Tractatus super psalmos

Sed hanc obtrectandi atque insectandi impietatem non solum in his, sed etiam in gentibus, quae audire detrectant, ita diuinus sermo condemnat: quoniam quis audiuit? et tu, domine, deridebis eos, pro nihilo habebis omnes gentes. nemine audiente inridentur a deo; quia, ubi dicitur: quis?, ibi aut rarus significatur aut nullus : nullus secundum illud: quis similis tibi in diis, domine? [*](4 Amos VIII, 11. 8 Ps. XXI, 21. 25 Ps. LXXXVIII, 7; LXXXV, 8. ) [*]( 2 canis V circflibunt V circnibant R 8 famis huius tīpus et te per V famis huius pes per R famem huius temporie per PTE 4 denuntiat deus (ds) cum dicit scripsi cf. adn. Bened. denuntianB (denuncians R) cum dicit VR denuntians dicit FTE 5 aq R 6 inpeudentiam V 7 atq. T qua P in nuncupatione ex in nuncupationem corr. m. 1 V 11 congemescunt V congemiscunt RPTE 14 arguentur VR 15 ex dolore V 16 accenai RPT ore ex ori nt. 2 V 17 loquitur F* m a loquuntur VI PT 19 adque VR inpietate V, cf. Acad. p. 27 20 qu e arrr. m. 2 V audire ex audiri m. 2 V audere R detractant R 22 et tu dm V 23 irridentur TE 24 nullus poster. loco om. RPT 25 qui V similis tui R diis ex dies nI. 2 r. )

Sed habens ille potestatem animae ponendae et animae resumendae, quia hoc mandatum accepit a patre, inrisis spretisque gentibus subiecit: fortitudinem meam ad te custodiam, quia deus susceptor meus est: deus meus, misericordia eius praeueniet. me, deus meusostendit mihi inter inimicos meos. fortitudinem suam ad deum custodiet, animam suam scilicet, quam deposuit resumendo; [*]( 1 Ps. XIII, 7; LII, 7. 8 Lnc. XVIII, 8. 10 Matth. XXV, 34. ) [*](1 rursus antem PT daubit corr. m. 2 V exioriR 2 iatrahel V et om. R 3 gladiisque si gladius V 4 regia V principes (e in ras. a m. 2) r 5 obydientes V 7 et credentium V putatur V 8 uenerit ex ueneris m. 2 V 9 super add. m. 2 r 10 repperietur VHP* sed cf. F. Neue Forment. II, 473 benedicti ex benedicto m. 1 V 11 praeparatum ex m e praepparatum R 14 aute corr. m. 2 V aut corr. m. ? R gentem V 15 staltia P stnltae V 16 exprobrae V exprobrant PE 17 di ex die corr. m. 2 r 19 sed habens sed ille (del. m. 2) V poM animae ponendae uerba repetita et animae ponendae del. m. 2 V 20 spraetisque R 22 meus es RPTE, sed c/. Sabatier II, 117 24 ad deum qui cnstodiet P. )

Sed quia secundum illud: et uidebunt in quem conpunxerunt etiam in futurum inter inimicos eius ostendet deus, quod eius sit susceptor, quippe cum secundum apostolum introgressa gentium plenitudine id, quod Israhel sit relicum. saluabitur, ut quod scriptum est inpleatur: ueniet ex Sion. qui liberabit et auertet impietates ab lacob-et hoc illis a me testamentum, cum auferam impietates eorum, ad significationem itaque repositae huius misericordise speique subiecit: ne occideris eos, ne quando obliuiscantur legis tuae: disparge illos in uirtute [*]( 9 Matth. XXVII, 64; Marc. XV, 39. 10 Ioh. I. 4. 16 Zach. XII, 10: Ioh. XIX, 37. 20 Esai. LIX, 20. 21 Rom. XI, 27. ) [*]( 1 aufert PTE et quia corr. m. 1 R et quia VPE refugium ex refugiem corr. m. 2 V 6 in oruce = (una litt. eras.) R in oruce r tremuit terra PT remittere F 8 discingitur V 9 ueri Vb adeum RPT 10 fortitudo V 11 conpraehenderunt R praeueniente ex praeuente 7' 13 potuisset V uere enim eum E dfi uere eu T 14 quidem tum Pb 17 in futuro 7' ostendit V 18 sit tx ostendit corr. m. 2 J' 19 introgressa ex introgesta m. 2 V gentium mnltitudine R istrahel V reliqum R reliquum PTE 20 scribtum V exion R 21 quiliberabit ex queliberauit m. 2 V qui eripiat R impietates ex impietate P impietatem T ut hoc R 24 nec occideria V 26 disparge (par sup. lin. add. m. 2) V disperge RPTE in uirtutute 11. )

Sed illos interim desolationis ae dispersionis suae manet poena. nam etsi consummationi temporum propter patres et electos haec dispensatio misericordise reseruetur, interiecto tamen diapsalma, quid in eos interim repetita significatione constitutum fuerit, ostenditur. sequitur enim: et conuertentur in uesperum et famem patientur ut canes et circumibunt ciuitatem. ipsi dispergentur ad manducandum: si autem non saturabuntur, et murmurabunt. amissa ciuitate temploque deserto et secundum romani regis edicta circumeuntes tantum, non etiam ineuntes ciuitatem famis eos non huius panis et cibi, sed oblationum, hostiarum et uisionum, quibus omnibus saturabantur, adficiet, aduersum custodem suum canum inprobitate latrantes. et dispergentur ad manducandum: quia per diuersa speciem sacerdotii illius legitimi et holocausti et circumcisionis imitantur, cum hsec tantum non nisi intra Hierosolymam sint legitima constituta. sed ad manducandum dispersi non saturantur. non enim nisi sanctis et deo placitis et loci ipsius ac templi constitutione religiosis sollemnitatibus explebuntur. sed adhuc ei murmurabunt: ne hac quidem fame festiuitatum suarum edomiti, ut secundum murmur, quo in deserto deum exacerbauerunt, psenitentise quiete resipiscant.. [*]( 1 quia qui Bened. in adn., quia VRPa qui ex quia T qui e 2 dominator tJ dominabitur m. 2 V o temporum ex temporam m. 2 V 6 hanc P o dispensati corr. m. 2 V 7 quid ex quide m. 1 V in ex inter m. 2|V 9 canis V circuibunt R 18 ineuntes ex non ineuntes m. 2 V iotroeuntes T fames PTE 14 sed cibi P cibi T ostiarum V & uisionum R uisionum VPTE 15 saturabantur (abantur add. m. 2 V) VRTa saturabuntur Vt 17 manducantur ex manducandum m. 2 V sacerdotii illius ex sacerdotillius m. 3 R sacerdotii alius ex sacerdotium alius m. 2 V sacerdotii alias un. Vat. rec. 18 olocausti V holoc = austi P holochausti T 19 int ex in T hierosolimam R hierosolyma VT 20 disporsi = (erlU. u ?) R 21 nisi oni. Vlie ipsius templi ac constitutione V ipsius hao templi constitutione b 22 solemnitatibus TE & murmurabunt R murmurabunt (ex murmurabuntnr >n. 2 V) VPTb *23 fame add. m. 2 V 24 ut um. R qd in deserto R 25 resipiscant ex resipistant m. 2 T. )

Sed inter haec spes omnes suas et gratulationes psalmi fine concludit dicens: ego autem cantabo uirtuti tuae. exaltabo mane misericordiam tuam: quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis mese. adiutor meus tibi psallam: quia deus susceptor meus, deus meus misericordia mea. et ista quidem omnia possunt ad prophetae gratulationem referri: sed neque a domini sunt confessione diuersa. haec enim eorum dispersio passionis impietatem est consecuta. sed quod in misericordia dei mane, quia susceptor et refugium eius factus est, exultaturus est, uidetur id ad resurrectionis tempus esse referendum; quia, cum omni tempore laus dei cantanda sit a propheta, resurgenti tamen ex mortuis diluculo in cselosque redituro exultatio matutinae gratulationis est propria, domino nostro testi Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

Multa in psalmo ante rerum gesta praescripta sunt, qua' necesse est ad alicuius intellegentiae significationem his, que [*](2 tue VP 3 & exultabo R exultabo P'T ed. Basil. 1550) 4 et refagiam — suaceptor meus om. Y et refugium in (um. meum) PT* 7 quidem om. PTE 8 a del. m. 2 V 9 impietate R sed a i quotquot P 10 dei om. PT manent P manet e qui V qua li faotoa sit T 11 exultaturus est sup. lin. a m. i V est exultaturus 7' u exultaturos (om. est) P 13 tamen ex tam m. 2 V deluculo] Tx U gratulationis ex gratulatio m. 3 R est om. R dno Ii V domino nro T domino RPE 15 in omnia saecula s. a. VPTE Explioit pwlmus LVIII. inoipit psalmns LVIIII VP Explioit psalmus LVIII. incipit LVIIII R Expl. de LVIII. inoip. de LIX T 17 in his quae h. I. VR sed cf. in/r. cap. 1 et 2 in tituli inscriptione R in titulis V sed cf. infra et Sabatier II. 119 18 in doctrina VRα, 19 Subal. et corr. ex SuBaLeTH R 22 in om. T praescribta V 23 ad om. PT significatione T. )

Sed antequam de tempore loquimur prophetise, quia multum ad intellegentiam psalmi proficit scire, quando sit scriptus, de superscriptione tractemus, quae intellegenda refertur ad finem et his, qui inmutabuntur: qui ex impietate scilicet ac uitiis desinentes ad religionem atque innocentiam transferentur et ex peccatis synagogae ad ecclesiae gratiam demutabuntur, sicut in eo psalmo, qui primus pro his, qui inmutabuntur, est scriptus, ostendimus, cum dicitur: audi filia et uide et inclina aurem tuamet obliuiscere populum tuum et domum patris tui; quoniam concupiuit rex speciem tuam; et rursum in eodem: pro patribus. tuis facti sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. filiorum itaque demutatione facta pro patribus paternam domum obliuiscitur, deo regi magis regina placitura, cuius morte renouatur ad uitam. et idcirco tituli inscriptio pro his, qui inmutabuntur, adscribitur, gloriam mortis eius, qui pro omnibus mortuus, tituli inscriptione testante, et testante ad doctrinam Dauid, ut omnes eum Dauid, qui et oriens et iustus et rex aeternus est, nouerimus; qui inimicas nobis infestasque uirtutes cum duce suo peremit, omnibus his, qui aduersum nos uitiorum bella accendere erant soliti, extinctis: non in ualle planctus. neque in ualle tabernaculorum, sed in ualle salium; id enim magis quam salinarum graecus sermo declarat, cum ex se iam non [*](10 Ps. XLIV, 11 sq. 13 rbid. 17. ) [*]( 1 ostendens ex ostendit m. 2 V 3 loquamur R3P'I'ε loquemur a 4 proficit ex profecit P profecit V soriptum V *5 de superscribtione VR in fine V 7 adque V 8 eclesiae V 10 est ex et m. 2 V scribtas VR dicimua R audi filia om. P parua lacuna rel. 14 nati sunt RE fili V constitueB principes V 15 super ex super eos m. 2 V fi liorum P 16 obliuiacitur ex obliuie m. 2 V 17 morte add. m. 2 V 18 inscribtio V 19 gloriam T gloria VR gloriae PE est mortuus T mortuus est E 20 et testante om. V dauit V s m 21 omnesecundum dauit corr. m. 2 V rex et aeternus est VPTE 22 inimicuB V infectasque P 94 plantas V 26 sallium P saliud V 26 declarat ex declurat m. 2 V. ) [*]( XXII. HUar. Piet para I. ) [*]( 13 )

Deus, reppulisti nos et destruxisti nos: iratus es et misertus es nobis. commouisti terram et conturbasti eam: sana contritiones eius, quia mota est. ostendisti populo tuo dura, potasti nos uino conpunctionis. dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. secundum communem saeculi sensum irse miserationique non conuenit, neque ipsius in eosdem uterque hic idem conueniet adfectus, ut ultionis uoluntati uoluntas miserationis admixta sit. solis autem hoc patribus pie irascentibus congruit, ut misericors eorum ira in peccatis sit filiorum, secundum etiam illud beati Pauli. cum ita Satanae in interitum carnis tradit, ut spiritus saluus sit in die domini, uindictae praesentis seueritatem ad salutem spiritus proficere demonstrans. seternus ergo ille et caelestis [*]( 8 Matth. V, 13. 28 I Cor. 5, 5. ) [*]( 1 nec ex nec cum m. 1 V sallem potius P sales potius T uallem potius (u in raa. a m. 2) V 4 antiqua R antiquus PTE 6 a dauid T . h Dauid e edocentis VRa edocentes P, c/. A cad. p. 16 7 troni P ex supr. scr. m. 1 R om. V 8 semine esse VE nuntianit ex nontianit m. 2 V nunciauit R 11 in dauid om. V 12 erant V 13 dextrucxiati V iratus es nobis ex iratus est m. 2 V iratus ea nobis ITb, cf. Sahatier II, 119 16 commota Pb tuo om. R potasti ex putasti m. 2 V 17 metuentibus ex metuentis m. 1 V 90 idem om. Pb ut om. V 21 uoluntati uoluntas (tati uolun add. m. 2) V uoluntati (in ras.) uoluntas P miserationi ex miserationis R 22 misericor V 23 si filiorum R 24 in om. R 25 uindice V 26 ille caelestis PTE. )

Et hsec quidem non magis ad Israhel, quam ad uniuersitatem humani generis aptata sunt; quia ex uno in omnes sententia. mortis et uitse labor exiit, cum dictum est: maledicta terra in operibus tuis, nunc autem per unum in omnes donum uitse et iustificationis gratia abundauit, ut quorum terra maledicta est, horum nunc conformia deo corpora sint, et quae commota metu et ignoratione turbata et labore contrita est et ipso illo lsetificantis uini conpuncta potu. nunc susceptae significationis secura uirtute futurae irae defugiat potestatem. in arcu enim, ut frequenter tractauimus, praeparatae ad p“nam impiis irse terror ostenditur secundum illud: numquid irascetur per singulos dies? arcum suum tetendit et parauit eum et in eo parauit uasa mortis, sagittas suas arsuris operatus est. metuentibus igitur significationem dedit uel signi in frontibus, uel fidei in cordibus, uel testimonii in operibus, uel glorise in confessionibus, uel uictorise in martyribus. ut a facie arcus irseque fugiatur, [*]( 1 Dent. XXXII, 39. 11 Gen. III, 17. 19 Ps. VII, 13 sq. ) [*]( 1 et sanabo R 2 reppulit P et deatruit uiros corr. m. 2 V digtruiit V 4 repulit TE ab operationib. regis V iustifioationem m a iastificationis m. 2 V 6 ira misericordia corr. m. 2 V 7 bonorum R add. m. 2 V om. PT 9 hiBtrahel V 10 apta P 11 extat R 12 snia V in omnes donum om. PT 18 et om. Pe iustificationis cr iustificationes m. 2 V 14 conformando corpora V 15 et labore nini eon om. V 16 et ipso illo P laetificatis R 17 scificationis T 19 ira 4 terror P irascitur R 20 per singulos dies nisi conuertamini arcum suum R 21 et parabit eum et in eo parauit V et parauit in eo RPTK 22 arsuris ex arsuri R operatus est ex superatus est R 23 dedit add. m. 2 V uel fide P 24 ut = uictoriae R 25 in martyriis t a fasiae P iraequae Rl. ) [*]( 13* )

Post haec ergo et post hoc uini conpunctionis uinum significatione fugiendi arcus iraeque concessa uniuersitas fidelium aeternis spebus exultat. id enim mox diapsalma interueniente declarat: ut liberentur dilecti tui, salua dextera tua et exaudi me. — dextera domini fecit uirtutem et a dextris deo uirtus dei coexcitata secum humilitatis nostrae carne consedit. data ergo significatione fugiendi a facie arcus liberantur dilecti et per dei dexteram saluantur. et a qua facie arcus liberentur saluenturque, apostolus docuit dicens: qui liberauit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii dilectionis suae. liberandi ergo dilecti saluandique per dexteram dei sunt.

Sed salutis huius ad fidei firmitatem noscenda est prophetia. sequitur enim: deus locutus est in sancto suo: laetabor [*]( 1 Matth. III, 7. 6 Ephps. V, 18. 14 Ps. CXVII, 16. 18 Coloss. I, 13. ) [*]( 2 fugerae V1 ab uentura ira 7' gratulantis ex gratulantes m. 2 V 3 post diaboli tortorea P 4 onera ex one m. 1 V honera PT infelicis er infelices P infaelicis V 5 gaudia ex gaudiae m. 2 V intellec- & tae R 6 enim T etenim Pb lasciua R 8 nam et calix uitae est R sicuti et calix irae est in marg. add. m. 1 R 10 hoc uini conpunctionis i uinum (u num V) VR hoc uinum uini conpunctionia uinum P hoc uinum compunctionis T hoc compunctionis uinum E gignificationS R signi. ficationem V 11 concensa R 12 aeternis rebus R aeternis speciebus P diabpsalma P 13 dextera tua om. V 14 et a dextris (et dextria R) do uirtus di VR et a dextera do uirtus di Pb et ad dextera dl uirtus di T et a dextris dei uirtus dei e 16 coexcitata secus P excitatus m eum V 16 refugiendi V 17 saluanturque R 22 firmitate corr. m. 2 V profetia ex profetiae m. 2 V. )

Neque solum loquens in sancto deus Sicimam partitus est, sed etiam conuallem tabernaculorum dimensus est, hanc siquidem habitationis humanae demersam humilemque sedem. quam et alio loco ob segritudines uitse ac lamentationes calamitatum uallem planctus esse commemorat dicens: deposuerunt in u all e plorationis; dimensus ergo banc est, quia . gentium plenitudo spectatur. et ubi modus est credentium futurus, illic dimensionis examen est, partem intra ecclesiam congregandis, parte alia in eadem ualle residentibus.

Quisque autem aliqua metitur, necesse est ut ea. quse sua sunt, metiatur. suus enim est Galaad et suus est Manasses. [*]( 5 Matth. XXIV, M sq. 9 Matth. X, 84. 15 Ps. LXXXIII, 7. ) [*]( m n 1 dn V aoce dens V etiam credentae corr. m. 2 V iam credenti T samaritana ex samaritani V ex samaritanae P 2 praecante YR. praeoanti PR* precanti T intulit — partioipes in marg. inf. a m. 2 V praecantibus V 4 sichima PE fidelis V separatur ex separantur m. 2 V 5 oerta diuisio PTb d9 V 7 diuidet eum (om. et) V ponit V 8 hippocritis V ippocritis R ypocritis P7' at: Samaria Sicima T fidei V 9 in terra R 19 demensus est P dimensum V 18 inhabitationis PT humanae - lamentationes om. PT 14 aegritudines ex aegritudinem m. 2V oalamitatem PT 15 nallum placitus V esae ex essem m. 2 V om. R 16 demensus PTl ergo om. PT 17 expectatur Pe ut"bi corr. m. 2 V modus ex motus P credentiu supr. scr. m. 1 R 18 dimesionis ex dimesum m. 2 V demensionis P parte T partim e, cf. Neue Formenl. /, 204 tu eclesiam V aecolesiam R 19 congraegandi V congregandis 7' partem aliam V 90 quisquae corr. m. 2 V quisq: T quisq R quisquiB PE sed rf. Acad.p.29,Draeger Synt. 1, 101 necesseest er neoeestm.2 V 21 manases (s in ras.) P. )

Ephrem autem adsumptio capitis eius et Iuda rex eius eat. haec sanctus loquente in se deo loquitur, qui et per Iacob Ephrem conuersa manuum sanctificatione benedixerit et regem ei Iuda, qui et expectatio gentium futurus esset, ostenderit. adsumptio ergo Ephrem est, non etiam Manasses, cum Ioseph uterque sit filius. sed cum in capite significatio contineatur et corporis secundum illud: de torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput et omnis sanctus caput est corporis Christi, idcirco adsumptio capitis eius Ephrem est, quia contra generationum ordinem ad praeferendam ecclesise sanctificationem in praelato Ephrem et postposito Manasse minor maiori est antelatus. adsumptio itaque capitis sui est Ephrem, id est populi, quem in Ephrem prsefigurauit. uel potius ecclesia in corpus adsumitur.

Iuda etiam rex meus est, id est a se dispositus et electus. non utique uel Dauid ipsi rex Iuda est, cum ex Iuda rex ipse sit primus, uel loquenti in sancto suo deo rex est, sed loqui hsec sanctus iste, in quo deus loquitur, intellegendus est, qui et spiritu Iacob repleuerit ad seterni regis istius prophetiam, cum ait: non deficiet princeps de Iuda, nec [*](12 Ps. CIX, 7. 25 Gen. XLIX, 10. ) [*]( 1 foenicum VRPT mesopotamiae qu = e (a erax.) R mysopotamiaeqae V 2 ft auus R suus PE 3 sub manasses snpr. scr. P add. m. 2 V sub manasse ex aub manaBses R sub manasse T sicuti est P 4 aub xupr. ser. m. 1 R 5 iua (in in ras.) P iura T 6 effrem RVP et sic uei efrem (V) fere semper adsampsio V iudas P 7 loquitur ex loquete m. 2 V qui ex quis V inter per iacob et effrem quaedam erasa P 9 qui expectatio 1T futuras V1 10 adsumptio ex adsumptione tu. 2 V iotef V iosep RP 11 signiiioatio ex signifioatione m. 2 V 12 corporis ex corporea P bibet ex bilet m. 2 V bibit R 13 exaltabit ex exaltaui m. 2 V oapud V 15 ad praeferendum P 16 et postpositum P 18 populus Te postius V 19 eclesia V 80 rex meus & R rex ei' est T 21 dauit V 29 loquente P d5 ex dS P 28 iste ei in quo VE 24 apu V sps P repletus fuerit PT isti V. )

Et quia non solum ex hac generatione sanctorum, sed etiam ex peccatorum origine huic dei sancto carnis esset ineunda susceptio. quia in similitudine carnis peccati deus filium suum misit, idcirco etiam Moab olla spei eius est. et hsec quidem Moab generatio secundum eam, quse in Genesi sententia est, diuinse maledictionis suscepit opprobrium. sed post decem generationes per gradus successionis sancto digna fit genere: sanctusque hic ex Iuda et ex Moab originem sumens, decocta tamquam per ollam carnis cruditate, in speciem cibi significatur aeterni, cum caro eius aere cibus uitae sit. est et olla secundum Hieremiam urens peccata atque tollens; sicuti et dominus ipse mittere ignem uenit super terram et multi secundum apostolum tamquam per ignem erunt salui, cum defsecatis et perastis uitiis, ut argentum ignitum, probabiles iudicentur. hinc ergo Moab spei suae olla est. cui etiam ex Moab, cruda utique atque uitiosa, iam caelestis illa ad cibum uitse sanctificatio carnis in spe est.

Quin etiam usque in Idumseam calciamentum suum extensurum esse se dicit, scilicet usque ad defectionem Esau: quia Idumsea, quae sedis est Esau. prsedicationis apostolicse [*]( 15 I Cor. 3, 15. ) [*]( 1 semen V cf. Sabatier J, 126 adn., om. RPTE 2 repositum est er repositum m. 2 V ipsum Fipse RPTE 8 et quam solum V 4 orit gine ex originem RP 6 est om. V 8 diuina P susoepti corr. man. rec. R obprobrium R opprobiu V 9 generationes ex generationis m. 2 V post gradus PT suseeptionis R digna fit generationia per gradns sucoessionis digna fit genera V hoc quoque loco dittographia dęformatris .10 sanctus itaque hio T sanctoque hio V et moab T. 11 cruditatem V 12 et mpr. scr. m. 2 V 18 ieremiam It. I. V adque (ex adquae V) VRP1 15 defeoatis T depeooatis V et peruatis ut argentum V 17 adque VR 18 cibu ex uerbu m. 1 R est santificatio carnis in ape est (in add. m. 2) V 20 idnmeam ex idneum m. 2 V 21 se add. m. 2 V 29 quae sedis est Esau, praedioationis scripsi 5 sedis est esau praedioationis B quae sau sedis est praedicationis V esau sedes eet praedicationis T esau sedes est et praecationis P. )