Tractatus super psalmos

Sed magnificentia, si quod in se est tantum sibi habeat. habet admirationem, non habet laudem; et otiosa aliis est potentis operatio, nisi per operantis sanctitatem usum aliquem ex se illis, qui laudabunt et admirabuntur, inpertiet. ex quo conpetenter hoc sequitur: et sanctitatem tuam loquentur. et sanctitas quidem iam bona est neque tantum sibi proficit neque hoc, quod ex se est, intra usum commodi proprii consumit. nam etiam ad prouocandam in se aliorum beneficentiam sanctitatis officiis sese ipsa commendat. sed nihil de se dignum [*](7 est om. R 8 futura. quae ess & R 11 diuersae Re aduersae h 17 laudari autem Re laudari b 18 quia Rb qui e 22 magnificentiae Rb magnificentia e exaequetur Rb exequatur e 23 & magnificentiam in Ra magnificentiam e 28 - = ptia corr. m. 1 R. )

Et mirabile quidem est sanctitatem nihil sibi proficientem in usum alienae beatitudinis exuberare; sed mirabilius est sanctitatem plenam esse terroris; ne, si non indiscretam se utentibus aut abundantibus praestet, dum bonis ac malis promiscua est, tamquam ex naturae necessitate se praebens, admirationem non habeat sanctitatis. et idcirco mox subdidit: et uirtutem terribilium tuorum dicent: ut sanctitatem loquentes et mirabilia narrantes dicant quoque terribilium uirtutem, media admiratione inter sanctitatem atque terrorem, dum et terror suauis et terribilis suauitas admirabilem facit et terrorem suauem et terribilem suauitatem.

Ob quod ingentem hanc admirandae temperationis magnitudinem propheta intellegens subiecit: et magnitudinem tuam narrabunt. magnitudinis enim infinitae est in deo, quod terribile est, suaue esse et, quod suaue est, esse terribile. magnitudo autem non habet modum, ne, si moderata sit, iam magnitudo non sit per id, quod modo non caret. ut ergo propriae admiratio sanctitatis atque terroris in magnitudinis suae infinitate consistat, mansura est et semper et abundans nec tempore definita nec copia. et idcirco conexuit: memoriam abundantise suauitatis tuae eructuabunt: quia nec memoria obliuione intercipitur, nec abundantia per inopiam detrahitur.

Tenuit autem ordinem propheta rationis, ut memoriam et abundantiam suauitatis condicione et moderatae et conseruatae magnitudinis temperaret dicens : et iustitia tua exultabunt. [*]( ter 4 beniuolentiam Ra beneuolentiam e 9 — — = roria corr. m. 1 R, b erroris e ne si non Rb nisi non e 11 tamquam R et tamquam E 18 admirande R 26 conexuit R connexuit E 27 habundantiae et sic in aeq. R eructuabunt R eruotabunt E 28 memoriae R 80 rationis Ra orationis e memoriam habundantiam R.. ) [*]( XXII. Hllar. Pict. pars I. ) [*]( 53 )

Et iustitia quidem [hominum] recta atque utilis est; sed tamen eadem ipsa aliquando praedura est, ita ut sibi uti bonitate non liceat, dum pro diuersitate iudicii decernendo, quod iustum est, fit seuera. sed dei iustitia iustitise non cosequatur humanae. neque enim naturae legi subdita est, per quam est lex statuta naturae: ut necessitatem non habeat bona non esse, cum iusta sit. habet dei iustitia miserandi uoluntatem; neque tamen per miserandi uoluntatem ita a se erit demutata, ne iustitia sit. humana autem iustitia solet in id deuenire, ne misericors sit, et misericordia ita se praestare, ne iusta sit. misericordia enim [*]( 8 iustitiae R 8 in ipsum = (eras. d) R 11 absorbant R pelagol ex pelagos R 12 puniit R 16 humorem R humore E 17 conborit R amburit E ipse R extraquae R 24 hominum suppl. Bened., om. Re, an humana? cf. lin. 32 27 non quoaequatur R 82 misaerioors R. )

Hoc in deo praecipuum, hoc in potente laudandum: non caelum fecisse, quia potens est; non terram fundasse, quia uirtus est; non annum astris temperasse, quia sapiens est; non hominem animasse, quia uita est; non mare in accessus ac decessus mouisse, quia spiritus est: sed misericordem esse, qui iustus est; sed miserantem esse, qui rex est; sed [*]( 1 insta post enim suppl. Bened in adn., fadlius posteriore loco excidere potuit ob illud iusta sit in linea anteced., om. Re inope calumniante scripsi, quae horum ablatiuorum forma alibi apud Hilar. optimis codicibus traditur (de forma inope substantiui uice fungente cf. etiam Neue Formenl. II, 42) inopi oalumnianti RE opulentiori scripsi (cf. Draeger Synt. /, 404 et interpret. nd Verg. Ecl. VII, 58 de inuidere = "bertveigern") opulentioris RE 2 lacrimas Rb lacrimis e contumeliae Rb contumelias e 5 plectea R plectas E 6 uel Hartel ut RE uno R in uno E infamis (= infamia mulieris) R infami E 8 poenarum quaestione Rb poena non quaestione e 17 ipsum = (eras. d) R 18 & dissimulat R dilatione ex dilatatione R 26 misaericordem R. ) [*]( 63* )

Ob quod tamquam in apice ipso diuinarum ob misericordiam laudium propheta consistens debitum deo honorem ueluti publicae confessionis ostendit dicens: confiteantur tibi, domine, omnia opera tua, et sancti tui confiteanturtibi. gloriam regni tui dicent et potentiam tuam loquentur: ut notam faciant filiis hominum potentiam tuam et gloriam magnificentiae regni tui. regnum tuum regnum omnium sseculorum, et dominatio tua in omni generatione et progenie. dignus prophetica magniloquentia ordo dictorum est. opera deum confitentur: quam magnificus enim sit, operum et creaturse magnificentia confitetur. sed confitentur et sancti, quibus rex esse dignatur. gloriam regni elocuntur, ne ignorata non desideretur usuris. magnificentiam quoque gloriae regni dei nuntiant, ne desperetur seterna. dominatus etiam in generationem et generationem ostenditur, ut se dominatui intellegat coseternam. atque ita cognitio dei in operibus est, sanctorum officium in doctrina est, prophetise usus in prsedicatione est, regni gloria in aeternitate dominatus est, dominatus seternitas eos necesse est habeat, in quos agatur aeternus.

Atque ad id spebus fidelibus expetendum adhortatio [*](2 iustitiam tuam R sed cf. p. 833, 32 8 miserator et om. R 12 ipso Re ipse b 18 laudium R cf. Neue Formenl. /, 272 laudum E 19 regnum omnium R cf. Sabatier II, 280 omnium E 20 progeniae R 24 eloquntur R 27 dominatui intelligat coaeternam Rb dominatui subiiciant coaeterno e 82 spebus E spem R. )

Scit autem propheta esse et aliud sanctitatis dei opus in eo, quod sequitur: suffulcit dominus omnes, qui ruunt, et corrigit omnes elisos. adest omnibus dei sanctitas et se humanis auxiliis non subtrahit. sed seruat etiam nunc iustitise et misericordise propheta rationem. suffulcit enim dominus non conlapsos, sed cadentes, quos, etsi trahat pronus naturae lapsus in casum, paenitentia tamen, quae auctor est desinendi, ne penitus iam ceciderint, sistet in lapsu. ruere enim, non ruisse potest in id confirmatum esse, ne ruerit.

Sed et eriguntur allisi. differt autem ui exteriore conlidi et ruisse suo casu. alliditur namque ille, quem per diaboli instinctum calens aetas praecipitauit in casum, quem ignoratio conpulit in errorem, quem fraudulentis usa blanditiis naturae infirmitas egit in crimen. hic potius eliditur, quam ille, qui uoluntate permanserit, quem hic uitiorum usus oblectet, quem non paeniteat admissi. habet enim uenise apud deum solacium psenituisse de gestis, nec temperamento seueritatis indignum est, quod per admissi dolorem adfectum ita profitetur inuiti.

Et cur cadentes suffulciat et allisos corrigat, consequentibus docet dicens: oculi omnium in te sperant. et tu das escam illorum in tempore oportuno. aperis tu manum tuam et inples omnem animam benedictione. totis itaque in deum allisi et cadentes oculis aspectant; neque quisquam ita de se confidat, ut non semper cadere, [*](8 ista R ita E 11 corrigit R cf. Sabatier l. c. erigit E 16 paenitus R ceciderint Rb ceciderit e sistet in lapsu R si stet (aistet b) in lapsu suffulcit E 21 fraudulerRis (sic corr. m. 1) R 23 perman = = aerit (eras. en ?) R 27 qur R 28 sperant R sperant domine E 99 escam ex ascam m. 1 R oportuno Ra opportuno. 81 aspectant Ra aspectent e fort. recte (an aspiciant?) x )

Post quae sequitur: prope est dominus inuocantibus eum. non longe abest, qui per naturae suae uirtutem et ipse ubique semper est, et totus semper et ubique est secundum illud Apostoli: quia in ipso sumus et in ipso uiuimus ac mouemur. prope est ergo inuocantibus, cum nihil sit, quod sine eo sit. sed quibus inuocantibus prope sit, subiectis docet: omnibus inuocantibus eum in ueritate. non ex otio inuocantibus neque ex infidelis ambiguitatis incerto, sed uerum deum fideli inuocantibus ueritate.

Et cum prope adsit, quid in ueritate se inuocantibus tribuat, demonstrat dicens: uoluntatem timentium se faciet; non turpium uoluntates neque uitiosorum cupiditates deus faciet, sed timentium se, per metum innocentes, per fidem honestas, per reuerentiam uerecundas; et uoluntates non otiosas neque sperare aliquid a se quodam contemptu silentii [*]( 18 Act. ap. XVII, 28. ) [*]( 8 oportunitate Ra opportunitate e et sic infr. 5 & enim R et cum E 7 consequntur R 10 confirmatam coni. Rimed. 18 saecundum R 21 subieotis R ex subiectis E 24 in ucritate se inuooantibus R inuocantibus se in ueritate E 26 turpium Rb turbidorum e 27 sed ei ue se corr. m.1 R 28 Rerentiam (R ex u corr., ro. 1) R non otiosas neque sperare R non otiosas neque mutas neque sperare E 29 contemptus )

Conclusit autem propheta honoris debiti confessionem dicens: laudationem domini loquetur os meum. laudatio ei non sufficit, nisi et laudare non desinat. laudabit enim adhuc, cum iam tamen laudet. sed cum ille laudet, omne quoque ad benedictionem dei humanum genus adhortatur: et benedicat omnis caro nomen sanctum eius. per officii sui et fidei constantiam semper quidem ille laudabit; sed prophetae cura, ut omnes deum benedicant, optat. non enim ait: benedicent, tamquam certus sit in futurum, sed ex uoti adfectu ait: benedicant, et illud, potius ut intelligeretur optare, quam confideret sic futurum. deinde benedictionem non temporariam esse postulat, sed aeternam, in sseculum et in saeculum sseculi. nobis potius optandum, ut in aeternum benedicamus aeternum: quia in aeternum benedicens aeterno illi necesse est maneat coseternus, domino scilicet nostro unigenito et primogenito dei filio Iesu Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen. I [*]( 1 eloquatur ex eloquetur m. 1 R oratio ex oratio oratio corr. R 2 exaudiuit h. 1. R 4 facia inquid R inquit faciet E 14 laudatio e scripsi laudationem R laudasse E 19 laudabit Rb laudabilis e 20 rpfaae cura R rppheta hec curat a propheta et curat I optat R et optat E 22 et illud potius ut coni. Bened. ut illud potius ut R ut illud potiua e 28 confideret Rb confidere e fort. recte 29 qui ex que m. 1 R Explicit pSl CXLIT Incp CXLIII (sic) fin. uers. uacat et psalmus — Zachariae am. R. )

Etiam huic psalmo addere aliquid translatoribus uisum est. nam cum Hebrseis sola alleluia sit praelata confessio, illis placuit Aggaeum et Zachariam in titulo anteferre: hoc eo, ut psalmum esse propheticum nosceremus, quia per hos prophetas, sub quibus sedificata rursum Hierusalem est, ipso illo tum tempore aeternae Hierusalem sedificatio praedicatur, etiam euangelio testante, cum ingressuro templum domino et nummulariorum mensas et ementium ac uendentium negotia subuersuro ita scriptum est: hoc autem factum est, ut impleretur quod dictum est per Zachariam prophetam dicentem: dicite filise Sion: ecce rex tuus uenit tibi mansuetus, sedens super asinam et pullum nouellum subiugalem.