Tractatus super psalmos

Sed quid sibi uult, esse eum in circuitu populi sui OX hoc et usque in saeculum? quia non relinquet uirgam peccatorum super sortem iustorum, ut non extendant iusti in iniquitatem manus suas.* in uirga potestatem intellegi conuenit; insigne enim potestatis est. uirgam accepit Moyses, qua posset omnia; fuit et uirga Aaron. sed fuit et uirga Pharao, fuit et uirga Nabuchodonosor. ergo in circuitu nos dominus custodit, ne super sortem nostram peccatorum uirga derelinquatur. ueniunt quidem tribulationes. sed non permanent; ueniunt persecutiones, sed non persistunt. multi redigere libertatem fidei nostrae in captiuitatem uolunt, sed confessionis nostrae, quam in Christo habemus, nemo dominatur. [*]( 2 Matth. XXVIII, 20. 10 cf. Matth. XVIII, 20. ) [*]( 1 sed aduersum URI) sed (ad/I. m. 2) aduersus V potentes GRP potestatem V et nequitias spiritales GRP om. V 2 ait GRP ait enim V euangelia GJIP euangelista V 7 ut cum GR cu P aliunde sed GR aHud -esset P uirtute GP uirtutute R 8 porrigenti ex porrigendi P porrigen** G porrigendi R 11 omnis R om. P ex hoc RPe ex hoc nuno b 13 eum om. P 14 ex hoc et usque P ex hoc eius** G ex hoc nunc usque (ex hoc dittngr. bis scriptum priore loco eras.) R qui V relinquet RP (άϕήσει) reliquit V 16 in iniquitatem GRV ad iniquitatem PE (sed P ad mpr. add.) 17 uerba insigne — est, quae extant in GRP, om. V 18 possit omnia G posset faceret signa V 19 sed GRP om. V farao GVR farao ex faraon P Pharaonis E 20 dñ* G dominus RP dff V custodit ne PVR custodien* (?) G 22 psistunt V ex psistentP persistent R 24 confessionis G (cf. Lact. de ir. 1-5, H) confessioni Rt confi - sioni P. . )

Post quae conuersio fit prophetae retributionem a domino ei, qui ab iniquitate manus abstinuerit, inprecantis: benefac, domine, bonis et rectis corde; probitatem et facti et uoluntatis in utroque significans. multis enim uel propter hominum fauorem, uel propter periculum et metum facti opus bonum est. uerum nisi ex uoluntate boni simus, etiamsi homi- ' nibus boni uidebimur, tamen deo boni non sumus, quia perfecta bonitas in recti cordis consistit adfectu.

Retributio autem ut bonis adest, ita et malis non abest. nam sequitur: declinantes autem ad obligationes adducet dominus cum operantibu-s iniquitatem. et hic quoque duplicis significantiae sermo est. declinantium ad obligationes et operantium iniquitates. qui declinant, ex alio in aliud declinant. id est ex bonis operibus recti cordis in obligationes. et quas esse obligationes existimabimus? eas [*](1 non e = ≡ ≡ n G derelinquetur GRP derelinquitur V 2 populi dRP poli V 8 in iniquitatem scrip.ti cf. p. 602, 16 iniquitatem GP ad iniquitatem RE 4 peccator fJ P peccato R 6 uictoriam et praemium Ci uictoriae praemium RPE 7 proelii RPE praemii G 8 conpellet t GR conpellit P 19 posque G 13 ei qui ab GR et quia P inpraecantis GR 14 probitatem et RP probitatem ex G 18 uidebimnr ex uidemur P 20 ut bonis adest ita et malis non abeet GRP (nisi quod in G tdtima uox euanuit) ut bonis ita et malis non deest V 21 nam sequitur GRP aicut subsequitur ex ita et sicut subsequitur m. 2 V 24 qui declinant ex alio om. P 26 et quas esse obligationes om. P. )

Non declinandum igitur ad obligationes est; neque libertas nostra est nexibus saeculi et mundialium negotiorum uinculis inserenda. nouit Paulus beatus solutos ligari non oportere, cum dicit: solutus es ab uxore?noli quaerere ligationem. et hoc non de criminoso uinculo necessariae ligationis ita sensit. ceterum sunt alia uincula., quse fidem nostram impediunt et obligant sibique conectunt: maxime augendae pecuniae labor et negotiandi insincerus profectus. haec enim ita obligant peccatis, sacramentis, commerciis, ut sibi nos captos possessosque detineant. ab his ergo omnis mens, uoluntas, studium soluendum est, quia declinantes ad obligationes una adducentur cum operantibus iniquitatem.

Erit autem Israhel pacificus non derelicta super se uirga peccatoris; sed in fide perfecta ac spe seterna manens audiet pro portione sibi dici: pax super Israhel. ille est enim [*]( 1 Esai. LVIII, 6. 13 I Cor. 7, 27. 24 Ephes. II, 14. ) [*]( 2 elegi dicit dominus (iuxta LXX) P elegit dominus Re omne uinculum P omnem nodum tuum R 7 iniqua R iniquus P legis alienus est Vll (cf. interpret. ad Sall. Cat. 40, o) ab obseruatione legis alienus est PE 8 legem in qua mansit ante transgred itur HPE transgresaor est legis V 11 mundialifl (aliil in uers. exeunte add. m. 1) R post mundialium in tiers. ineunte 4-6 litt. eras. R 12 Paulus beatus Ra (cf. supra 592, 6) beatus Paulus Pe 14 ligationS in ras. P 16 conectunt R (if. Brambach p. 303) connectunt P maximae R 19 omnis mens R mens PE 20 declinantes PE obligantes R 23 peccatori R ac ex hac R. )

Nisi essent in psalmis quaedam tales prophetise, ut in res atque homines eorum temporum, quibus scripta sunt, non conuenirent, profecto auderent multi nihil in psalmis spiritaliter dictum existimare putarentque nos quasdam commenticias assertiones et ementitas interpretationes inquirere, quibus uideremur altius nescio quid ac profundius ceterorum sensu intellexisse, proinde quasi nos sensui nostro ea, quse scripta sunt, coaptemus et non magis ex his, quse scripta sunt, sensum diligentis et sollicitse intellegentiae consequamur. scriptura enim legis manet atque est anterioribus quam adesset dominus, temporibus consummata a prophetis, edita a Iudseis, pertractata a regibus, suscepta a gentibus, sed intellecta et probata a Christianis.

Hoc forte insolens existimetur. plane insolens est, si nobis hanc gloriam prsesumimus, si tantum infirmitati nostrse licere uolumus, ut tantis temporibus abstrusa, tantis humani generis obscura aetatibus, in quibus intellegendis frustra reges laborauerint, ipsi doctores et magistri legis errauerint, nos stulti sseculo et purgamenta mundi et deliramenta sapientibus 25 eorum intellegentia gloriemur. sed tamen intellegimus, quia [*](2 in saecala amen R in saecula V in saecula saeculorum amen P ExpJie. psalmus CXXIIII incip. psalmus CXXV feliciter V Finit psal. CXXIIII incipit CXXV R Finit psalmus CXXIIII incp psalmus CXXV P 6 auertendo V conuertendo R dom V dominus R (b TQ έπιστρέΨαι xvqiov LXX) cf. infr. p. 606, 20 6 consulati V1 11 ementitas Re eiñtias P ementitias b interpraetationes R 19 ac ex hao R 18 rpinde R pinque P proinde a perinde a 14 sensum RE sensu P 16 adesset RPE ad eis et G 17 consummatu (?) G a profetis GR 18 sed intellecta om. P et probata om. R exrpbrata P 23 obsoura aetatibus GR obscuritatib: P regis G 24 errauerint GP errauerunt R 25 delerumenta G deleramenta P 26 intellegentia G intellegentiam PR. )

Nam quomodo intellegi poterit hic psalmus, qui a rerum gestarum historia dissentit? nusquam enim captiuitas populi huius usque ad Dauid tempora scribitur: sed longe postea. quam Salomon filius eius regnum obtinuit, seruiuit captus Israhel Assyriis, dehinc Iuda Babyloniis. quomodo ergo Dauid in eodem psalmo tamquam captus orat? aut quomodo auersa a se captiuitate lsetatur dicens: in auer tendo dominum captiuitatem Sion facti sumus tamquam consolati. tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione. tunc dicent inter gentes: magnificauit dominus facere cum illis? quamquam autem religiosum sit existimare, futurae captiuitatis demutationem secundum prophetiae scientiam prsenuntitam fuisse et ea, quse [*]( 1 Matth. VII, 7. 3 Luc. XXIIII, 44 sq. 6 Ibiil. 46. ) [*]( 1 dixit GRP dicit E 3 scribtum G 5 aperuit GP adaperuit R 6 scribturas G scribtum est G 7 a mortuia R 8 poenitentiam ex paenitentiam m. 2 R 11 erunt G 12 aperiet R aperuit P (dt G h. 1. non constat) demonstrabit R demonstrau P 13 petentibua P paetentibus ex paenitentibus R ****nitentibus G cf. Acad. p. 83 negauit .GP negabit ex negauit m. 1R 15 dissentit GR desoendit P 16 huius usque GR huius q P 17 istrahel G 18 babyloniis G babiloniis RP 20 in auertendo R in auer**** G dum auertit Pb in conuertendo e dominum R dominus PE 22 gaudio GP gaudio ex gaudium m. 3 R 25 autem GRP om. V 26 profetae V praenuntiatam GRP pronuntiata V. )

Et quidem grauis est captiuitas corporalis, quse iure libertatis amisso uictorum dominatui subditur. et seruiunt tunc quidem corpora, sed nequaquam capitur fidelis animae libertas. testes sunt mihi tres pueri inter flammas cantantes, testis Daniel in fame leonum prophetae prandio satur, testis Eleazar inter iura dominorum patriis suis legibus liber, testes cum anu sua martyres septem deo gratias inter noua mortis tormenta referentes. at uero quanto infelicior est animse captiuitas! si eam auaritia ceperit, per corpus latrocinatur ac grassatur; si libido uicerit, communicat cum corpore seruitutem; si luxus, ira, odium, temeritas, ebrietas, inuidia subegerit, his imperantibus sibi dominis et anima et corpus in commune famulantur: atque ita captiuitatem animae et corporis sequitur captiuitas. ceterum condicionem corporis religiosse animae generositas despicit. officium quidem durum, tamen homini non omnino [*]( 1 indubietate RP 2 dictorum uerborumque GRP dictord ratio uerborflque V 4 praesertim ex praeeentit corr. m. 2 V 6 profetae ex profeta RP ignorantia G ignorantem R VP amoto eius oaptiuitatis V 7 cui indemutabilis V 9 sicut V monstrauimus V P 11 gratulatione G 12 iurae VR 13 libertatis ex libertiatis corr. m. 2 V tunc G tura RP, . om. V 14 captiui G fidelis om. V 16 daniel GV danihel RP (P h supr. add.) in om. P satur VR saturatus PE 17 patris suis V patria sui GP post liber 3 litt. eras. R anu sua VRP matre sua E 19 aduero G V aiue auaritia GP 20 latrocinatur ao om. GP ao graBsatur om. VR 21 cum om. G luxuria odiQ V 23 famulatur P 24 atque — animae om. P sequitur om. P sequitur mentis (in uers. exeunte m. 3, me i. ras.) captiuitas (cap in uers. ineunte add. m. 3) R 86 quidem RP licet r. )

Auarus cariturus semetipso carere timet pecunia; negotiosus, tristis, anxius, sine requie ulla damni metu semper detinetur; honestatis inmemor est, amicitiarum inobseruans, humanitatis fugax, religionem nescit, bonitatem omnino odit. at uero cui libido domina est, in quo caeno dedecoris uolutatur! pendet ad occasiones adulteriorum; -anxius circa lasciuise suse furta oculis, mente, corpore totus in scortis est. uidens cotidie atque audiens humanas in adulteros leges adulterium in ipso foro cogitat; quod agit, timet; quod timet, non fugit. quid uero infelicius ebrietatis dominatu? uentri ultra capacitatem infundere, officium suum corpori inuidere, sensui rationem adimere, non loqui, non meminisse, non stare et mortem quandam naturae incolumi imperare? quam dedecorus autem est furentium motus, temeritatis impetus, odiorum stimulus, liuoris anxietas ? quanta ergo perturbatio eorum est, quanta calamitas, qui supra memoratis malis seruiunt!

Verum si cognita sapientiae doctrina et dei praedicatione et remissione uniuersorum peccatorum et resurrectione corporum et seternitatis consortio et regno caelesti a dominatibus superioribus de auaritia ad munificentiam transeamus, de libidinibus ad continentiam migremus, de ebrietate ad ieiunia reuertamur, de furore, temeritate, odio, liuore ad placabilitatem. rationem, misericordiam, benignitatem euolemus discentes haec omnia a lege, prophetis, euangeliis, apostolis et cantantes ex [*](1 quia et G V quia ei (ei i. ras. m. 3) R quia P cf. Acad. p. 67 aduero GV 5 inmemor est GVR immemor P 6 fuga/II P religionem ex regligionem corr. m. 1 V regionem G 7 aduero VR uolutatur ex uoluntatur corr. m. 2 V 10 adque ex adquae m. 2 V legis V 11 quod timet VR et quod timet P 13 officium — inuidere om. RP (V ea praebet, de G h. 1. non constat) 14 et om. P 16 inoolomi RP dedecorus V1 dedecorosus J'lRPE 16 liboria V 18 aer- uiant VP1 19 et depraedicatione P 20 uniuereorum peccatorum scripsi; uniuersorum orum peccatorum V1 uniuersorum horum peccatorum V-K peccatorum P 21 oaelesti ex caelestium corr. m. 2 V dominatibus Re (cf. Acad. p. 40) dominatibus fFPb 22 transeamus — continenttam om. V libidinibus ex libinibus P 26 profetia V et prophetia RP euuangeliis V apostolis VRP et apostolis E. )

Quod uero ait: facti sumus tamquam consolati, meminit et Paulus interim tamquam consolatum esse se dicens: miser ego homo, quis me liberabit a corpore mortis huius? et qui nunc pro parte scit et pro parte prophetat et [*]( 1 Iudith. XVI, 3. 2 Esai. XLVIII, 13. 3 Ioh. I, 1. 5 Coloss. 1,15 sq. 26 Rom. Vll, 24. 27 cf. I Cor. 13, 9. ) [*]( 2 ei VRP illi E 3 credentes Re reddentes VPb 4aput V 8 ecoum R 9 effectum V 10 a nobis R nobis VP intellegi posse RP intellegibilem V 11 in auertendo dofh V in auertendo dominus R dum auertit dominus PE 15 dS VRP dominus E 16 a dominatu GRP a dominatui V 18 transformans VP reformans R 20 uniuersam eam continens VR : bra uniuersamecontinens P 21 liberaretur R liberatur VP liberata VP libera R 24 tamquam G VRPe sicut b 25 et Paulus G VRP (in V et add. m. 2) et Apostolus E interim tamquam, quod extat in GVR, om. P consulatum GPl se om. G 26 ego ex ergo corr. rn.1 V liberauit YR. ) [*]( XXII. Bllar. Pict. pars I. ) [*]( 39 )

Repletur etiam gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione; non enim sufficientia sunt ad referendas deo laudes linguae nostrae atque oris officia. mutauimus crimina in innocentiam, uitia in uirtutes, ignorantiam in cognitionem, interitum in inmortalitatem: et hoc deo faciente gratiam psenitendorum et nouorum bonorum initia reddente. quod enim optabilius nobis est tempus? quo adulterabamus aut quo maluissemus uirgines fuisse ? quo ebrii eramus aut quo in ieiuniis lsetamur? quo pecuniae seruiebamus aut quo pecunia nostrae benignitatis est usus? quo dsemonia adorabamus aut quo daemoniis imperamus? quo placere saeculo gestiebamus aut quo saeculum uincimus? quo deum nesciebamus aut quo heredes deo prseparamur?

Hanc spei nostrae fidem gentes contemplantes dicunt: magnificauit dominus facere cum illis. hanc in [*](2 Phil. I, 28. 8 Ioh. XIV, 16. ) [*]( 51 me melius GR melius VP est GRP esse V 8 quidem nunc GVRP nunc quidem E 4 et om. V se docet G V se edocet R se dicit P 5 namque ex namquae m. 2 r reuelatio ex reuelata (?) R 8 oarente V 11 linfrue enim nrae P adque V mutauimus his scrips. P ***abimus G crimina innocentia V 12 interitum inmortalitatem G 18 et hoc do faoiente gratia G et hoc a do gratiam faciente VR et hoc a deo gratia (gratiam T) referente PT cf. Acad. p. >'i9 14 noborum V1 obtabilius G 15 a nobis V tempus est PT quod G quod P aut quod G (ila etiam in seqq.) 16 in ieiuniis RV(Gf) ieiuniis PT 17 post aut quo uerba repetita pecuniae seruiebamus aut quo del. m. 2 V noatrae VR nostra PT 18 benignitatia GRPT benignitatis ex benignitas corr. m. 2 V 19 imperabamus B 20 uincimus TE uicimus GVRP quo dft VRT quod dflm G qd deum P 28 dfis GPT ds VR cf. p. 609, 14. )

Et quia propheta futurae spei gaudia loquebatur, licet secundum scripturae consuetudinem tamquam de praeteritis gratularetur, tamen per consequentem precem non sui temporis res has esse declarat dicens : conuerte. domine, captiuitatem nostram. si fuit tamquam consolatus, cum auersa est captiuitas, quomodo nunc ut a se auertatur orat? sed in superioribus propheticse scientise fuit sermo futurorum gaudia tamquam de praeterito nuntiantis; nunc autem de auertendis communis oratio est, cui se propheta, tamquam et ipse sit captus, admisceat, tamquam adhuc in isdem se esse cognoscat. scriptum est enim: iustus in principio sermonis sui ipse sibi accusator est et rursum: confitere primum peccata tua, ut iustificeris, et: beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur. scit quidem propheta se liberum; sed tamquam captus deo subditus est siue per propriae confessionis disciplinam, quia, ubi peccati confessio est, ibi et iustificatio a deo est, quod in publicano et ' pharisaeo dominus testatus est, cum pharisseus iustum se gloriatus [*](18 Prov. XVIII, 17. 19 Esai. XLIII, 26. 20 Matth. Y, 5. ) [*]( 3 in his oris V exultatione linguae G VRPT linguae exultatione E 5 laetabimur G ao ex hac R 6 ablutoa GR absolutos V nunc ablutos PTE 9 scribturae G V 10 praecem G V 12 consulatus T 13 oaptiuitas G om. VRPT 15 id praeterito G nuntiantis RP*T(G ?) nuntiantes Pl nuntians V de auertendie VRT neo auertendia (?) G = — auertendis P 16 oratio est VR oratio*** G oratio PT est oratio E tamquam et ipse sit captus GVRe tametsi ipse est captus P tametsi ipse non eat captus Tb 17 admisceat GVPTb admisoet Re in isdem 11 GVR1' in hisdem P 18 scribtum GV 21 consolabuntr G consulabuntur V 22 liberum G j''RPT liber V1 25 fariaeo G V farisaeo R phariseo P. ) [*]( 39* )

Sed tamen orare pro captiuitate sua bonum sibi esse demonstrat dicens: qui seminat in lacrimis, in gaudio metet. euntes ibant et flebant mittentes semina sua. uenientes autem uenient in exultatione, portantes manipulos suos. quis hic ad Iudaeos sermo est, ut eorum in hoc psalmo uideatur prophetata captiuitas? quse uero ad communem humani generis consuetudinem ratio? quis enim umquam serens fleuit? aut numquid huius lamentabilis sationis Iudaeis usus ex lege est? nequaquam igitur istud scriptum usquam aut gestum est, sed est prophetia superioribus dictis conexa. duas autem esse sationes sanctus apostolus Paulus docuit, carnis et spiritus, demonstratis et enumeratis seminibus sationis utriusque, cum caro adulteria, ueneficia, comisationes, ebrietatem, auaritiam, idololatriam et cetera his similia sereret, spiritus uero pacem, gaudium, continentiam, caritatem, sobrietatem, mansuetudinem et quae sunt his consequentia seminaret, et sata sua uno quoque messuro. cum igitur optimum deo sacrificium sit cor contribulatum et beati sint lugentes, quoniam ipsi consolabuntur et unusquisque, quae seuerit, metet, operum suorum fructus in iudicium tamquam [*]( . 1 Luc. XVIII, 14. 19 cf. Gal. VI, 8; Y, 19 sq. ) [*]( 2 quia V quoniam RPTE 8 conuerti GRPT conuertit F 4 comn munem G VRe in commune PTb praecatr G 6 et sicum apostolo V memor. uni (?) G 10 mittentes semina sua VRPT portantes semina sua G 12 hic GRPT hinc V ad GV*RPT & F1 13 captiuitatia F1 14 ratio (er ratione V) FjRTratioestPE 15numquit V 16 istut V 17 usquam RPТE umquam V 19 paulus om. V 20 utriusque VRT utrisque P 21 comisationes V comesationea RP comessationes TE idololatriam VR idolatriam PT 22 gaudia F1 24 unoquoque messuro RPTE unum quemque messurum V 26 lugegStea F1 27 aeuerit VPT seruerit R metet VRTE metit P. )

Ratio et temporum et prophetise intentam adhiberi ad praesentem psalmum cognitionis postulat diligentiam, ne forte nos ad inanem intellegentiam absoluta quaedam uerborum species et ipse ille gestorum corporalium.ordo sollicitet: maxime cum plures, interiores causas doctrinae propheticse nescientes, sensu Iudaico praeteritorum temporum prophetiam contineri his graduum canticis opinentur, ut ea captiuitas Hierusalem praenuntiata sit, quae sub Ieremiae diebus acciderit, et eiusdem rursum depulsae captiuitatis gratulatio prophetetur, sitque eorum temporum, quae psalmis his enuntiantur, aut seruitutis dolor aut reditus lsetitia. non inprobamus hunc sensum, neque eorum [*]( 1 manipulum VR manipuloa PTE 3 ac ex hac R possimus VR possumus PT dignae R igne V 4 praecepta dei VRT dei praecepta PE praepositum V 7 honerati T 8 amen om. V Explic. psalmus ( XX V incipit psalmus CXXVI V Finit psal. CXXC7 incipit CXXVI R Finit psalmus CXXV iñc psalm CXXVI P Expl. de CXXV incip. de CXXVI T 10 gradum V Salomonis h. 1. om. Vsed cf. p. 61-5,16 11 sibi h. I. om. R sed cf. p. 616, 10 in uano h. I. V 14 cognitionis RPT om. V 17 pluretJ RPT ex pules corr. m. 1 V 18 sensu RV'Pl' om. F1 his VR in his PTE 19 ut ea R V'PT ut I'1 hieruealem G VT ieruealem RP 20 ieremiae G VRP hieremiae T 21 rursum G rursus VRIT gratulatio prophetetur R gratulatio profe**** G gratulatio profitetur V gratulatione profiteatur P gratulationS profiteantL eorum temporum V ***temporum G ex eorum temporum R eorum PTE 22 enuntiantur RT *ų.untur (?) G enuntiatur VP. )

Verum cum captiuitatis illius reditum grauior sit et inremissa consecuta captiuitas et sedificationem ciuitatis receptse miserabilis maneat et non demutanda uastatio, sciantque et spiritalis reditus gloriam Israhel reliquo reseruari et caelestis ac sanctse; Hierusalem sedificationem usque ad beati et dominici regni tempora conparari, maximeque cum spes illorum dierum atque res omnium horum psalmorum uirtutes et genera testentur: non intellego, cur tantum de caducis ac demutabilibus malis ac non etiam de aeternis esse uelint prophetiae dolorem et temporalium magis gaudiorum et eorum, quse grauissimae postea demutaturse essent calamitates, potius quam indemutabilium et aeternorum intellegant demonstratam esse lsetitiam, cum magnificentise propheticse magis dignum sit beata et aeterna et caelestia praedicasse. quamquam igitur psalmi superiores captiuitatem non corporalem tantum et terrenam, sicuti libertatem non caducam, non praesentem, non ssecularem in se demonstrati sint continere, tamen etiam hic quoque psalmus nihil in se terrenum, nihil humile, nihil praeteritis temporibus conueniens intellegitur esse conplexus. sed [*]( 2 uoces impietati — poenam et, quae in VPTE leyuntur, om. R, fortasse etiam G, si ex litterarum ibi inter uoces casum et longae euanidarutn haud ita magno spatio coniecturam facere licet longae GRPT lõglLID corr. in logae man. 2 V 3 sufficientem om. Gf et misericordem GVRPT1E misericordem T* fort. recte 4 di G V de = P uoluntatem ex uoluntatis corr. m. 2 V 5 prophetae R profetae G profetiae V propbetie PT 7 consecuta captiuitas VRPT captiuitas G captiuitas consecuta E 8 sc.ant quae G sciantquae (ae in e corr. m. 2) V sciamque coni. Bened. et ante spiritalis om. Gt 9 istrahel G V reliquo VRPT dereliqu*(? 10 ac ex hac R usque ad GR Y*PT usque et V1 et dominici VRT et dni G ac dominici PE 11 cum specie*********re somnium G 18 intellege 0 14 profetiae GVR prophetae E 15 grauissime G VP 17 indemotabilem V 18 magnificentiae ex magnificentiam m. 2 V 20 superioris G VI (is in es corr. m. 2 V) 22 tamen ex tamenen corr. m. 2 r 24 intellegitur GPTR (R itur ex etur corr.) intellegetur V. )

Nisi dominus aedificauerit sibi domum, in uanum laborauerunt, qui sedificant eam. nisi dominus custodierit ciuitatem, in uanum uigilauerunt. qui custodiunt eam. in uanum est uobis diluculo surgere. uolunt plures Salomonem sedificationi ciuitatis et templi studentem in eo ipso molitionis suae tempore euersionem ciuitatis ac templi, quod conderet. prophetasse. quia et titulus ante latus auctorem eum psalmi huius esse demonstret. magnis enim uiribus et totis regni sui opibus magnificum aliquid et deo dignum efficere temptabat. nam ad centum quinquaginta milia uirorum, sicut scriptum est, in diuersos sedificationis usus ac ministeria occupabantur. et quamquam instituta a se consuetudine perfectis omnibus maxima custodiae ciuitatis et templi sollicitudo esset adhibenda, tamen, cum non ignoraret inanem tanti laboris operationem futuram, ciuitatem eandem a Babyloniis ob peccata populi diruendam, ista dixisse: nisi dominus sedificauerit sibi domum, in cassum laborauerunt [*]( 2 pronuntiare R 4 extendet G 7 et aeternitatis VR etae*** G 8 GVPT om. R 10 sibi G VPTom. R 11 lauorauerunt V 12 oiuitem V 13 castodiant ianuam G dil**** G deluculo V ante lucem R 14 solomonem G sanctum salomonem (solomonem V) VRPT aedificationi er aedificationis m. 2 V 17 esse G VPT om. R demonstraret V magis V 19 efficeret V 20 sicut G sicuti RPT ex acuti corr. V' scribtum GV 21 ac ex hac R quamquam ex quam corr. m. 2 V 23 custodiae G VR custodia PTE 24 ciuitatem eandem - diruendam Re ciuitatem eadem — diruenda VPl ciuitate eandem — diruenda P* ciuitate eadem — diruenda Tb (in (r de his uocibus non constat) ababy 0:= loniis P ***llonis G 26 sibi GVPT om. R. )

Quorum inopem sensum ipsa illa posset consummatio aedificationis arguere. nam per Aggaeum prophetam ita ad hos eosdem restauratores Hierusalem dominus est locutus: adhuc semel, ego moueo caelum et terram et mare et aridam; ê t subuertam sedes regum. psalmi ergo uirtus non in tempora tantum Salomonis, sed etiam in Aggsei intellegenda est conuenire. sedificationis enim utriusque labor uanus est. sedificata namque per Zorobabel ciuitas solum hodie ex se conflagrationis suae cinerem et deformium ruinarum praebet foeditatem. et has sedes regum, quas se aedificatores ad regni aeterni gloriam restaurare arbitrabantur, uastatio iterata subuertit sede adhuc etiam ceterorum subuertenda regnorum.