Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sed deest interdum et aliquid uoluntati; et perfectam beatitudinem solum uelle non obtinet, nisi uoluntatem sequatur [*](1 eos om. V eolesiastioae V aeolesiasticae R sanctitate ex sanctitatem m. 2 V 8 optentae R cum ad (et sic ter) re 4 ounotata licet uoluntate concurrunt V facit E 5 luce V 7 qui r 9 in ipsorum consiliu r in impiorum consilium Re 10 non abisse V 11 eni BUp. [in. R et sup. lin. a m. 2 V 12 repperiri VR 18 moc destiae Vct 14refrenete honore V otium a 15 nun II 16 conatituat ex constituta m. 2 V 17 usurum esse suffragiis sed V 18 sequuntur E 19 abstinentia ex abstentio m. 2 R 21 ut in ras. a m. 1 V 22 uero om. V 23 constituet V q< timoris est R 24 est om. R praescribtiB VR 27 aliquid (om. et) r 28 optinet ll. )

operatio. sequitur namque: et in lege eius meditabitur die a c nocte. beatum hunc uirum continua legis meditatio et indefessa consummat. sed forte id humanae infirmitatis natura non patitur, per quam quiescendum, dormiendum, cibo uacandum est; ob quae a spe consequendae beatitudinis etiam necessitate naturalium decidamus, cum quando a meditatione diurna atque nocturna negotii corporalis intercessione sit desinendum. simile quoque huic dicto apostoli dictum est: sine intermissione orate. quasi uero non occupanda in res suas naturae nostrae necessitas possit sine interpellatione temporis semper orare. meditatio itaque legis non solum in uerbis legendi est, sed in operis religione; neque ut libros tantum et scripturas recenseamus, sed ut ea, quae scripturis ac libris continentur, gestis rebusque meditemur, et diurna nocturnaque opera legem semper exerceant, ut illud apostoli est: omnia quaecumque facietis in gloriam dei, siue cum manducatis, siue cum bibitis, siue cum aliud agitis. per hoc enim efficitur, ut sine intermissione oremus, cum per opera deo placita et in gloriam eius semper exercitata sancti cuiusque uiri uita omnis oratio sit; ac sic secundum legem noctu dieque uiuendo uita ipsa nocturna legis erit et diurna meditatio.

Sed consummata uiri huius beatitudine, qui impiorum consiliis et peccatorum uiis et pestilentiae cathedra se abstinens [*]( 8 I Thess. 5, 17. 15 I Cor. 10, 31. ) [*]( 3 infirmita = "= tis R 6 utque a spe J. consequendae ex consequentae R 6 cum aliquando. 7 adque V 8 huic dicto illut * apoatoli dictum est V 9 orantes Re 10 nostre corr. m. 2 r 11 legi = = s R 12 legentis Ed. Basil. et Paria. legendis b sed et in operis e 18 recenseamus sed ut ea quae scribturis ex recenseamus sed ut eamus sed ut ea quae scribturis m. 2 V recennt ea q.≡in n p seamus s.ed soriptoris (in diuers. liq. m. 2) R 16 opera legē er " u semper ser ; ex e = - e - ant (p sup. lin. m. 2 - u supr. add. m. -i) R 18 quaecumq. V queouquae R facitis RE in gloria dei V in gloriam dei (sup. lin. m. 2 add. facite) R in gloriam dei facite E (cf.Abh. IV p. 80) 18 ut sup. lin. m. 2 V orem' (in marg.: quomodo omni tempore oratur m. 1) R 19 in gloria VR exercita VE 20 cuiusquam V fit ex sit m. 2 R 2t diuque 1' 22 hmj R. )

dei legem uolens die et nocte meditetur, docendum est, quantus ei fructus adquisitae huius beatitudinis sit futurus. uelle enim beatum esse ex beatitudinis ipsius expectatione proficiscitur. sequitur namque: et erit tamquam li gnum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. et folium eius non decidet. ridiculum hoc forte et ineptum conparata? beatitudinis credetur exemplum: in quo ligni plantatio, decursus aquarum, fructuum datio, suum tempus et folium non decidens praedicatur. haec quidem secundum homines saeculi nulla forte existimabuntur. sed uideamus secundum propheticam doctrinam, quanta in his ipsis rebus ac uerbis conparatae beatitudinis gloria collocetur.

In libro Genesis, ubi plantatum a deo paradisum legislator ostendit, omne quoque lignum specie pulchrum et ad esum bonum productum esse monstrauit; esse quoque et in medio paradiso lignum uitae et lignum sciendi boni et mali exposuit; inrigari deinde paradisum flumine, quod postea in quattuor principia diuisum sit. quod autem esset hoc lignum uitae, propheta Salomon docuit, dicens de adhortatione sapientise: lignum uitae est omnibus, qui conplectuntur eam et qui incumbunt in eam. lignum hoc ergo uiuens est; neque solum uiuens, sed etiam rationale; rationale autem in tantum, ut fructus det, det uero non confuse. non inportune, sed tempore suo. et plantatum hoc lignum est secus decursus aquarum. in possessione [*](14 Gen. II, 9. 21 Prov. III, 18. ) [*]( 1 die eam et nocte (ex noctem) V quantus ex quantum m. 2 JT 3 enim mp. lin. add. m. 2 V 5 iuxta decursus e 7 defluet RE 8 ligni -= R lignum V 9 non deciditione f non defluens RE 10 forte ex forte et m. 2 V 14Nparadysum R paradisi r legis labor r 15 quoque ex quodque R ad usum Re 16 et om. V 18 paradysum R paradisi I" 20 profeta solomon r de adhortatione sapientiae scripsi cf. Stud. 1886 p. 337 de adortatione sapientiae R de odoratione sapientiae a de adoratione sapientiae e de sapientie (de sup. lin. m. 2) I* 22 post incumbunt in eam R add. : sicut in dum (sicut in domino E) 23 ergo hoc E rationabile ex rationabilem m. 1 V 24 rationabile V ut fructus det fructus det uero V non confusae no inportunae rR 26 iuxta decursus e.- )

scilicet regni dei, id est in paradiso, et unde flumen exiens in quattuor principia diuiditur. non enim ait: post decursus aquarum, sed: secus decursus aquarum, unde primum decursum aquarum diuisiones sortiuntur. illic enim plantatum hoc lignum est, quo latronem illum, se dominum confitentem, dominus, qui sapientia est, introducit dicens: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. et quia sapientiam, quae Christus est, lignum uitae cognominari de sacramento futurae corporationis et passionis prophetica auctoritate docuimus. etiam ex euangeliis intellegentise huius est proprietas adstruenda. dominus namque ipse se arbori conparauit, cum in Beelzebul daemonia eum Iudsei eicere dixissent: aut facite, inquit, arborem bonam et fructus eius bonos, aut facite arborem malam et fructus eius malos; ei fructu enim arbor cognoscitur. quia cum fructus esset optimus daemonia eicere, Beelzebul eum, cuius fructus pessimi sunt, esse dicebant. huius quoque beati ligni non dedignatus est in se docere uirtutem, cum pergens ad crucem ait: quia si in humido ligno haec faciunt, in arido quid fiet? per humidi ligni exemplum nihil in se ariditati mortis obnoxium esse significans.

Huic itaque ligno beatus ille uir similis fiet, cum, translati latronis in paradisum modo, secundum decursus aquarum et ipse plantetur: et fiet beata illa et non eradicanda nouella plantatio, quam in euangeliis dominus significat, cum de aliena plantatione conqueritur, dicens: omnis plantatio, quam non plantauit pater meus, eradicabitur. hoc ergo [*]( 6 Luc. XXIII, 43. 12 Matth. XII, 33. 19 Luc. XXIII, 81. 26 Matth. XV, 13. ) [*]( 8 sed — aquaram add. m. 2 V iuxta decursns - 5 latrone (e in raa.) R 6 introduxit t 8 quae ex qui R qui Va q. a cognominari ex cognorminari m. IV 10 ex euuangeliie R intellegentiae istius est V 11 conparatum V 12 Beelzebub E 13 inquit ex inquid R 16 Beelzebub E e = i R 17 non dedignatus est conparationem cum pergens Vr 19 in umido V 20 ariditati ex aridati m. 2 V 21 significandu V 22 fiet similis V 23 in parae dyram R in paradisi V 24 eradicanda R 25 in euuangeliis R aliena svp. lin. m. 2 V 26 conquaeritur VR 27 pater meus coelestis e ergo sup. lin. m. 2 V enim R. )

lignum dabit fructus suos. ubicumque autem de fructibus arborum aliquid diuinus sermo significat, facere potius eas fructum, quam dare memorat, cum ait: non potest arbor bona malos fructus facere, et cum secundum Esaiam querella de uinea est: expectaui, inquit, ut faceret uuas, fecit autem spinas. lignum autem hoc dabit fructus suos, arbitrio dandi et ratione moderatum. nam in tempore suo dabit. et quo tandem tempore ? nempe eo, de quo beatus apostolus ait: ut notum fa ceret uobis sacramentum uoluntatis suae secundum placitum quod proposuit in ipso, in dispensatione plenitudinis temporum. hoc ergo dispensationis est tempus, quo et accipiendi et dandi oportunitas temperatur, cum suum erit tempus, ut accipiant quibus dabit. temporis autem mora in plenitudine temporum pendet. dispensatio enim dandi fructus plenitudini temporum reseruatur. et qui tandem hic dispendendus erit fructus? nempe ille, de quo idem apostolus meminit, dicens: et transformabit, inquit, corpus humilitatis nostrae conforme corpori gloriae suse. hos ergo nobis fructus suos dabit, quos iam in eo, quem sibi adsumpsit et qui significatur in ligno, homine perfecit, quem in inmortalitatis suae naturam absorpta mortalitate transfudit. erit ergo ut hoc lignum beatus ille uir, cum quando ipse in gloria dei domino suo conformis adstiterit. [*]( 8 Matth. VII, 18. 5 Esai. V, 2. 9 Ephes. I, 9. 17 Philipp. III, 21. ) [*]( 1 de frugibus r 2 diuinus sermo aliquid V 8 fructu R fructum e.r t fructus m. 1 V fructus e potes corr. m. 2 V 4 fructus malos E eseiam I' 5 quaerella 172 de uinea est (ea est in ras.) R inquit ex inquid R ut faceret uuas fecit aute ex ut facere duas ante corr. ffl. 2 r 6 lignum igitur r lignum ergo e dauid V 9 apostulus T' ut om. Ra facereRa 10 secundum bapeplacitum RE 11 in dispenaationem RIJ 12 oportunitas VR opportunitas E 18 cum suum enim erit V dabitur r S autem' ora R 14 pendet — temporum om. r 15 et qui tande R 16 dispendendus VRa (cr. Prud. in Symm. 1, 584) dispensandus « 17 et transformauit VRa 18 nra—- R conforme V conformatum RE corporis r claritatis suae RE 20 in ligno hunc perficit V 21 absorta VR 22 quando ex cu quando R in gloriam R 23 domo corr. m. 2 Jx. )

Folium autem ligni huius non defluet. nec mirum si folia eius non defluunt, cuius fructus dabuntur potius, quam decident, non maturitate depulsi, non ui exteriore decussi, sed rationalis officii dispensatione demensi. et quid in foliis significet, ex conparatione rerum corporalium absolutum est. namque hanc esse naturam foliorum contuemur, ut ad custodiam fructuum fructibus ipsis circumiecta prorumpant, ut quodam uallo tenera pomorum initia communiant. doctrina ergo uerborum dei, quae promissos nobis fructus conuestit, significatur in foliis. his enim uerbis spes nostrae inumbrantur, horum inter has saeculi tempestates munimine conteguntur. non defluent igitur haec folia, id est dei uerba; quia per dominum dictum est: cselum et terra prseteribunt, uerba autem mea non praeteribunt. nihil enim ex his, quse? a deo dicta sunt, dilabetur aut decidet.

Quod autem hsec folia ligni huius non inutilia sint, sed salutaria gentibus, sanctus Iohannes in Apocalypsi testatur dicens: et ostendit mihi flumen aquae uitae, splendidum tamquam crystallum, exiens de throno dei et agni, in medio platese eius et ex utraque parte fluminis arborem uitae, quae facit fructum duodecies, singulis mensibus reddens fructum suum, et folia arboris illius sunt ad sanitatem gentium. caeleste sacramentum ita per corporales species exponitur, ut rationem spiritalem corporalia ipsa quamquam inplere non possint, tamen ad corporum rationem mutila sint. conuenerat enim dixisse. ex utraque parte fluminis demonstrati arbores esse, non arborem. sed quia uitae arbor ubique in sacramento [*](13 Matth. XXIV, 35. 18 Apoc. XXII, 1. ) [*]( 1 defluet ex defluent m. 2 l' nec mirum — defluent (sic) infr. add. m. 2 F 3 decidentur R deous =si R decursi 1' 4 dimensi Ve demessi roni. Bened. 6 foliorum ex filiorum m. 2 r ut add. m. 2 V 7 circnmtecta R 11 in has V 12 non decident V dei om. V 13 transibunt R 15 quae ab eo V delabetur V 19 de trono F de trhono R 20 agni ex angi R 22 fructum suum ex fruotuum suum m. 2 V 25 corporalia ex corporalium m. 2 V 26 ad corporum rationem mutila sint scripsi, cf. Stud. 1886 p. 338 ad corporata non mutilent Ra. ad corporata non mutilentur VrD 27 arbores ex arboress m. 1 V 28 uitae arbos r. )

baptismi una est, undique ad se uenientibus apostolicse praedicationis fructus subministrans, ideo ex utraque parte fluminis una uitae arbor adsistit. unus enim agnus est in dei throno uisus, et unum flumen, et uitae arbor una: quse omnia in se conplectuntur mysteria corporationis, baptismi, passionis, cuius folia, id est prsedicationis uerba, salutem gentibus per doctrinam eloquii non decidentis inpertiunt.

Et omnia, inquit, quaecumque faciet, p*rosperabuntur. iam non, sicut in Adam, donum eius et statuta perturbabuntur — quia ille constitutae inmortalitatis beatitudinem peccato transgressae legis amisit —, sed per redemptionem ligni uitae, id est dominica passione, cum ipsi ligno uitae similes erimus, iam, quidquid in nobis fiet, aeternum est, aeternum autem cum beatitudinis sensu. prosperabuntur enim omnia illa, quae fient: non demutatione incerta, non in natura infirma, cum incorruptio corruptionem et aeternitas infirmitatem et forma dei formam terrenae carnis absorbuerit. huic igitur plantato ligno, in tempore suo hos fructus suos danti, beatus ille uir erit similis, ipse quoque in paradiso plantatus, ut plantatio dei non eradicanda permaneat; in quo omnia a deo facta prospere dirigentur, nulla deinceps demutatione uel infirmitatis nostrae eradicanda uel temporis.