Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Intercessio diapsalmse, etsi non personam, sensum tamen innouauit. nam post prsenuntiatam Doec damnationem, ad quem tamquam ad praesentem fuit sermo, nunc ad alterius expositionis [*]( 3 Deut. XXXIIT, 6. 4 Gen. XVII, 18. 6 I Thess. 4, 16. ) [*]( 1 Abraam T Abrahae ex Abraha m. 2 V Isac V 3 Ruben ex Rubet m. 2 V 4 Ismahel RT apostolis ita V apoetoli ita PT 7 obuiam xpo VPT obuiam domino RK in aera ex in uera m. 2 V 12 adimit (it a m. 1 sup. lin.) V adimit PTb decernendo ex demendi V 13 in eos tantum in quos decreta legitima est P in eos tantum est in quos decreta legitima est T 17 mutabilis sit 1>1' lege uiuendi om. PTb constituta P 18 uita legis a uitae legem e legem uiuendi T cf. adn. Bened. 20 fidi PT fuerant ex fuerunt m. 2V fuerint PT 21 hac V post dicat 6 uel 7 litt. eras. T 22 se supr. scr. P 28 qui ex que m. 2 r 24 esBe sed ex essed m. 2 V 27 ad ante alterius om. P. )

111
significationem se rettulit propheta : u ide bun t iusti et timebunt et rident super eum et dicent: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum, sed serauit in multitudine diuitiarum suarum et praeualuit in uanitate sua. destructo Doec in finem et euulso de tabernaculo atque emigrato et de terra uiuentium eradicato sancti quique necesse est metuant: cum uideant tot tantisque diuinae misericordise auxiliis populum adiutum atque usum post ingentem illam et ultra humanas opes gloriosi regni dignitatem maximum de se atque ultimum humanae calamitatis exemplum praebuisse. qui enim memoria recenseat antiquas gloriae eius et innumeras beatitudines, quas superius pro parte memorauimus, cum post Aegypti funera itineri eorum diuisum mare cessit, cum ardorem diei nubis columna inumbrauit, cum noctis tenebras ignis columna discussit, cum cibum caelum per angelos praebuit, cum fontem petra fluxit. cum Iordanes refluxit, cum ciuitas magna ad solum areae testamenti circuitum concidit, cum sol de cursu suo inhibitus diem distulit, et diuinae legis ordo ex illo elementorum indefesso inperturbatoque motu ad belli moram restitit: post illam deinde diuinae maiestatis et conspectus et auditus familiaritatem consumptos eos bellis, fame emortuos et antea mortuorum cadaueribus ad mortem famis pastos, reliquos deinde in seruitutem redactos exules ubique, ubique esse degeneres, nusquam cognitos, semper nouos et demutatione incolatus semper ignobiles, semper alienos? iam si spiritales quis oculos [*]( 1 retulit RP7' profeta R profetia P profetiae V 2 pont timebunt 4—5 litt. eras. R ridebunt. TE tf. Neite Fnrmenl. II, 427 3 sed sup. fin. a m. 2 V 6 adque VR de terra uiuetium ex de terra emijfrantium uiuetium T 7 cum uideant om. PT 8 adiutum adque adsumptum r et ingentem illam extra humanas T 9 ac ultimum E 10 quia E cf. Hartel Ennod. Ind. p. 701, Petschenig Viet. Vit. p. 16M 12 Aegipti R 14 nubis colomna 1' nubes columna P columna nubis a 16 Iordanis r (ubi cum Iordanis refluxit sup. lin. am. 2) PTE maxima VPT 17 cirouitu P inhibitua diem om. V 19 ad belli mora P restitit. a reetititit m. 2 I * post illa R 21 bellis ex helli R famemortuoa R et ante PT 22 ad moram famis Tb 23 ad seruitutem redaotos •w degeneret nusquam cognitos semper ignobiles (esse — eognitos sup. lin. a m. 2) V 24 et demutatione incolatis (sir) semper ignobiles sup. lin. n m. 2 V 25 si mp. lin. a m. 2 T spiritales ex spiritalis R. )
112
erigat, de quibus dominus ait: eleuate oculos uestros uidete regiones, quia albae sunt ad messem, tum sciat auulsos esse ex consortio corporis dei, ex illo beatitudinis regno, ex illo resurrectionis honore et esse sine dei spiritu, sine intellegentia prophetise constitutosque gehennae pabulum. quos inmortalis uermis exesurus sit et inextinguibilis ignis crematurus, quorum sciat legislationem, quorum testamenta, quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia deus. quanto ergo has demutationes eorum et praesentes et aeternas calamitates sancti quique metu contuebuntur, quia punitorum contemplatio sit terribilis exemplo? uidebunt ergo iusti et timebunt, nihil non sibi metuendum in tanta horum calamitate intellegentes. sed quia iusti sunt, licet timeant de exemplo, tamen de fructu propriae iustitiae gaudebunt. ridebunt enim super eum: ridentes igitur et timentes. quia deo subditi sunt, punitorum seueritate terribili. temperat ergo metum risus, dum et metus de exemplo et risus ex merito est. moderatur autem rursum metus risum, dum ita gaudebunt in bonis, ne desit terror exempli: quia impise et diffidentis de se conscientiae est, timere sine gaudio et insolentis naturse est, sine timore gaudere.

Sed qui timentes ridebunt, id quoque adicient ad hunc moderatum in timore risum, ut dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum. stultitise impietatis extremae est, non intellegere sub deo et ex deo uiuere, sed in [*]( 1 Ioh. IV, 85. ) [*]( 2 quam albae ex qua albae m. 2 V ad messes PT cum VRPT 8 et ex illo PT 4 esse sine (om. et) V et esse se sine P 6 exaesurus V ex = surus P 7 sciat — quorum sup. lin. a m. 2 r 9 damnationes VPTE et prae- P sentes et aeternas calamitates scripsi cf. Abh. IV,61 et praesentis et aeterna calamitates R1 et praesentes et aeternae calamitates r et praesentis et aeternae calamitatis R2PТE 11 est terribilis PT sit hoc terribilis RIb post terribilis 1 Utt. et post exemplo 2 litt. eras R 12 non nihil T in om. PTb 13 intellegentes ex intellegendus m. 2 V 14 timeant ex timeme m. 2 T' tafli & de fructu (& supr. scr. m. 3) R 16 igitur om. PT 19 exempli ex exemplo m. 1 R inpie V impie P 20 insolentis ex insolentes 11 22 sed quia PT adicient ex adsicient m. 2 V 23 in timorem V 24 stultitiae adque VR si ultimae atque P ultimae atque 7 25 se sub PTE. )

113
his, quse gerit et expectat, sua magis uelle confidere potestate, eam, si quid illud in se sit, ex deo sit. ad deum itaque spes omnis nostra sit et confessio omnis in deo sit exemplo prophetse dicentis: domine, adiutor meus et redemptor meus et rursum: leuaui oculos meos in montes, unde ueniet adiutorium mihi. auxilium meum a domino, qui fecit caelum et terram. metuamus itaque semper, ne quando nos aeternus ille ignis urat et uermis inmortalis absumat, cum audiamus quid iusti timentes ridentesque dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum, sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum.

Diuites quosdam insolentes esse praestat opulentia, et maxime timorem dei diuitiarum fiducia inanis auertit: stulti, non intellegentes hoc se magis religiosos oportere esse, quod . diuites sunt, quia gratiam referre largitori bonorum sibi desiderabilium conueniat, et hoc magis inexcusabilis sit auaritise reatus, quia auaritise necessitatem non excuset opulentia. iam uero quam infelix fiducia est rei inanis: deum contemnere habendo aurum, quasi aurum non ex dei sit creaturis, aut aliquis per id iudicio sanae mentis beatae uita adquirat profectum, quod sibi aurum iaceat suffossum, et hinc fiat non generalis animae et corporis homo aliusque possit esse, quam natus est, ant cum uita excedat, auro suo sit usurus inmorte! utetur plane, si eo recte utetur in uita, si esurientem pane suo aluerit, si nudum ueste sua texerit, aut aegrum sumptu suo refouerit, [*]( 4 Ps. XVill, 15. 6 Ps. CXX, 1 sq. ) [*](i 1 post gerit P* supr. scr. q s expectat ex expetat m. 1 R uelle supr. scr. F* nelit (el ex corr.) R uelit VP'T 8 in dm̃ R 8 exurat E uennis ex uernis m. 2 V 9 adsumat V quid om. V timentea ez timent m. 2 Y 11 in multitudinem V std. cf. supr. p. 111,4 12 eise om. PTe opolentia V 14 religiosos (o in rcu.) R ante quod supr. scr. putant at. 3 R 16 bonoru ex busnoru m. 1 V 16 et ob hoc (ob supr. scr. m. 2) P inexcosabilis ex inexeusabile P inexcusabilis ex inexousabis V auaritiae ait E 18 contepnere R 20 aliquis scripsi aliquid R aliquem VPTB cf. Abk. IV, 62 sane P profectum ex praefeotum m. 2 V 11 subfossum R 92 aliusquae ex aliusque m. 2 V 28 exoidat PT otetur ex utatur m. 1 P utatur V utitur e 24 in nitam V abuerit ex *luerit WI. 1 V 85 fouerit V. ) [*]( -XXII. Hilar. Pict pars I. ) [*]( 8 )

114
aut captiuum libertati suae redemerit, haec sunt plane ambitiosse apud deum humani thensauri legationes, haec potentia deprecandorum criminum et uera suffragia. sic auro demutabimur, ut er terrenis caelestes et ex mortalibus simus aeterni, haec infidelis illa populus non cogitans et dei mandata contemnens putansque se per legem, quae futurorum bonorum umbra eat, esse diuitem, adeptis diuitiis male usus, ex uiuentium terra et tabernaculo eradicatus et emigratus, auulsus est: praepotentem se in uanitatibus credens, in regni scilicet sui gloria, in templi auro, in mandatis hominum, secundum prophetam dicentem: sine causa colunt me, docentes doctrinas et praecepta hominum, dei lege contumeliosa humanae consuetudinis obseruatione mutata.

Propheta autem, quem necesse est iustum esse intellegi, aliter de se fiducia spei suse loquitur: ego autem, sicut . oliua fructifera in domo dei, speraui in misericordia dei in aeternum et in sseculum saeculi. differt quidem tempore aetas hominum, sed prophetise spiritus idem est. propheta manere se in domo dei sicut oliuam fructiferam dicit, arborem semper uirentem et fructus optimi feracem. apostolus huic olese, prsefractis ob infidelitatem ramis eius, fideles gentes ex ignobili oleastro esse insitas praedicat, ut contra naturam generis naturam radicis acciperent. sed propheta, in lege licet manens, euangelicus tamen propheta simul et in lege et in euangeliis cum fructu suo in domo dei esse persistit: non perfringendus in ramis, non relinquendus in truncum, non inutilis iam ipse inserendo sibi praebendus oleastro, nec radicis suae uirtutem arbori transfusurus aliense, sed totus integer, ut [*]( 11 Esai. XXIX, 18. Matth. XV, 9. 21 Rom. XI, 17. ) [*]( 1 reddiderit ex redemerit m. «V R (b) hae PTE planae V plane R 2 -potentia (po et e ex corr.) R 8 depraecandorum V demutabitur V 6 haec excorr. V 6 quae ex q. rn. 2 V 7 et adeptis VPTE 9 gloria ex gloriae m. 2 V 11 ducentes om. T & pcepta supr. scr. P et mandata T 12 di lege V dei lege ex dei lege R diligentes PTa 14 profeta VRP autem om. PT 15 loquitur ex loquimur P 18 ide est V idem (om. est, sed m in ras.) R 22 ex nobili P 28 acciperent ex acceperint nu 1 R in lege scilicet R 24 euuangelicus VR tamen et propheta E 26 in truncusm corr. m. 1 V in trunco PT 27 instrendo V se inserendo PTm )

115
est fidei apostolicse praedicator; non ex gentibus radici legis ad fidem euangelicam inserendus, sed etiam in gentium euangelica fide propriae radicis suae ramorumque uirtute totus ipse ex legis pingui conscientia fructuosus. est autem dei domus secundum apostolum Petrum ecclesia et omnes fidei euangelicae sectatores, sicut ait: sedificanmini domus spiritalis, regnum sacerdotale. et Paulus: ut scias, quemadmodum oporteat in domo dei deuersari, quae est ecclesia dei uiuentis, columna et firmamentum ueritatis. in hac igitur dei domo iustus et sanctus propheta, tamquam fructifera oliua consistens, propria sua usus fructuosa pinguique radice sperauit in misericordia dei; non ad tempus, non in huius corporalis tantum uitae breui saeculo, sed in saeculum saeculi. extendit enim spes suas ad infinitam perennitatis aetat.em nec concluditur mortis occasu, cum sciat sibi in Abrahae sinibus exemplo pauperis Lazari esse uiuendum, sciat quoque gloriosae resurrectionis demutatione coaeternum se et conformem deo esse mansurum, mansurum autem ob id, quod sequitur: confitebor tibi, domine, in saeculum, quia fecisti: et expectabo nomen tuum, quoniam bonum ante conspectum sanctorum tuorum.

Spes in misericordia dei in saeculum et in saeculum saeculi est. non enim ipsa illa iustitiae opera sufficient ad perfectae beatitudinis meritum, nisi misericordia dei etiam in hac iustitiae uoluntate humanarum demutationum et motuum uitia non reputet. hinc illud prophetae dictum est: melior [*]( 6 I. Petro 2, 5. 7 I. Tim. 8, 15. 96 Pa. LXII, 4. ) [*]( 1 ad fidem euuangelicam inserendus ex ad fidem euuangelicam fide inserendus m. 2 V 8 fidei P propria I radicis ex radie m. 2 V 5 eclesia V aecclesia T et omnis V 8 te oporteat PTE dei om. R diueraari ex deuersari m. 2 P conuersari RE 9 sq. sic T, cf. praeter tezt. graec. Ps. LXIV, cap. 6; CXXXII, cap. 2; in VRPE h. I. uerba colnmna et firmamentum ueritatis noto errore in falsum locum ante quae est inrepscrunt 10 domo dei P & ex parte eras. R 11 propriae VR i proprie Pe sed. qf. supr. 3 15 qUID sciat R quin sciat VP qn sciat T cf. Acad. 23 abraae T 18 ad id T 19 in saeoulo PT (Wr rdr αἰω̃να LXX) quia tu feoisti E 510 ante conspeotu R 22 et in saeculum add. m. 2 V om. R 96 humanorum V 86 melior est miserioordia PE. ) [*]( 8* )

116
misericordia tua super uitam: quia, quamuis probabilis per iustitiae operationem uita iustorum sit, tamen per misericordiam dei plus meriti consequetur. ex hac enim uita in uitam proficiet aeternam; et operationem iustitiae in tantum dei misericordia muneratur, ut, miserans iustitisae uoluntatem, aeternitatis quoque suae iustum quemque tribuat esse participem. idcirco in saeculum et in saeculum saeculi misericordia? spes est: sed confessio tantum in saeculum um, non etiam in saeculum saeculi. non enim confessio peccatorum nisi in huius saeculi tempore est, dum uoluntati suae unusquisque permissus est et per uitae licentiam habet confessionis arbitrium. decedentes namque de uita simul et iure decedimus uoluntatis. tune enim ex merito praeteritae uoluntatis lex iam constituta . aut quietis aut poenae excedentium ex corpore suscipit uoluntatem. cuius temporis non iam liberam, sed necessariam uoluntatem ostendit propheta, cum dicit: non est mihi in diebus illis uoluntas. cessante enim uoluntatis libertate etiam uoluntatis, si qua erit, cessabit effectus. transire namque ad . Abraham uolens diues chao medio non sinitur, cum tamen per libertatem uoluntatis in Abrahae sinibus esse potuisset. interclusa est ergo libertas uoluntatis, quia confessio nulla est mortuis, secundum id, quod dictum est: in inferno autem quis confitebitur tibi? sperans ergo propheta misericordiam in saeculum et in saeculum saeculi confitetur tantum in saeculo: temporaria confessionis officia saeculi tempore gerens, spem uero aeternam saeculorum aeternitate protendens. [*]( 16 cf. EcclesiaBtes XII, 1. 22 Ps. VI, 6. ) [*]( .1 aup supra scr. m. 1 R uitam ex uita m. 2 V 4 proficit E 5 misericordia dei E meiserans V 6 quoque ex quoquae m. 2 V quemq (q in ras. a m. 2) V quenque T 7 et saeculum sup. lin. a m. 2 V 8 taatum in saeculo PT non etiam — nisi in huius in marg. inf. add. m. 2 V 12 nanque T de uita ex de uitam m. 2 V et de iure VPTE decidimus Ve 14 excidentium P 16 profeta VRP inter ostendit et profeta quaedam eras. P 17 illis sup. lin. a m. 2 V cessant enim uoluntates libertatem (libertatS T7) PT etiam RPT et V 18 si quaeritr T 20 per libertotem ex per libertatis m. 2 V uoluntatis sup. lim a m..2 V abraae T habrahae R 21 nulla ait VPTe 28 miseri- -cordia P - 94 in saeculo. VT in Baeculo. RP et in saeculum om. Y 9o temporariae VPT 26 gerens (g et r in ras.) R aeterna Y. )
117
confessionis autem causam addidit dicens: quia fecisti; auctorem scilicet uniuersitatis huius dominum esse confessus, nulli alii docens confitendum, quam qui fecit oliuam fructiferam spei misericordia in saeculum saeculi.

Et quis hic sit, qui fecit ista, demonstrat dicens: et exspectabo nomen tuum, quoniam bonum est in conspectu sanctorum tuorum. exspectabit ergo dei nomen, cui confitetur, per quem facta sunt omnia: unus enim deus pater, ex quo omnia, et nos in ipso: et unus dominus noster Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. huius ergo nomen exspectat, Iesum - scilicet uidere, id est saluatorem suum nosse, angelo dicente: et cognominabis nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Christum conspicere, ut per professionem generosae . familiae sit christianus, exspectat. bonum autem hoc nomen est, quod archangeli atque angeli adorant, quod daemones tremunt et ferre non possunt, quod ad salutem homines adsumunt; quia scriptum est: et omnis qui inuocauerit nomen eius, hicsaluuserit exspectat autem non occulte, non trepidus, non solus, sed in conspectu sanctorum eius, fide scilicet libera testimonium exspectationis suae uel sub sanctorum caelestium conscientia non recusans, uel prophetiae exemplo sanctis omnibus, qui in terra sunt, in se ipso praebens exspectationis exemplum. [*]( 8 I Cor. 8, 6. 12 Matth. I, 91 18 Rom. X, 18. ) [*]( 1 qui V 3 dm̃ VPT 8 nulli alium R confitendam ex confitendo m. 2 V 4 misericordiam saeoulum saeculi VRPT cf. adn. Bened. 6 in conspectu ex in coMpectum m. 1 V 7 expectauit R 8 per que ex per fe que m.1 V omnia Paulus unus P omnia, ut ait Paulus: unus E dff sup. lin. a m. 2 V 10 ih̃s ex ih̃m m. 2 V 11 in ipaum V 14 a peooatia eorum ex pecoatii eorum m. 2 V a peoeatia PTb 16 aroangeli adque angeli Y angeli atque archangeli E 17 demonea VR 18 homines ex hominis R hominie VP 20 occultae R 21 scilioet. licet libera V 22 aub (ub in ras.) R om. V 28 profetae V prophetae Pe omnibus ex omniabus m. 1 V Explicit psalmus LI incipit psalmus LII V Finit pealmua LI incipit LII R Finit psalA LI incipit pealmus LII P Expl. de psalmo LI inoip. de LII T. )

118

PSALMUS LII.

, In finem pro Maeleth intellectus illi Dauid.

Dixit stultus in corde suo: non est deus et reliqua.

Praesens psalmus tertio decimo psalmo paene conueniens est, sed habet in hac ipsa uerborum similitudine non exiguum intellegentiae discrimen. primum uirtute inscriptionis ipsius. nam tertius decimus ita inscribitur: in finem illius Dauid quo titulo id significatur, psalmum illum a Dauid prophetatum fuisse; hicuero: in finem proMaeleth intellectus illi Dauid. ubi enim est: in finem intellectus, adhortationis et admonitionis est significatio, qua iubemur secundum finis cognitionem intellegentiae nostrae admouere iudicium: ut ea in psalmo denuntiari intellegamus, quae consummabuntur in fine, secundum illud apostoli: dehinc finis, cum tradiderit regnum deo patri; cum euacuauerit omnem principatum et potestatem et uirtutem, tunc et ipse subicietur subicienti sibi omnia. nouissima autem inimica euacuabitur mors. hic ergo finis est, qui intellegitur in psalmo. illud autem, quod illi Dauid psalmus inscribitur, ostenditur omnis de Christo, qui Dauid uerus est, prophetari: quia ubi illius inscribitur, ibi eum, qui dixerit, significat; ubi uero illi est, ibi eum, ad quem dicatur, ostendit.

Dixit insipiens in corde suo: non est deus. uitii est humani, pudenda eloquia uerbis oris non audere [*](15 I Cor. 15, 24 sqq. ) [*]( 2 pro Meleth V pro Melech R pro Abimeleo P intellectum danid V 5 paenae V penae P 6 similitudinem V 7 uirtutem PTe insoribtionis V 8 filio Dauid Vr 9 profetatum VR 10 huic V in fine V Melaeth R Meleth V Abimelech PTc Amalech r (μαελέϑ LXX ed. TiscAtmdorf IJ, 63) intellectus ex aintellectus m. 2 V illi Dauid — intellectus om. PT 11 in fine V 12 quia iubemur V 18 et ea V 14 denunciari RTe in finem Pe 16 euacuauerit (er mpr. scr.) R euacuabit Ve (ϰαταϱγήση̩ Nou. Test. Vat. Tisckendorf p. 1475) 17 et uirtutem om. V 18 subicitur P 19 hic (o in rcu. 1) R intellegetur V 1 22 ub (corr. m. 1) V qui om. V 25 uitii (ii ex u m. 3) est humani Re uitii humani est VPT eloqui V auderi V. )

119
committere, sed instinctu nequitiae interioris urgente ea intra cor eloqui: dum aduersum publici pudoris necessitatem uoluntatis iniquitate luctante, quod pudet dici, non pudet cogitari. et idcirco stultus in corde suo dicit: non est deus, quia, si uellet uerbis oris hoc eloqui, stultus esse, sicuti est, publici adsensus iudicio argueretur. quis enim mundum contuens, deum esse non sentiat? sed fit frequenter, ut, cum nos ueri necessitas ad confessionem dei cogat, oblectatio tamen uitiorum deum nobis non esse persuadeat, et quod contra fidem credimus, id tamen de consilio impii cordis eloquamur. ex quo illud dei dictum est per prophetam: populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me; quia nolunt credere, quod negare non possunt.

Causam uero huius stultissimi in corde eloquii ostendit dicens: corrupti sunt et abominabiles facti sunt in iniquitatibus. inicum est, quidquid extra legem est. et legem dei excedentes primum corruptioni subditi sunt, dehinc abominationi: quia iniquitas corruptionem adferat, corruptio autem abominationem meretur. cum enim quis transgredietur dei legem, tum deum negabit: et deum negare corruptio est. dominus enim noster ad depellendam corruptionem uerbum caro factum est. oportet enim, secundum apostolum, corruptionem uestiri incorruptione. sed qui inicus est et qui uerbum deum carnem factum esse non credit et, quia deus non sit, loquetur in corde, corruptus et abominabilis permanebit. tertius [*]( 11 EsaL 29, 13. 22 I Cor. 15, 68. ) [*]( 1 interiori V nrguente R 2 eliqui V doloris V 3 cogitare PE 5 nellit V uelit PTe sicut est V 6 arguetur T 7 ueri ex uerita corr. m. 2 V 8 cogitat P oblectatio ex oblectatione m. 2 V uitiorum — id tamen in marg. inf. add. m. 2 V 10 eloquimur VPTu ex (x in ras.) R 12 honorat ex honorate m. 1 V 14 causa V eloquii ex aeloquii R eloquii ex eloqui m. 2 V 15 adhominabiles R in iniquitatibus R (if. LXX ed. Tischendorf b ἀνομίαις) in iniquitatibus suis VPTE 16 iniqu R iniquum PT quicquid RPT 17 legem ex lege m. 2 V excidentes P 18 affer = t P affert TE 19 abominationS (ne supr. scr.) R transgreditur R 22 corruptione V 23 uestiri ex ueati (esti t. row.) m. 3 R incorruptionem VPT et qui PT est om. PT 24 et qui i quia T 28 loquetur R loquitur PT. )

120
decimus psalmus pro eo, quod abominabiles facti sunt in iniquitate, ita ait: abominabiles facti sunt in adinuentionibus suis. nec differt sensus et crimen: quia homines ea, quae sibi sunt placita, sectantes diuinae legis constituta transgressi sunt.

Consequitur deinde haec querella: non est, qui faciat bonitatem. uersum hunc, quia inferius etiam cum accessione subiectus est, suo loco tractabimus. qui tamen nunc oportune et conpetenter adiectus est, corruptis omnibus et abominatis neminem in operibus repertum esse bonitatis: quia, cum loqui, quae bona sunt, aliquando soleamus, factis tamen ipsis difficile, quae bona sunt, exsequimur.

Ac ne indiligens dei erga homines uoluntas esse existimaretur, adiecit: dominus de caelo prospexit super filios hominum, ut uideret, si est intellegens aut requirens deum. prospectio domini de caelo frequens fuisse cognoscitur, quotiensque peccatis humani generis commotus salutis nostrae causa aut Noe ante diluuium eligit, aut Abraham iustificat per fidem, aut Isaac sponsionis suae promittit heredem, aut in Iacob posterioris populi primogenita praefigurat, aut Moysen prophetam et ducem praeficit et latorem legis instituit, aut dum. prophetas in omni tempore legis inspirat. per has igitur uirtutis suae et istius modi efficientias ad filios hominum prospexit, ut uideret, si quis esset intellegens et requirens deum. [*]( 1 pro eo quod est T 2 iniquitate (om. in) P in iniquitate — facti sunt om. V 3 sensus (us sup. lin. a m. 2) V 4 sunt placita ex eunt placita sunt m. 2 V 6 quaerella VRl quEierela PR* 7 Pl post bonitatem add.: non e usque ad unum, in T inter bonitatem et ueraum linea uacua uersum ex uerum P 8 quia PT oportune VPT oportunae R 9 corrupti eunt omnibus V 11 solemus V ipsis ex ipaiua m. 2 V 13 ac ne hinc diligena R ac ne indi = = gens (li eras.) P 14 adiecit dicene PE 16 ut uideret om. PT super filios — uideret om. R (h. I. Vr, qui omnia praebent, etiam textu LXX Tisch. conprobantur) aut om. PT 17 quotiensque V quotiensq R quotiens PTE (q/7. quae e dixi Acad. p. 29) 18 enoch ante dilubium V eligit (sed e denuo eras.) R elegit V 19 isac V sponsioni suae promitti V 20 potioris populi Vr primogtenita R 21 praefecit V 22 in R dQ postea eras. profetas re VP 98 ex istius modi V istius modi PTE 24 & quirens R exquirens paT et exquirens P*e. )

121

Non est autem facile illud, ob quod deus prospicere dignatur, ut uideat: magnumque est illud, quod tam studiose, an in aliquo reperiri possit, inspicitur. prospicit enim e caelo deus, ut uideat, an se quisquam hominum intellegenter exquirat quotum enim quemque hominum inuenies, qui secundum perfectam intellegentiam deum uelit exquirere V qui primum causas creaturarum et dehinc constitutionem humani generis pertractans per rationem intellegentiae auctorem ac parentem tantae uniuersitatis exquirat? dehinc cur mundus, cur homines, cur saeculi tempora; cur patriarcha electus, cur lex constituta, cur propheta praemissus et in quem profectum causarum omnium origo constiterit? tum praeterea. quem uirtutes caelorum et angelorum ministeria et archangelorum potestates et diaboli regnum et sancti spiritus donum et deus ex deo unigenitus dei filius profectum nobis ex tam uariis officiorum generibus inpertiant hunc ergo exquirentem se per intellegentiam uirum deus uidere prospectat.