Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sion quae sit, apostolus docet, cum dicit: accedamus ad Sion montem etad sanctam ciuitatem Hierusalem; omnes enim currimus adprehendere, in quo sumus adprehensi a Christo, id est, inueniri in eius corpore, quod ex nobis ipse prsesumpsit, in quo ante constitutionem mundi a patre sumus electi, in quo reconciliati ex inimicis et adquisiti sumus ex perditis, in quo apostolus cum damno uniuersorum [*]( 22 Hebr. XII, 23. 24 Philipp. III, 12. ) [*]( 1 effundedum ex efundedam m. 2 V 4 plebis eorum dei r 5 dampna Rr 6 omiaao ex omnisso V 7 do creatore Vr reverentibna scripri reuerentea RVrE 9 crassantibos V 11 posset Vr 12 eseias V enyas r 14 adque Vr 16 uarias V orbe ex urbe m. 2 V 16 rp faisset (p supr. scr. m. I) R 17 potestate ex potestates V sanare r expectat R 18 paralyticus V paralities (paraliticus 1) r 18 et ad Fr cf. Sabatier III, 930 adn. ad Rb 94 adpraehendere VR adpraehensi sumus Rb 26 praesumpsit (prae in rax.) R ante ex te m. 2 V 28 et perditis ex et peruitis V. ) [*]( XXII. Hilar. Ytet. para I. ) [*]( 6 )

optat inueniri dicens: et omnia arbitror stercora. ut Christum lucrifaciam et inueniar in illo. ergo, quia non nisi ex adsumptione carnis nostrse hi morbi essent nostri corporis auferendi, et ex adsumptione carnis salus nostra omms in deo est, idcirco ita ait: quis dabit ex Sion salutare Israel ?

Sed in eo, quod salutare est, uirtus est nominis. non nos aptamus aut fingimus, sed in ueteris Testamenti libris salutare dominum deum nostrum nuncupari docemur, et proprie hoc nomen per pollicitationem gentibus semper indultum est. ait enim Esaias: et reuelauit dominus brachium suum sanctum in conspectu omnium gentium, et cognoscent omnes fines terrse salutare dei nostri. omnibus igitur gentibus reuelatum est et ab omnibus cognitum est. et rursum in psalmis spiritus sanctus exclamat: cantate domino canticum nouum, quia mirabilia fecit. ostendit dominus salutare suum, in conspectu gentium reuelauit iustitiam suam. et rursum: adnuntiate in gentibus gloriam eius et in omnibus populis salutare eius. et rursum: ostende nobis, domine, misericordiam tuam et salutare tuum d-a nobis. cuius spei desiderium dominus in euangelio ostendit, dicens: multi prophetse et iusti concupierunt uidere, quae uos uidetis, et audire, quse auditis. hoc salutare Simeon et exspectauit diu et, cum in manibus accepisset, agnouit et inter uagitus infantiae, inter cunarum sordes per fidem deum uidit. in talibus et agnoscens adorauit, dicens: nunc dimitte seruum [*]( 1 Philipp. ITI, 8. 10 Esai. LII, 10. 14 Ps. XCVll, 1. 17 Ps. XCV, 3. 19 PB. LXXXIV, 8. 511 Matth. XIII, 17. 26 Luc. II, 29. ) [*]( 9 luorum faciam r 3 adsumptione ex adaumpsione m. 2 V 6 dabit ex dauit m. 2 V 7 optamus ex optatus m.1V 8 deum om. Vr nuncupari ex nuncuparit V 9 hoc ex haeo m. 2 V ≡ — = i rs itationem corr. tn. 2 V (in rtu. fuit tibis) 10 Eseias V et om. R reuelabit r braccium V 13 post ab omnibus 2 lin. eras. V 14 in psalmus V 15 feoit dominus r 17 reuelabit ex reuelauit m. 2 V 18 et — salutare eius om. Vr 21 dfis ñ V dominus noster r in euuangeliis V in aeuangeliis r 29 cooupierunt V conoupiuerunt r cupierunt R 28 audistis V Symon corr. m. 2 V Symeon r 94 ezpectauit (om. et) Rb 26 et cunarum Rb cf. Acad. p. 93 fidem ex fide m. 2 V. )

tuum, domine, secundum uerbum tuum in pace: quia uiderunt oculi mei salutare tuum, quod praeparasti in conspectu uniuersorum populorum, lumen in reuelationem gentium. ergo hoc salutare gentium adnuntiatur, non carnali Israhel, qui in monte dominum maiestatis expectauit, uidit, audiuit, qui in prophetis lapidauit, cecidit, secuit et occidit; sed sermo iste omnis ad gentes est, et gentium salutaris est.

Ita ait: dum auertit dominus captiuitatem plebis suae. captiuitas proprie gentium est, qui in corde suo dixerant: non est deus; qui trepidauerant, ubi non erat timor, qui spem inopis confuderant et inluserant, quia dominus spes eius est, qui in generatione iusta dominum habitaturum negauerant capti religionibus daemonum, superstitionibus temporum. officiis creaturae. haec captiuitas apellitur, hoc seruitium adimitur. sed Israhel erit ille, qui credit, Israhel erit ille, qui deum oculis cordis aspiciet: quia Israhel deum uidens est, qui post captiuitatem auersam hoc dei salutare cognoscit. lsetatur Iacob, laetatur et Israhel captiuitate auersa, libertate concessa, deo contemplato, Abraham et Iacob patribus per adoptionem familiae nuncupatis. in his ergo laetemur et in his exultemus, scientes per nostram redemptionem ob unius psenitentis salutem esse in caelis gaudia angelorum : et cum caelestis laetitia pro nobis sit, oportet in Christo gaudia nostra esse perpetua, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen. [*]( 2 quoniam Rb salutare tuum — lumen om. r 4 in reuelatione R usque in reuelationem r 6 istrahel V israheli r in monte ez in monte in V in morte R 6 post lapidauit unum uerbum eras/lm V 7 cecidit (ci supr. ser.) R caeoidit V et om. Vr sed om. r 9 cum r ple = is V 10 propriae R prope V port suo eras. in R 11 dixerant ex duxerant R dixer. r dixerunt V 12 quia a dlio R 18 iusta om. R dm V 14 capti ex capiti R 16 apellitur ex ajwllatur R apellatur r 16 credit — ille qui om. Vr 18 aduersam V cognoacet Vr laetatur (lae å. ras.) R laetetur r 19 laetetur israhel (om. et) r ciuitate enersa V 20 et Abraham et Isac et Iacob V et Abraham et Ysaac et Iacob r 21 in his exultemus (om. et) V 22 redemptionem ex ' emptionem m. 2 V 28 in excelsis r et oum ex ea cum m. 2 V 26 amen om. Vr. ) [*]( 6* )

PSALMUS XIV.

Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet in monte sancto tuo? et reliqua.

Psalmus, qui lectus est, inscribitur psalmus Dauid, quia per eum spiritus sanctus haec locutus est. et recte ita conpetit psalmo; nihil enim in tempus alterum destinatur. nihil ex occultis profertur, sed omne opus eius in praesens est: denique ita incipit: domine, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet in monte sancto tuo? oratio est simplex dominum precantis et optantis ab eo noscere, qui mores, quod studium, quse uoluntas sit cohabitaturi cum deo et in excelsis eius et caelestibus quieturi. non est enim humilis cuiusdam animi nec mediocris operis admisceri deo, mereri eiusdem domicilii conmunionem. ergo de quibus quaeritur, statim respondetur: ut, quia arduum est atque difficile haec obtinere. quibus modis id consequendum sit, intellegatur.

Dicit enim ad id, quod qusesitum est: qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam, et cetera psalmi consequentia. talibus praeceptis formatur, talibus monitis instruitur, cui ad deum iter est, cui ad sublimitatem eius ascensus est, cui in aeternis eius est requies. praeceptum autem omne breuitate collectum est, ut memoriae mandetur, ut haereat animo, ut foris ac domi, publice priuatimque, die ac nocte retineatur, ut temperetur, instetur. est enim haec breuitas [*](1 Explicit psalm. XIII incipit psalmus dauid XllII Vr Finit psalmua XIII inoipit XlIII R 4 Dauit V õ ita om. V 6 in tepus (p in rOR.) R 7 pfertur R 9 aut quis tabit requiescit V cf. infr. cap. 6 10 dominum praecantis R dJñ depraecantis V optantes I' orantisii 11 qurbabitaturi R 12 eius et caelestibus om. V13 cuiusi M dam nomin i = V cuiusdam nominis r 14 misereri ex miseriri m. 2 V misceri r communione r 15 qritur V statim et respondetur sup. C /in. a m. 2 V arduum atque difficile sit hae CV 19 psalmi consequentis R psalmo consequentia rb 91 ad sublima V aacensus est R it 29 cuius in aeternisius sit requies V 28 hereat VR 24 publicae V priuatimquae V priuataeque R noctu V 25 ut temperetur scripsi qf. Abh. IV, o9 temperetur Rl temptetur V obtemperetur R' ins = tetur R. )

locuples et infinita et ex omnibus noui ac ueteris Testamenti prseceptis institutisque decerpta, infantibus, feminis, uiris, senibus aptissima. atque ut breuitatis ipsius conmendabilior esse possit opulentia, quid in singulis uerbis sacramenti sit, prosequemur. non est hic prophetia, non obscuritas, non exemplum. uox interrogantis est, bonitas respondentis, confirmatio audientis. sed in his uirtus est contuenda uerborum. distinxit enim ita: habitationem in tabernaculo, requiem in monte; et prior est habitatio in tabernaculo, posterior requies in monte. ut ergo habitationis etrequiei distantia intellegatur, montis et tabernaculi proprietas explicanda est.

Et tabernacula, quse prius fuisse legimus, fuerunt leuia, caduca, arescentia, ad tempus ex frondibus texta, qualia interdum a nobis effici solent uitandi aestus causa, ut infra umbram eorum ardorem solis aestumque uitemus. istius modi enim tabernacula populo sunt per Moysen instituta. sed haec arefacta sunt et dissoluta. erant enim imaginaria et facta ad exemplum. ait enim ita deus Moysi: uide facias omnia secundum speciem, quam ostendi tibi in monte. Dauid quoque. templum aedificare optans, tabernaculum cognominauit, sicuti ait: non dabo somnum oculis meis, donec iueniam locum domino, tabernaculum deo Iacob. sed et Moysi et Salomonis tabernaculum concidit; et deinceps apostoli plurima tabernacula condiderunt et per omnes orbis terrarum partes, quacumque adiri potest, quin etiam ex Oceani insulis habitationes deo plurimas parauerunt. de quorum gloria testatur spiritus sanctus: quam amabilia [*]( 17 Exod. XXV, 40. 20 PS. CXXXI, 5. 26 PB. LXXXIII, 2. ) [*]( 3 adque VR ipsius om. R comendabilior esse ex comendabiliores se corr. m. 3 R posset V 4 sacramenti sit rpseqait' (ti sit p sequitr in ras.) R 6 inde a confirmatio diuersa man. incipere uidetur usque ad adquisita p. 96, 2 R conformatio Vr 8 habitatio ex habitio R 9 requiei ex requie m. 2 V 11 primum V laeuia V 19 caduca (duca in rtU.) R aresoentia ex rescentia m. 2 V te≡x ta V tecta b 14 ardore V 16 et effecta de exemplo V 17 uide ut facias Rb 19 opta≡ns V 22 Moyses ex Moysi m. 3 R de genetiuo Moysi cf, Neut Formenl. I, 333 Solomonis T' Salomoni r Salomon Rb con- didit Rrb sed et deinceps V sed deinceps r 24 quaecumque adiri posauut rb 25 in Oceani Vrb d5 add. m. 2 V. )

sunt tabernacula tua, domine uirtutum! concupiscit et deficit anima mea in atriis domini. non ergo unum tabernaculum, uel per Moysen frondeum, uel per Dauid exoptatum, uel per Salomonem omnibus humanis operibus ornatum propheta desiderat, sed multa et innumerabilia: quia, etsi in orbe ecclesia una sit, tamen unaquaeque urbs ecclesiam suam obtinet; et una in omnibus est, cum tamen plures sint, quia una habetur in pluribus.

Primus itaque et maximus gradus est ad caelestia ascendentibus habitare in hoc tabernaculo et illic noctibus diebusque uitam seui totius agere, amotum a sseculi curis et negotia mundi huius relinquentem, sicut plures sanctorum numquam a tabernaculo recesserunt; ut de Iesu Naue scriptum est: et Iesus iuuenis non egrediebatur tabernaculum; et Anna prophetis non discedebat a templo, ieiuniis et obsecrationibus seruiens die ac nocte. post quse in monte domini quiescendum est: hinc enim proficiscentibus eo iter est, et non nisi per hanc habitationem iter ullum est. ergo quaerendum prius de habitatione tabernaculi fuit; quia ex eo in montem esset ascensus, deinde habitatio est temporis et laboris. quies uero non interpellatur extrinsecus, sed otium est iuge, perpetuum, molestia carens, quod in statu suo maneat; ceterum si inquietudo se misceat, otii et naturam et nomen amisit.

Sed mons domini nullus in terra est: omnis enim terra iam pridem per uitia hominum maledictis obnoxia est; nam et in Adae operibus et in Abel sanguine meruit offensam et . sub Noe habitantium peccatis fuit plena et nunc quoque edita [*](18 Exod. XXXIII, 11. 14 Luc. II, 37. ) [*]( 1 deus uirtutum Rb 2 post mea in 1 lin. uacua V in atriia V (cf. Sabatier II, 169) in atria Rb 8 Mosen R uel per dd R 4 et per Solomonem V cf. Acad. p. 15 humani = s (in ras. fuit b) V 5 ordinatum R 6 eolesia V tamen ex tam m. 2 V 9 itaquae V n 18 reliquentem corr. m. 2 Y sicut ex si m. 2 Y a om. V 13 ut de ihu VR ue e 14 iu nis R 15 profet ≡sV profetes R 16 ao ex hac R 17 in mBtem V * h- ino V 18 ulluest 21 iterpe≡antur V 28 cetearum R 24 di V 26 per uitia hominum (a homin in ras.) R maledioti obnoxia eat V malediotionibus noxia eat R 27 edita et exclusa V. )

et excelsa quaeque montium fanis, templis sacrisque maculantur. ergo non in his talibus expectandus hic mons est. sed ut editissimse humi partes montes nuncupantur, ita necesse est in his, quae caelestia sunt, . maxima atque sublimia sub montis nomine opinari. et quid sublimius Christo ? quid excelsius deo nostro? mons autem eius est illud, quod ex homine corpus adsumpsit, in quo nunc habitat et sublimis et excelsus super omnem principatum et potestatem et omne nomen. super hunc montem sedificata est ciuitas, quse non possit abscondi, quia, sicut ait apostolus, non est aliud fundamentum nisi Christus. ergo quia, qui Christi sunt, in Christi corpore ante constitutionem mundi electi sunt, et ecclesia corpus est Christi, et fundamentum aedificationis nostrae Christus est, et ciuitas super montem sedificata: hic ille mons est, in quo quaeritur, quis possit esse requiescens. in alio quidem psalmo de hoc eodem monte sic legimus: quis ascendit in montem domini, aut quis stabit in loco sancto eius ? et Esaias nobis erit testis: et erit in no- uissimis diebus manifestus mons domini, et dicent: uenite, ascendamus in montem domini et in aedem dei Iacob. et rursum Paulus: uos accessistis ad Sion montem et ad ciuitatem dei uiuentis Hierusalem. si ergo requiei nostrae spes omnis in Christi est corpore et cum in monte sit quiescendum, montem non aliud possumus intellegere quam corpus, quod suscepit e nobis, ante quod [*]( 10 I Cor. 8, 11. 16 Ps. XXIII, 3. 18 Esai. II, 2. 21 Hebr. XII, 92. ) [*]( 1 profanis V 8 edetissimae R aeditissimae V 5 sub monti nomine V 6 quidve b quid - deo nostro om. R dun V if. Acad. p. 49 7 et est sublimis V et celsus V 10 abscondi — apostolus in marg. infer. add. m. 2 V 11 quia qui ex quia m. 2 V 12 et eclesia V 13 corpus est Christus R 14 supra montem aedificatur V 16 quia posset requiescens V et in alio V 16 ascendet Rb 17 in om. b qui eorr. m. 2 V 18 Eseas corr. m. 1 V 19 mons domus domini Rb qf. Sabatier 11, 520 et dicent= V 20 in aedem (om. et) Rb 21 post Panlus 2 litt. eras. V aocessistis ex accesstis R 22 ierusalem ex hierusalem R 24 in mon Ie corr. m. 2 V montet non R 25 ex Vb inter ante quod et de erat uerba ex dittogr. orta suscepit ex nobis sit an quod del. m. 2 V. )

deus erat et in quo deus est et per quod transfigurauit corpus humilitatis nostrae conformatum corpori gloriae suae, si tamen et nos uitia corporis nostri cruci eius confixerimus, ut in eius corpore resurgamus. ad illud enim post habitationem ecclesiae scanditur, in illo in domini sublimitate requiescitur, in illo cum angelorum choris, cum et nos simus dei ciuitas, sociabimur. quiescitur autem, quia nullus fit ex infirmitatibus dolor, nullus ex inopia metus, sed omnibus firmitate sua per uirtutem aeternitatis utentibus in his sit, extra quse' nihil indigeant, quiescendum.

Ergo ad id, quod quaesitum est: domine, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet in monte sancto tuo? respondit spiritus sanctus per prophetam: qui ingreditur sine macula et iustitiam operatur. igitur inpollutus ingrediens et extra omnem peccati labem uiuens hic esse responsus est, cui post baptismi lauacrum nullae adhaeserint sordes, sed sit inmaculatus et nitidus, sitque ei non corpus stupris contaminatum, non oculi spectaculis theatralibus sordidi, non mens uino ebria, non pecuniae uita ancilla. magnum est igitur his abstinere; sed non in his statim confecti itineris est requies: c“pta. enim in his uia est, non peracta. nam sequitur: et operatur iustitiam. bonum non tam cogitandum est, quam exsequendum; et beniuolentia non ineunda est, sed explenda. iustitiam enim uelle hic erit fructus, ut fiat. et quidem in his utilis est ad dominum cursus; uerum plura sunt reliqua.

Restat enim: qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam. qui loquitur ueritatem in corde [*](1 et in quod V et in quo — eat et om. R 8 inter nostri et croci una uox erat. V 4 corporae V 5 ecleaiae V eoclaesiae R in domini — in illo om. V 6. otiabimur V 7 ait V ex impietate R an ex infirmitate? 8 nnllus om. R 11 habitabit ex habitauit R habitanit V cf. supra cap. 1 12 in tabernaculo ex in tabernaculum m. 1 r aut quiB requiescet — tuo om. Rb 14 et operatur iuatitiam Rb 16 respo nsusus eat R 18 post oculi 1 litt. eras. R 19 non uita decuniae ancilla V 20 igitur est hi = s (in ras. fuit o) V sed h non is V 26 his sup. lin. add. m. 2 V ad deum V 28 ueritatem ex ueritate m. 2 V. )

suo. superiora illa, licet magna atque praeclara sint, solent tamen cum gentibus esse conmunia, ut uitium caueant, ut famam bonitatis adquirant. sed haec animalium, non spiritalium uirtus est. apostolus enim et carnalem hominem posuit et animalem et spiritalem: carnalem, beluae modo diuina et humana neglegentem, cuius uita corporis famula sit, negotiosa cibo, somno. libidine: animalis autem, qui ex iudicio sensus humani, quid decens honestumque sit, sentiat atque ab omnibus uitiis animo suo auctore se referat, suo proprio sensu utilia et honesta diiudicans. ut pecuniam spernat, ut ieiuniis parcus sit, ut ambitione careat, ut uoluptatibus resistat, ut bonitate uenerabilis sit sed praesens in his tantum et inter homines homini erit usus. de quibus ait gentium doctor: secundum doctrinas et praecepta hominum, quae sunt rationem quidem habentia sapientiae in superstitione et humilitate sensus, ad non parcendum corpori non in aliquo honore, ut ad saturitatem carnis. spiritalis autem est, cui superiora illa ad dominum studia sint, et hoc, quod agit, per scientiam dei agat, intellegens et cognoscens, quae sit uoluntas eius, arcanum secreti consilii et absconditi a temporibus sseculi per reuelationem ac donum spiritus sancti intellegens et sciens. quae ratio sit a deo carnis adsumptae, qui crucis triumphus, quse mortis potestas. quae in uirtute resurrectionis operatio. haec, ut idem apostolus docet, animalis autem homo non percipit, quae sunt spiritus dei; stultitia enim est illi, nec potest intellegere, quoniam spiritaliter interrogatur. qui autem spiritalis est, iudicat omnia, ipse autem a nemine iudicatur. [*]( 13 Coloss. II, 22 sq. 24 I Cor. 9, 14. ) [*]( 1 superior V 2 ut uitium ex aut uitium m. 2 V famam (om. ut) V 3 adquirunt V 4 carnalem mp. lin. a m. 2 V 5 diuinae humana omnia neclegentein Y 7 sensu V 8 dicens V uitiie ex uitas R 9 su* proprio sensuo cor!. m. 1 V utilia ex utilitas m. 1 V 10 ut ieiuniie (ut supr. scr.) R ut ieiunii V 11 uoluptatibus (om. ut) V 12 pott sed 2 lilt. eras. V 15 sapientiae om. R 16 non parcendum (om. ad) Y 17 aut ad V 18 ad dm V agit ex ait R 19 q. sit V 20 archanum R consilio V 21 ac ex hac R intellegens resciena V 34 autem om. Rb 25 est enim Rb 28 ipse uero h. )

Conscius ergo spiritus sanctus ea, quse superiora sunt in uitae innocentia et in operibus iustitise, et gentibus et haereticis esse communia. namque plures eorum et ieiuniis corpora defatigant et continentiam patrimoniorum largitione testantur et pudicitiam uirginitate consummant. sed quia abundatura haec et multa istiusmodi in ipsis essent, dominus ad discipulos sic locutus est: amen dico uobis, cum uenerit filius hominis, putatis inueniet fidem super terram? sciebat et uirginitatem et continentiam et ieiunia esse curanda, et quia hsec non proficiunt ad sanctitatem, nisi expleantur in Christo, id est cum Christi ueritate consentiant, ad id, quod superius dixerat, proheta subiecit: et loquitur ueritatem in corde suo, superiora illa inutilia demonstrans, nisi in confessionis ueritate suscepta sint. et in his quidem conscendentibus ad requiem montis domini gradus celsus est. in innocentia uidelicet et in operibus et in confessione: sed, licet prouecti per plura simus, adhuc tamen alia sunt reliqua.

Solent enim plures gloriosam Intellegentise uerborum speciem prseferre et uoluntatis ac iudicii decus etiam sermonum honestate mentiri, cum de deo bene sentiant et loquantur, uerbis autem ac sensui suo gestis atque operibus mentiantur. hi sunt, qui quae locuntur oderunt et his, quse prsedicant, ipsis rebus inimici sunt. ergo ad ueritatem cordis adiunxit dicens: qui non egit dolum in lingua sua: ut ueritatem, quam sentit, non fallat in uerbis, ut catholicse doctrinae professionem et ita sentiendi ac praedicandi iudicium etiam operatio consequatur, quia, secundum apostoli testimonium, ut in corde creditur. ita ore confessio fit ad salutem. ergo ut sit in dei requiem [*](7 Luc. XVIII, 8. 27 Rom. X, 10. ) [*]( 51 hereticia R 8 esse add. m. 2 V defetigant ex defitigant fort. recte m.1 V deifioant r 5 uirginitatem ex uirginitate m. 2 V consumant uel consumunt (a et u interdum distingui non possunt) R habundatura R 6 e V 8 sciebat enim et V 9 fort. sed quia 10 ad salutem nia nisi V 12 ueritate m corr. m. 2 V 15 uidelicet ex uidellioet m. 2 V 17 alta annt r 19 iudicii sui V etiam uerborum R 20 sentiat V 21 adoensui suo V operib; supr. scr. R 22 loquuntur R et hi quae V 24 et ueritatem VR 25 catolicae V 26 hac praedioandi R ac praedicandi ex aut praedicandi m. 2 V 28 ita in ore Rb in requiem dñi huius dignus V (r) )

dignus ascensus, in uerborum ac linguae ueritate uiuendum est, ut per operationum fidem sensus nostri uerba non falsa sint.

Sed artum hoc et per saeculi nequitias 80 uitia difficile est. est enim necessarium plerumque mendacium, et nonnumquam falsitas utilis est, cum aut percussori de latente mentimur, aut testimonium pro periclitante frustramur, aut fallimus de difficultate curationis segrotum; et oportet secundum apostoli doctrinam sermonem nostrum sale esse conditum. idcirco nunc spiritus sanctus falsitatis adfectum mendacii condicionibus temperauit dicens: qui non egit dolum in lingua sua nec fecit proximo suo malum, ut crimen mendacii in incommodo haberetur alieno.

Sed licet, quae superius diximus, expleantur, et ingrediatur innocens opereturque iustitiam, ueritatem corde conplectens, se ipsum in his, quae locutus fuerit, non fallens, malum proximo non inferens, perfectus tamen in his non erit. est adhuc aliquid in nobis edomandum, expuendum, perimendum: et, quid illud sit, idem, qui per superiora, confirmat propheta dicens: et obprobrium non accepit aduersus proximos suos. insolentiae scilicet et fiducise uitia depellit et commune illud superbiae malum tollit. quid enim tam inane, tam miserum quam homo homini superbiens, quam de se aliquid confidens? nonne uidemus plures, per opum insolentiam cum exprobrassent inopibus egestatem, amissis omnibus egere, et aliorum miseriam fastidientes rursum eguisse miserantum? [*](8 Colose. IV, 6. ) [*]( 1 lioguae ex lingua R 2 operationem V 8 nequitias ex nequitas m. 1 V difficile iter est rb 4 plerumque ex plerumquae m. 2 V 6 utilia (om. est) V percaesuro b 6 testimonium ex estimonium m. 2 V frustamur R 8 doctrinam V conditurm corr. m. 1 V 11 incommodo (om. in) V 13 ingraediatur V 15 fuerat b 16 inferens ex afferens (ut uidetur) corr. m. 1 R adhuc cx allhuo R 17 perimendum svp. lin. a m. 2 V 18 idem quod V per superiora ex per superiorem m. 2 V per euperiorem R confirmat profeta subieoit dicens V 19 aduersum Rb 20 et fidnciae uitia depellit IUp. lin. a m. 2 V 21 superbae V 22 Ufidens R s fidens b 28 insolenti m corr. m. 2 V exprobrasBent ex inprobassent m. 2 V M inopum Rb cf. illfr. p. 92, 2 aegeatatem R egestate ex in egestate m. 2 V 25 aeguisse R. )

plures etiam per praesumptionem uitae diu innocentis ad crimina deuolutos et, cum delicta aliis exprobrarent, ipsos uix ad psenitentiae ueniam pertinere? non est igitur obprobrium aduersus proximos ineundum, sed, si quid in illis incuriosum; si quid neglegens, si quid petulans, si quid incontinens deprehenditur, sine exprobrationis amaritudine blandimento emendationis est corrigendum. hoc humilitas, hoc sui per metum diffidentia, quse ualidissima fiducise custos est, curat, ne sit admonitio contumelia, ne sit emendatio obprobrium, ne sit doctrina conuicium. sic fiduciam orantis pharissei dominus in euangeliis damnauit, tum cum in medio consistens ita sermocinaretur: gratias tibi ago, domine, quod non sum, sicut ceteri homines; adulteri, auari, sicut et hic publicanus. erat autem publicanus in secreto orans: domine, miserere mihi peccatori. huic orationi eius scriptura subiecit: quia magis iustificatus egressus est publicanus quam pharisseus. misericordiam dei peccati confessione e promeruit publicanus: pharisaeus uero honorem eorum, quae de se praeferebat, per insolentiam obprobrii amisit.