Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Cantat et centesimus quadragesimus et nonus psalmus canticum nouum. et cur sit hoc canticum nouum, mox propheta subiecit dicens: exaltabit mansuetos in salutem. exultabunt sancti in gloria et laetabuntur in cubilibus suis. et exultationes dei in gutture eorum [*]( 18 Ps. XCVII, 1 sq. 17 Ioh. X, 18. 27 Ps. CXLIX, 4 sq. ) [*]( 4 quia mirabilia fecit dS quae fecerit R et ita etiam in G fuiste flit/elur, ubi post cantandum quinquc fere uerba euanuerunt et postea fecerit . etiam nunc lejii potest quia mirabilia deus fecerit e quia mirabilia deus fecit b 5 mirabile G immobile 11E 7 inde mirabili (??) G 8 maIimae R 11 ob h. I. om. R 19 ante resumendi 4-.5 litt. erO$. R 21 sed in gloria coni. Bened.fort. recte 25 cantate et R & nonus R nODUS E cf. praef. 26 et qur R 28 & laetabuntur R laetabuntur E 29 dni R sed cf. infr. p. 868, 18 et Sabatier II, 282 in gutturae R. )

825
et gladii bis acuti in manibus eorum ad faciendam uindictam in nationibus, increpationes in populis. ad alligandos reges eorum in manicis et conpedibus et nobiles eorum in uinculis ferreis; ut faciant in his iudicium conscriptum, gloria hsec est omnibus sanctis eius. hoc canticum nouum est, dei sanctos iudicii aeterni sumere potestatem. sancti enim secundum apostolum mundum iudicabunt. hoc igitur nouum cantatur a nobis, ultio in nationes, arguitio in populos, manicse et conpedes regum et nobilium uincula ferrea et conscripti in eos iudicii sententia.

Quod etiam in huius psalmi nouo cantico simile cantatur: deus, cantionem nouam cantabo tibi. in psalterio decachordo psallam tibi, qui das salutem regibus. in decachordo igitur psalterio, id est, uel quod dccem chordarum illud psalterium sit, uel quod decem uerborum organo atque gestis cantio noua ista cantatur, uel quod homo ipse decem quibusdam chordis, manibus ac pedibus extentus, perfectus spiritalium operum suorum gestu motuque sic psallat, ut cantionem hanc nouam cantet. qui das salutem regibus: regibus, quibus dictum est: uenite, benedicti patris mei, possidete praeparatum uobis regnum a constitutione mundi. qui nobiles ligabunt, qui reges manicis et conpedibus constringent, qui iudicabunt. arguent, uindicabunt.

Et quomodo salus regibus detur, ostendit: qui, inquit, liberas Dauid seruum tuum: eum nempe Dauid, de quo hic idem liber ex persona dei patris alio psalmo prophetat: posui adiutorium super potentem, exaltaui. electum de plebe mea. inueni Dauid seruum meum. oleo sancto meo unxi eum. manus enim mea auxiliabitur illi. ipse inuocauit me: pater [*](7 I Cor. 6, 2. 21 Matth. XXV, 34. 28 Ps. LXXXVIII, 20 sq. ) [*]( 18 in psalterio ex in psalteria m. 3 R 15 in decacordo (ca in ras.) R cordarum R 18 extentuR (ex in ras. 1) R perfectus (ec in ras. 1) R 19 psallet R 20 hanc nonam R nouam hanc E 28 exaltaai R cf. LXX ed. 7'isl'llendorf II, 81 et Sabatier 11. 177 et exaltaui E 31 illi R ei E inuocauit me R inuocabit (om. me) E. )

826
meus es tu, deus meus, susceptor salutis meae. et ego primogenitum ponam eum, excelsum super reges terrae. et sedes eius sicut sol in conspectu meo et sicut luna perfecta in aeternum et testis in cselo fidelis. et rursum in psalmo eodem ex persona eius ad patrem: sicut iurasti Dauid in ueritate tua, memor esto, domine, obprobrii serui tui, quod continui in sinu meo multarum gentium: quod exprobra uerunt inimici tui, domine, quod exprobrauerunt commutationem Christi tui. obprobria multarum gentium in sinum suum Dauid hic unus excepit. ipse enim peccata nostra suscepit et infirmitates nostras portauit: liuore eius nos sanati sumus. itaque dum hic Dauid liberatur et legi mortis eximitur, salus quoque regibus datur. ipse est enim primogenitus ex mortuis. et ut in Adam omnes morimur, ita et in Christo omnes resurgemus. liberatio ergo eius salus regum est. regnabunt enim conformes gloriae suse, per adsumptam ab eo naturse nostrae coniunctionem rursum omnes in naturae eius communione mansuri.

Eripitur ergo hic Dauid de gladio malignorum. spiritum enim Iesus posuit, cum uoluit; nec expectauit, ut animam inpressum uulnus emitteret. ius animae eius manus inreligiosa non habuit. ait enim: de gladio maligno erue me. quamquam enim exanimis iam corporis latus miles transfoderit, usus est ministerio sseuitise: ceterum potestas spiritus emittendi causam uiolandse in se animae non reliquit.

. 23. Consummat deinde cantionem nouam nouae confessionis hymno, terrena iudicia et saecularium bonorum gaudia falsa [*]( 6 Ps. LXXXVllI, 50, sq. 11 Esai. LIII, 4 sq. 15 I Cor. 15, 22. ) [*]( 2 super reges R qf. p. 342, 2 et Sabatier l- c. super omnes reges E 6 tua om. R 11 excaepit R 18 itaq R cf. Acad. p. 29 ita E 16 resur- & gimus R 17 salus regum est (& s. s. m. 3) R 22 ieaus RE dominus t noster ieaus r 28 inpraessum R 25 iam om. r 27 reliqd G reliquid R 28 noua (antelin. m. 1) nouae R nouae nouae G 29 ymno 0 gaudiA. GE ex miudia corr. m. 1 R. )

827
condemnans. cum ait: quorum os locutum est uanitatem. etdextera eorum dextera iniquitatis; quorum filii sicut nouella plantatio stabilita a iuuentute sua. filiae eorum conpositae, circumornatae quomodo similitudo templi. et promptuaria eorum plena, eructuantia ex hoc in illud. oues eorum fetosae, abundantes in egressionibus suis: boues eorum crassi. non est ruina macerise neque transitus neque clamor in plateis eorum. beatum dixe'runt populum, cui haec sunt: beatus populus, cuius dominus deus eius. et haec sunt, quantum arbitror, huius saeculi bona communi uniuersorum beata iudicio, res saeculi loqui atque agere, rapere aut emere honores, ui, pretio falso ditescere, gloriari in adultse aetatis liberis, quorum exflorescentes anni nouellse exultationis firmitate confidant, optare speciosi corporis filias atque eas in modum templi damno inutili pecuniae ingentis ornare, multiplicatis horrea fructibus rumpere, quae congestas opes in promptuaria alia angusta his, quse in se conduntur, eructuent, geminare quoque oues fetibus uelle, quas egressas nullus ferse occursus inminuat, delectari boum suorum sagina, circumseptu etiam domorum firma praebere, ne transeundi per eum cuiquam sit potestas; non flere, non lugere, non gemere, sed prospero felicitatis suse cursu nulla aduersse calamitatis molestia inpediri. beatum hunc populum. cui hsec essent, dixerunt: se'd propheta scit falsam esse huius beatitudinis opinionem. quid haec enim, hsec tot et tanta saeculi bona ad [*]( 3 a G in (n ex cnrr. 1 R) RrE cf. Sabatier II, 278 5 promptuaria Gr P ) [*]( promtuaria corr. m. 1 R 6 eructuantia Gr cf. Pancker suppl. lex. l, 243 eructantia RE 7 egressionibus GR egressibus E itineribus r 1 8 crassi G crassae RrE macheriae G maceriae 0 fsicj supr.scr.m. 1) R neque transitus om. G 13 loqui adagere (?) G aut temere G honore sui praetio GR honores sub pretio E honores precio r 14 exflorescente* G efflorescentes RE 15 confidant RE confidunt G cf. Acad. p. 14 et lin. 19 19 eructuent GRa eructent e geminare G geminatis RrE 20 feruae G boum GE bonum R 21 circumseptu G circumsepta RrE 22 per eum G per ea Rr E 23 felicitatis G E felicitis R 24 haec cessent G 26 quid haec enim, haec tot G quid enim haec tot RE quid enim tot r. )
828
uitam, qua' morte intercipienda esset, adquirent? et ideo, qui populus beatus esset. ostendit dicens: beatus popu 1 us. cuius dominus deus eius. deus ille dominus. qui. cum superiora haec et terrena praestiterit, aeternitatem tamen illis. qui his recte utentur, inpertiet; qui coheredes nos filii sui in ipso ante constitutionem saeculi elegit, qui erit deus omnia in omnibus: ipsi gloria, laus, honor, uirtus, imperium. patri in filio. filio in patre et in sancto spiritu et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. amen.

PSALMUS CXLIV.

Exaltabo te, deusmeus et rex meus, et benedicam nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi.

Absolutus est psalmus, dei tantum laudibus occupatus. sed et titulus ipse solam contineri in psalmo praedicationem dei edocet. adiecto autem secundum gsercitatis consuetudinem nunc quoque, ut in ceteris aliis, pronomine ostendit illum Dauid isto laudante laudari. et quis hic sit, quem psalmus hic laudet. clamant omnium temporum omnes prophetise, ut hic ipse propheta saepe de eo ita contestatus est: sedes tua, deus. in saeculum saeculi: uirga ««quitatis uirga regni tui dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem: propterea unxit te deus, deus tuus. et rursum: et adorabunt eum omnes reges, et omnes gentes seruient ei. erit nomen eius bene dictum in saecula, ante solem permanet nomen eius. et benedicentur in eo omnes tribus terrae, omnes gentes magnificabunt eum. huius igitur laus cantatur hoc psalmo, ex cuius persona dictum meminimus: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui [*]( 19 Ps. XLIV, 7 sq. 22 Ps. LXXI, 11; 17. SS Ps. II, 6 sq. ) [*]( u 1 essentfV adquirent llb adquirerent (ie qui GRE quia r 2 beate <i 8 cu G 4 haec et terrena G haec terrena lilC 6 qui erit GE quia erit R qui est r 8 in sancto spiritu tow, et) Rr et in spiritu sancto E Explicit psalmus CXLIII inèp CXLIIII R Kxplic lib. ç ylarii. do gras r 16 pronomine E praenomine R 17 loudari ex laudare m. 1 li. )

829
te. posce a me, et dabo tibi gentes heriditatem tuam et possessionem tuam termi nos terrse. reges eos in uirga g a ferrea. cuius regni perennitatem Daniel ita contestatus est dicens: et in diebus regum illorum excitabit deus cse 1 i regnum aliud, quod numquam corrumpetur usque in saecula, et regnum eius alteri populo non relinquetur: comminuet et uentilabit omnia regna, et hoc regnum in aeternum. et rursum: et ecce cum nubibus cseli sicut filius hominis ueniens et usque ad uetustum dierum peruenit et oblatus est ei; et datus est ei principatus et honor et regnum: et omnes populi, tribus et linguse seruient ei, et potestas eius potestas perpetua, quae numquam transibit, et regnum eius non corrumpetur. hic igitur rex laudatur per ista, quae psalmo continentur: exaltabo te, deus meus et rex meus, et per illud: sancti tui confitebuntur tibi. gloriam regni tui dicent et potentiam tuam loquentur. notam faciant filiis hominum potentiam - tuam et gloriam magnificentiae regni tui. regnum tuum regnum omnium saeculorum etdominatio tua in omni generatione et progenie.

Et quamquam hic ob aeterni regni gloriam, qua sanctis conregnantibus ipse regnabit, laus deo prophetae confessione cantetur, tamen ita laudationis ipsius ratio et ordo dispositus est, ut ea, quse de eo dicta sunt, ex sensu communis intellegentise praedicentur: ut, in quantum humani sermonis consuetudo permittit, de inmensa illa et inconprehensibili dei natura, licet non ad perfectam cognitionis ueritatem, tamen ad admirationem nos ingentis illius, quse eius est, uirtutis instituat. possumus [*](4 Dan. II, 44. 9 Dan. VII, 13 sq. ) [*]( 1 posce E postula 7? sed cf. Ps. II et Acad. p. 3 perhennitatem danihel R 6 & regnum R cf. Sabatier II. 858 regnumque E 13 ser- uiebant R eius potestas om. R 14 transibit ex transiuit R 17 sancti ex et sancti R 18 et potestatem tuam h. I. R (sed in textu psalmi tractatui praemisso et ipse habet et potentiam tuam) 19 filii h. l. R sed antea filiis 22 et progenie It. l. om. R sed supr. extat. )

830
enim eum maxime, quantum in nobis est, admirari: cognosci autem a nobis, quantus ipse est, non potest.

Verum cum in omni psalmo simplex dei et absoluta laudatio est, meminisse debemus patrem in filio et filium in patre laudari et, cum ex substantiae similitudine ac proprietate naturse alter in altero sit et ambo unum sint et. qui uidet patrem, uideat et filium, non differre, quis ex duobus laudari existimetur, cum utrumque sibi inuicem et uirtutis atque operum similitudo et indifferentis naturae ex patre deo genita et filio deo nata diuinitas unum eos esse testetur.

Coeptus ergo ita psalmus est: exaltabo te, deus meus etrexmeus, et benedicam nomen tuum in saeculum et in sseculum saeculi. per singulos dies benedicam te et laudabo nomen tuum in saeculum et. in s ae c ulum saeculi. ratio et uirtus prophetica; magniloquentiae per intentam audiendi diligentiam noscenda est. ait enim: exaltabo te, deus meus et rex meus. multi deum per ea. quse in operibus mundi ab eo instituti cognitioni nostrae sunt subiecta, magnificant: sed pauci sunt. qui regem sibi futurum uolunt credere, dum aut curam negant humanorum operum deo esse aut ad consolandam eorum, quae impie egerunt. conscientiam praesumpta animae et corporis abolitione nolunt diuinum in bonos et malos constitutum esse iudicium. sed propheta hinc praedicandi dei sumit exordium, quod sibi rex sit. sed et nunc quidem nomen eius, qui sibi rex atque deus sit, ob expectationem regni benedicit, cum ait: benedicam nomen tuum in sseculum. sed quia scit se gratiam deo atque regi suo etiam tum, cum in regno eius -maneat, debere. quia demutata caduci corporis sui infirmitate depulsoque inimicae mortis imperio regi suo conformis et coseternus adsistat. adiecit: et in sseculum s ae c u li, id est in illo sseculo. quo habitu saeculi huius exempto iam ut saeculum saeculi seternitatis successione renouabitur. [*]( 2 quantu R 5 post substantiae 2-:1 liti. eras. R G qui uidet Re qui uidit b 7 uideat et E uidet R differri Ra 20 uolunt R uelint E 25 nunc supr. scr. m. 1 R 27 quia om. R 32 iam ut Rh iam in e. )

831