Tractatus super psalmos

Spes in misericordia dei in saeculum et in saeculum saeculi est. non enim ipsa illa iustitiae opera sufficient ad perfectae beatitudinis meritum, nisi misericordia dei etiam in hac iustitiae uoluntate humanarum demutationum et motuum uitia non reputet. hinc illud prophetae dictum est: melior [*]( 6 I. Petro 2, 5. 7 I. Tim. 8, 15. 96 Pa. LXII, 4. ) [*]( 1 ad fidem euuangelicam inserendus ex ad fidem euuangelicam fide inserendus m. 2 V 8 fidei P propria I radicis ex radie m. 2 V 5 eclesia V aecclesia T et omnis V 8 te oporteat PTE dei om. R diueraari ex deuersari m. 2 P conuersari RE 9 sq. sic T, cf. praeter tezt. graec. Ps. LXIV, cap. 6; CXXXII, cap. 2; in VRPE h. I. uerba colnmna et firmamentum ueritatis noto errore in falsum locum ante quae est inrepscrunt 10 domo dei P & ex parte eras. R 11 propriae VR i proprie Pe sed. qf. supr. 3 15 qUID sciat R quin sciat VP qn sciat T cf. Acad. 23 abraae T 18 ad id T 19 in saeoulo PT (Wr rdr αἰω̃να LXX) quia tu feoisti E 510 ante conspeotu R 22 et in saeculum add. m. 2 V om. R 96 humanorum V 86 melior est miserioordia PE. ) [*]( 8* )

Et quis hic sit, qui fecit ista, demonstrat dicens: et exspectabo nomen tuum, quoniam bonum est in conspectu sanctorum tuorum. exspectabit ergo dei nomen, cui confitetur, per quem facta sunt omnia: unus enim deus pater, ex quo omnia, et nos in ipso: et unus dominus noster Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. huius ergo nomen exspectat, Iesum - scilicet uidere, id est saluatorem suum nosse, angelo dicente: et cognominabis nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Christum conspicere, ut per professionem generosae . familiae sit christianus, exspectat. bonum autem hoc nomen est, quod archangeli atque angeli adorant, quod daemones tremunt et ferre non possunt, quod ad salutem homines adsumunt; quia scriptum est: et omnis qui inuocauerit nomen eius, hicsaluuserit exspectat autem non occulte, non trepidus, non solus, sed in conspectu sanctorum eius, fide scilicet libera testimonium exspectationis suae uel sub sanctorum caelestium conscientia non recusans, uel prophetiae exemplo sanctis omnibus, qui in terra sunt, in se ipso praebens exspectationis exemplum. [*]( 8 I Cor. 8, 6. 12 Matth. I, 91 18 Rom. X, 18. ) [*]( 1 qui V 3 dm̃ VPT 8 nulli alium R confitendam ex confitendo m. 2 V 4 misericordiam saeoulum saeculi VRPT cf. adn. Bened. 6 in conspectu ex in coMpectum m. 1 V 7 expectauit R 8 per que ex per fe que m.1 V omnia Paulus unus P omnia, ut ait Paulus: unus E dff sup. lin. a m. 2 V 10 ih̃s ex ih̃m m. 2 V 11 in ipaum V 14 a peooatia eorum ex pecoatii eorum m. 2 V a peoeatia PTb 16 aroangeli adque angeli Y angeli atque archangeli E 17 demonea VR 18 homines ex hominis R hominie VP 20 occultae R 21 scilioet. licet libera V 22 aub (ub in ras.) R om. V 28 profetae V prophetae Pe omnibus ex omniabus m. 1 V Explicit psalmus LI incipit psalmus LII V Finit pealmua LI incipit LII R Finit psalA LI incipit pealmus LII P Expl. de psalmo LI inoip. de LII T. )

Praesens psalmus tertio decimo psalmo paene conueniens est, sed habet in hac ipsa uerborum similitudine non exiguum intellegentiae discrimen. primum uirtute inscriptionis ipsius. nam tertius decimus ita inscribitur: in finem illius Dauid quo titulo id significatur, psalmum illum a Dauid prophetatum fuisse; hicuero: in finem proMaeleth intellectus illi Dauid. ubi enim est: in finem intellectus, adhortationis et admonitionis est significatio, qua iubemur secundum finis cognitionem intellegentiae nostrae admouere iudicium: ut ea in psalmo denuntiari intellegamus, quae consummabuntur in fine, secundum illud apostoli: dehinc finis, cum tradiderit regnum deo patri; cum euacuauerit omnem principatum et potestatem et uirtutem, tunc et ipse subicietur subicienti sibi omnia. nouissima autem inimica euacuabitur mors. hic ergo finis est, qui intellegitur in psalmo. illud autem, quod illi Dauid psalmus inscribitur, ostenditur omnis de Christo, qui Dauid uerus est, prophetari: quia ubi illius inscribitur, ibi eum, qui dixerit, significat; ubi uero illi est, ibi eum, ad quem dicatur, ostendit.

Dixit insipiens in corde suo: non est deus. uitii est humani, pudenda eloquia uerbis oris non audere [*](15 I Cor. 15, 24 sqq. ) [*]( 2 pro Meleth V pro Melech R pro Abimeleo P intellectum danid V 5 paenae V penae P 6 similitudinem V 7 uirtutem PTe insoribtionis V 8 filio Dauid Vr 9 profetatum VR 10 huic V in fine V Melaeth R Meleth V Abimelech PTc Amalech r (μαελέϑ LXX ed. TiscAtmdorf IJ, 63) intellectus ex aintellectus m. 2 V illi Dauid — intellectus om. PT 11 in fine V 12 quia iubemur V 18 et ea V 14 denunciari RTe in finem Pe 16 euacuauerit (er mpr. scr.) R euacuabit Ve (ϰαταϱγήση̩ Nou. Test. Vat. Tisckendorf p. 1475) 17 et uirtutem om. V 18 subicitur P 19 hic (o in rcu. 1) R intellegetur V 1 22 ub (corr. m. 1) V qui om. V 25 uitii (ii ex u m. 3) est humani Re uitii humani est VPT eloqui V auderi V. )

Causam uero huius stultissimi in corde eloquii ostendit dicens: corrupti sunt et abominabiles facti sunt in iniquitatibus. inicum est, quidquid extra legem est. et legem dei excedentes primum corruptioni subditi sunt, dehinc abominationi: quia iniquitas corruptionem adferat, corruptio autem abominationem meretur. cum enim quis transgredietur dei legem, tum deum negabit: et deum negare corruptio est. dominus enim noster ad depellendam corruptionem uerbum caro factum est. oportet enim, secundum apostolum, corruptionem uestiri incorruptione. sed qui inicus est et qui uerbum deum carnem factum esse non credit et, quia deus non sit, loquetur in corde, corruptus et abominabilis permanebit. tertius [*]( 11 EsaL 29, 13. 22 I Cor. 15, 68. ) [*]( 1 interiori V nrguente R 2 eliqui V doloris V 3 cogitare PE 5 nellit V uelit PTe sicut est V 6 arguetur T 7 ueri ex uerita corr. m. 2 V 8 cogitat P oblectatio ex oblectatione m. 2 V uitiorum — id tamen in marg. inf. add. m. 2 V 10 eloquimur VPTu ex (x in ras.) R 12 honorat ex honorate m. 1 V 14 causa V eloquii ex aeloquii R eloquii ex eloqui m. 2 V 15 adhominabiles R in iniquitatibus R (if. LXX ed. Tischendorf b ἀνομίαις) in iniquitatibus suis VPTE 16 iniqu R iniquum PT quicquid RPT 17 legem ex lege m. 2 V excidentes P 18 affer = t P affert TE 19 abominationS (ne supr. scr.) R transgreditur R 22 corruptione V 23 uestiri ex ueati (esti t. row.) m. 3 R incorruptionem VPT et qui PT est om. PT 24 et qui i quia T 28 loquetur R loquitur PT. )

Consequitur deinde haec querella: non est, qui faciat bonitatem. uersum hunc, quia inferius etiam cum accessione subiectus est, suo loco tractabimus. qui tamen nunc oportune et conpetenter adiectus est, corruptis omnibus et abominatis neminem in operibus repertum esse bonitatis: quia, cum loqui, quae bona sunt, aliquando soleamus, factis tamen ipsis difficile, quae bona sunt, exsequimur.

Ac ne indiligens dei erga homines uoluntas esse existimaretur, adiecit: dominus de caelo prospexit super filios hominum, ut uideret, si est intellegens aut requirens deum. prospectio domini de caelo frequens fuisse cognoscitur, quotiensque peccatis humani generis commotus salutis nostrae causa aut Noe ante diluuium eligit, aut Abraham iustificat per fidem, aut Isaac sponsionis suae promittit heredem, aut in Iacob posterioris populi primogenita praefigurat, aut Moysen prophetam et ducem praeficit et latorem legis instituit, aut dum. prophetas in omni tempore legis inspirat. per has igitur uirtutis suae et istius modi efficientias ad filios hominum prospexit, ut uideret, si quis esset intellegens et requirens deum. [*]( 1 pro eo quod est T 2 iniquitate (om. in) P in iniquitate — facti sunt om. V 3 sensus (us sup. lin. a m. 2) V 4 sunt placita ex eunt placita sunt m. 2 V 6 quaerella VRl quEierela PR* 7 Pl post bonitatem add.: non e usque ad unum, in T inter bonitatem et ueraum linea uacua uersum ex uerum P 8 quia PT oportune VPT oportunae R 9 corrupti eunt omnibus V 11 solemus V ipsis ex ipaiua m. 2 V 13 ac ne hinc diligena R ac ne indi = = gens (li eras.) P 14 adiecit dicene PE 16 ut uideret om. PT super filios — uideret om. R (h. I. Vr, qui omnia praebent, etiam textu LXX Tisch. conprobantur) aut om. PT 17 quotiensque V quotiensq R quotiens PTE (q/7. quae e dixi Acad. p. 29) 18 enoch ante dilubium V eligit (sed e denuo eras.) R elegit V 19 isac V sponsioni suae promitti V 20 potioris populi Vr primogtenita R 21 praefecit V 22 in R dQ postea eras. profetas re VP 98 ex istius modi V istius modi PTE 24 & quirens R exquirens paT et exquirens P*e. )

Non est autem facile illud, ob quod deus prospicere dignatur, ut uideat: magnumque est illud, quod tam studiose, an in aliquo reperiri possit, inspicitur. prospicit enim e caelo deus, ut uideat, an se quisquam hominum intellegenter exquirat quotum enim quemque hominum inuenies, qui secundum perfectam intellegentiam deum uelit exquirere V qui primum causas creaturarum et dehinc constitutionem humani generis pertractans per rationem intellegentiae auctorem ac parentem tantae uniuersitatis exquirat? dehinc cur mundus, cur homines, cur saeculi tempora; cur patriarcha electus, cur lex constituta, cur propheta praemissus et in quem profectum causarum omnium origo constiterit? tum praeterea. quem uirtutes caelorum et angelorum ministeria et archangelorum potestates et diaboli regnum et sancti spiritus donum et deus ex deo unigenitus dei filius profectum nobis ex tam uariis officiorum generibus inpertiant hunc ergo exquirentem se per intellegentiam uirum deus uidere prospectat.

Est enim intellegentiae non exiguum meritum, Salomone dicente: intellegentia enim bona omnibus, qui inueniunt eam; et rursum per alium prophetam: o Israhel, quid deus requirit a te nisi facere iudicium et intellegere iustitiam? proprium enim intellegentia humanae rationis officium est; et idcirco nobis natura animae spiritalis inserta est, ut per eam ad intellegentiae sensum, qui solus rationis est particeps, tenderemus. sed obruti uitiis et per oblectament-a corporis natura corporeae grauitatis oppressi declinamus nos a studio intellegentis exquisitionis. [*]( 19 cf. Prov. ill, 13; VIII, 86. 20 Deut. X, 12., ) [*]( t non est autem ex non est dg autem m. 2 V 2 illud est VPTE 3 repperiri VRP ppospexit T 4 intellegentes V 6 inueniens P 6 uelit ex uellit R nellet V 9 in ,R quinquies qur ex cur m. 1 10 patriarcha ex patriarchae m. 2 V 12 origo omnium (sed signo transmutationis a m. 1 addilO) R quae V 13 minieteria — archangelorum om. V 16 sep intellegentiam R uerum P ueri T 17 uidere ex aidero m. 2 V 18 solomon V 21 requirit ex requiret m. 2 V exquirit PT exquiret R (αἰτει̃ται LXX) a te ex a te dš m. 2 Y 22 intellegentiae VPT 28 naturae V 26 obpresei V 27 ab T intellegentes V. )

Declinamus autem, posteaquam esse inutiles coepimus; id enim propheticus sermo significat: omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt non cum declinant, inutiles fiunt; sed cum inutiles coeperint esse, declinant. et uirtutem dicti facile est ex consuetudine humanae demutationis intellegi. namque cum ex bonis esse mali coeperimus et ex prudentum familiaritate et publicae famae honestate per uitia nos et dedecora secreuerimus, effecti per id inutiles, tum omnes probabilium uirorum declinamus occursus, sectantes deuia, et praesentiam bonorum conscientiae nostrae pudore uitamus. denique Adam per peccatum inutilis factus tum dei declinauit aduentum; uiuens aliquandiu innocens et per mandatorum obseruantiam utilis familiarem sibi occursum antea dei, simul atque inutilis coepit esse, refugit.

Non repertis autem deum intellegenter exquirentibus et omnibus, simul atque inutiles facti sunt, declinantibus ex adfectus dolore iteratur querella dicentis: non est, qui faciat bonitatem, non est usque ad unum. grauis dei professio est et indissolubile super humana uitia iudicium, cum bonitatem usque ad unum nemo facit. et quaeretur post haec, quomodo Abel placuerit, Seth probatus sit, Enoch translatus sit, Noe reseruatus sit, Melchisedech sanctificatus sit, Abraham electus [*]( 1 ease ex esset m. 2 V coeperimul V 3 simul lnutiles tn. 1R 4 fiunt q: sed cum inutiles add. m. 2 V 6 namquae V nam P nanque T 8 id sup. lin. VP tum ex tum tum m. 2 V 9 occursus ex ocoursu m. 2 V praesentia V 11 Adam sup. lin. a m. 2 V tum om. V 12 obseruantiam ex obseruantia m. 2 V 13 sibi utilis R dl supr. scr. m. 1 R caadque V ≡≡ q (at eras. cu supr. scr. m. n R 14esse coepit PT 16 dIñ ex dfi esse m. 2 V dm̃ post exquirentib. transpos. PT 16 faotis df deolinantibus (& i. ras. 1) R facti ^ declinantib: P 17 quaerellae V quaerella R dicentis ex dicentes R 18 bonum RPT 19 indissolubile ex indissolubili m. 2 V super uitia humana V 20 et sup. lin. a m. 2 V quaeretur ex quaeritur m. 2 V quaeritur PTe 21 placuerit et probatus sit PT turba Isaac heres sit in VPT iam. h. I, post probatus sit leguntur, sed V ear/em infra post Abraham electus sit reptlit, ubi etiam in r inueniuntur ac suum locum habent; in Rpost Noe reseruatus sit inrepserunt, cf. quae de eius modi rebus dixi Acad. p. 34 Enoch- Abraham electus sit om. PT. )

Ac primum, ne etiam in hos, quos superius commemorauimus, iudicio dei probatissimos uiros, cadere tamquam generalis huius sententiae professionem existimemus, superiorum dictorum sensus obsistit. omnis etenim de stultis et corruptis et abominabilibus coeptus est sermo; et deo prospiciente de eaelo, ut uideret, si quis intellegenter exquirens esset, omnibus, postquam inutiles esse coeperant, declinantibus nemo repertus est bonitatem faciens usque ad unum, id est ex illis, qui et stulti et corrupti et abominabiles et, postquam inutiles facti sunt, declinantes esse coepissent: sententia in eos diuini iudicii congruente, a quibus coepit et sermo. id autem, quod ait usque ad unum, non unum excepit ex omnibus; sed omnibus inutilibus et declinantibus, cum usque ad unum bonitatem nemo facit, ne unum quidem secreuit ex omnibus. non enim ait: praeter unum, sed usque unum; et in eo, quod praeter unum est, exceptio significatur unius: in eo uero, quod usque ad unum est, uniuersitas generalis per prospicientis e caelo scientis diligentiam sub quodam speciali et personali numero continetur.

Quamquam uero eam esse infirmitatem humanae naturae meminerimus, ut ex conparatione diuinae bonitatis bonus nemo sit, sed inconparabilis illa diuinitatis exceptio non interclusit bonitatis officium, ut secundum conparationem humanam inter [*](5 Matth. XII, 85. 6 Matth. XXV, 21. ) [*]( 3 propheta spiritalis (om. lint) PT caeli V 4 sint ex sunt m. 1 R uero om. V 5illuddictumquomodo V intellegitur PTe bonoom. V 6serbe V 7 aliqui VT (in T a eras.) 9 ne om. V 12 enim V 14 omnibus ex omnibusq R 15 coeperant ex coeperunt m. 2 V 17 et postquam inutile. om. V 19 congrui R et om. R 20 sed omnibus om. T 29 sed ne PT 23 usque ad unum T E 24 est om. V 25 proapicienti PT a caelo V scientem VPl1 26 diligentia R 30 officium bonitatis V. )

Bonus autem solus per naturam indemutabilem suam semper deus non praedurus huius demutationis nostrae arbiter fuit, indulgentiam infirmitati nostrae, qua non semper boni permanemus, ex merito uoluntatis inpertiens, qua bonos nos esse delectat: magisque his, quae uellemus, propitiatus est quam his, quae non possemus. iratus est. namque cum Moysi. fideli utique amico suo, et quem in deum pharaoni constituerat, dixisset: quia non glorificasti me in aquae contradictione, ascende in montem et morere, hunc sibi postea, [*]( 87 Deut. XXXII, 49. ) [*]( 1 nemo sit E bonitaa ex bonitatis m. 2 V 2 ea om. RPT eat ea e 4 demutatione V ó natura ex matura m. 2 V fiat VP 8 damno mouemur dam sup. lin. a m. 2 V 9 dum amore — efferimur om. V 11 infirmea V 12 et sup. lin. a m. 2 V 18 ea VP 15 vel uoluntate — possumus supr. add. m. 2 V 16 hoc om. P 18 demutatione P obnoxii PTo. 19 nos sup. lin. a m. 2 V 21 praedurus ex praeduroe m. 2 V 99 boni om. V 23 qua bono esse V 24 uelimas PT 25 possumus PT utiquae iam amioo suo V1 26 faraoni VRP 27 in aquae contradiotione R in aqua contradictione P in aquis contradiotioniB B. )