Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Quamquam uero eam esse infirmitatem humanae naturae meminerimus, ut ex conparatione diuinae bonitatis bonus nemo sit, sed inconparabilis illa diuinitatis exceptio non interclusit bonitatis officium, ut secundum conparationem humanam inter [*](5 Matth. XII, 85. 6 Matth. XXV, 21. ) [*]( 3 propheta spiritalis (om. lint) PT caeli V 4 sint ex sunt m. 1 R uero om. V 5illuddictumquomodo V intellegitur PTe bonoom. V 6serbe V 7 aliqui VT (in T a eras.) 9 ne om. V 12 enim V 14 omnibus ex omnibusq R 15 coeperant ex coeperunt m. 2 V 17 et postquam inutile. om. V 19 congrui R et om. R 20 sed omnibus om. T 29 sed ne PT 23 usque ad unum T E 24 est om. V 25 proapicienti PT a caelo V scientem VPl1 26 diligentia R 30 officium bonitatis V. )

124
homines bonus nullus sit. bonitas namque primum perfecta ea est, quae indemutabilis naturae uirtute consistens nescit aliquando aliud esse quam fuerit, nec potest non id esse, quod semper est.. humani uero motus ipsa plerumque , mutatione diuersi sunt-, et terrenae legis inperfecta natura fit alia, ex alio instinctu se perturbante demutans: et ad id nos diuersarum adfectionum motus inpellit, dum contumelia irascimur, dum damno mouemur, dum ira accendimur, dum metu perturbamur, dum amore inflectimur, dum odio inpellimur, dum gaudio efferimur, dum dolore stimulamur, dum iudicio dissidemus, dum aetate mutamur. his ergo subditi naturae infirmis motibus aequales esse non possumus, dum et adfectu demutabiles sumus et tempore. et idcirco perfecta bonitas in nullo est, quia eam naturalium perturbationum incentiua demutent. sed tamen cum in bonitatis sumus uel uoluntate uel gestis, non possumus uel tunc non hoc esse, quod sumus. et quamuis inperfecti ad id simus, ne semper id simus, quod tamen sumus in tempore, licet per naturae infirmitatem demutationi bonitatis obnoxiis non adimitur nobis, bonos nos uel tum esse, cum sumus.

Bonus autem solus per naturam indemutabilem suam semper deus non praedurus huius demutationis nostrae arbiter fuit, indulgentiam infirmitati nostrae, qua non semper boni permanemus, ex merito uoluntatis inpertiens, qua bonos nos esse delectat: magisque his, quae uellemus, propitiatus est quam his, quae non possemus. iratus est. namque cum Moysi. fideli utique amico suo, et quem in deum pharaoni constituerat, dixisset: quia non glorificasti me in aquae contradictione, ascende in montem et morere, hunc sibi postea, [*]( 87 Deut. XXXII, 49. ) [*]( 1 nemo sit E bonitaa ex bonitatis m. 2 V 2 ea om. RPT eat ea e 4 demutatione V ó natura ex matura m. 2 V fiat VP 8 damno mouemur dam sup. lin. a m. 2 V 9 dum amore — efferimur om. V 11 infirmea V 12 et sup. lin. a m. 2 V 18 ea VP 15 vel uoluntate — possumus supr. add. m. 2 V 16 hoc om. P 18 demutatione P obnoxii PTo. 19 nos sup. lin. a m. 2 V 21 praedurus ex praeduroe m. 2 V 99 boni om. V 23 qua bono esse V 24 uelimas PT 25 possumus PT utiquae iam amioo suo V1 26 faraoni VRP 27 in aquae contradiotione R in aqua contradictione P in aquis contradiotioniB B. )

125
sepulturae eius loco a nemine cognito, una cum Helia ab apostolis in monte conspectum beati et aeterni regni sui consortem et martyrem reseruauit. et, ne per Aaron et Dauid et Salomonem pluresque alios istiusmodi bonitatis dei exempla percurram, quibus, increpitis demutationum offensis, ob fidei tamen meritum adfuit uenia procliuis, conscius dominus infirmitatis humanae, cum apostolis dixisset: omnes uos scandalum patiemini in nocte hac, et beato Petro non tam ad denuntiationem damnatae demutationis, sed quia per timorem carnis demutabilis homo, id quod negaturus esset admonito et neganti quidem claues tamen regni caelorum non ademit: quia cum per trepidationem obrepsisset negatio, uoluntatis tamen usque ad martyrium confitendi fides firma non deerat. et aliud est nolle, aliud non posse. territus enim Petrus, etsi per carnis sensum responsionis non potuit tenere constantiam, per fidem tamen animi statim fleuit. et cum decussum se ab eo, quod uolebat., agnόuit, lacrimarum dolore fidei suae effudit adfectum. et ipsum illud fuit demutationis tempus et fletus, scilicet secundum trepidationis demutationem uoluntatis firmitate potiore. nam mox inconstantiam trepidationis constans fides fleuit, probatissimam deinceps apostolicae constantiae firmitatem martyrii confessione confirmans. haec idcirco in praesenti loco conmemorauimus, ne generaliter dictum existimaremus: non est, qui faciat bonitatem, non est usque ad unum, cum hi tot et tanti [*]( 7 Matth. XXVI, 81. ) [*]( 1 niminae R' Elia R conspeoto VRPT 3 martirem R reseruabitP aron V dauit R (ubi post hunc uocem eras. & Saul) solomonem V 4pereurrant V 5 in quibus V 6 affuit T fuit V procliua V 8 in hac noctePTb Petro ter non VPTE 9 daranatae negationis VPTE lOhomo eaet quod negaturus esset V 11 olaues ex olauia m. 1 P regni om. VPTa 12 obpressisset V orrepsiset T 18 confidendi R fidis V deerit R 15 tamen om. V 17 dolore supr. scr. m. 1 R effudit ex effundit m. 2 V et ipsam ≡ illud R et ipsad illud V 18 negationis tempus VPT * 20 fidea ex fidis m. 1 V fuit P probaptismum V 82 comfirmans V confirmat T hoc VPT 28 existimaretnr Y 94 bonitatS ex bona eorr. T que R hii T et tam plaoentes PT et tã placiti Vr et placenteB e. )
126
placentes deo uiri, etiamsi per naturae. demutationem de proposito fidei aliquantulum discessissent, tamen maximis ae pulcherrimis bonitatis operibus gloriam sint caelestis de se iudicii consecuti.

Atque hanc quidem intellegentiae nostrae rationem ea, quae consecuntur, absoluunt: nonne sciunt omnes, qui operantur iniquitatem, qui comedunt populum meum ut cibum panis? deum non inuocauerunt: ibi trepidauerunt timore, ubi non fuit timor. quoniam dominus dissipauit ossa. hominibus placentium; confusi sunt, quoniam deus spreuit illos. si enim usque ad unum bonitatem nemo facit, quomodo populus dei est, qui ut cibus panis manducatur ab operantibus iniquitatem? generalitas ergo sententiae amota est, cum a dei populo, quem in bonitatis operationibus non ambiguum est permanere, iniquitatem secernuntur operantes. comedunt itaque operarii iniquitatis populum dei ut cibum panis, qui sanctorum iniuriis uiuunt, quos uexatio[prophetarum et uastatio ecclesiae et omnis iniquitatis delectat operatio. comedunt quoque etiam illi ut cibum panis populum dei, qui eum obtrectationis morsu et laniatu inuidiae dilacerant, secundum illud apostoli: si autem inuicem mordetis et comeditis, uidete ne consumamini ab inuicem. sed et sunt comedentes populum dei ut cibum panis, quibus, ut idem beatus apostolus ait, deus [*]( 21 Gal. V, 15. 24 Phil. III, 19. ) [*]( 1 ueri V praeposito V 2 decidissent PTE didicissent V 8 gIoriam P oaelesti P 4 iudioii (dio in raa.) R iudicium V 6 consequnntor PTE nonne scient RPTE omnes h. I. om. Vsed cf. p. 128,19 8 inuooanerunt ex inuooauerit m. 2 V 9 trepidauerunt timorem V qf. Sabatier II, 107 timueriint R (sed hic ex corr.), PTE post timor R add. confuai sunt 10 diLs V cf. Sabatxer l. c. adn. deus RPTE hominib: (nib: in ras. m. 1) R hominum P eorum hominum T 18 oibus (s in rtU.) R cibum V manducatur (a in ras. ne. 1) R manduoaretur V manda. cetur PTb 14 dei om. P7' 16 iniquitatem — operarii in marg. infer. add. m.2 V secernentur V seountur (oantor in ras.) R sed comedunt itaq; R 18 et omnis sup. lin. a m. 2 V 20 dei populum VPTE 28 sed et sunt et comedentea V 94 quibus om. V ait = quorum ds (in ras. fuit. ue) V. )

127
uenter est, qui ministerium deputant ad negotiationem conlationibus se plebis et muneribus ditando, dum conuiuia sub obtentu religionis sumptuosa sectantur, dum apothecas suas inutili religiosorum obsequio distendunt — cum consuetudo ab apostolis necessariae huius conlationis ad diurnam tantum saeculo renuntiantium aut per. inopiam indigentium alimoniam fuerit instituta i ; de quibus scriptum est: comedentes domos uiduarum et occasione longa orantes. hi ergo ut cibum panis dei populum comedunt et deum non inuocauerunt. stulti enim in corde dixerunt: non est deus. non inuocant ergo, quem negant. uel certe si qui in ecclesia positi dei plebem obtrectatione, insectatione, sumptu comedunt ut cibum panis, etiamsi dominum inuocare se credunt, audient dictum in euangelio fuisse: scimus enim, quia peccatores deus nonaudit. hi ergo dominum non inuocauerunt, quia oratio non uerborum sit professio, sed fidei.

Sed qui deum non inuocant, et illud impietati suae addunt, ut timeant non timenda: illic enim trepidauerunt., ubi non erat timor, saxa, metalla, robora, ignem, aquam, aethera., reges mortuos atque morituros, uel cetera religionum superstitiosa commenta uenerantes et hoc ipso impio inanium metu contemptuque necessarii timoris ex conparatione condemnandi: cum non tam obliuisci timorem dei impium sit, quam impietate praecellat, timori eius metum inanium praetulisse. docuit autem dominus, solum in nobis metum eorum, quae uere timenda sunt. oportere [*]( 7 Matth. XXm, 14. 14 Ioh. IX, 81. ) [*]( 1 moysterium V inputant R 2 ditantorum oSuinia V ditando conuiuia PT 3 religionis — inutili om. V 6 ad diurna R in diurna V 7 domua V 8 et oratione longa E hic V 9 et dm̃ V et dominum (diim) RPTE 11 denegant V 12 obtrectatione om. V insectatione et sumptu E inaectationia sumptu V insectati et sumptu P inseotantur et sumptu T et cibum V 14 eunangelio VR peccatores ex peccatorii m. 2 V 15 non exaudiet PT hic V operatio RPTe qf. Acad. p. 31 16 non uerboruzn sed professione erit fidei PT 17 sed quia PT impietatis suae VB 18 enim om. P trepidarunt E 19 timor adorantes saxa et ala V 91 hio V metu in ras. R metni V contemptum V om. PT 22 necessarium V condemnant V 93 timore V . inpietatem P1 pietati T praecellentia T 24 timorie VT eius om PT 2B quae iure V. )

128
esse, cum dicit: nolite timere eos, qui possunt corpus occidere, animam autem non possunt occidere; timete autem magis eum, qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. impius ergo timor est, cum quae non timenda sunt timentur et quae timenda sunt non . timentur. et plerumque nos tamquam pro debita officii religione pie adulari regibus existimamus, quia in corpus nostrum sit his aliquid potestatis: quibus nihil ultra de nobis licet quam latroni, quam febri, quam incendio, quam naufragio, quam ruinae. his enim casibus corporum pro summa potestate desaeuiunt, et propter breuem dolorem libertatem ecclesiae, spei nostrae fiduciam, confessionem dei addicimus, punitorem perditoremque in igne iudicii et corporis et animae nostrae deum non timentes et aeternis diuinae ultionis poenis momentanea atque abolenda supplicia praeferentes; dum placere nos ipsis et in eorum gratia permanere famulatu impio gloriamur.

Et hoc ipsum decreto grauissimo sententia diuina condemnat. namque ad illud, quod dixerat: nonne sciunt omnes, qui operantur iniquitatem, qui comedunt populum meum ut cibum panis? deum non inuocauerunt: ibi trepidauerunt, ubi non erat timor, id ad summam coepti sermonis adiecit: quoniam deus dissipauit ossa hominibus placentium; confusi sunt; quoniam deus spreuit illos. hi ergo, qui operantur iniquitatem et populum comedunt ut cibum panis et deum non inuocauerunt et in non timendis trepidauerunt, nonne cognoscent, quia ossa eorum, qui hominibus placere uelint, deus dissipauit? timuit [*]( 1 Matth. X, 88. ) [*](et 1 possnnt om. R corput occidunt R 3 et animam corpus V et corpaa et animam R 4 in gehenna Pb ipsius ergo Y 6 et quae — non timentur sup. lin. a m. 2 V 8 nostrumquS pro V debito V 8 potestates 721 in nos V quam latroni om. PT 9 hia enim geaeribut pro summa V n breuem corporis dolorem V libertatem om. V eolesiae V ao deaideria PT fiduciae V*PT 12 confessione deicimus PT jn ignS R igne Y iudicia V 18 timentis V 18 manere VRT famulatum V 17 et om. PTE ipeum om. V 18 soient Tb 19omnes h. I. om. RE if. p. 126, 6 21 trepidaue? timore ubi P 22 coepti ex coepit R di supr. scr. m.1 R dissipabit R 24 hii T 87 uellint Y. )

129
huius prophetici dicti sententiam sanctus ille gentium doctor dicens: ego si adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem. inutilis est humanae gratiae et inreligiosa sectatio. nam ex deo magis, quam in contumeliam dei hominibus est placendum, ut per diuina instituta et probitatem fidelis uitae innocentisque placeatur. ceterum placere tantum hominibus uelle deo est displicere. non auocat autem ab hominum gratia dens iustorum mentes et fidelium rationabilem sanctitatem. et audiamus eum per Paulum dicentem: sine offensione Iudaeis et Graecis estote et ecclesiae dei, sicuti et ego omnia omnibus placeo, non quaerens quod meum utile est, sed quod multorum est, ut saluentur. hoc est non hominibus, sed deo placere, cum per id, quod deo placetur, et hominibus sit placendum. ex causa. enim placendi deo causa quoque etiam hominibus probabilis fit placendi. ceterum studium, quod, ut hominibus tantum placeatur. inpenditur, ad id, quod deo placendum est, non refertur, quia tantum eorum causa, quibus placetur, adhibetur. non est autem maius uinculum hominibus placendi quam ut nemo sui causa uelit his placere, quibus placeat; quia quod in profectum propriae utilitatis efficitur, non potest non aliquam interdum offensionem ex causis accedentibus excitare, cum quod alii utile est, alteri saepe fiat incommodum. at uero qui nihil sui causa uelit et omnia in profectum alienae utilitatis exerceat, necesse est ut causam sibi inoffensae placabilitatis adquirat; quia et ex alienis utilitatibus placeat nec offendat ex propriis. et hanc [*]( 2 Gal. I, 10. 9 I Cor. 10, 89 sq. ) [*]( 1 ille doctor gentium V 4 namque deo Tb 7 ab hominibus gratia V 8 mentis V 9 per paulum loquentem VPTE 10 iudaeis ac et graecis estote PT estote Iudaeis et Graecis E ecleBiae V 11 et ego per omnia Rare placet ln non ex nã m. 2 V 12 quod mihi utile est R quod mihi utile sit b meum utile PT 18 non hominibus placere sed d5 V 14 quod d5 placet - - P cendum — enim pla sup. lin. a m. 2 V 15 quoque om. E 20 uellit Viis E placeret V quibus pkceat rnp. lin. m. 2 V 21 potest ex est m. 1 V 22 accedentibus a accidentibus m. 1 R aocidentibus V1' 28 ad uero V 24 uellit V 25 inoffensam F1 26 et hanc sibi esse E. ) [*]( XXIL HQsr. Pict. pars J. ) [*]( 9 )
130
esse causam probabilem placendi sibi cunctis apostolus docuit; quia utilitatis suae neglegens utilitati se dedisset alienae.

Dissipauit ergo ossa deus hominibus placentium. et ossa non haec corporalia dissipari intellegenda sunt, sed quia spes aeternitatis in ossibus significari solet, ex quo dictum est: hoc nunc os de o-ssibus meis. quod beatus apostolus, quia magnum mysterium est, ad Christum et ad ecclesiam refert. quae ex Adae sui seternitate aeternitatis substantiam mutuatur. quod in domini uulnerato licet corpore confixoque non frangitur. os, inquit, eius non conteretur; quia cum fuerit iniquis ius passionis in carnem, in aeternam tamen diuinitatis et inpassibilem naturam nihil licuit passioni. integram autem et incorruptam spem aeternitatis significari in ossibus etiam illic meminimus, ubi dicitur: custodit deus omnia ossa iustorum, unum ex his non conteretur, quia secundum demonstratam Ezechieli resurrectionem sacramentum eius sub ossium significatione sit reuelatum. ergo ut custodit deus ossa iustorum, ita et hominibus placentium dissipauit, et dissipauit non ita, ut eo, quod essent, carerent, sed ut per contemptum dei tamquam deperdita et abiecta uilescerent.

Id enim sequitur: confusi sunt, quoniam deus spreuit illos. confunditur quisque et pudore dedecoris sui et conparatione honoris alieni. et hinc illud, quod apostolus significat dicens: omnes quidem resurgimus, sed non [*]( 5 Gen. II, 28. 10 Num. IX, 12. 14 Ps. XXXHI, 21. 94 I Cor. 15,51. ) [*]( 1 probilem V1 & placendi (di in ras.) sibi cunctis R placendi cunctis E 2 utilitatis se V dedisset ex disset m. 1 P 8 dissipabit P dã ossa V 5 et hoc R 6 ex ossibus R 7 ministerium r1 O 8 ex aeternitate adae suit V substantia RiP 9 quid V in dõn (o add. m. 2) V in dfio PT 10 hos V1 11 uis passionis V in carne internam tamen P diuinitatem R 14 ubi add. m. 2 V dš V doi minus RPTE 16 ezeceli r hiezechiheli T sub ossibus significatione V 17 releuatum V 18 et dissipauit supr. scr. R et dissipabit P* om. V 19 ut cu quod R 90 uiliscerent 1' 91 idem sequitur V quia deus RE 22 spraeuit eos R et pudore om. V 28 corporatione (xic) ex corparatione m. 2 V illud est quod PTE 24 resurgemus RPTE cf. Sabatier lII, 720. )

131
omnes demutabimur. sed et propheta et confusionem resurrectionis et honorem discernit, itadicens: et resurgent alii quidem in uitam, alii in confusionem aeternam. confundentur ergo, quorum ossa dispersa sunt, quos spreuit deus, quos tamquam indignos, ne conformes essent gloriae suae et resurrectionis, abiecit: resurrecturi adeo, ut confundantur, non demutabuntur uero et ex eo confundentur. haec enim resurrectionis statuta condicio est, et idcirco tamquam ex prarterito pro decreti definitione fit sermo, quia id, ut ita maneat, sit statutum.

Commemoratis uero humanis et insolentiae et iniquitatis impietatibus, ut is, qui titulo praefertur, intellectus in finem possit intellegi. tali propheta spem beatorum finis ipsius adhortatione confirmat dicens: quis dabit ex Sion salutare Israhel? dum auertit dominus captiuitatem plebis suae, exultabit Iacob et laetabitur Israhel. una enim haec spes reliqua fuit humanae infirmitati et fidei, per quam inter tantas praesentis uitae calamitates aeternorum bonorum exspectatione requiesceret. et idcirco certus huius beatitudinis propheta, tamquam ex uasto humanarum miseriarum proclamat profundo, dicens: quis dabit exSion salutare Israhel? namque secundum alium prophetam: ex Sion exiet lex, et uerbum domini ex Hierusalem. hoc uerbum domini caro factum est. haec caro et Sion et Hierusalem est, ciuitas nobis pacis et speculatorium nostrum. hinc salutaris, hinc Iesus. Iesus enim, ut saepe diximus, ipso nomine salutaris est. lex [*]( 2 Dan. XII, 2. 92 Esai. II, 3. ) [*]( 1 inmutabimur Rb confessionem V 3 uitam alii in om. R alii quidem in e alii autem in b 6 deus om. V continues. 7'1 6 et om. r 7 immutabuntur b 8 surrectionis V 9 pro om. R 12 impietatis F1 nt his R in fine RFT 18 spe R 16 istrahel V aduertit R pleuis P1 18 calamitates rx calamitatis m. 1 V exspectatione rerum requieaceret V 19 beatitudins V 20 proclamat de profundo r «. 92 cundil corr. m. 2 V 23 de ierusalem R 24 caro sup. lin. add. . a. 2 V hec uerbum oaro corr. m. 2 V 25 nobis add. m. 2 V nonae PTE nostrum om. V hinc ias enim ut V 26 eat lex — salutaris om. V. ) [*]( y* )

132
autem ex Sion non fuit salutaris, opere quidem uiuificans, sed non iustificans ex fide.

Hic uero exspectatus salutaris et datus est Israhel, sed non carnali illi Israhel. non enim, qui filii carnis, filii deisunt, sed filii promissionis deputantur in semen. testatur et Iohannes, non esse secundum carnem Abrahae filios. cum et filii uiperarum sunt, et potens est deus Abrahae filios de lapidibus excitare. dominus autem ipse docuit, ex fidei operibus proprietatem successionis existere, nec secundum carnis generationem filiorum originem deputari, cum ait: si filii Abraham essetis, opera Abraham faceretis. sed et Daniel presbyteros condemnans ita dicit: non semen Abraham, sed semen Chanaan et non Iuda. Ezechiel quoque increpitis populi iniquitatibus ait: pater tuus C h ananaeus, mater tua Chettaea, radix tua et generatio tua de terra Chanaan. non est ergo Israhel iste ex successione corporea, cui ob infidelitatem origo profanissimi generis deputatur. neque huic data salus est, qui non suscepit oblatam. sed ei, qui auersa captiuitate populus dei factus est.

Captas autem inperitarum gentium mentes et impiissimis uitiis ac religionibus subditas in libertatem fidei et nomen familiae caelestis absoluit. qui enim erant daemonum seruitus, facti sunt dei populus. et quis hic sit captiuitatem auertens de se ipse testatus est. hanc enim non lex, non patriarcha, non propheta, non angelus, non aliqua alia caelestium uel [*]( . 4 Rom. IX, 8. 10 Ioh. VIII, 89. 12 Dan: XIII, 56. 14 Ezech. XVI, 8. ) [*]( 1 sed non iustificans om. V 8 uero om. V exspectatus est salutaria PTE 4 illi um. PT 5 sed fili V deputantur ex demutantur m. 2 V 6 iohanig V 7 estdfis V sexfide V 10 fili V 11 abrabS r abraam T cf. Sabatier III, 430 adn. abrabae RE abraam T habram V abrahae RE 12 danihel RPT praesbyteroa R presbiteroa rT dixit PT 13 cannam V ezechihel R hieczechihel T 14 iniquitatem VI 14 chananeus RPT chanaanens V 16 chettea V chetthea P cet- thaea R cethea T (xertaia LXX Tischend.) generationem Vx 16 channaan V 18 suscipit oblata V 19 uersa V 20 captus enim r enl 22 qui corr. m. 1 R 28 et om. V 24 haec enim P 25 non alia caelestium V. )

133
dominatuum uel potestatum uel thronum ueluirtutum uirtus auertit, sed ille, qui accepto libro in synagoga cum ista legisset: spiritus domini super me, propter quod unxit me praedicare captiuis remissionem et caecis uisionem, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum domini acceptum, fidem et auctorem consummatae significans prophetiae ait: quia hodie inpleta est prophetia haec in auribus uestris. haec igitur populi dei auersa captiuitas est, cum oculi intellegentiae panduntur, cum praefracta peccatis corda in requiem relaxantur, cum annus domini acceptabilis nuntiatur, quo paenitentiae nostrae deo est accepta confessio, cum nihil praeteritorum reputatur ad crimen, cum noua omnia sunt, noua libertas est, noui filii, et aeterna laetitia est.

Exultabit Iacob et laetabitur Israhel: idem namque ipse patriarcha utrumque nomen sortitus ex merito est. nam, quia manu calcem fratris continuisset in partu, Iacob nuncupatus est, subplantaturus deinceps et emendo primogenita et benedictiones occupando. et interpretationis uirtutem Genesis exposuit, Iacob eum, quia subplantator fratris sit, nuncupatum. per agnitionem autem confessi dei tum, cum se ab eo homine, cuius in lucta dominabatur, benedici poposcit — quia deum, aduersum quem generis sui populus secundum futurae passionis sacramentum in lucta carnis inualuit, fidei oculis conspexisset [*]( 8 Luc. IV, 18. 7 Ibid. 21. ) [*]( 1 dominatuum ex dominatium m. 1 V dominatfiu (altertlm u eras.) R potestatuum V thronum R tronuum V thronufl P trhonorum (lie) T cf. Stud. 1886 p. 341 uirtutuum corr. m. 1 V 4 et oaeoia re. oirionem om. R . 5 dimitte corr. m. 2 V in remissione V 6 auotoritatem m 7 significans ex significare tn. 2 V aignifioationis PT cf. Acad. p. 80 profetiae ait ex profetat m. 2 V 8 hoc igitur PTb populus di aduersa r V 9 intellegentia PTe 10 praeferaota corr. m. 1. V praefaota P eit 11 quod totina paenitentiae dõ V aooepta VP aocepta eat E 12 quod nihil V 13 sint PT 16 exultabit enl iacob V 16 idem enim ipse V utrarumque V sortitum V 17 namque quia V fratris oalcem V 18 et timendo V 19 benedictionis V interpraetationis R interpraetati nominis V 21 confessi ex confessio m. 1 V tunc cum V 22 aduersoB VP 24 in lucta carus V. )

134
in corpore — Israhel, quia Israhel deum uidens sit, meruit nominari. et secundum ipsius Genesis prophetiam in Iacob iuniorem populum, qui esset ex gentibus crediturus, significari absolutum est. hic ergo exultabit Iacob et laetabitur Israhel: secundum ecclesiae ordinem hic unus populus duplicis et professionis et honoris; neque enim geminatis sententiis idipsum caelestis sermo significat. sed quia fides prima, qua quis inuocari super se dei nomen precatur, fide anteriorem populum subplantat, cum Iudaeo nec infidelem se optat esse gentilis. hic ergo Iacob est, spe praeoccupatae benedictionis exultans. iam uero ubi baptismo renatus et fide consummatus deum intellegentiae oculis et mente adspexerit, tunc iam laetabitur Israhel, quia iam subplantato seniore deum fide uideat, uisurus ueriore conspectu - secundum illam beatitudinis sponsionem : beati mundi corde. quoniam ipsi deum uidebunt, domini et dei nostri Iesu Christi, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

PSALMUS LIII.

In finem in hymnis. intellectus Dauid, cum ueneruntZiphaei et dixerunt adSaul: nonne ecce Dauid absconsus est apud nos?

Deus, in nomine tuo saluifica me et in uirtute tua iudica me. deus, exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei et reliqua. [*]( 14 Mattb. V, 8. ) [*]( 1 sit add. m. 2 V 2 generis R 4 hoc ergo Pb hoc ė ergo T 5 hic unus est populus E 6 sententi = is R 7 quo quis VRPEfort. cum quis 8 nomen di P praecatur VR pdicatnr P praedicatur T anteriore P 9 cumludaeo neo infidelem se G. de Hartel (cum Iudaeo infideli non se temptaueram) cum iudaeo in fidelS se Rl cum iudeo et infidelem se V cum iudaeo in fidele fidelS se R' cum iudaeo infideli fidelem se PTE cf. de loco corrupto etiam adn. Bened. et supr. cop. 19 optasae gentilis V 10 spes P om. V poccupatae corr. m. 1 P 11 a baptismo T regeneratus m ras. m. 3 R 12 et mentis VPT israel laetabitur PTE om. V quia iam om. V 18 uideat — conspectu om. V 14 mundo RPTE 16 et di ñ V et dei R ifim xpi V 16 amen om. V Explicit psalmus LII incipit psalmus LIII V Finit psalmus LII incipit LHI R Finit trSc. psalmi LII inept LIII P Ezpl. d. ps. LII incip. de LIII T 18 in finem — oris mei om. VPT 19 ad om. R qf. cap. 2 20 absconditus R 21 saluum me fac R. )

135

Sanctus et beatus Dauid non ignarus est, ut propheta, euangelicae doctrinae, et in tempore licet legis hanc corporalem agens uitam, tamen, quantum in se est, apostolici mandati praecepta consummat, testimonio de se dei fidem praestans, cum dictum est: inueni uirum secundum cor meum Dauid, qui Iessae est. non enim inimicos suos bello persequitur neque insidiantibus sibi decertando armis resistit, sed exemplo domini, cuius et nomen et lenitatem praefigurabat, proditus orat, periclitans psallit, patiens odia gratulatur; et ideo secundum domini cor repertus est. quia cum domino duodecim milia legionum angelorum possent in tempore passionis adsistere, tamen ad omne officium humilitatis explendum passioni se et infirmitati ipse permisit, orans tantum et dicens: pater commendo in manus tuas spiritum meum. quo exemplo hic idem, per similitudinem passionum futurae eius passionis propheta, non contradicit, non resistit inimicis, malum pro malo ex praecepto euangelico non reddens, sed dominicae mansuetudinis aemulator, cum tribulatur, cum proditur, cum fugatur, dominum, cuius tantum aduersus impios armis utitur, deprecatur.

Psalmo autem huic ex historia titulus praescribitur; sed ante historiam, quatenus et quando et in quem ea, quae sub historia dicuntur, a nobis sint intellegenda, monstrantur. est enim primum: in finem intellectus illi Dauid. tum deinde sequitur: cum uenerunt Ziphaei et dixerunt ad Saul: nonne ecce Dauid absconsus est apud nos? [*](6 Act. ap. XnI, 92 (cf. I Reg. 13, 14). 13 Lac. XXIII, 46. ) [*]( 1 non ignarus ut profeta R non ignarus eed ut propheta PTE 3 mandati supr. scr. m. 1 R 6 qui Iessae est V qui Iesse est PTe qui filius Iesse eet Rb (TIW TOti 'IeMai). 7 deccrtant V 8 et nomen lenitatem V 9 odia om. V 10 domini om. V reptus est V 11 assistere RT 12 passioni set firmitati ipse permisit V passioni se et infirmitati subesse permisit PTe 18 orans — dicens om. V 15 eius om. V 16 contradixit V 17 euuangelico VR reddens ex reeddens m. 1 V 19 dm̃ ' VT depraecatur VR 20 historiae titulus V titulus ex historia E 21 quatenus — anb hiatoria in marg. inf. add. m. 2 V 28 primus R in fine R 24 Ziphei R aziffei V zyfphei (y in ras. supr. additum) P zjphaei T et om. V ad om. RPT 95 absconditua R est nobiscum RPT. )

136
ergo hoc, quod a Ziphseis Dauid proditur, in finem est intellegendum. per quod ostenduntur ea, quod in praesens tum erga Dauid agebantur, praeformationem in se futuri temporis continere: cum innocens insectatione uexatur, cum propheta contumeliis inluditur, cum deo placens ad mortem requiritur, cum rex inimico suo, ut dominus Herodi atque Pilato, ab his proditur, cum quibus tutus esse debebat. psalmus ergo intellegentise in finem est et in Dauid illo intellectus, in quo finis est legis. et qui Dauid habet claues, aditum intellegentise tum aperiens, cum. quae de se a Dauid sunt prophetata, consummat.

Ipsa autem secundum hebraeam proprietatem interpretatio nominis adfert non exiguum nobis ad intellegendum profectum. Ziphsei namque significantur, quae nobiscum sunt oris aspersiones: hae ab Hebraeis Ziphsei nuncupantur. aspersio autem secundum legem emundatio peccatorum erat, per fidem populum sanguinis aspersione purificans, cuius aspersionis hic idem beatus Dauid ita meminit: asperges me hyssopo, et mundabor, sacramentum futurae ex domini sanguine aspersionis fide interim legis sanguine holocaustomatum repensante. sed hic populus, ut populus Ziphaei, ore potius quam fide aspersus et emundationem aspersionis labiis magis quam corde suscipiens, infidelis in Dauid suum et proditor exstitit, quod antea per prophetam dixerat: populus hic labiis me honorat, cor autem eius longe est a me; ad prodendum Dauid ob id pronus, quia cessante fide cordis omnia per oris fraudulentiam legis sacramenta gessisset. [*]( 17 Ps. L, 9. 23 Esai. XXIX, 13. ) [*]( y 1 azziffeis (zz in ras.) V a zefpheis P in fine VR 2 eo V erga ex ergo m.1 V 8 gerebantur PT generabantur V 7 in fine VR 8 illu T 9 claues id est aditum T 10 a mpr. scr. m.1 R om. V profetata ex profetatum m. 2 V n 11 hebre m V interpraetatio VR 18 zefei V zifphei P aspersiones ex aspersionis R aspersionis ex aspersianis V aspersionis P 14 ea ab V autem . om. PTe 16 per fidem — aspersione add. m. 2 V uoce persona, quam aberratione h. l. finxerat V1, deleta populortl (oexu corr., r i. ras. m. 3) R 17 asperges ex asperge R asperge P hysopo V ysopo PT ysobo ex ysopo R 18 asperaione V 19 fidem FPfides T repensante V repensate ex repen- satae R rep̄sentat P repraesentat Te 20 est et hio populus PT 21 et mundationem R in labiis potius V 28 ante PT 25 ob in V 96 cessisset V. )

137

Dens, in nomine tuo saluifica me et in uirtute tuaiudicame. deus, exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei. secundum demonstratam tituli rationem passio Dauid prophetae dei ac domini nostri Iesu Christi passionis exemplum est. et idcirco oratio quoque eius etiam ad intellegentiam orationis eius, qui uerbum caro factum est, temperatur: ut, qui omnia secundum hominem passus est, idem omnia secundum hominem et loquatur; et quorum infirmitates portauit et peccata suscepit, eorum ad deum deprecetur obsequio. proprietates autem uirtutesque uerborum, etiam inuitis licet et cunctantibus nobis, intellegentiae huius exigunt sensum, ut omnia ex persona eius dici non ambigamus in psalmo. ait enim: deus, in nomine tuo saluifica me. in humilitate corporis unigenitus dei filius sub prophetae sui dictis haec precatur, qui et gloriam, quam ante saecula habuerat, reposcebat. saluificari se in dei nomine rogat, in quo est et nuncupatus et natus, ut se in eo corpore, in quo erat natus, idipsum, quod naturae anteriori suae et generi erat proprium, saluum faceret dei nomen.

Et quia omnis haec ex persona formae seruilis oratio est, cui formae seruili usque ad crucem mortis adsumptae salutem eius nominis, quod dei est, deprecatur, et saluandus ex dei nomine id continuo subiecit: et in uirtute tua iudica me. namque ob meritum humilitatis, quia se exinanisset formam serui accipiens, formam nunc rursum dei consortem in ea, quam [*](i 1 talafica me corr. m. 2 V saluam me fac RPT (LXX σω̃σόν με) 6 et om. T oratio ex ratio m. 2 V 7 factus est V ut quia V inter secandam ei hominem 4-.5 litt. eras. R 8 passus - hominem um. RV* eloquatur R 10 depraecetur VR proprietatis r 11 inuitiis V et um. V 18 eius exigunt V ot omnia ex ut omnia ut m. 2 V ambigamus e tmbigimus (a supr. acr. m. n R ambigimus V 18 ait enim supra ser. m. 1 P saluum me fao RPT 14 sub profeta V 16 eui om. PTe quia gloriam PT 17 est nuncupatus V 18 nat' rnpr. scr. m.3R t anteriori ex anteriore m. 2 V 19 saluum ex salum m. 1 V facere (corr. m. 2) V 90 oratio — seruili in marg. inf. add. m. 2 (quae hoc quoque loco aeruilis scripsit) V 21 mortS crucis T 28 in continuo V 24 forma serui V 25 consorte V in id ea VR (error ex dittographia ortus, cf. Acad. p. 22 et Stud. 1889 p. 322). )

138
adsumpserat, humilitate repetebat, in dei nomen homine ipso, in quo deus nasci oboedierat, saluato. et ut huius nominis, in quo se saluari orabat, honorem non nudae tantum nuncupationis doceret esse, iudicari se in uirtute dei precatur. primum enim ex iudicio est, quod meretur: factus, inquit, oboediens usque ad mortem et mortem crucis. propter quod exaltauit illum deus et donauit illi nomen, quod est super omne nomen: ut ei nomen, quod super omne nomen est, donetur; tum deinde hoc ipsum iudicium sit in uirtute iudicii, quia per uirtutem dei is, qui ex deo homo mortuus fuerat, idem rursus in deum ex homine mortuo resurrexit, secundum illud apostoli: crucifixus ex infirmitate resurrexit ex uirtute et rursum: non enim erubesco euangelium; uirtus enim dei in salutem omni credenti. per iudicii enim uirtutem infirmitas corporalis in dei nomen naturamque saluatur; atque ita ob meritum oboedientiae in salutem nominis dei ex iudicii uirtute prouehitur, ut in eo dei et nomen et uirtus sit. ceterum si ex consuetudine humana sermo iste coepisset, in misericordia potius uel aequitate, quam in uirtute, iudicari propheta se poposcisset. sed uirtutis illic opus fuerat iudicio, ubi dei filio in filium hominis ex partu uirginis nato, rursum ipsi hominis filio per iudicii uirtutem dei filii et nomen redhibendum esset et uirtus.w

Sequitur dehinc: deus exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei. promptum prophetae fuerat dixisse: deus, exaudi me. sed quia ex persona eius [*]( 5 Phil. II, 8 sq. 12 II Cor. 18, 4. 13 Rom. 1, 16. ) [*]( 1 nomS V nomine PT cj. lin. 15 2 obydierat V ut add. m. 2 V 8 se om. V nude tantum nuncupatis VPT 4 dooeret sese V praecatur VR 5 est om. R inquid VRl obaudiens VP 6 & mortem R et mortem sup. lin. am. 2 V mortem autem PT 7 qud R 8 ut eo nomine V 10 homo add. m. 2 V 12 ex infirmitate ex et infirmitate m. 2 V 13 rui-sus V 14 euuangelium VR dei est in RPT salute P ' 16 ob raeritum tuum obidientiae V 17 in salute V 18 et nomen ex nomen m. 2 V humanus V 19 aequitatS P 20 se propheta E et uirtutis R 22 rursus V . 23 fili V redimendum r et uirtus na ex uirtus m. 2 V 25 inaurire uerba Re 26 pereo corr. m. 2. V. )

139
loquitur, qui solus sciret orare, idcirco constans postulatio exaudiendae orationis ostenditur. Paulus beatus neminem hominum, qualiter orare oporteat., scire docet dicens: quod enim, quid oremus, qualiter oporteat, nescimus. non est ergo infirmitatis humanae, exaudiri orationem suam postulare: cum doctor gentium, post constitutam licet iam a domino formam orandi, quid et quatenus oret ignoret. sed eius ista fiducia est, qui solus patrem uidet, qui solus patrem scit, qui solus potest orare pernoctans — secundum euangelium enim dominus pernoctauit orans —, qui per speculum uerborum formam ipsam occultissimi sacramenti sub communibus uerbis, dum oraremus, ostendit. et qui orationem suam poposcit audiri, ut peculiare hocfiduciae suae doceret esse, subiecit: inaurire uerba oris mei. et quisquam hoc humanae fiduciae esse existimabit, ut uerba oris sui uelit audiri? an illa, quibus motus animi nostri et inpetus pronuntiamus, tum cum de ira exardescimus, tum cum de odio obtrectamus, tum cum de dolore querimur, tum cum de adulatione blandimur, tum cum aut pro spe lucri aut de ueritatis pudore mentimur, aut de contumeliae offensione maledicimus ? et quis usquam uitae ita emendatae et patientis ad omnia fuit, ut his humanae demutationis uitiis non esset obnoxius? solus hoc potuit cum fiducia uelle, qui peccatum non fecit. in cuius ore dolus non fuit, qui flagellis dorsum praebuit, maxillas ab alapis non deflexit, sputamentorum contumeliam non exprobrauit et in nullo uoluntatem eius, cuius ad haec uoluntati in omnibus uolens oboediebat, offendit. [*]( 8 Rom. VIII, 26. ) [*]( 1 postulatio postulandee orationis RPT 2 hominem V S orare debeat V quid enim oremus qualiter T 6 lioet etiam a V formam ordinis R 8 eat qui solus potest (del. m. 2) patrem scit qui solus potest orare cet. Trest qui solus patrem uidet qui solus patrem scit potest (potellsT) orare eet. PT 9 euuangelia V 11 dum om. V 18 inaudire (d in ras. a. m 2) V 14 mei m ms. R et quisquam — sui supr. scr. m. 3 R humane VP 15 uellit V 16 impetas (m ex n m. 3) R pronunciamus RT tum cum di ira ex tum di ira m.2 V 17 quaerimur VR quirimue PT 18 de adolatione ex de adulatione R* adulatione V 19 de ueritatis ex debito ueritatis m. 2 r aut cum de contumelia V 20 usqua (us sup. [in. a m. 2) V umquam P unquam T uitae ita ex uitata (posterius ta in ras.) corr. in. 3 R 24 deflectit P 25 uoluntate V ad hoc PT 26 obydiebat V. )
140