Epistulae
Ennodius, Magnus Felix
Magnus Felix Ennodius. Magni Felicis Ennodii Opera Omnia (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 6). Hartel, Wilhelm, editor. Vienna: Gerold, 1882.
Acerbo aegritudinis inpetu et ualida febrium nimietate contritus, cum ut fidem ueteris testimonii Christus noster in me quod in Lazaro fecerat ostendisset et euangelii fidem praesentibus declararet exemplis, litteras uestras accepi. ordinauit ille qui potuit, ut diebus quibus uitam restituerat amicorum quoque suorum eam et confirmaret et fulciret alloquiis. de uersibus, unde tibi portentum illud dixit, risum mihi stulta iudicia fecerunt. scias illos in summo pretio apud domnum habitos, quamuis in temporis angustia et ueredarii transcursione conscriptos. sed si eos non scripsisti, nec facias. mihi sufficit, dum feci, uota conplesse. nunc ad eam partem me confero, quae specialiter a sanctis poscenda est, ut pro aegro et amante [*]( 6 Matth. 7; 6 ) [*]( 1 dUit-l. 9 conuerte om. T 2 domnus] dom B particibus Ll 3 lederetur B, laederentur LP1 V faleucio LV, falicio B 4 siUaba B, sylla LV occasionem L1 5 et B, om. LPVb 8 aliquid] se B, rem fort. 9 de om. b et Birm. ) [*]( XXX. Incipit extrema pars epistolarum ennodii inscr. T(recetm6 wr. 469) 11 ennodins om. T presbitero B 12 nimitate X* 13 ut m ad corr. T m. 2 (aine causa, nam at fidem pro ut fides esset duxisse uidetur) 17 eam] amet B confinnaueret B et om. B aloquiis B 19 praecio B habitus B 20 neredarii scripsi (cf. p. 194,25), uiridarii BLPТ2Vb, uiridiarii T1 conscribtus B 21 non s.] conscribsisti B sufficet B 23 a Bb, om. LPTV amantem B )
Consideratio magnitudinis uestrae exegit epistolare commercium, sed festinatio portitoris epistolam breuitate conclusit. non potui morari properantem, sed nec his uacuum muniis propter res necessarias emisi. crebras super domo, quam poposci, litteras destinaui. si possibile est cupita tribui, iam referte, quia omnia aedificia sub neglegentia consenescunt. domine mi, salutationis obsequia dependens rogo, ut iuuetis sine uestro dispendio supplicantem.
Rem necessariam prouidet qui parenti omnium orbatos et peregrinos insinuat: unica uia est apostolatus uestri solacium, quae medetur externis. absit adflictos dicere quos ad uos contigerit peruenisse: creatores patriam opes alibi non requirunt quos coronae uestrae cura susceperit. praesentium baiulus, ortus nobiliter profutura ad testimonium ingenuitatis studia Romana requirit. hunc beatitudini uestrae mea subplicis uestri commendat adsertio, ut salutationis seruitiis dignanter acceptis quod usu facitis pro mei consideratione geminetis. [*]( 1 oris B et si] si Sirm. 2 consulationis B praestis B alloquia b, eloquia BLTV, eUoquiA P ) [*]( XXXI. 4 boethio BLVb 5 exiget B, extgit P, erigit b 7 potuit B 8 ejuisse B 9 poposci] pesce B 10 edificU B; eius adà. LPTYb conseniscunt B 11 mi Pb, mihi BLTY ut] ut uos Pb iubetis B. ) [*]( XXXII. 15 proaidit B orbatus B et (ut uidetur) L 16 pere. grin\' L uia om. B solatium BLT 17 meditur B exianis L adflictus B 18 creatores (i. e. patres ucl pareatee) scripsi (cfEpist. VII 31, VUII 4), creatoris libri 19 cura T 8. I. susciperit B praesentum T et Sirm. baiolns B 11 requiret B hunc BL, nunc PTVb 22 seruitus L adceptis B 23 facetis B geminetur LTVb )
Et quod es miseratione ornatur et quod futurus es pietate conquiritur, et diaconum his studiis extulisti, cuius rei promittit cura pontificem. praesentium baiulus honestus moribus natura sublimis genuini solacii orbatus praesidio Romam pro honestis artibus, licet peregrinaturus, expetiit. uide si mereantur a religioso bene nato locupleti iuuari ista quae praetuli. nunc officio salutationis exhibito rogo, ut si me, si bonam quam coemisti opinionem diligis, inpensis portitori adulescat auxiliis.
Diuinis declaratur exemplis, nisi per dei gratiam uisitationem hominum caelestium non uenire. quae enim recordatio potest esse peccantium, nisi occultis itineribus fauor caelestis operetur et per uiam mentibus inspiratam quae propter peccata subrepere poterat eliminetur obliuio? inpetratae iam diuinae misericordiae fiducia est cultorum dei animis non deesse. ergo gratias refero trinitati deo nostro, qui ut me reuerentia uestra alloquiis uisitaret exegit. suscipio et oboedientiam uestram: nec enim exiguus cultus debetur obsequentibus, cum Christi gloria maneat imperantem. orate pro me, qui humanitatis imbecilla, dum adhuc estis homines, euitastis, quos contigit necdum corpore [*]( XXXm. 2 hormisde BT diaconua BL sed u ex o ut uid. corr. L 3 Et] tu Pb 4 studi sextilisti B promittet B 5 baiolus B 6 gemini Pb solatii BLT praesidii B 7 ezpetiet B 8 iubari B 10 portitor Pb aduliscat ausiliis B , ) [*]( XXXIII. 13 ennidius L portiano LT 15 celestium B enim-nisi om. B 16 fabor B cęlestius L 17 uim uel insperatam fort. subrepere Pb, subripere BLTV 18 eliminatur T1 inpetrate B 21 exiget B suspicio fort. et B, om. LP TVb obidentiam B 22 debitur B 23 inperantem B, parentem fort. orte B inbicilla B 24 euitastes B contiget B )
Inamabilis quidem desideriis meis militauit occasio et uotis aditum necessitas uix ferenda patefecit: amplexus paginam praefatione blandientem sequenti eius elocutione confusus sum. nam dulce principium et sereni mella conloquii relata calamitas quasi ueste noctis obnubit. uere loquentibus uobis ingesta sunt oculis quae legebam. nam dum absentiae felicitatem pagina sapientis intercepit, coactus sum illam Aetheriam nimis uidisse terrenam et a sublimitate uocabuli in tartarum duce culpa depositam. taceo quid debuerit parentibus, quid pudori, ex qua domo infelix processit ad scelus, quod secuta est relictis dei cultoribus lupanaris uice coniugium. credite mihi: ultionem criminis, dum admittit crimen, exsecuta est, et turpi mersa contubernio et flagitium et poenam flagitii repperit in marito. secum rei personam portauit et iudicis mulier, dum elegit indignum. producerem litteras, nisi memoriam infaustae feminae desiderarem obliuione sepeliri. uos, ut Galliae expulsione illorum subleuentur, eligitis: nos, ne Italia coinquinetur optamus. expetant potius Libycas Syrtes et ab humanitatis consortio diuidantur: quia si inde domnum Aurelianum fugerint, hinc Ennodium, ad quae loca declinabunt? domno praefecto quae [*]( 1 sequestratio L 2 adceptis Bb, om. LTV aduliscet B XXXV. 5 presbitero B, om. T 6 desiderii B ocasio B 7 additum B inplexus B 9 relata relatamitas B 10 obnubet B 11 infelicitatem fort., felicitate B 12 intercipit fort. 13 a om. T, as B 17 admittet B, admitit 1x 19 eliget B, eligit fort. 20 nisi om. B, uncinauit Schottue infauete B 21 sepiliri B 22 eligitis T1, eligetis LTlVb, religetis B quoinquinetur B, coinquinentur LTV optamus om. Sirm. 23 lybicas BLV, libicas PT sirtes T 24 diuidant Bb fugerent B 25 innodium Bl ad quae] atque B )
Perdiderat eruditionis pretium lingua, dum retices, quia, dum uenustatem eloquentiae taciturnitas includebat, credebatur non esse quod nuper efferbuit. produxisti in lucem nouum iubar eloquii et dum diem in epistula facis, splendorem recens adeptus crederis iam maturum. gratias ago, quod me ad amicitiae custodiam paginae tuae flore conpellis. sed si fidei meae esses conscius, dubitationem de rebus constantibus non haberes. timeo, ne ambiguitatem quam credis exhibeas et dum amantis teporem metuis, in adfectione frigescas. domine, ut supra salutationis gratiam persoluens spero, ut crebro ad me epistolarum commercia dirigas, quia in his muniis et diligentia te admonet et perfectio ut multus incumbas.
Quamuis tenui effectu petitionis surgit eloquium, et conciliant et dotant facundiam res secundae: in qualibet uerborum [*]( i 1 iassistds B praeseius B reia B 2 nros T 3 prea n standi B 4 celeetis B adulationem T sic carr. m. 2 domine b 5 mi Pb, m T, mihi BLV 6 uestre B oportunitas BLPTVb 7 reuelletis B ) [*]( XXXVI. 9 boethio BLVb 10 precium B reticis B 11 credibatur B 12 efferuuit B 13 epistolas L 15 florum B 16 essis B haberis B 18 temporem B frigiscas B 21 multis B incombas T1 ) [*]( XXXVII. 23 boethio BLV . 24 tenue B surget BPT1 Vb 25 secunde B )
Non inefficaciter poseit qui parenti omnium peregrinos insinuat: nobilibus generalis debetur adsertio, maxime apud eos qui beneficia tribuunt non rogati. Beatum sublimem adulescentem praesentium baiulum si corona uestra dignanter excipiat, praeclarum iuxta morem pontificis ornat officium: est enim qui gratiam uestram et natalibus mereatur et moribus. sufficit dignis stricta laudatio. nunc seruitiis . salutationis exhibitis rogo, ut me amantem uestri crebri releuetis promulgatione conloquii.
Si dignatio circa me promissa duraret, adsereretur frequentia litterarum: uix respiciunt humiles quos ad arcem euentus prosper euexerit: graue est, si spes secundarum rerum caritatis nexus incidat: non debet praeiudicare diligentiae quae secundum uota blanditur. si tamen aliquid circa me gratiae custoditis, si uiuit amoris scintilla polliciti, Beatum commendo nobilissimum adulescentem praesentium portitorem: cui iustum est ut consideratione mei et parentem beatitudo uestra inpendat et patriam. esto specialis tutor, omnium mox futurus. domine frater, salutationis humilitate depensa rogo, ut sub celeritate quam bene ualeatis scriptione signetis. [*]( XXXVIII. 4 generales debitur B 5 benefitia B 6 adnliacentem B baiolum B 7 accipiat Pb iuxta** L, iusto B pontiflces B 8 et moribus mereatur b 9 Stfficet B 10 crebris BTl ) [*]( XXXVInI. 13 hormisde T diacs B 14 adseritnr b 16 enexerit (alt. e in ras.) B 17 debit B quai B, cui LPT Vb; quae quod scripsi ad spem referendum est 18 planditur B cnstodites B 19 uiuet B sentilla B, cintilla T\' polliciti scintilla LTVb 20 adulitcentem B 22 apeciale» B, mox (x m ras.) B 24 signatis T1, resignetis fort. ) [*]( VI. ) [*]( 15 )
Precum iteratio bonam conscientiam obliuionis accusat. sed facessat stimulare currentem et constantem uirum ad memoriam promissionis inpellere. haec de his, quae a me dudum culmini uestro sunt scripta, perstrinxi, ut domum, de qua iam paginali indicio uoluntas uestra est patefacta, percipiam. reliqua epistolae salutationis nuntio mancipaui, ut, sicut apud nos ualitudo in statione est, ita de culmine uestro caelestis faciat fauor agnosci.
Insolabiliter amantum ferretur absentia, nisi opem darent remedia litterarum, quae ieiunas desiderantum animas pascunt esca conloquii. bene enim per stilum dilectio amicam sibi pingit effigiem, cum qua sine laboris patientia misceat mella sermonum. ad hoc magnitudo tua artifex, ne inpastam gratiam linqueres, scripsisti. debeo uicissitudinem, quia memorem mei te esse cognoui. honore ergo salutationis exhibito rogo, ut quod scis apud caros et adfectione praeditos esse pretiosum sub continuatione facere non omittas.
Aegritudinis uestrae indicium in meae contigit incrementum. nam talis semper est usus et pene natura solliciti, ut uix [*]( XXXX. 2 boethio BLVb 3 adoasat B 5 implsre L a] ad T 7 inditio L, indictio B, iuditio P, iudicio b 9 oelestis B 10 agnosoendi T\' ) [*]( XXXXL 12 acapito L, agapio B 13 ferritur B 16 aesca LV conloqui B tUum B 16 pinget B 18 linqueris ris B scripti L moeasitudinem B 20 cama B prae- ditoa B 21 feoere L1 ) [*]( XXXXII. 24 Qgretudinis L\' mee 7x, mea BLPTVb contiget B, contingit b 25 est semper LTV pene] pe B )
Numquid aliquando ab effectu destitit qui deo cum fiducia subplicauit ? si animus in fide non claudicet, uota et uotorum copia coniunguntur. ecce egit apud uos silentium meum, quod tanti temporis non ualuit obtinere loquacitas. quantum uideo, scripta uestra nisi taciturnitas non meretur: quos mutos putatis alloquimini: . ab his, quibus lingua. esse creditur, abstinetis. fecisti tamen quod decuit domnum et, ut ipsi dicitis, parentem, ut me graui aegritudine depressum dignum putetis alloquio. rogo, ut hoc sub continuatione faciatis. domine mi, resalutationis reuerentiam soluens posco, ut pro me per omnes dei sanctos supplicare non desinas, quatenus uitae redditus de uisione uestra congaudeam. [*]( 2 celesti B praeteritam B occultis b et Sirm. 3 IUspiret B domine PTb aiuiene T 4 tantum] tamen Pb timorem] amorem Pb 5 tales B disperatione B 6 demissistes B praecibus B 8 caeler B 9 m T, mihi BL V hamilitate B 10 nestra P et SWm. nuntietnr Sirm. agnoacam] finit add. B ) [*]( XXXXm. 12 meesale LBT 13 destitet B 14 non V 8.I. nota] et nota b 15 cupia B 16 optinere B 17 potates B 19 dontl B, dominum b dicetia B, dictis L et parentem BLPlTV 20 egritudine B depraessum B potatis B 21 faciates B m T, mihi BL V salntationis Pb 23 quatinus LTV de uiaione] diuisione Bb 24 congaadiam. L, gaudeam b ) [*]( 15* )
Velim ita labori meo faueas, ut ieiuno ueniam praestes ingenio, quia nefas est in deuotionibus despici amabilem discendi cupiditatem, quando quod gratiosus optulerit durus rerum interpres euacuat. laudandus est in studiis uel qui facundum aequare non putatur eloquio. inter benignos et eruditos quid eligatur incertum. eat, cum pars utraque det pretium. ergo crede diligenti et amaritudinem temporibus legitimi amoris amolire. nolo rem uoti facias necessitatem et desideria, quibus humanum genus natura peperit, digeras in maerorem. non habiturus continentiam, nisi nuptias optet, in culpa est: coniugalis copulae uitans remedium electurus est ant uirtutes aut crimina. tu te ut metiaris, inploro, ut nec supra hominem plenum casibus iter adripias nec intra hominem quae sunt plectenda mediteris. uix delinquit qui a natura et lege non deuiat. ergo post Musarum castra et inanes aetate nostra cantilenas ad curam te serendae subolis muta: uita quod uiluit, quia inter imperitorum exercitus furor est nolle rusticari: iuuat sapientem hoc esse quod plurimos. facessat philosophiae [*]( I. 3 praestis B 4 dispici B 6 interpraes m uacuat B 8 aligatar B precium B 9 teporibus fort. 10 amolore B 11 degeras BL merorem BLTV 12 nuptaas L\' 13 euitans T elicturus B 14 erimina B 17 inanes PТ2b, inanis BLTlV 18 te serendae] tenarendae B sobolis LT V uilnet B 19 peritorum B exercitia coni. Schottus 20 iubat B hoc esse] fecisBe coni. Schottus facessa B filosophyae B, philosophia T (a ex e corr.) et Sirm. )
stat apud conscientiam culminis uestri quid sublimis uiri Faustini uoto debeamus et generi: et ideo quamuis apud uos credat sufficere quod pro filio pater rogauit, per me tamen quia parum putat eius sollicitudo quod egerit, preces frequentat, sperans ut uestra adulescens ad maturos deo auspice mores erigatur: uos detis praecepta, quid sequi debeat, quid cauere, uos apud quos necessarium credideritis scriptione prosequamini. haec sed culmen uestrum, etiam si taceam, esse facturum: sed nec potui tanti uiri precibus deesse nec debui. qua de re permotus lacrimis superius conprehensi et ego flens subplico per illam quae nobis a deo concessa est conscientiam (sic petitiones uestras pia martyrum saluatori nostro commendet adsertio), ut efficaciter apud uos et creator pro filio et domnus Faustinus pro Ambrosio supplicet: et ordinate praedictum iuuenem et orate pro ipso, ut adulescentem Roma nec uitiis possit nec morbis extinguers. scio uos plura apud homines, sed maiora apud deum praeualere, et ideo securus iam effectum illis polliceor quos commendo. ergo reuerentiam salutationis exsoluens paucis multa contexui. sufficit deo placentis uiri [*]( 1 connenientibos L curis deesBe scripri, coris donesse B, donaase curis LPTVb 2 infelicem Pb itscitia fort. scribendum et qui praecedit (= praelatum) ad honorem refcrendum est 8 rescribe (seri sup. ras. 2 Utt.) L 4 flagitis B ) [*]( II. 8 ueri B 9 debeamns BT, debeam LPVb deo. L 12 uestra] noster Pb, nester Schottus aduliscens B 15 hoc Pb 16 uc debni—nec potai LPTVb 18 conscientia B 19 et petitiones T piam B commend it B 22 iuniem B aduliscente| B romam L 28 morbis B, moribus LPTVb 26 sufficet B placentes BL2T1V )
Quasi solem facibus adiuuet et mare exiguo humore locupletet, ita superfluis laborat inpendiis qui per se placitura commendat. sed stultum est perire occasionem beneficii, quando auxilium fortis inplorat: opum largus supra copias ditatus est, si credit subsidium quod pauper obtulerit: regale munus fit, cui insigne pretium praestat accipiens. domnus Faustinus de prolis suae profectu supra quam poscit paterna cura sollicitus, Ambrosium nostrum hac apud uos credidit prosecutione conmuniri, aestimans quod sanguis eius, quod prudentia, quod census intra Liguriae angusta delitesceret et artis fama nobilis artaretur obstaculis: alieno praesidio claritatem suam in Romanam lucem puta erumpere. facessat ab studiis meis negare testimonium quod plus opitulatur auctori: qui enim bonos adserit adprobatur. uidete quae de uobis fiducia sit, cui quicquid praecipuum habet nobilis terra commisit. nolo putet apud nos quod hac sit familia potius inueniri.. sufficit honorum cupidis sic plures uincere, ut potissimis conparentur. honestatem iuuenis uulgatus natalium pudor ostendit: faciat diuinitatis dispensatio, ut per uos principia eius hic bene locata solidentur. ergo honorem salutationis accipite et petitioni meae paterna, sicut praeceptores uocauit antiquitas, pietate respondete. [*]( 24 cf. Opusc. VI. ) [*]( 1 solatio BTV, salutatio L 2 disponetur B ) [*](III. 4 merisbaudo L õ adiubet B 1. ita] locupletati|tas B 8 largua BT (UB T in ras.), largas PLVb cupias B 10 praecium B 13 census eius V 14 delitiscejret BLTV et B, et quod LPTVb artis] estisB, eius b 16 ab] a T 17 bonus B 18 quidquid B 19 quod Bb, quo LPTV ac B 20 post potius ras. 12—14 litt. L sufflcet B 21 conparental] cSpatarentur L uulgatur B 23 locata] lota T 24 praeceptoris B 25 respondite B )
Si apud eminentiam uestram subplicatio mea recordatione subsisteret, crebra scriptione patuisset, nec quos apud Liguriam uestros dignatione uocabatis sepeliret obliuio. sed quia loco et opibus diuisi nec diligentiae lege conparantur, ideo perfectam subiectis caritatem, si digni sint, adlocutione praestatis, hac in amicitiam discretione coeuntes, ut uos cogamini tantum respicere, nos amare. erit uilium superba condicio, si plus a potentibus quam uerba praestolentur. ad querelam descendi caritatis imperio: debuistis me post periculum quod uideratis dignum putare conloquio, uel quia recentis mysterii reuiuiscentem conmendabat adsertio: puto quod digni sint honorum gratia de sepulcris redemptoris nostri potentia redemptoris ego tamen quamuis sim prodigus frontis et garrulus necdum de me fiduciam gerens, propinquos insinuo. praesentium portitor domni Faustini filius sufficienter bona pollicetur merita de parente: hunc ut uos foueatis, imploro, quia bene nostis qua sit creator eius morum luce conspicuus nec debet ad alios festinare nisi ad uos quemcumque uitae auctoritas armat et generis. ergo, domine mi, obsequio salutationis inpenso rogo, ut prosperitatem uestram epistolaris cura manifestet.
Caelestis dispensatio epistolaribus beneficiis iunctos caritate consociat, dum quos discernit itinerum prolixitas in remedio [*]( IIII. 2 prouino ennodius B, ennodiua prouino LTV 4 quo∗s (o cras. uid.) B 5 opliuio B 6 separantur fort. 7 praeetatee B 9 conditio BTV a] simplex a B 10 praestnlentur B, praeatolarentnr L, praestolantor b quaerillam B discendi BLPTVb 11 debnistes B 18 putow L 14 sepulchris LPTV 15 tam B garrolns B 16 fidnam B propinquus B 18 parentem B 19 neo (eo in ras,) L debit B alia B 21 domne T et Sirm. m T, mihi BLV 22 epistolares B manifeetit B ) [*]( V. 24 hormisde BLT diacs B 25 ceclestis (1 ex e corr.) L benefitiis B iunctns B, inntos L, disiunctos (t. e. loco diuisos) fort. 26 itinereram B )
Si proferenda temporibus de eruditionis messe pectoris horreo condidisses, ieiunae ab epistolis tuis commeantium dexterae non uenirent. sed quia neglegentiam et sterilitatem tuam sermonis prodit abstinentia, nos necesse est iterum ad culturam admonitionis adsurgere et terga iactis infecunda seminibus recidiuis ad ubertatem sulcis urguere. ubi sunt monita quae apud te adserebas esse uictura P ubi studium conloquendi, per quod et scientia patescit et caritas ? clamant silentia tua, te non adsecutum quod boni dignum possit esse iudicio. nam sicut rara doctos, ita continua prodit taciturnitas inperitos. ergo erubesce et tandem aliquando rumpe uincula et impedimenta sermonum. ostende quam ualeas, ostende quid promoueris, si tamen te iuxta uotum nostrum gratia superna non deserit. nunc salutationis honorem accipe et breui contentus epistula agnosce patri tuo quae longa conreptione reserentur fuisse mandata. [*]( 4 oportune LTV, oportunae jB; oportuna Pb, inportune fort. loquares B garroli B garruli imitatione uulgo coniungunt re- Q spode B 5 poscit B 7 naleret L ) [*]( VI. 11 peccatoris B 12 condedissis B ad L 13 detterare L aeniret B negligentiam B et st. tuam om. L I 16 siminibus B urgere LTV 18 patiscet B, patescat V, patesoat Pb 19 posit B 20 iuditio B, indicio coni. Schottus sicutrara (tra corr. ex tic ?) L doctus B 21 erubisce B. 22 indimenta B quam B, quid LPTVb 24 deserit] dent B 25 correctione T )