Tractatus super psalmos

Quorum inopem sensum ipsa illa posset consummatio aedificationis arguere. nam per Aggaeum prophetam ita ad hos eosdem restauratores Hierusalem dominus est locutus: adhuc semel, ego moueo caelum et terram et mare et aridam; ê t subuertam sedes regum. psalmi ergo uirtus non in tempora tantum Salomonis, sed etiam in Aggsei intellegenda est conuenire. sedificationis enim utriusque labor uanus est. sedificata namque per Zorobabel ciuitas solum hodie ex se conflagrationis suae cinerem et deformium ruinarum praebet foeditatem. et has sedes regum, quas se aedificatores ad regni aeterni gloriam restaurare arbitrabantur, uastatio iterata subuertit sede adhuc etiam ceterorum subuertenda regnorum.

Bene autem inania humani generis propheta esse opera prophetauit. scit inutiles esse humanarum custodiarum uigilias. scit in cassum esse consurgentium matutinas sollicitudines. ciuitas et a se instituta et ab aliis restaurata iam nulla est: non profecit aedificatio uel prima uel consequens. et recte ipse ille euertendae ciuitatis propheta est, qui auctor fuerat extruendse. a deo ergo domus est aedificanda, quae maneat, quia nisi quae a domino sedificata sit, non manebit. a deo ciuitas est custodienda. ne pereat, quia nisi a deo custodita sit ciuitas, [*](7 Agg. II, 7 sq. ) [*]( 1 ea P profetiam G r 3 aedificata ex aedifica m. 2 V aedificatu (?) G 4 iosedec GVP iosedech RT 5 ipsa illa GVRT illa ipsa P 6 aggeum G VR ita G VPT om. R 8 ego semel R moueo VPT mouebo R 10 non GRPT add. m. 2 V tempore G solomonis r aggei G VR 11 uanus est G VR unus ė PT 12 aedificatur G namquae V ex reconflagrationis G 13 cinere G 14 ad GVRe, om. PTb 15 arbitrantur R 16 sede adehuc V sed ea adhuc P 17 generis r, operis VRPT operis etiam post profeta inseruit m. 1 V (del. m. 2 IJ esse opera ex esse operis corr. m. 2 V cf. Acad. p. 37 18 scit inutilis (is in es corr. m. 2) V sicut inuti* ** G cf. Acad. p. 29 90 restaura*» *G restituta VRPT 21 proficit G 22 ille ipse E 24 ciuitas est GRT ciuitM sed P 25 est custodienda — sit ciuitas om. V m. 1, add. m. 2 in marg. sup. )

Domus est habitantis habitatio. sermo enim diuinus secundum intellegentise nostrae consuetudinem naturamque se temperat communibus rerum uocabulis ad significationem doctrinae suae et institutionis aptatis. nobis enim. non sibi loquitur, atque ideo nostris utitur in loquendo. conuentus quidem ecclesiarum, siue tum templi, quos ad secretam sacramentorum religionem sedificiorum septa concludunt, consuetudo nostra uel domum dei solita est nuncupare uel templum. scriptura quoque uel prophetica uel apostolica ad demonstrationem locorum his est usa nominibus. uerum non hanc, quae a nobis ac nobiscum ita nuncupatur, domum dei esse ex ipsius dictis docemur. ait enim: caelum mihi sedes est, terra autem scamellum pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut quis locus erit requietionis me»? nonne haec omnia fecit manus mea? non concluditur ergo aedificiorum domibus infinitus deus, nec locis in aliquo continetur uirtus inmensa, quae omnia est operata, apostolo idipsum it atestante: deus, qui fecit mundum et omnia, quae in eo: hic cum sit caeli et terrae dominus, non in manu factis templis habitat.

Nulla ergo dei requies est, nulla habitatio? et forte nequaquam creditur esse, qui nusquam est. audiamus ergo [*](14 Esai. LXVI, 1 sq. 20 Act. ap. XVII, 24. ) [*]( 1 et G VR om. PT intellegimus G 2 cognosci: (ir in i corr. m. 2) V quatenus G VR quatinus PT 4 ****quae se G 6 suae add. m. 2 V institutiones P enim ex eam corr. m.2 V 8 secretam R V' sacratam P secratam T om. V1 11 profetica V profetia G 13 ao in ras. R domum dfli di V 14 docemur GRPT doceamur V 15 scamellum V scabellum RPT ****cub**tis (?) mihi G mihi aedificabitis VRPT 16 locus erit G locus VRPT requietionis GRPT ex retributionis corr. m. 2 V 17 fecit GRPT facit V 19 est operata Zeno, cui lectioni fauere uidetur spatium litterarum euanidarum in G, est VRPT fecit E 21 in eo G VR in eo sunt PT 22 in GVPT om. R habitat GPT inhabitat VR 23 di GPT d5 VR nulla G et nulla VPT 24 creditur GPT credetur VR. )

Domus ergo sedificanda per deum est. humanis enim operibus structa non permanet, nec doctrinis saeculi instituta consistit, , nec inani laboris et sollicitudinis nostrae cura custodietur. extruenda aliter est, custodienda aliter est: [non super terram] non super fluxam et dilabentem harenam initianda. sed fundamentum eius super prophetas et apostolos locandum est. lapidibus uiuis augenda est, angulari lapide continenda est et mutuae conexionis augmentis in uirum consummatum et in mensuram Christi corporis extruenda, specie quoque ac [*]( 1 Ps. CXXXI, 14. 8 I Cor. 3, 16. 12 Ps. LXIV, 5. ) [*]( 1 testantem PT testante G testatum VR 2 in saeculum saeculi U (ubi saltem saeculi etiam nunc legi potest) VRPT in saecula saeculorum E 3 elegi ex elegit V praeelegi R 4 quaerella VR 6 post Sion in R quaedam eras. 8 ei templum VRe et templum G templum PTb nos estis GRPT uos etiam estis V 11 et sanotitate GRPT est sanctitate r hic idem G idem hic VRPT 12 profeta GV 13 continenda G 14 humana ex humano corr. m. 1 V 15 domus ergo GVPT domns ergo haec RE humanis enim operibus VPT humanis ergo operibuB G humanis operibus R 16 structa GRPT exstructa V 17 consistit G VPT consistet R nec inani V et G ut uidetur nec inanis RPT 18 extruenda GVPT struenda R cnstodienda aliter est om. PT non super terram om. VRT et G f (si quid ex litterarum h. 1. euanidarum spatio conicere licet) 20 apostolos ex apostolus corr. m. 2 V locandam est VR locandum PT 21 constinenda est VR continenda PT 22 et pott est add. m. 2 V augmentum V1 23 extruenda RPT extruenda est I". )

Cuius ciuitatis iam diu dominus uigil custos est, cum Abraham peregrinum tuetur, cum immolandum Isaac reseruat, cum Iacob seruientem ditat, cum Aegypto Ioseph uenditum prseficit. cum Moysen aduersus Pharao confirmat, cum ducem bellis Iesum deligit, cum Dauid omnibus periculis liberat, cum Salomonem dono sapientiae muneratur, cum prophetis adest, cum Heliam rapit, cum Eliseum eligit, cum Danielum pascit, cum in camino pueros inrorat. cum tribus quartus adsistit, cum gignendo se ex uirgine Ioseph per angelum instruit, Mariam confirmat, Iohannem praemittit, apostolos eligit, patrem precatur dicens: pater sancte, serua eos; cum essem cum his, custodiebam eos in nomine tuo: cum denique ipse ille post passionem aeternae in nos custodise suse uigilias pollicetur dicens : ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque in consummationem saeculi. haec ciuitatis illius beatae atque sanctae aeterna custodia est, quse ex multis in unum conuenientibus et in unoquoque nostrum deo ciuitas est. est enim haec sancti corporis et fidelis animae ei placita possessio. [*]( 17 Ioh. XVII, 11 sq. 20 Matth. XXVIII, 20. ) [*]( 1 adhornanda r 2 aedificationis P 4 in domus ŢТJT 5 amplitudinem GVRT plenitlldinem P 6 excrescit GV2 excrescet RPT excrescit — ciuitatis add. m. 2 V 8 isac O V 9 dicat V1 praeficit VRPlT praefecit GP* 10 farao GPT faraon V faraonem R 11 iesom G VRE hiesum P ihm T deligit VPTE delegit G elegit R solomonem G 13heliam GVRPT eliseum VT elisseum G heliseu PR eligit VPTE elegit GR danielum G V danihelum RT danihele P 14 camino pueros VRPT cum in opueros G inrorat OR VI (inrogat F1) irrorat PTE 15 gignendo se ex GPTE gignendo sex V gignens se ex R ioaep G 16 eligit VPTE elegit GR 17 cum essem — eos om. R (extant in G VPT) 20 diebus G VPT om. R 21 ciuitas R 22 adque VG UOCes aeterna et quae ex multis — ciuitaa est, quae desunt in R, extant G VPT 23 est sec. 1. RPT om. V 24 ei VPTE om. GR. )

Quam autem per dominum sedificanda sit, ipse in euan. geliis testatur dicens: amen dico uobis, non consummabitis ciuitates Israel, donec ueniatfilius hominis. et huius quidem temporis et aedificationis beatus apostolus meminit dicens: cum autem intrauerit plenitudo gentium, tum quod relicum est Israhel saluabitur. hse igitur ciuitates, id est sancti cuiusque corporis atque animae deo placitus incolatus et c“tus hunc unum habent perfectse? huius habitationis artificem. aedificanda ergo per dominum haec ciuitas est, ut in augmentum consummationis suae crescat non enim iam sedificatio c“pta perfectio est, sed per aedificationem perfectionis consummatio conparatur.

Ceterum in aedificandis his domibus corporum et animarum ciuitatibus humanae artes uacant. inanes enim sunt omnes philosophorum uigiliae et otiosae sollicitudines. et frustratum in inuestigandis naturae secretis et perscrutandis mundi laboribus studium. sed lapsuram cito domum operatio talis aedificat. inanis quoque erit matutina eorum resurrectio. quae quamquam omnibus, quse in lucem uenerint, sit constituta corporibus, tamen ea, quae non fuerint aedificata per dominum, nequaquam eam, quae in domino ex mortuis resurgente iam c“pta est, matutinae resurrectionis gloriam consequentur.

Ac ne aliquam psalmus opinionem intellegentiae in se terrenae et corporalis admitteret, perfectionis istius tempus et sedificandorum significationem ipso dictorum suorum ordine [*](2 Matth. X, 23. 5 Rom. XI, 25 sq. ) [*]( 1 quam TT qui P' (supr. scr. rqN P*) quae GR aedificanda dliPT aedificata V sit VPT eat G om. R (de sit et est xaepe in his uet. cod. confusis cf. praef.) euangeliis G VR euangelio PTE 2 consummabitis GVRPT consummatib, F1 3 istrahel G V. ueniat VRPT eueniat G 5 autem nV'PRT om. P 6 tum GVRT tunc P relicum G V reliqum R reliquum PT 7 hae VPT h*c (?) G hic R ciuitates VPT ciuitate* G ciuitatis R cuiusque GRPT cuius V 8 habent GVPT habet R 9 habitationis G aedificationis "PT beatitudinis & aedificationis Re dom V dm G 10 haec ciuitas est G VRTe est haec ciuitas Pb consummatione P 11 per aedificationem RPTper******** G om. V 14 ua**cant V 16 in inuestigandis VRPT inuestigandis <' 17 laboris VI 19 uenerit G sit — fuerint in marg. add. R, in GVPT extant 21 nequaquam e.r nequam corr. m. 2 V. )

Et qui tandem sunt isti, qui surgere, postquam sederint, iubentur? nempe qui manducatis panem doloris. panem doloris manducat, quisque se hominem in uitiis natum ac uiuere meminit. cum enim uoluntas nostra per dei metum et spem aeternorum ad perfecta innocentise opera contendat, et contra naturalis quaedam consuetudo uitiorum in ipsis illis, ex quibus emergere nitimur, demoretur, uitse dolorem per infirmitatem destitutae uoluntatis accipimus secundum dictum prophetae: [*]( m S eorii T surrectionibus GRPT resurrectionibus V 4 dederitis y somnium G omnium V somnum RPT cf. Sabatier 11, 265 ó domini om. V fili G V filii RPTqf Gtorges Wortf. 278 merces VPT mercia G?R nullus ex nullum m. 2 V nullui G ? relictus est G VPT est R 8 gesta ex gestam m. 2 V consummant ex consummat corr. m. 2 V consmbat P uero om. V 11 ao ex hac R ne om. V cementa VT cimenta G 12 et GVRP om. T 17 doloris GVT doloru (u in ras.) P dolorum R 1 18 quisque G VP qsq: T quiaq. R quisquis E 19 metum ex meminit corr. et postea uerba cum enim — metum repetita del. m. 2 V 20 et spem G VR ad spem PT ad perfecta G VR ao perfectae PT 21 naturalis GRPT ex naturam corr. m. 2 V quaedam consuetudo GPT quaedam nos eonsuetudo V R inipillis G ex quibus om. G ex om. PT 22 mergere GR nititur V et infirmitatem PT 28 destituta P accepimus PT. )

Propheticam autem uirtutem ipse ille dispositus in tempora uerborum ordo seruauit dicens: surgite, postquam sederitis. quorum alterum in prsesens est, id est surgite. ne fides tamquam de incertis et dubiis ambigeret, cum ueluti praesentem efficientiam ueritas propheticse admonitionis adferret et uiuis nobis fiduciam spei non cunctantis insereret. tempus autem huius, quod praesens est, mandati distulit in futurum in eo, quod ait: cum sederitis. in non ambigendis ergo mandatis praesentis est ueritas; in consequendis autem expectandi temporis dispensatio reseruatur. [*]( 1 Ecclesiastes I, 18. 8 Ps. LXXIX, 6. 14 Matth. V, 5. ) [*]( 4 doloris GRPT ex dolorem m. 2 V 5in tantum GRPT tanti r ae per VPT sem p R semper G 7 doloris bio idem GRPT (in R hic ex hinc), doloris est cum hoc id5 (uoces est oum del. m. 2) V 8 profeta GV panem VRl cf. Sabatier //, 164 panes G pane PTR* 9 nobis in lacrimarum G in mensura G VRT in mensurS P 10 tenendum (i 11 neque — contendendum om. R, in GVPT leguntur 12 id RPT in G V if. praef etp. 137, 25 13 continendi G 14 inter dicens et beati P inseruit surgite poatqua sederitis 15 beatitudinem ex beatitudinis corr. m. 2 V 19 seruabit r 20 in praeBens id eat G 28 cunctantM P 24 in eo quo V 25 ergo mandatis ex ergo mandatis ergo corr. m. 2 I ergo mandati T 27 dispensatio PRPI' dispositio ln. )

Ut autem. quando sibi surgendum esset, cum sederint, sciant, temporis ipsius demonstrata est plenitudo: cum dederit, inquit, dilectis suis somnium. mortem sanctorum deus somnum frequentissime nuncupat, ut ad hunc eundem Dauid: cum obdormieris et requieueris cum patribus tuis, tunc excitabo de semine tuo, qui mihi erit in filium et cui ero in patrem; et dominus de Lazaro: Lazarus dormit; et apostolus de resurrecturis ait: quoniam nos, qui uiuimus, non prseueniemus eos, qui dormierunt. plenitudine itaque gentium in somnum mortis recepta et Israhel reliquo saluato tunc post hanc sessionem atque somnum resurrectionis est tempus. et quia dum temporum plenitudo concluditur, gentium quoque crediturarum secundum apostolum consummabitur plenitudo, idcirco ait: cum dederit dilectis suis somnium: hoc surgendi sedentium, quod et dandi dilectis somni tempus esse demonstrans, id est omni plenitudine iam recepta.

Quid autem sint dormientes dilecti et resurrecturi sedentes, continuo cum quadam significatione rei praesentis ostendit dicens: ecce hereditas domini. sancti scilicet dormientes et resurrecturi sedentes hereditas domini est: non ille carnalis Iacob neque terrenus Israhel factus ex diuisione gentium portio et funiculum hereditatis secundum Moysen dicentem: cum diuisisset excelsus gentes secundum numerum angelorum dei, et facta est portio domini Iacob, funiculum hereditatis Israhel. et quia [*](5 n Reg. 7,12 sq. 8 Ioh. XI, 11. 91 Thesaal. 4,14. 24 Dent. XXXII, 8 sq. ) [*]( 1 esset PTE esse VR 2 plenitudo VR ualitudo PT dederitis V1 3 inquit VR om. PT aui V1 somnium V somnum RPT 4 somnum VRPT somnium G 6 obdormieris VRe dormieris PTb 6 tuno VR om. PT 7 oui ero in VR ego ero ei in PTE 9 uimus V 10 plenitudine GRT ex plenitudo corr. m. 2 V plenitudinS P in VR post PTE 11 reoepta VRT recepte P istrahel V 15 som***m G somnum VRPT 16 sedentium GVR sedendfl P a sedendo T 17 omni RPT sup. lin. a m. 1 V 18 quid R qui PTE dilecti — sedentes om. PT resurrecturi sedentes Zeno b sessuri resurgentes Re *#ssurire "".gentes V 21 dormientes (ex dormientis V) GVPT & dormientes R 22 istrahel V 23 funiculum VRP funiculus TE et sic in/I. )

Quod autem, quia fructus uentris effectus sit, hanc mercedem hereditatis acceperit, psalmus alius testatur dicens: posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae; testatur et apostolus dicens: qui cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo: sed se exinaniuit, formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu repertus ut homo: [*]( 7 Ioh. I, 12. 8 lob. XIII, 33. 17 Pe. II, 8. 19 Phil. II, 6. ) [*]( 2 quae hereditas PT add. m. 2 V et quae hereditas R 8 merces VPT mercis R 4 hereditae dñi VR domini hereditas PT 5 quo ex VR cum ex PTb quo cum ex e 6 meroes (mercis G) eine GVRT merces ei ut P est et hereditas filii sunt RPT est hereditaa fili sunt G eat et haec hereditas filii sunt V 7 quodquod GV quotquot ex quodquod corr. m. 3 R inquid GP inquit ex inquid R 8 his GVRPT eis E 9 uobiscum sum GTP (P haec uerba filioli — aum in tnarg. super. add.) su uobiscum VR hii T fili V filis G 10 mercis fructus est uentris Gifmerces fructus eat uentris Vmerces (mercisP) fructus uentrisif 11 ex se in G VPT in se ex R 12 merces G VRPT 18 nascendi G fractn uentris esse se uoluit VR fructa uentris esse se noluit G fructum uentris esse noluit P fructus uentris esse uoluit T 14 in filios VRPT in filio G 15 cum autem V 17 a me om. G 18 possessionem tuam RP (dt GV k. L non COnltat) possesaionem T 19 dicens om. PT esset VR esset constitutus PT 20 rapina R esse om. R sed semaipsum R. )

Dehinc sequuitur: sicut sagittae in manu potentis, ita filii ii excussorum. sagittarum hic usus est, ut emissae celeri uolatu ferantur et ad destinata quaeque indeflexa linea dirigantur. esse autem sagittas, quibus dominus utatur, ita legimus, cum ait: misit sagittas suas et dissipauit eos. in Esaia quoque ita scriptum est, quod etiam de ipso domino dictum forte esse potest intellegi: et posuit me tamquam sagittam electam et pharetra sua abscondit me et ait mihi: magnum tibi est hoc uocari puerum meum. sunt ergo istius modi dei sagittae uolatu citae, ictu fideles: quas, quantum spiritalis ratio demonstrat, significari doctrinas propheticas atque apostolicas, in [*]( 17 Ps. XVII, 15. 19 Esai. XLIX, 2 sq. ) [*]( 1 oboediens VR ob*diens G obaudiens PT 2 illum ex illud m. 2 V 3 et om. G et donauit — omne nomen om. P omne nomen ex omne nomine corr. m. 2 V 4 flectat GVR flectantL P flectatur T 5 omnis linguae confiteantur quia G omnis lingua confiteatur quoniam VRPT 6 in gloria (a ex am m. 2 V) dl GV in gloria est dei RPT 7 haec ex haero corr. m. 1 V mercis GR 9 ab inmortali GVRT habet mortali = P 11 ipse GRPT om. V mercis G fiat hereditas et hereditas ipsa GRTP (P et hereditas supr. mid.), fiat hereditatis ipsa V 18 dehino sequitur (sequatur ? G) G VPT om. R potentia G VRT potenti P 14 filii GRPT fili V 16 caeleri VR 19 ***tum forte G forte dictum Vli dictum PT potest G possit VRPT 20 et faretra GVPT et in faretra RE 21 ait GVRPT dixit E hoc GVll om. PT 22 dei om. VR 28 iactu R spiritalis ratio GVRPT ratio spiritalis E 24 significari GVRPe significare Tb cf. Arad. p. 11. ) [*]( XXII. Hilar. Plet. para I. ) [*]( 40 )

Quamquam in plurimis locis meminerimus esse et mortiferas et letales sagittas, de quibus scribitur: sagittas suas arsuris operatus est, uerum hic non de ultricibus sagittis dici aliquid intellegi potest: quia nunc sicut sagittse in manu potentis, ita filii excussorum. Pharao in mari rubro in interitum ob crimen impietatis excussus est. excussum quoque apostolicis pedibus puluerem scimus sententiam esse maledicti. et quia siue prophetae ipsi, qui excussorum, id est peccatorum et maledictorum filii, tamquam uolantes et fideles sagittae doctrinae caelestis emissi sunt, uel apostoli ecclesiarumque doctores de excussis per impietatem suam in maledictum gentibus crediderunt, idcirco ait: tamquam sagittae in manu potentis, ita filii excussorum; orbem terrae uolatu peragrantes, infidelia corda doctrinae telo uulnerantes et peccatorum omnium incentiua salutari iaculo pungentes.

Atque ut id ex his dictum intellegi posset, quos deus de excussorum filiis ad doctrinam salutis modo emitteret sagittarum. id consecutum in dictis est: beatus uir, qui inplebit desiderium suum ex ipsis; non confundentur, cum loquentur inimicis suis in porta. beatus ergo ille est. qui ex ipsis desiderium suum potuerit inplere, id est uel de sagittis uel de filiis excussorum, desiderabilibus se scilicet doctrinae uerbis replere et de praedicatis fructibus futurorum bonorum expectatisque satiare. atque ut hos ex dei doctrina sedificatores esse illius, quam superius memorauit, ciuitatis [*](4 Ps. VII, 14.. ) [*]( 1 mis*** G emissas VR 8 quam G in plurimis GVR plurimis PT et om. PT 4 laetales VR loetales T 6 hic non G VR hie PT 6 aliquit VR potest GVRP non potest T 7 filii GR et filii (fili I ) VPT farao GVR 10 ipsi GRPT ipsius V 12 emissi ex emissa corr. m. 2 V emissae PT 18 in om. R 16 infidelia — uulnerantes om. PT extant in GVR 18 possit VR 20 inplebit G V impleuit RPl 24 se om. VPT 25 repleri T de praedicatis ex Zenonis exemplar. I de praecatis V deprecatis PT de desperatis R cf. Acad. p. 82 tuturorum om. R 26 que satiare om. TP adque r. )

Neque ambiguum est, quid in porta loquentur sedificatse per prsedicationem suam a domino ciuitatis. meminimus autem in psalmo altero dictum: qui exaltas me de portis mortis, ut adnuntiem omnes laudes tuas in portis filiae Sion. et hic quidem plures portae sunt, in quibus propheta a mortis portis exaltatus omnes laudes dei prsedicat; sed scimus esse portam unam regiam, dominicam, caelestem, de qua dictum est: hsec est porta domini, iusti intrabunt in eam. et cum non confundentur hi excussorum filii in porta inimicis suis loquentes, necesse est, ut his inimicis suis loquentes ' non confundantur, qui cum iustis non merebuntur intrare; exprobrantes illis impietatem in deum, inob“dientiam in praedicantes, infidelitatem in aeterna promissa, odia in innocentes et in ipsa ecclesiae membra saeuitiam, ipsi confidentes et nulla fidei suae ac religionis ambiguitate trepidantes, sed hos inimicos suos ab eius aditu ingressuque prohibentes, qui ait: nemo uadit ad [*]( 8 Ps. IX, 15. 18 Ps. CXYII, 20. 21 Ioh. XIV, 6. ) [*]( 1 ostenderet GRPT ex ostendit corr. m. 2 V confundentur VRPTE n confundetur G 2 loquentur RPT ex loq.tur corr. m. 2 V Ioqitur G quod GVRT quod ait PE 3 qui G VPT ex quid est (?) corr. R 4 inplebit V impleuit GRPT qui G VRP quia TE 6 quid in scripsi quin in GPT qui in VRE qf. Addenda 8 in psalmo G VR psalmo PTE 9 laudes VPT laudationes R 10 hic GRPT ex his corr. m. 1 V 11 a mortis portis RPT a portis mortis E laudes dei VRT dei laudes PE 12 esse portam una VRPT unam esse portam E 13 haeo est VR haec 1T in eam VR in ** G per eam PTE 14 hi VRP hi* G hii T fili r 15 loq.tes V ut ie V suis VPT om. R(Gl) non confundantur r VRT ss = = confundantur P 16 exprobrantes GRT exrpbantes P r exprobaren*** V 17 illis VRPT illi (?) G inoboedientiam G inobedientiam RPT inpraedicantes R praedicantes G 18 in innocentes RPTV* in nnocentes F1 in no*entes G 19 confidentes VPT confitentes G fidentes R 20 ab VRPT aub G 91 prohibentes GRPT prohibente V. ) [*]( '40* )

Quotiensque de timore domini in scripturis est sermo. animaduertendum est numquam eum solitarium relinqui. tamquam sufficientem nobis ad consummationem fidei, sed subici multa aut ante ferri , ex quibus timoris domini ratio et perfectio intellegatur; ut cognoscimus ex eo, quod per Salomonem in Par“miis dictum est: si enim sapientiam inuoces et intellectui des uocem tuam et exquiras eam tamquam argentum et tamquan thensauros inuestiges eam, tunc intelleges timorem domini. uidemus enim, quantis usque ad timorem domini gradibus peruentum est. ante enim inuocanda sapientia est et omne legendi officium intellectui est deputandum et exquirenda ac peruestiganda est sapientia: et tunc timor domini intellegendus. et quantum ad communem humanae opinionis pertinet sensum, non ita de timore sentitur. timor est enim humanae inbecillitatis trepidatio metuentis id perpeti, quod sibi nolit accidere. existit autem et commouetur in nobis de reatus conscientia, de iure potioris, de impetu fortioris, de aegritudinis causa, de ferse occursu et de [*]( 12 Prov. II, 3 sq. ) [*]( 1 dfis fl ihs xps G dftn lfcms xiii V Explicit psalA CXXVI incipit paala CXXVII G Explicit psalmus CXXVI incipit psalmus CXXVII r Finit psSl CXXVI incipit CXXVII R Explicit trSct CXXVI incipt trSct CXXVII P Expl. de CXXVI incip. de CXXVII T 7 qaotiensque VPT quotiensq R1 quotiens R9 quotienscumque E cf. Acad. p. 29 in scribturis V 11 cognoscimus GPT cognoscamus VR ex GVRP om. T solomonem G V 12 paroemiis G paremiis Cuu. litt. eras.) R proemiis VP prooemiis Tb prouerbiis e 16 est G sit RPT 18 et ante exquirenda om. R peruestiganda est G Re pernestiganda PTb cf. Stud. 1889p. 316 19 timor ex timorem R et GRPTe sed b fort. reete 21 inbicillitatis G 24 causa GR casu PTE cf. Acad. p. 68. )

At uero de timore domini ita scriptum est: uenite, filii, audite me, timorem domini docebo uos. discendus ergo dei timor est, quia docetur. non enim in terrore, sed in ratione doctrinae est; neque ex trepidatione naturae est. sed praeceptorum obseruantia et operibus uitse innocentis et cognitione ueritatis ineundus est. nam si idcirco deus timendus est, quia plura fulminibus arserint, tonitru prostrata sint, terrae nunc motu conciderint, nunc biatu recepta sint, nullus fidei timor est, qui ex timore accidentium commouetur. nobis autem timor dei omnis in amore est, metumque eius dilectio perfecta consummat. dilectionis autem nostrae in eum hoc proprium officium est, parere monitis, statutis obtemperare, pollicitis fidere. audiamus ergo scripturam dicentem: et nunc, Israhel, quid dominus deus tuus poscit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in omnibus uiis eius et diligas eum et custodias praecepta eius ex toto corde tuo et ex tota anima tua, ut bene sit tibi? quibus dictis conuenientia et congrua propheta in exordio psalmi locutus est dicens: beati omnes, qui timent dominum, qui ambulant in uiis eius: ostendens non ex trepidatione nostra, quia haec timoris est auctor in ceteris, neque ex terrore eius, qui terribilis sit. [*]( 4 Fs. XXXIII, 12. 16 Dent. X, 12 sq. ) [*]( 2 ocourrit GR recurrit PT 4 ad uero G scribtum G 7 naturae est R naturae er G naturae PTE 9 si alii. G timendus GPTE aestimandus R 11 uullus fidei timor est G nullum fidei meritum in timore est RPTE 12 ex timore G ex terrore RPTE 18 metumque (iVR metam PT 15 monitis VRPT monitionis G, possis monitionibus, sed cf. Acad. p. 81 16 fidere G confidere VRPT scribturam G V et nunc GVPT ex et quid nunc corr. R istrahel G V 17 posoit fcripsi possit G postulat VRPTE cf. Acad. p. 3,5 18 amboles G 19 eam GJ'RPТ om. Tn 21 tibi sit R 25 in ceteris GVR in fris T in terris P neque GRPT siquae T'. )