Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Contemplandum autem est, quid praeparationem montium subsequatur: qui conturbat fundum maris, sonum fluctuum eius. conturbat non mare, sed maris fundum, neque fluctus eius, sed sonum fluctuum. mare autem, ut prophetiae sermo edocet, pro saeculo nuncupatur, ut ait: superinducet dominus machaeram terribilem etmagnam super draconem serpentem prauum et perimet draconem, qui in mari est. et iterum: hoc mare magnum et spatiosum; ibi requiescet draco, quem figurasti ad inludendum illum. uel certe illud absolutius: ueni in altitudinem maris. et tempestas demersit me. montes igitur, id est aduersariae omnes supereminentesque uirtutes pcenae iudicii praeparantur et maris fundamenta turbantur. in harum enim inimicarum uirtutum fiducia saeculum consistebat, et haec in inuisibilibus saeculi huius [*]( 4 Pa. XVII, 9. 15 Eaai. XXVII, 1. 18 Ps. CIII, 25. 21 Ps. LXVIII, 3. ) [*](4 profeta = (eraa. m) R 5 ardescet ex ardeacit m. 1 P 6 inter mansuri P in om. R cf. Acad. p. 22 7 pealmo ex salmo m. 3 R 8 accintio ex accentio m. 1 R ei in ras. 1 R 10 in supr. scr. m. 3 R 12 subsequatur Re consequatur Pb 14 fluctue (m. 3, luctus in ras.; prius scriptam uocem del. m. 1 et in marg. odd. ftuctus) R 16 profetia eerh mo R docet P 16 maceram R 17 perimet ex perimit m. 1 R om. P 18 hoc mare V mare hoc RPE 19 spatiosum V latum RPE ef. Sabatier II, 204 20 illum V ipsum RPE illud supr. scr. m. 1 R o alnolutios corr. m. 1 R 24 arum R enPnimiarum corr. m. 1 R 25 fiducia ex fideciae m. 1 R in om. RP inuieibilibus (sup. ni eras. in) M R inuiai libus P. ) [*]( XXII. HUar. PIoL pan I. ) [*]( 16 )

242

profundis latebant. sonus autem fluctuum cum fundo maris perturbatur. turbato enim diabolo omnia terroris sui ministeria turbantur: et ipse, in quo gentes pauebant, aduersantium potestatum sonus trepidat. recordemur uatum murmura et inconditos bacchantium fremitus et nonnumquam confuso audientium sensu incertum nescio quid simulacrorum sera sonuisse, omnem denique profano cserimoniorum cantu mundum resultantem; nunc uero domino Christo praedicato silere omnia confutata et trepida, cum hi templorum et gentium dii uirtute fidelium subiciuntur ad poenam, cum credentium uerbis torquentur, laniantur, uruntur et inuisibiles nobis atque inconprehensibiles naturae uerbo continentur, puniuntur, abiguntur, cum uates silent, cum muta sunt templa. per haec itaque iam iudicio praeparantur. et praeparatio ista quid proficit? profecit namque: turbabuntur gentes et timebunt: cernentes scilicet deos suos mutos et tantum ad inpositionem manuum nostrarum poenae suae uocibus ingemescentes. sed post perturbationem gentium alii timebunt; timorem enim -erit inlatura turbatio. numquid omnes, qui turbabuntur, et timebunt? non utique omnes, qui turbabuntur, et timebunt.

Qui ergo timebunt? qui inhabitant fines. non subiecit scriptura, ut adsolet, fines terrae; non enim hic de terrae finibus loquebatur. dehinc ergo sermonis ratio non patitur, ut id adiectum existimemus. ait enim: qui inhabitant fines. [*]( 1 sonu R auτ supr.scr.m. 1 R 3 in om. Pb 4 recordemur (V)PE recordamur R 6 simulachrorfl P 7 caerimoniorum (V)R cerimoniorQ Pa cerimoniarum a cf. Stud. 1889 p. 321 8 resoluantem corr. m. 1 B 9 atgentiam corr. m. 1 R di m. 1 R 11 = - uruntur (erlU ui? uel in?) R 12 abiciuntur R 13 iam ex tam m. 1 R 15 et timebuut YR. timebunt a et peribunt P 17 uocihus ex uobus m. 1 R ingemeacentea R (ingementes V) ingemiBcentes PE pturbationem R turbationem (V)PE 18 timor eni in ras. 3, supr. tscriptum erat tim, posten eras. R 19 qui turbabuntur et timebunt scripsi qui et {& supr. IIcr. R) turbabuntur timebunt RPe non utique — timebunt om. R 90 qui et turbabuntur et timebunt Pb qui turbabuntur timebunt e me in 91 tibunt R habitant R 98 loqueba = tur (eras. n) R ergo um. P uti adiectum P ut ita = dictum (eras. d) R ut ita dictum e. )

243

numquid et gentes, quse intra fines sunt, non timebunt, et terrarum tantum extima deum metuent, ab eius metu ceteris, quae in medio habentur, alienis? finis autem est non res ipsa, sed rei extimum. extimum uero est, in quo res ipsa deficiet. qui ergo fines inhabitant? scilicet qui in carne positi neque in totum adhuc secundum carnem agunt neque iam omnino finem peccati per desinendi a peccatis consuetudinem teneant, sed uolentes desinere nec penitus desinentes et finem etiamnunc, id est quandam proximam defectionem peccati, carnis habitantes nec a carne absunt nec in totum interna carnis exercent. apostolus autem cum in corpore sit, peregrinatur a corpore. apostolus cum in uita sit, cotidie tamen moritur; uiuit autem iam non ipse, uiuit uero in eo Christus. omnes ille fines ambiguae uoluntatis excessit, etiam extra fines corporis peccatique habitat peregrinando a corpore, dum in corpore est, et cotidie moriendo, dum uiuit, et iam non ipse in se uiuendo, sed Christus. ceterum timentium trepidatio ex ambiguae habitationis incerto est, dum adhuc habitando fines timent, nondum penitus, quod iam habitant, transeundo, et tamen desinendi uoluntate finem iam habitent desinendi.

Sed uideamus, hi, qui fines habitant, cur timebunt et unde illis metus ingruat. neque id occultum est; sequitur namque: et timebunt, qui inhabitant fines, a signis tuis. metus ergo omnis a signis est. sed quae haec erunt signa? [*](11 II Cor. 6, 8. 12 I Cor. 16, 81. — Gal. II, 20. ) [*]( ) h 1 timebunt (ric m. 1) R 2 exti - ma R 3 abentur R 6 aduo R i omnino (eras. h) R 7 disinendi R teneat a tenent. 8 paenitua P 9 carnis (i in ras.) R carne e (fortasse legendum carnisque cf. infr. lin. 14 fines corporis peccatique) 10 cum in corpore — ap in ras. m..1, * eo ostolus sup. ras. scr. m. 3 R 12 cotidiae R 13 in me corr. m. 1 R . 0 omnia ille finis P 14 extra finis corr. m. 1 R 16 aiam RP in se I wpr. scr. m. 1 R 18 habitationes corr. m. 1 R habitandi fines P 19 quod ia habita sit P quod iam habitatum sit e 20 in fine e haa bitent ex habite m. 3 ? R 22 ingruat (ru in ras.) R (ingruet V). ) [*]( 16* )

244

exitus matutini, et uespere delectabis. uisitasti terram et inebriasti eam, multiplicasti locupletare . eam. flumen dei repletum est aqua, parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua. ab his igitur signis metus ortus est. est enim magnum in singulis quibusque eorum signum. nam post praeparationes montium in accinctu potentiae et conturbati maris fundum et sonitum fluctuum eius progressus ecclesiae in matutinum et uespertinorum hymnorum delectationes maximum misericordiae dei signum est. dies in orationibus dei inchoatur, dies hymnis dei clauditur, secundum quod dictum est: suauis ei sit laudatio mea et rursum: eleuatio manuum mearum sacrificium uespertinum.

Succedit igitur et hoc sequens signum: uisitasti terram et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam. terra haec, qua utimur, non locupletatur, sed ex fructuum suorum ubertate locupletat. non ergo in eam sermo conueniet, quae et locupletandi se caret sensu et cuius id est, ut locupletet, officium. uisitauit autem deus terram, id est humani generis natiuitatem; eaque uisitata a deo multiplicatis gratiarum muneribus ditescit apostolo dicente: in omnibus ditati estis in ipso, in omni uerbo et scientia. his enim bonis replemur et sine cessatione potandi [*]( 11 Ps. CIII, 34. 12 ps. CXL, 2. 21 I Cor. 1, 5. ) [*]( 1 delectabis V cf. Sabatier //, 126 delectationis (tionia in ras. 3 R) t RP delectationes E 2 in = ebriasti P locupletare R 3 aquis h. I. eet R (sed infr. ei ipse aqua) -4 ita P post praeparatio 3—4 litt. (nie?) fras. R 7 conturbati maria fundum V ex usu Hilar. (pro conturbatum maris fundum). conturbati maris fundi RP conturbationem maria fundi E sonitum scripsi aonitu RP sonitus E 8 processus P in matutinum , (matutinu R) RPe matutinorum b 9 delectationis P delectatione R 10 inchoatur (V)P inco = atur (eras. h) R hymnis (V)Re in hymnis i Pb 11 est (V)PE e add. m. 3 R 16 locupletare R om. h. I. r 16 locupletatur ex locupletamur m. 1 R 18 idS eat in ras. m. 3 R uT h 19 autè (V)P a R 20 umani R eaquae P 22 ipso supr. scr. m. 2 V omni (om. in) V. )

245

cotidie caelestium bonorum munus haurimus pleni diuinis copiis atque ebrii. locupletatio enim ostensa est esse ea, quae superius nuncupabatur ebrietas.

Et locupletationis atque ebrietatis huius fructus est contuendus. et qui hic tandem sit, non tacetur: fl u men dei repletum est aqua, parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua. et de flumine ambigendi locus nullus est. ait enim propheta: fluminis impetus laetificat ciuitatem dei. et ipse dominus in euangeliis ait: qui biberit ex aqua, quam ego dedero, flumina de uentre eius fluent aquae uiure salientis in uitam aeternam. et iterum: qui crediderit in me, sicut scriptum est, flumina de uentre eius exient. hoc autem dicebat de spiritu sancto, quem accepturi erant credentes in eum. hoc ergo flumen dei aqua repletur. spiritus enim sancti muneribus inundamur, et in nos ex illo uitae fonte fluuius dei aqua repletus infunditur. habemus etiam et cibum paratum. et quis hic cibus est? ille scilicet, in quo ad dei consortium praeparamur per communionem sancti corporis in communione deinceps sancti corporis conlocandi. id enim praesens psalmus significat dicens: parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua: quia cibo illo quamuis in praesens saluamur, tamen in posterum praeparamur.

Seruat autem consuetudinem suam propheta, ut tempora. de quibus loquitur, distinguat. superior namque sermo tamquam de praeterito fuit; quae autem adhuc gerenda erant. gerendorum fide et scientia tamquam iam gesta memorauit. at autem ea omnia futuri temporis doceret esse, ait: riuos [*](8 Ps. XLV, 5. 10 Ioh. IV, 13 sq. 12 Ioh. VII, 88 sq. ) [*]( h I aarimus corr. m. 1 P aurimus R 3 aebrietas P 9 in euuangeliis R (in euangelio V) 10 ex (x in ras. 1) R & flumina R 13 hoc ergo V cf. Ephem. Amtr. 1889 p. 984 18 hic (V)PE hic ille R 19 a quo e per commnnionem (em ex corr. 1) R 20 post sancti 3-4 lilt. era*. R in communionS P 98 salu = emur (e ex a ut uidetur corr.) R saluemur e 25 pphaau = t (eras. i) tempora R 26 naque fipr. scr. m. I R 27 adhuc supr. scr. m. 3 R erant supr. scr. m. 3 jR. )

246

eius inebria, multiplica generationes eius: in stillicidiis eius laetabitur, cum exorietur. omnis hic orantis est sermo et, ut ea, quae commemorata sunt, deus expleat, deprecantis. terra autem uisitata inebriata est; et quomodo nunc riui eius inebriantur? sed meminisse debemus, quod si quis ex aqua domini potauerit, Summa de uentre eius effluent: ergo potatione aquae opus est, ut flumina fluant. inebriamur autem ipsi. cum spiritum sanctum, qui flumen est nuncupatus, accipimus. dehinc, quia ex nobis diuersi gratiarum riui emanant, orat propheta, ut hos eosdem dominus inebriet: ut his inebriatis et dono diuini muneris perfusis generationes nostrae multiplicentur, terra scilicet bona secundum euangelicam conparationem uerbi semen excipiens fructu tricesimo et sexagesimo et centesimo ditescat. est autem nobis per sacramentum baptismi renatis maximum gaudium, cum quaedam in nobis spiritus sancti initia sentimus, cum subeat nos sacramentorum intellegentia, prophetiae scientia, sermo sapientiae, spei firmitas, sanationum charismata et in daemonia subiecta dominatus. haec enim tamquam stillicidia nos penetrant, quae paulatim coepta. fructu multiplici exuberant. in his ergo stillicidiis, cum exorietur, terra laetabitur. sed stillicidia multiplicantur, ut riui sint; riui autem inebriantur, ut flumina sint.

Consequens autem est, ut omnem expectationem nostram propheta confirmet et doceat, quid montium praeparatio, fundi maris turbatio, terrae uisitatio et eius inebriatio, fluminis plenitudo consummationis habitura sint. docet itaque in his, quae consecuntur, dicens: benedices, domine, coronam anni benignitatis tuae, et campi tui replebuntur ubertate. pinguescent fines deserti, exultatione colles [*]( 13 Matth. XUI, 8; 28. ) [*]( 1 in stillicidiis eius VE in stillioidiis RP 4 depraecantis R et e quod nunc P 6 ei qui corr. m. 1 R si qui Pa x — potauerit in ras. m. 3 R 7 effluent ex effluent R effluant Pa 8 qui supr. ter. m. 1 P fluuius ex flamen m. 3 R fluuius PE 19 euuangelioam R (enãgelii V) 18 (tricenlimo et sexagSsimo et centesimo V) 18 sanationS (ntl in ras. 3) R 19 paenetrant P(V) 20 in his igitur P(T) 25 turbatio (io in ras.) R et fluminis PE 27 benedicis dfie coronam V benedices coronam RPE 29 et exultatione E. )

247

accingentur. induti sunt arietes ouium, et conualles abundabunt frumento; etenim clamabunt et hymnum dicent. annum benignitatis dei ex propheticis atque apostolicis doctrinis cognouimus. dictum enim est ex persona domini: spiritus domini super me, propterea unxit me, euangelizare pauperibus misit me, praedicare captiuis remissionem et caecis uisionem, uocare annum domini acceptum et diem retributionis: annum aeterni et beati illius saeculi sine dubio declarat. namque bonitatis domini hic annus est, quo erunt indefessa illa benignae retributionis tempora auspicanda. huius igitur anni dei benedicetur corona, iucundissimus et suauissimus uisiatae terrae inebriatseque fructus. haec enim Christi est, depulsa corporum nostrorum corruptione et perempta mortis potestate, uictoria. haec corona sanctificatae terrae nostrae flore benedicta est dominus sanctorum suorum choro atque ambitu gloriosus. tunc ubertate campi replebuntur, tunc deserti fines pinguescent, tunc colles exultatione accingentur, tunc arietes ouium induentur. illud enim retributionis est tempus.