Tractatus super psalmos

Ros uero de caelis est, et inter benedictionum munera optari eum meminimus, cum Isaac ad Iacob ait: et det tibi deusarore cseli et ab ubertate terrse multitudinem. ergo quia munera et benedictiones dei, quibus primum omnia, cum creata et facta sunt, benedixit, postea uero ex peccato Adae in anathemate constiterunt, gratum deo est, ea rursum in sanctificationis sedem redire atque descendere. benedictus [*](21 Gen..XXVII, 28. ) [*]( 1 addetur G 2 in monte G (cf. Sabatier l. c.) in montem PTE 3 descendet G descendit PTE 4 diuersi P diQsi T diuisi rE fert ut r E fertur (?) G ferret ut PT ros PTrE nos (?) G 5 descendere posse uideatur r *#*****re posse ******** G descendat PTE poxtea in G legi potest: - et quod est potius - — eundum doctrinam. quaedam in cet. libr. excidisse uickntur. 9 nobiscum (cum in ras. P) GPTab nobis, 10 hebreice G hebraice cet., cf. Georg. Lex. /, 2795 13 ***tem - et illio - - -- po -- quae G fort. post conuenerint similia iis praebuerat, quae sunt in r: et illic de concupiscentiae suae desideriis disposuerunt. 15 de Ge, am. PTa. 16 com*** G commouebat PT conimonebat ed. Baxil. 1550, Par. 1572fort. recte 18 interpraetatione G 19 supstitionis ex supstionis P testantur PTE certatur (?) G 25 anathemate ex athemate G. ) [*]( XXII. HIJar. Plct. pan 1. ) [*]( 44 )

Finem sumunt cantica graduum, sed ascensionibus suis dignum. cum enim per ea ad cognitionem sacramenti caelestis scandatur, necesse est, ut postea benedictio ei, ad quem conscensum sit, debeatur. uocat igitur omnes propheta, ad benedicendum dominum et tamquam consummatis omnibus uniuersos ad contestationem honoris debiti congregat dicens: ecce nunc benedicite dominum omnes serui domini. in eo autem, quod ait: ecce nunc, elaboratae ascensionis perfectum so opus esse significat, ut iam nunc benedicant, quia proficientes [*]( 15 Ioh. XIII, 34. 16 Ioh. XIV, 6. ) [*]( 1 statim ut peccauit statim impiua G peccauit et statim impiua PTE u' 2 sed quia G 8 q5 G 6 reuiresount r 6 sperat P 11 dSs om. PT 15 aiouti P ñ Adaz S eni ipse PExplicit psalmus CXXXII ind pealmus CXXXni P Expl. de CXXXII incip. de CXXXIII T 24 que ex q. P 25 prophetia Pa 28 serui dñi PTa serui eius i. )

Ac ne ipsi quidem seruo hoc erit proprium, qui se seruum nomine solo profiteatur, qui etiam nunc cunctabundus et fluctuans incerto fidei uento circumferatur, cuius cogitatio et uoluntas in recordationem peccaminum et in curas uoluptatum euagetur. et idcirco cum dixisset: ecce nunc benedicite dominum omnes serui eius, adiecit: qui statis in domo domini, in atriis domus domini. qui stat, loco non mouetur. iam cucurrit, iam ascendit, iam immobilis manet, iam auide bibit beatam illam prophetae uocem: statuit super petram pedes meos; et rursum: in petra exaltasti me; et audiet tamquam Moysi sibi dici: tu autem sta hic mecum. de peccatoribus autem ita legimus: dilexerunt mouere pedes suos. standum ergo est in domo domini, quia benedictio stantium placeat et stantium in domo illa sancta et caelesti Hierusalem et angelorum frequentium, ad quam per hanc ecclesiae et conuentus nostri domum scanditur.

Et quia plures apud patrem mansiones sunt, benedicunt dominum non solum in domo stantes, sed etiam in atriis eius. non omnis domus atrium est. domus est etiam, quidquid extra [*](6 Ioh. VIII, 34. 17 Ps. XXXIX, 8. 18 Ps. XXVI, 6. 19 Exod. XXXIY, a. 90 Hierem. XIV, 10. 26 of. Ioh. XIV, 9. ) [*]( 4 benediotione quae se P 9 aeruo supr. scr. m. 1 P 10 cunctabunt1, P ll fidei uento PTb fidei uoto e in recordationS Te in recordatione Pb 15 domus dñi PT cf. p. 692, 11 domus dei nostri E 16 ii audebit beata illa prophetae uoce clein tpatio vnius uerbi sine scriptura relicto in marg. adscriptum dicere T 19 diC aut sta P a ne circu 21 q = benedictio: stantiQ P 23 frequentia T. ) [*]( 44* )

Repperi autem quosdam ambiguos circa hoc: in atriis domus domini fuisse dicentes, idcirco hoc a translatoribus primis adiectum esse, quia sub iisdem uersibus sequenti psalmo continetur, opinantibus ipsis scriptorum uitio in libris hebraicis fuisse praeteritum. sed noui interpretes, quae uolunt, tractent: nobis uero obsequendum est et auctoritati translationum et uetustati.

In hanc autem spem standi in domo et in atriis domini propheta nos hortatur dicens: in noctibus extollite manus uestras in sancta et benedicite dominum. agimus enim secundum apostolum sub principibus harum tenebrarum, et nox nos saeculi detinet, quae per euangelicam prsedicationem iam proficit in lucem. nox enim iam proficit, sicut in die decenter ambulate. in hac igitur nocte ignorantiae. insidiarum, infirmitatum, concupiscentiarum, uitiorum eleuandae manus sunt in sancta, non ad precandum et orandum tantum, sed et ad operandum. preces enim nudae non proficiunt eleuanda autem opera nostra sunt in dei sancta, id est in nudis uestiendis, in esurientibus cibandis, in sitientibus potandis, in adflictis consolandis, in oppressis adiuuandis, in omnibus diligendis. haec enim nos in hac corporis nostri infirmitate sanctificant, haec deo placita et sancta sunt. et hoc non ignorat [*](ó Ps. XCI, 14. 90 Ephes. VI, 12, 29 Rom. XIII, 12 sq. ) [*]( ° 1 interiores stabunt g T interior stab -t ergo P interius ergo stabunt E 3 difisos T 6 florient PT florent e 7 effloriscentium P 12 sub isdem uerbis (sed in marg. uersibus) T salmo P 92 proficit P rpfecit T prodiit E (προέxοΨεν) proficit Pl profecit P*T proficiscitur E cf. Addenda 29 oimbns T hominibus ex omnibus m. 2 P. )

Quid autem laeta. et benedicentia eleuatarum manuum opera mereantur, ostendit dicens: benedicat te dominus ex Sion, dominus scilicet ecclesiae et sanctae Hierusales et ciuitatis uiuis lapidibus gemmarum extructae. et ut in deo uero et aeterno spem omnem nostram positam cognosceremus, adiecit: qui fecit caelum et terram, eum scilicet ecclesiarum deum esse demonstrans, qui caelum fecisset et terram: per dominum nostrum Iesum Christum, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

Psalmus secundum simplicitatem audientium absolutus uidetur. ea enim ex maiore parte in eo continentur, quae libro [*]( 1 PB. CXL, 2. 14 II Cor. 9, 7. ) [*]( 3 tanris ex auris P 9 domo ex domu P 11 operandum GTb orandum Pe 12 sumptum Ge sumptu P eQpt' Tb 13 induis PT 17 eclesiae G hierusalea G hierusalem PT cf. Acad. p. 28 et praef. 18 lapidibus gemmarum G gemmarum lapidibus PTE erit in deo uero aeterno ut Bpem P Explicit psals CXXXIII incipit psals CXXXIIII G. Explicit psalmus CXXXIII inff itS CXXXIIII P Expl. de CXXXIII incip. de CXXXIIII T.. )

Laudate nomen domini, laudate serui dominum: qui statis in domo domini, in atriis domini dei nostri. laudate dominum, quia benignus est dominus: psallite nomini eius, quoniam suaue est et contuendum in exordio psalmi est, quod ad laudem nos dei aduocat, cum in superiore psalmo ad solam benedictionem hortatus sit. praestare autem laudi benedictionem non ambiguum est. primus enim honor in benedictione positus est, sed [*]( 1 elfgendum G eligenddm P quando ex eo GT quando = ex eo P ..u medella G cf. Lachmann Lucr. p. 204 medela PTE et sic infr. 4 utatr G 5 incredibile enim mo*** (?) G (fort. incredibili enim modo) 7 illa supr. scr. P illa ex ea T 8 prestare P 9 seruata PTe obseruata b ipsae GT ipsa P 10 gesta P 11 condiciones G cognitiones PTE q; 12 exemph* G 14 uirtutibus P 16 infedelitati (?) G sanationem (?) G 17 docebimur G docebimus PTE 19 in atriis dni di G cf. p. 696,18 p in atriis domus dei PTrE 21 sallite P 514 laudi benediotionem PT* et G, ut uidetur (ubi benedictionem etiam nunc legi potest; praestare h. 1. = antecedere) laudem benedictioni « 25 honor r odor GPe ordo Tb (de litt. n et d in nostr. cod. saepe confusis cf. praef.). )

Sequens uero prsecoptum est: laudate serui dominum. per cognitionem nominis dei ad scientiam eius proficimus. iam enim non nomen domini, sed dominum laudamus cognoscentes. cur deus caeli sit, cur deus terrae sit, cur deus mundi sit, cur deus Abrahae et Isaac et Iacob sit. haec enim primum puerilis doctrinae rudimenta transgressi deum non iam per obcedientiam subditorum, sed per inmensae uirtutis suae magnificentiam laudamus et laudamus serui eius; neque solum serui eius nudo tantum professionis nostrae uocabulo nuncupati, sed stantes in domo eius, iam non uagi neque erratici, sed stantium firmitate stabiliti; neque tantummodo stantes, sed etiam in atrio domini dei nostri, internae potius et mediae domus sede suscepti. per hunc igitur ordinem a seruis et a stantibus in domo atque in atrio laus inchoatur.

Laudandus deus ob id est, quia benignus est. nam at omnipotens sit, naturae, suae uirtus est; ut uero benignus sit. nobis necessarium est, quos corporis infirmitas et condicio originis in peccatis detinet. et quid spei est humanis delictis. si benignitas deo absit? sed dictorum ratio consideranda est: namque qui laudandus est, quia benignus est, psallendum nomini eius est, quia suaue est. psallite nomini e i us, quoniam suaue est. psallite ubi dicitur, ad corporis [*](1 confusae (a in ras.) P 6 habrahae P abraae T abraham r eni P supr. scr. T ergo r 10 laudemus P 11 sit post mundi om. P 13 dm ex dilm corr. T 17 erratici PTE errantes r 18 tantummodo PTab tantum in domo re sed etiam PTE eed et r 22 quia benignns uirtus eat om. P (uoces nam nt — uirtua est in marg. infer. additat postea erasae sunt) 95 delictis ex dilectis P 26 deo PlTb dl P* dei t. )

Et quid suauitatis in se habeat uel nomen eius uel ei psallere, continuo subiecit dicens: quoniam Iacob elegit sibi dominus, Israhel in possessionem sibi. initium originis Iudseorum secundum sanctificationem generis Abraham est, ad hunc enim primum dei fuit sermo; et cur potius Iacob quam Abraham dominus elegit? dehinc cum idem secundum nuncupationis allocutionem sit Israhel qui et Iacob, cur iterum additur: Israhel in possessionem sibi? ordo exigebat principem electionis Abraham, non eum, qui iam tertius in electione est, Iacob commemorari. ratio quoque admonebat, ut significatus Israhel in Iacob intellegeretur. quin etiam illud accedit, quod, qui Iacob est, eligitur, qui Israhel, possidetur.

Sed iam in exordio sermonis monuimus, illa ex rebus corporaliter gestis commemorata in psalmo esse, in quibus futuri species tamquam in speculo reluceret; ea quoque gestis rebus coaptata uerba esse, quae, cum ea, quae gesta sunt, enuntiarent, tamen intellegentiam nobis absolutiorem eorum, quse spiritaliter in gestis rebus prsefigurabantur, adferrent. dei nomen suaue est, non uni tantum genti atque ipsi inreligiosse, sed omnibus iam gentibus atque linguis. Iacob enim sibi elegit maiorem natu supplantantem, ementem primitias cibo et desperatione uenalis, abripientem benedictionem, inpsenitentem post seruitutem, deinde post luctam deum uidentem et Israhel nuncupatum. ante enim Iacob est et sic Israhel. circumspiciamus ecclesiae corpus, quae se per differentiam fidei et Iacob et Israhel habet. et hic coetus populum legis fide supplantat, primitias eius accipit, benedictionem eius diripit secundum [*](1 multimodo opere (e in ras.) P 9 abraam T habrahae ex habraam 1il.2P10NIabrumT1sin.'łupr.scr.P m. 2 P 10 primum PTb om. e 11 abraam T 18 in supr. scr. P ne ne 26 maioris (is in ras.) P supplantatS a supplautS T supplantatio (tio in rctR.) P eflido (0 in ras.) P 27 uenalis PTab uenalea e 80 ee om. e, m )

Nouit autem spiritus prophetiae prsepotentem hanc nominis dei in congregandis gentibus et possidendis fidelibus suauitatem dicens: quia ego cognoui, quam magnus est dominus. officio quidem oris sui propheta loquitur, sed cognitione non sua. uox ista eius est, qui ait: nemo nouit patrem, nisi filius et cui uoluerit filius reuelare; et filius quidem patrem, si cui uoluerit, reuelabit, sed magnitudinem eius nemo cognoscit propheta dicente: cuius magnificentiae non est finis. cognitio ergo infinitatis huius ei soli erit propria, qui secundum perfectam originis suae plenitudinem ipse imago est infiniti.

Quia ego cognoui, quam magnus est dominus: et deus noster prae omnibus diis. non prae diis omnibus illis est, de quibus infra ait: simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum: os habent et non loquentur; nihil enim magnum, si metallis et saxis et lignis conparatus prsefertur. et quia isti dii non sunt, quaerendum est, quos deos dixerit. non enim deorum multitudinem ecclesia cognoscit. error hic gentium est, ut coitus et conceptus et procreationes et successiones deorum aut fingat ant credat. nobis autem secundum apostolum unus deus, ei [*]( 1 Matth. XI, 12. 3 Ioh. XV, 16. 18 Matth.XI,27. 16 Ps.CXLIV,3. 22 PI. CXXXIV, 15 sq., cf. CXIII, 4. 29 I Cor. 8, 6. ) [*]( 11 5 primogenitis PTb primogenitua e 9 ppotentS T hano ex hunc T huno P 10 snauitate P 11 cognoui P cf. Sabatier II, 261 noni TE 12 non aua PTh sua e 16 cognoscet T 25 di (?) G 27 coetus PT* cf. Acad. p. 19 28 et procreationes GTE ^ procreationis P et n n snccessionis P fingat T 29 credat T. )

Videndum autem est, prae quibus omnibus diis deus noster sit. inuenio deos dici per prophetam ita: deus stetit in congregatione deorum, in medio autem deos discernit. et hoc quidem uidetur ambiguum nec satis absolute enuntiare, quos deos significet. sed dominus in euangeliis errore nos nuncupationis huius liberauit dicens: ego dixi, dii estis et filii excelsi omnes. et adiecit: si ergo illos dixit deos, ad quos uerba dei facta sunt, et non potest solui scriptura. indissolubilis dei sermo est, homines deos nuncupatos. inuenio et Moysen deum nuncupari, cum ei dicitur: deum te posui Pharaoni. sed et apostolus docuit dici alios deos, cum ait: namque etsi sunt, qui dicuntur dii siue in caelo siue in terra, sicut sunt dii multi et domini multi: sed nobis unus deus pater est, ex quo omnia, et unus dominus noster Iesus Christus. per quem omnia. unus quidem deus nobis est et unus dominus: sed multi dii sunt, qui uocantur in caelo et in terra. et quidem, si hoc deorum nomen hominibus secundum sententiam dei conpetit, multo magis angelis, archangelis, thronis et dominationibus, potestatibus, principatibus dignum, quos apostolus in caelo deos nuncupari monstrat. [*]( 10 Pe. LXXXI, 1. 14 Ioh. X, 34 sq. 19 Exod. VII, 1. 201 Cor. 8,5 sq. 12 nec satis absolute enuntiare Tb necessitatis absolutae nuntiare Pe u 13 deos ex dS P 16 deos ex ds P dei om. P 17 Bcribtra G 18 uuncupatos G nuncupantes P1 nuncupantis (nflcupStis a) P'TE • 19 faraoni P 98 et dominationibuB G dominationibus PT E potestatibus principatibus GPT principatibus potestatibus E 29 ***** deos nuncupari monstrat G deos in caelo nuncupari demonstrat PTE. )

Hi ergo sunt. qui uocantur, sed prae omnes deus noster est: non conparatione, qui inconparabilis prsecellit, sed potestate prae ceteros est; et quomodo prae ceteros, mox ostendit dicens: omnia, quae uoluit, fecit in caelo et in terra, in mari et in abyssis. soli deo congruit omnia facere, quae uelit. sola enim perfecta uirtus in nullo inpeditur, quominus, quod uelit, et faciat; et ei, ex quo omnia sunt, nihil difficultatis occurrit. inferioris ab eo naturae est, ne totum, quod uelit, efficiat. dum enim alii debet, quod est, caret omnipotentiae uirtute, quia in id ipsum, quod subsistit, habet alium auctorem. et qui non se sibi debet, non omnia potest, dum a potiore subsistit. sed uideamus, quid sit illud, quod omnipotentia dei secundum uoluntatem suam fecerit in caelo et in terra, in mari et in abyssis.

Et quidem magnum est, si contueamur indemutabilem caeli firmitatem, solem annuis cursibus indefessisque moderatum uicesque anni definitis limitibus temperantem, perennes quoque lunae uicissitudines et inperturbatos ortus, lapsus, conuersiones signorum, iam uero terrae opes et fecundos eius fructus in uitam hominum, pecudum, uolucrum, bestiarum, plena deinde incolis suis maria et spirantium intra fluctus piscium uitam, tum porro, quia plurali genere maria graecitas elocuta est, oceani inaestimabiles uices et capacis abyssi inperspicabilem naturam, qua refusus in terram aestus resorbetur. sed cum haec secundum humanam opinionem plena miraculis sint ac de ipsis dici merito debeat: omnia, quae uoluit, fecit in caelo et in terra, in mari et in abyssis, uideamus, quae ea omnia sint, quae uoluit et fecit. [*]( BIII S 1 hi scrip.fi h* G dii PTE omnes G oms T om ~ =-= ≡ P omnibus E 2 praecellet G 8 ceteros GPlT ceteris PiE ceteros G oeteros sit paT d ceteris sit PJE 7 sint PT 8 quo G 9 efficiat G et faciat FTE debet quod est G debet PT se debet E 10 habeat PT 16 annos n ex annus P moderat** G moderatQ P 18 conuersiones G conuersioneaque PTE 19 in uita G 20 pecudum uoluorum G uolncrum ea M pecudum (pecodil Pl) prr E 22 grecitas G 23 paces P inpspicalem P 25 miraculis š P 26 dioi supr. scr. G 27 in mari Gt om. PTa. )

Educens nubes ab extremo terrae fulgora in pluuiam fecit, qui producit uentos de thensauris > suis. praeterito thronorum, dominationum, principatuum et potestatum, Cherubim et Seraphim, angelorum et archangelorum, caeli, terrae, maris, abyssi miraculo in his omnia deus, quae uoluit, fecit in caelo et in terrn, in mari et abysso: educens nubes ab extremo terrae fulgura in pluuiam fecit, qui producit uentos de thensauris suis? an haec tantum perfectae in deo uoluntatis omnipotentia est, terras exhalare nubes, coruscare pluuiis inminentibus fulgura, alternantes spiratibus flare uentos? sed arguunt hanc opinionem nostram uirtutes uerborum et naturae generum. e d ucens, inquit, nubes ab extremo terrae; quid enim sibi uult, quod nubes educuntur et educuntur ab extremo terrae? exhalant quidem ualles uuidse nebulas; sed neque ualles extrema terrae sunt, neque quisquam nebulam id ipsum existimauit esse, quod nubem. dehinc fulgura in pluuiam fecit. quae hic humani sensus intellegentia est? fulgura nonnumquam sine pluuiis uidemus et pluuias saepe esse sine fulgure. non pluuiae fulgura adferunt, neque rursum fulgura pluuias deferunt. sequitur quoque: qui producit uentos de thensauris suis. quae hic humani sensus intellegentia est? anne in concauo aliquo et communito thensaurorum loco conditos esse uentos existimabimus, ex quibus uenti soleant tamquam pretiosissima thensauri portio produci? et cum solent mutationes uentorum frequentes et incertae saepe et contrariae [*]( 1 fulgora GP qf. Nelle Formenl. 1, 176 fulgura TE 2 thensauris G thesauris PTE 3 thronuum P 4 cherubin et seraphin T 6 miracolo GPXT miracula F* 6 habysso P 10 exalare P choruscare GPl 11 alternantis spiratibus G cf. Acad. p. 41 alternatis spiritibus PTE 13 inquid G 14 educuntur et educuntur GTa (in G hic quoque litt. u ? ? similis litterae a; Sedlm. notauit: educantur et educantur) = educuntur et educuntur P deducuntur et educuntur e 16 exultant (?) G humidae T 16 existimauit GP existimabit T 20 rursu GP supr. add. T 21 deferunt G defundunt PTE 22 tSsauris G quae — sensus om. G 23 unn * G ? at ne P 25 praetiosissima G 26 et incertae a se (?) G. )

Sed haec a me uolenti uirtutem et rationem dictorum ostendere ita commemorata sint, ut nihilominus inuisibilis et omnipotentis uirtutis esse intellegatur, amari, quod est ab extremo terrae, nubes educi et inter pluuias fulgura coruscare et uentos ex occultis spiratuum suorum sedibus flare. uerum quia non in his tantum omnipotentia dei est, neque in his solum, quae uoluit, fecit in caelo et in terra, in mari et in abyssis, et in his, quae corporaliter gesta esse memorantur, spiritalia significari meminimus: demonstrandum est nunc. quid sub his dictis per uirtutem prophetiae intellegere debeamus.