid intellegi oporteret, saepe tractauimus; eum scilicet esse legum, qui saluum faciet populum suum a peccatis. aliis igitur oculos suos in desideria saecularia occupantibus et in uoluptates rerum praesentium tendentibus propheta in dei salutare defixus [*]( 7 Matth. IV, 9. 10 Matth. XXV, 41. 17 Apoo. XII, 10. ) [*]( m 1 sapientia Cp aufera finis V et uirtutem eorum RCpE cf. Sabatier 77, 537 adn. 2 inhabitauileB V1 8 prehendam — auferam glori* om. Cp adpraehendam RE 6 imperiorum R 8 hunc add. m. 2 V plures ex ples m. 2 V 9 nequitiassub V 10 in supr. scr. m. 1 R 12 igitur superborum pb esse se liberum pb 14 da VR dominum n Cpb 16 intendet V intendent C intentant pb 16 initiunt R exaoernant VC 17 suum esse R 18 etiam num V 21 exspectationum V 24 a peccatis ex peccatis m. 1? V a pecoatia eot p 26 uoluptatis V uoluntates RC 26 praesentium (i ex corr.) R praesentibus V. ) [*]( 92* )

Iusta itaque esse dei eloquia confitetur. scit esse quaedam, quae cum inperitis atque impiis iniusti eloquii habeant opinionem: cum Pharao cor ad contumaciam obduratur et pertinacia ei inreligiosse uoluntatis adfigitur; cum ex duabus adhuc in utero gentibus minori maior sit seruitura, et neutro quicquam boni promerente seruitus uni inponitur, dominatus alteri donatur; cum Adam de paradiso, ne arborem uitse contingat, expellitur; quse homines diuinse et uirtutis et bonitatis et iustitiae incapaces, dum intellegere non possunt, iniusta esse constituunt. sed prophetae huius in istius modi eloquium iustitise oculi deficiunt, quia sciat nihil iniustum esse in his dictis dei, sed omnia aduentu salutaris dei haec eloquia et consummanda et intellegenda esse iustitise. procedit autem per hanc intentam usque ad defectionem oculorum exspectationem, ut aliquid ultra precari audeat.

Confessus itaque eloquium iustitiae hsec subdidit: fac cum seruo tuo secundum misericordiam tuam et iustificationes tuas doce me. insolens forte uox existimaretur, quae diceret: fac cum seruo tuo. quod enim dicitur: fac, tamquam ex fiducia aliqua prsesumptio est usurpata poscendi. sed non inpudenter id diceret, qui iudicium et iustitiam fecisset, qui se excipi in seruum deprecatus esset, cuius oculi in salutare dei et in eloquium iustitise defecissent. [*]( 1 corporalis V1 per corporales e eius deficere pb 2 in dei salatare e 6 farao VRp pharaonis e obdura = tur (eras. n) R et peru tinacia & R et pertinaciae VCb 7 adhuc in est gentibus V 8 nent p neutra 6 9 promerSte V promerentes R alteri dominatur C 10 de ex ne de m. 2 V paradyso R etpellitnr V 11 diuinae mrtutia (uirtutes V) VCpE et bonitates V 12 iniuste C 18 eloquium i iustae R eloquium iuste e 14 qui sciat R nihil iniustus corr. m. 2 V 15 aduentus V saluatoriB dei Cp et anie conaummanda om. R 17 exspectatione V 19 itaquae V haec om. V 20 misaericordiam R 92 aeatimaretur R 28 fac tum ex V ex praesumptione C 24 non add. m. 2 V dicere C 26 et cuius Cp. )

Sed quid tandem ut faciat cum seruo suo secundum misericordiam suam postulat? nempe ut iustificationes suas doceat. scit in iustificationibus, quas Moyses constituere prseceptus est, magnum nescio quid et inconprehensibile humanae intellegentise contineri. scire optat, quis iste sit, ut frequenter diximus, coemptus Hebrseus puer sex tantum annis seruiturus. legit haec quidem, sed non statim, quod legitur, et intellegitur. scire uult, quae illa seruitus sit, quse septimi anni libertas, quod sit auris foramen ex subula, si liber esse nolit, quse illa mulier' Hebraei, quid illud, ut sine muliere egrediatur ipse, quid deinde secunda iustificatio, quid tertia, quid sequentes habeant futurorum sacramentorum prseformationis. non est humani ingenii haec [*]( 16 Exod. XXI, 2 sqq. ) [*]( I sed add. m. 2 V in pr. 1. om. VC 3 sertutis V 5 misaeratione R in om. V 6 manemus V inbioilla V aliquid optinendi R if. Draeger Synt. If, 833 ad aliquqd obtinendi V ad aliquid obtinendum Cpb 8 adgraegare V di ueljit V 9 uero om. Cpb miserioordiae ex misericordiam m. 2 V ut om. V 10 ut euntes C recipiat ex recipi m. 2 V autem om. C 11 ille pb 16 est add. m. 2 V inoonpraehenaibile R 16 soire eti5 optat Vh 17 hebaeus F1 hebreus R 19 quae ante septimi om. C 20 ex ubula C et subolae V nolit ex nolae V nollet C 21 hebrei V hebrea C hebraea Re mulieret ingrediatur V muliere ingrediatur (ingrediar C) RCe sed cf. adn. Belled. 22 secunda add. m. 2 V sequentis V sequens C 23 sacramentorum U saoram m. 2 V praeformationat Re. )

Scire autem nos conuenit in omnibus prophetae uerbis nihil humile esse, nihil commune cum ceteris, sed proprium uel ipsi sibi uel sui similibus enuntiari; latet autem sub familiaribus uerbis maxima conscientiae et fidei professio, ut nunc in eo, quod sequitur, intellegimus. ait enim: seruus tuus sum ego: da mihi intellectum, et sciam testimonia tua. nemo nostrum est, qui non uel in orationis suse . prece uel in communium sermonum consuetudine seruum se . dei esse fateatur. et quid magnum propheta fecit seruum se profitendo, quod nullus ausus sit denegare? sed professio ceterorum fallax est, quae, cum habeat conscientise necessitatem, non habet tamen confessionis ueritatem. proprium hoc prophetae est, ut se seruum dei profiteatur in omni uitae genere famulatu condicionis suae fungens, siue ambulans, siue residens, siue uigilans, siue dormiens, in cibo etiam atque in ieiuniis deo aut esuriat aut satur sit et nullo in tempore a seruitutis suae officiis absistat. hic libere dicet: seruus tuus sam. at uero qui stupris dormit, latrociniis uigilat, qusestibus peregrinatur, luxui requiescit, si dicat: seruus tuus sum, profitetur quidem, quod est, sed, quod est, non agit.

Propheta autem, quamuis condicionem officii sui etiam ipso famulatu suo confiteatur, tamen infirmitatis suae memor est; dari enim sibi intellectum rogat. est enim intellectus in quodam thensauro repositus spiritalium gratiarum, quem [*]( i a me m 1 pluresmi corr. m. 2 V 2 reatur corr. m. 2 V 5 uel ipee uel V suis C 6 conscientia C 7 intellegamus VC1 intellegemus C* 8 ut sciam ClpE 9 uel ignorationi suae V 10 praece VR 14 non n habeat corr. m. 2 V 15 se om. V 16 confiigens V fugies C 17 sine uigilans om. V (ubi ttoces siue ambulans siue residens a m. 1 bis scriptae sunt) atque (adque V) ieiuniis Vp 18 esuriat aut om. V satur ex sator m. 1 R 19 officii V sum ego E 20 ad uero VR 21 suum V 28 sui om. V etiam ex etiann m. 1 R 26 thensauro • VC thesauro RpE & quem p. )

Et horum quidem testimoniorum tempus non ignorat propheta dicens: tempus faciendi domino: dissipa e run tin i qui legem tuam. lex populo sub testibus data est: quae cum dissipata et abiecta a Iudseis est, tum fuit tempus domino ea, quae continebantur lege, faciendi. pollicitus enim in lege est, ut salutem gentibus daret, ut ipse sibi hominis corpus, qui secundum imaginem et similitudinem dei est factus, adsumeret, ut dissipata lege fidei gratiam donaret. temporis huius meminit per Esaiam prophetam dicens: tempore accepto exaudiui te et in die salutis auxiliatus sum tibi. apostolus uero dicti huius interpres haec scribit: ecce nunc tempus bene acceptum, ecce dies salutis; idest: dissipata lege tempus euangelicse prsedicationis aduenit.

Sed illis legem dissipantibus aliud opus prophetae est. et quod sit, ex subiectis docemur. ait enim: ideo dilexi mandata tua super aurum et topazion. quod ait: ideo, ad id rettulit, quod dixerat: tempus faciendi domino, quia sciret tempus faciendi domino esse, cum legem dissipassent. ideo autem mandata dilexit, quia in his tempus [*](16 Esai. XLIX, 8. 19 II Cor. 6, 2. ) [*]( 1 interdum diabolus sub pb 2 mentibuainsinuatpfc profeta - inanis intellegentia in marg. infer. add. m. 2 V 8 gentium qualis iudaeorum qualis add. m. 2 V 4 ob id ex et ob id m. 2 V dei om. p 6 in aduentum (in aduentH Ce) FACe ob quae V ob q; C 7 testato VRC (— ab eo qui testatus est) testandum pE fastidita esse pb fastidium V uindicatur V indicabuntur R 10 iniqui om. RCpE 11 tunc C cum V 12 contingebantur C populicitus V 14 homines V qui add. m. 2 V dei om. V 16 eseiS V 17 in diem V 19 ecce pr. I. add. m. 2 V bene supr. scr. m. 1 R acceptabile Rb 24 topazon V et sic infr. quod ait ex quo erit t m. 2 V 25 retulit corr. m. 2 V retulit RCpE 26 esse ex eesse R. )

Sed dilectio ea demum perfecta est, qua? maxima est et quae nulli alii conparatione similium coaequatur. diligit autem mandata dei super aurum et topazion. humanus error pretiosius nihil auro et gemmis opinatur, et haec sunt, quse hominum cupiditates dominatui pretii sui et honoris subdiderunt. auro ius, honestas, pudicitia uenalis est; per gemmas uero humani corporis praestantior, ut putant, species ad naturae contumeliam expetitur. et idcirco nihil habet sexus uterque pretiosius, dum uiri posse omnia auro uolunt, mulieres uero per gemmas fieri se existimant pulchriores. praestat autem ut ceteris metallis aurum, ita et aliis lapidibus topazion. est enim ipse rarissimus et speciosissimus omnium et maximus. in Thebaidis uero loco, cui Alabastrane nomen est, reperiri solet. hunc etiam ferunt ssecularium gestorum litterae in Topazon insula ab incolis eius, id est Troglodytis Arabis inuentum ad matrem regis Aegypti Ptolomsei, sub quo scripturae legis ex [*]( 2 loh. Y, 46. ) [*]( 1 enim bonis C 2 si creditis moyai creditis p(A)e 5 dmcae T" intellegit ex intellexit m. 2 V quod diligit — facere autem om. r 7 qua plerumquae V 8 propriae — eed dileotio om. Cp 9 eadem pe 10 nulla V alii om. CpE conparationi R comparationis C 12 praetiosius VR 18 et hominibus subdiderunt V 14 auro uiris honestas pudioitiae pE 15 species ex speciose m. 2 V 16 expolitur (in C ex parte in ras.) CpE 17 speciosius V dum ui V nolunt p 19 ita aliis V 90 et speciosissimus in marg. infer. add. C 21 theibaidis V alabastra pE cf. Acad. p. 106 (fort. legendum Alabastrum) 22 litterae om. R topazio a topario Cp(A) topharia R Topazo t cf. Plin. XXXVII. 8,101 Detlefs. 28 throglodytis Ftoglodytis C troglotidis p(A) 24 ptoe lomei VR tholemaei C ptolemaei pE scribtura V. )

Contempta autem ssecularium opum cupiditate omnem a se occasionem peruersse et prause uoluntatis recidit. diligens enim super aurum et topazion mandata dei ait: propter hoc ad omnia mandata tua dirigebar, omnem uiam iniquam odio habui. non deflectitur, non detorquetur per terrenas cupiditates, sed ad omnia dei mandata dirigitur: non occupant obuia. uidit aurum, sciuit hoc terrae esse limum; uidit gemmas, meminit esse aut montium aut maris calculos; uidit inlicem ad lasciuiam uultum, scit tamquam auibus caeli ex his sibi laqueis euadendum. resistit ergo coalitis sibi naturae suae uitiis et omnem uiam iniquitatis odit. ideo itaque et in mandatis omnibus dirigitur, quia ea super terrena desideria diligit: et dirigitur, ne eorum particeps fiat. quibus dicitur: natio p ra u a et peruersa. et omnem uiam iniquitatis odit, ut sit in eo, qui est uia, domino scilicet nostro, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

Natura humani sensus ea est, ut ea mirabilia habeat, quae ante conpererit. ex conpertis enim iudicium admirationis [*]( 19 Lno. IX, 41. ) [*]( 1 hebreo fhaebraeo R ebraeo p grecum V munere RpE 4 super hnnc ex super aurum hunc m. 2 V 7 cStinenta r saeoularium horum R cupiditatem V 9 ait dehinc p ait enl C dehinc ait E 13 occupant add. m.2 V obuia V obuia ex oblcuia p limum essepE 14 aute montia V 15 illicem pE 17 uitam V a mandatis omnibus C ad mandata omnia pE 18 qui ea V terrena ex rena m. 2 V 19 particeps eorum E Explicit littera sezta decima incipit littera septima decima feliciter V Finit R Finit litt. XVI incip. He lit. XVII C --ea Fifi litta XVI inoip lita Fe XVII p 23 Fe R 26 eat corr. m. 1 R ut ea add. m. 2 V quae ex que m. 2 V 96 c5pererit (re supr. scr. 3 f) R et conpertia V. )

Sequitur deinde: declaratio sermonum tuorum inluminat et intellectum dat paruulis. et hic quoque sermo forte uidetur a naturae nostrae consuetudine esse diuersus. cum enim ante intellegendum sit et sic lumine intellegentise utendum, quia noctem ignorantiae intellegentiae adeptae lumen apellat, propheta tamen dicit declarationem uerborum dei prius inluminare et post inluminationem intellegentiam praestare. sed quse sint dei uerba, ante discendum est; et tunc inluminationis ac postea intellegentiae ratio praestanda est. uerba dei sunt, quaecumque prophetae locuti sunt. cum enim Moyses uerbis suis populo Hebrseo legis obseruantiam nuntiauerit, tamen in libro eiusdem legis ita scriptum est: et dixit deus ad Moysen: dic filiis Israhel. usus igitur est his legislator uerbis, quibus ei ut uteretur praeceptum est. ergo uerba dei sunt, quae per officium licet humani oris audita sunt. sed et magnus ille propheta ipso iudicio domini nostri Iesu Christi bene locutus, cum dixisset: audi caelum, et percipe auribus terra, ait: quoniam dominus locutus est, et post aliqua, quae querellis maximis increpabantur, dixit: os enim domini locutum est haec. haec ergo omnia dei uerba sunt. ,