Tractatus super psalmos

Id ipsum autem etiam psalmi consequentia demonstrant. ne enim indefessa illa uirtus et inpassibilis unigeniti dei natura mortis somno dormitatura existimaretur, rem omnem ad officium corporis, cui discessio inmortalis animae mors est, rettulit dicens: si dedero somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem et requiem temporibus meis, donec inueniam locum domino, tabernaculum deo Iacob. "temporibus" secundum translationis fidem non aetatis spatiis, sed capitis partibus requiem negat. et hae adfectiones sunt corporales, quas labor longus et uitae anxietas exagitant. quieuit autem ille, cui mors somnus est: et id, quod nobis poenalis demutatio est, unigenito et in corpore manenti deo requies fuit.

Sed ante hanc requiem et apostoli eliguntur et soluendi ac ligandi et in caelo et in terra ius sortiuntur et potestatem aduersus uirtutem omnem aduersariam sumunt et templum dei sunt et ipsi ex lege uenientes dignum deo Iacob tabernaculum sunt reperti. ac ne forte nos per multiplicem humani ingenii intellegentiam uim ueritati adferre quidam arbitrentur, ut, quod ex Dauid persona dictum sit, id ad dominum saluatoremque nostrum multimodis translationum subtilitatibus transferamus, contuenda sunt, quae secuntur, ut ex his ueritatem inuitis licet et renitentibus ingeramus. ait enim: ecce audiuimus eam in Ephrata, inuenimus eam in campis siluse; introibimus in tabernacula eius, adorabimus, [*](i n 1 in deferens R 2 est leonis VPT 3 ipsfl = (eras. d) R demonstrat rorr. m. 1 R demonstrat VPT docent E 6 dormitatura TE dormienceatlo tianatura R dormitura P 6 discescesaio corr. m. 2 V dis = = = P rettulit V retalit APTE 7 palfebris V (et palpebris meis om. R) 9 locum add. m. 2 V tabernaculum ex tabernaculo m. 2 V 11 requiem RUpr. scr. T 16 ac ex hao R et in caelo et in terra VRPT et in terra et in coelo E 20 arbitrentur ex quo ex dauid V 21 id mpr.' scr. m. 1 R 22 suptilitatibus V 28 ut om. V ex supr. scr. P 24 eam VTE ea RP 26 efratha V Rim efrata Rl efifrata T 26 introibimus VRE intrabimua PT adorabimus TE ex adorauimus corr. P adorauiznus V adorabimua — pedes eius om. R. )

Volunt ergo Iudsei Dauid, areae huius coemptorem, peregrinationem a domo et uigiliarum iniuriam et laborem corporis, donec cum hunc locum et hoc tabernaculum deo Iacob posset inuenire, uouisse. sed hoc neque historia Regnorum aut Praeteritorum, in quibus Dauid gesta continentur, loquitur, neque psalmus admittit. et cur non admittat, in absoluto est. Dauid aream coemit; locus templi locus areae fuit, ubi fruges congestae, ubi tritae, ubi paleae tritico separandae sunt. requies autem domini in Ephrata est; et prius audita in Ephrata est et postea in campis siluae reperta. et quid commune Hierusalem et Ephrata? et quid areae ad siluae campos? nihil hic conueniens est, nihil non dissonans. aream, in qua requieuisse deus Iacob existimatur, nouissimis temporibus uentilabro dominus emundat: triticum eius horreis condit, paleas autem inextinguibili igne urit. probatos legis uiros apothecis dignos habet, inutiles et infructuosos igni iudicii deputat. templum [*]( 1 ubi steterunt V cf. Sabatier Il, 259 adn. in looo ubi steterunt PTE mouetur V 9 naturae humanae VRe humanae naturae PTb 4 ubi h om. V 6 et om. V odie regiones P 8 illuc VR ex illic corr. T illic P 9 solomon V 10 religionis VIII peregrinatione P 16 oõtmeantur V 16 qur R 18 ubi sec. I. GPT; ubi et ex ubi corr R ex et m. 2 V paleae tritico RPT palea tritico G palusea (utlea a fJI. 2) tritico V paleae a tritico E separandae GRVP (et T in marg.) separatae T 19 efratha Va eufratha R eprhata P 20 siluae VRPT syluae t hierusale V 91 et eprhata P et efratha Va et eufratha R ad ephrata Tb et quid R quid VPTE 24 condit RT condet P 26 inutiles ex inutilis R infructuosos in ras. P ex infruotuosus corr. R. )

Diximus superius, etiam hunc prophetam de Dauid illo iusto, pastore, rege, oriente, in psalmo isto prophetasse et ex persona eius locutum esse, cum dixit: si intrabo in tabernaculum domus meae, si ascendero in lectum strati mei, si dedero somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem et requiem temporibus meis, donec inueniam locum domino, tabernaculum deo Iacob. nunc uero ut se uoti eius non ignarum neque inperitum esse propheta ostenderet, ex persona sua loquitur dicens: ecce audiuimus eam in Ephrata, inuenimus eam in campis siluae. superius, ubi sacramenti religio commemoratur, unus iurauit ac uouit. unus enim in forma dei manens formam serui accepit; et unus dominus Iesus Christus est, per quem omnia, uno deo patre, ex quo omnia. nunc autem ubi scientiae propheticae cognitio ostenditur, ex persona plurium dicitur: audiuimus eam in Ephrata, inuenimus [*]( 28 I Cor. 8, 6. ) [*]( 1 illut V 2 ergo dei GR dl ergo PT propheta (profeta G) eet GPT est <-pfeta R 8 dl etenim G 6 quia GRE om. P supr. add. T 7 ficmenta G ex istia nunc G ex ipsis nunc R ex ipais VPT scribturarum U V 9 dñi G domini R dmi fi V domini nostri PT cf. irifr. 18 ait (del. m. 2) dixit V 14 inleoto P strati ex stratu m. 2 V stratu G (stratum*** legi potest) 16 et palpebris meis RPT aut palpebris meis G et palfebris V cf. p. 664, 17 18 eius RPT huius V m 20 errata G efratha R eam in campis RT ea in campis G ea in campis P 28 dominus Iesus Chriatua RE dfis ihs VPT 94 uno deo patre VflPT unus deus pater e 26 plurium Re plurum V plurimorum, h PTb eam in ex ea m. 2 V efrata R ephratha P efratham V. )

Auditur itaque in Ephrata. Ephrata eadem est, quae Bethlem, in qua dominus natus ex Maria est. testis nobis est propheta dicens: et tu Bethlem, domus Ephrata, non minima es ut sis in milibus Iuda; ex te enim exiet, qui erit rex in Israhel; et rursum: et' tu Bethlem Iudae non es minima inter principes Iuda; ex te enim exiet, qui regat populum meum Israhel. illic enim primum dei requies auditur, ubi primum unigenitus deus corpus humanae carnis habitauit; et quod in Ephrata auditur, in campis siluae inuenitur. initium itaque ecclesiae in Bethlem auditur; esse enim coepit a Christo; sed in gentibus reperitur. quae sunt ex siluis campi, ex horrentibus nitidae, ex sterilibus fructuosae, ex ignis pabulo uitalis cibi regio, ex ferarum cubilibus dei requies, domus, templum atque possessio. quod autem gentes tamquam siluae cubile diaboli fuerint, psalmus nobis septuagesimus nonus erit testis dicens: deuastauit eam aper de' silua, et singularis ferus depastas est eam. illic enim de uinea sermo est, id est de dei, ut tunc putabatur, populo, quem infidelem et impium diabolus gentes inhabitans uastauerat. in his ergo campis siluae dei requies, quae in Ephrata audita est, inuenitur.

Seruata autem temporum ratio est., ut, quod audiuimus et inuenimus, praeteritam significet aetatem, id autem, quod deinceps consequitur, spem futuri temporis doceat, cum ait: [*]( ñ Mioh. V, 2. 7 Matth. II, 6. 18 Ps. LXXIX, 14. ) [*]( 1 a supr. acr. R om. VPT 4 bethlem VRT bethlehem in ras. P 5 bethlem RT bethlehem V P domus add m. 2 V non minima es R minima ee ex minima est m. 2 V non es minima PTE 6 et sis V 7 erit rex — exiet qui om. R in istrahel V israel PT bethlS T bethle T bethlehem P 9 regat VRPT reget E 10 primum ex primom m. 1R 11 efratha VR 12 bethlem RT bethle V bethlehem P 18 repperitor VR 14 ex siluis oampi PT ex siluia campis V ex ailuae campis Re 16 requies ex quies m. 2 V templa pomessio V 18 septuagSsimos V 10 diuinus sermo S P 28 efratha VR inuenitur in ras. R 84 quod audiuimus VR quod et audinimus PTE. )

Et quia in euangeliis legimus dictum: multi prophetae et iusti cupierunt uidere, quae uos uidetis, et audire, quae auditis, sanctus propheta desiderii huius inpatiens est. postquam enim requiem dei audiuit et repperit, postquam introiturum se adoraturumque credidit, spei tantae fieri iam particeps deprecatur dicens: exsurge, domine, in requiem tuam, quam reperturum se Dauid tuus uouit, quam nos in Ephrata audiuimus, quam in campis siluae inuenimus, in cuius tabernacula introibimus adoraturi illic, ubi pedes tui steterunt. [*]( 20 Matth. XUI, 17. ) [*]( 1 intrabimus VPT ex intrauinras corr. R adorabimns RT ex adorauimus corr. P adorauimus V ubi VPTe in loco ubi Rb cf. p. 670, 1 2 istut V 8 ut in R ut VPTE 4 requies di P itroeam V 6 enim add. m. 2 V 9 requies di P 10 in uno R uno in VPTE 11 deoidi R non oporteat VR non poterat 1T 18 earum ex eorum T spe est P 18 pedes domini VRPV domini pedes E demutionis V1 mutatiouis R IH transgreBsione R trana***** V transcensione PTe 20 et om. PT 28 repperit VRT reperit PE 25 depraeoatnr VRl 27 ailuae ex riluis T 28 introiuimns PT adoratur R pedis V. ) [*]( XXII. Hllar. Ptet. pars I. ) [*]( 43 )

Sed non solum tu, domine, exsurge in requiem tuam, sed et tu et arca sanctificationis tuae. non arca testamenti, non arca legis, sed arca sanctificationis tuae. et quidem esse arcam testamenti meminimus intus ac foris auream, ubi tabulae lapidum, ubi sanctae litterae, ubi liber testamenti, ubi gomor mannse. sed hsec omnia eius, quod dominus adsumpsit, corporis species est, omne in se sacramentum continens legis. nunc et deitatis spiritu et origine carnis unitum intus scilicet et foris aureum est — est enim dominus Iesus in gloria dei patris — mannam in se seternam continens — ipse enim est panis uiuus — testamenti intra se tabulas et legis librum conseruans — sunt enim in eo uerba uitae. ut igitur cum domino etiam haec sanctificationis arca — hunc enim deus secundum euangelia signauit pater requiem exsurgat, propheta orat. ceterum arca illa terrena et frequenter et ab allophylis capta est et polluta a regibus: et hodie templo atque urbe subuersa iam nulla est. et uideamus. quid sequatur. [*]( 19 Ioh. VI, 27. ) [*]( 3 cultu VPT fructu Re frugifero ex frutifero m. 2 V frupifera er frugifero T reperta ex repertu m. 2 V introeuntibus RPT ineuntib. r 6 tu ante domine om. R 7 archa RP 9 ac ex hac R 12 adsumpsit VPT assumit R corporis om. V 13 nunc VRP nã hoc T deitate sjte V 14 unitum VR muni = tum P munitum Te et foris V R ac foiis PTE est, est enim VPTE est enim R 15 dominus ihs VR dominus noster Iesus Christus PTE in gloriam V mannam ex mannas mannam m. 2 V mannam T manna RP manna E aeternam continens RFT aeternum (sed in dittogr. aeterni) continens V continens aeternum E 16 est panis R pania est VPTE 19 hunc enim ds in marg. mper. add. m. 2 V nunc (in ras. 3) enim ut deus R hunc enim diia Pm hunc enim dominum Tb hanc enim Erasm. significa****ater V om. R et sanctificauit et signauit pater PTE (Joh. I. c. rovrov yay d πατήρ lσϕράγισεr 6 Olde) 21 et ab allophyliB PTE et ab allofilis R ab allofylis r 22 iam aupr. scr. m. 1 R add. m. 2 V 23 sequatur VR sequitur PTE. )

Ait enim: sacerdotes tui induantur iustitiam, et sancti tui laetentur. induuntur, deo et arca sanctificationis eius in requiem resurgente, iustitia sacerdotes, ualidissimo, ut apostolus ait, thorace, induentes thoracem iustitiae, quo inimici iacula excipiant, quo internum hominem communiant; sancti autem laetentur. et uideamus causam, cur et sacerdotes iustitiam induant et sancti laetentur. ait enim: propter Dauid seruum tuum ne auertas faciem Christi tui. Christum ad deitatis spiritum rettulit, Dauid ad corporis carnem. formam enim serui, qui in forma dei manebat, accepit. ne igitur auertat a sacerdotibus atque sanctis Christi faciem, rogat: ut eos diuinitatis suae gloria, qui propter Dauid, id est propter adsumpti ab eo corporis sacramentum laetantur, inluminet.'

Et cur propter Dauid seruum suum ne faciem Christi sui auertat, ostendit dicens: iurauit dominus Dauid ueritatem et non frustrabitur eum. dominus iurat et iurat ueritatem; dicti sui fidem etiam sacramento, ne ambigamus, adfirmat. non fraudabit igitur Dauid suum ueritate iurata. et quid ei iurauerit, dignum est contueri. de fructu uentris tui ponam super sedem meam. si custodierint fili tui testamentum meum et testimonia mea haec, quae docebo eos, et filii eorum usque in sseculum sedebunt super sedem tuam. quoniam elegit dominus Sion, praeelegit eam in habitationem sibi. haec requies mea in saecula saeculorum: hic habitabo, quoniam prseelegi eam. quid hic, quod Dauid sit proprium, continetur? urbs illa, quae generi eius fuit regia, [*]( . 2 laetentur VRT exultent P 8 iuatitias sacerdotes V 4 torace T thoracae R thoracem P 5 quo RPTE qui V excipiant PTE excipiat VR quo RPTE qui (?) V in = ternum (eras. ae) R interrenum V in aeternum e terrenum PTh (fort. infirmum?) communiant PTE communiat VR 6 qur R 7 laetStur V 8 tuQ supr. scr. P 9 ad ex a m. 2 V 10 in forma dei VRT in dei forma PE 17 frustrabitur RE frustrabit PT 18 dicti sui VRPT et dicti sui E etiam om. V sacramentQ T 19 fraudauit P 21 custodierint ex oustodierit m. 2 V fili V filii RPT 22 testimonia mea haec RPTlE testimonia haec VT' 26 mea om. V in saeoola saeculi R 28 generi Re generis PTb. ) [*]( 43* )

Sed qui haec infelicis erroris opinione sic credunt, audiant, cui Dauid iuratum sit. illi nempe, de quo dictum est : posui adiutorium super potentem, exaltaui de plebe mea electum. inueni Dauid seruum meum et in oleo sancto liniui eum. manus enim mea auxiliabitur illi, et brachium meum confortabit eum. nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non adiciet nocere eum. et concidam inimicos eius a facie ipsius etodientes eum in fugam conuertam. et ueritas mea et misericordia mea cum ipso, et in nomine meo exaltabitur cornum eius. et ponam in mari manum eius. et in fluminibus dexteram eius. ipse inuocabitme: pater meus es tu, deus meus, et susceptor salutis meae. et ego primogenitum ponam illum, excelsum prae reges [*]( 18 Ps. LXXXVIII, 20 sqq. ) [*]( 1 dignitatem RPTE dignitati V sub RPTE sibi in V 3 in aeterno est P 4 seruiunt GRPT seruiant V 5 orbe ex ore m. 2 V urbe G illa GVPT om. R 6 frustandua VP ueritatem P 10 n manet r ? manat Lips. sed rf. Bened. 11 opinionem P 18 adiutorium GPT adiatorium meum VR cf. Abh. IV, 84 et exaltaui RE de plebe mea electum GV electum de plebe mea RPTE 16 et in oleo G in oleo VR oleo PTE sancto GVRPT sancto meo E linui (?) G lini = i P 16 praecium G braccium V confortabit a VT confortauit PR (wed in R b ex u corr. m. 1) 17 in inimicos G eu ex eo ro. 3 R 20 et misericordia mea GR et misericordia PT misei ioordia V 21 cornum GR (cf. p. 682, 20 et Georges Wortf. p. 174) corna VPT 82 manum GVPT manus R 23 dexteram G dextram V inuooanit G 25 excelsUID prae VPT et excelsum prae G exct leum super RE. )

Quomodo autem ex fructu simus uentris eius. audiamus [*]( 1 seruibo G 8 in saecula (om. aaeculi) R aemen VTK ae*** V sedem R aedS R *ede* V thronam PTE 5 ai iuatificationee - custodierint om. R iustificationes VPb iustitiaa Te 9 dispargam V dispergam RPT 11 mei* G meis supr. scr. P 12 inrita G V irrita RPT 13 ...dis G sedes VRPTE 14 perfecta in aeternum GPe perfecta manet in aeternum VRTb cf- Sabatier II, 179 15 uerba et testis in caelo fidelis, quae postea leguntur in E, desunt in GVRPT promissiones GPT promissionis VR eius om. G 17 patrem dft G deum patrem VRPT 19 terrae 5 T 90 dicta sunt G erunt dicta T sunt dicta RP; V haec ita praebet: in saeoulum saeculi est, cuius sedes sicut dies caeli eat, oui quae sunt dicta, non inrita sunt cui semel sine mendacio iuratur in sancto, cuius sedes sicut sol in conspectu di est cet. 21 sedis G 28 fructu GPTR* fructus VRX di aedem G sedem (aede V) dei VRPT. )

Et spei condicio praeponitur: si, inquit, custodierint fili tui testamentum meum et testimonia mea, q u ae docebo eos. Moyses legem scripsit, in qua testimonia dei continentur, propheta hic idem totus deuersatur in lege: et quomodo adhuc filii illius Dauid in testimoniis sunt docendi? non praesentis aetatis est sermo, sed his proprius, de quibus dictum est: confitebor tibi, domine deus, pater caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. sed docti et manentes in his, quae docebuntur, quid consequentur? usque in saeculum, inquit, sedebunt super sedem. tuam. et qui isti sunt, qui sedebunt? nempe de quibus dictum est: et uos sedebitis super duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. [*]( 1 Hierem. XXX, 6. 5 Gal. IV, 19. 7 Matth. IX, 2. Ioh. Xffl, 33. 16 Matth. XI, 25. 21 Matth. XIX, 28. ) [*]( 1 ieremiS <-pfaa R profetam hieremiam VPT decentem (sic) ex dioentem R inquid G itaquae V1 itaque VI RPТ 2 partum ex partus in r istae R ista PT 8 a deo PTb ab eo G VR sed cf. Acad. p. 31 7 fili — iterum add. m. 2 in marg. infer. V filioli GVR filii PT 8 filii GRPT fili V, 10 praqponitur G VRP ,.pponitur T inquit m inquid G om. PT 11 fili G V mea quae GVPT mea haec quse R 12 soribsit G V testimonia GRPT in testimonia V 13 deuersatur GT diuersatur VRPE .16 confitebor GP coinfiteor VRT dile d§ pater G V domine pater PT pater domine R 17 et terrae om. R quia U VP qui T qfli R et prudentibus GRT et prndendgtibus V om. P 18 ea G VPT ille R paruolis V cf. Abh. IV, 82 19 consequitur P usque r 00 inquid V super terram sedem V super — sedebunt om. PT 28 iatrahel V. )

Non neglegendum est autem id, quod superius et inferius dicitur. superius enim dictum est: ponam supersedem meam; nunc autem dicitur: sedebunt super sedem tuam. et hoc quid erit ? nempe id, quod dicitur: omnia, quae patris sunt, mea sunt. sedis patris sedis et filii est, quia: ego et pater unum sumus. aut quomodo intellegetur: ponam super sedem meam et: sedebunt super sedem tuam, nisi quod per concordem et non dissimilem a se innascibilis unigenitique naturam et pater in filio et filius in patre est deitatis in utroque nec genere nec uoluntate dissidente substantia, cum paternae maiestatis gloria unigenito congenita sit? atque ob id sedem filii sedem suam pater nuncupat, quia et ex se et in gloria indemutabilis diuinitatis suae unigenitus et uerus deus natus sit, nec contumeliam communicatarum cum eo sedium sentiat, cui ex se genito in naturae similitudine nulla diuersitas est.

Dignitas deinde eorum, qui in saeculum super sedem sessuri sunt, ostenditur ita: quoniam elegit dominus Sion, praeelegit eam in habitationem sibi. haec requies mea in saeculum saeculi: hic habitabo, quoniam praeelegi eam. non montem scilicet Sion desertum et inutilem legit, neque ciuitatem dirutam et euersam. locis enim deus non continetur, neque omnipotens et aeterna substantia aut in desertis montium solitudinibus aut in nominibus urbium ruinis iam deformium conquiescit. sed elegit eorum requiem, de quibus dominus in euangelio ait: nemo uenit ad me, [*](4 Ioh. XVI, 15. 6 Ioh. X, 80. 26 Ioh. VI, 44. ) [*]( 1 et superius R 2 est om. R 5 sunt mea sunt om. P sedis patris G Rl aedes patris VR* sed ipsa patris P& ipsa patris T sedia et filii est GRl aedes et filii est VRII et filii sedes est PT qf. Acad. p. 69 6 aut GVPTe at Rb intellegetur G VR intellipitur PTE 8 quod GVPT om. R 10 et filius in patre GPT et in patre filius VR 11 substantia oum paterna et (cd substantia paterna & T) maiestatis gloria unigenito cognita sit PT 12 congenita ex congenito m. 1 R id om. V fili V 13 pater ex paternam m. 2 V nuncupat PTE nuncupet VR 14 contumelia P 15 communicatarum Tt communicaturfl VRPa 18 ostenditur ita RPT ita ostenditur E 22 legit RPT elegit E dirutam Rb erutam PTe 28 dfis P 24 desertis VRTE discretia P nominibus VRb om. PTe.- )