Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos

MVLIEREM IN ECCLESIA TACERE DEBERE.

Paulus apostolus ad Corinthios prima: Mulieres uestrae in ecclesiis taceant. si quae autem quid discere uolunt, domi uiros suos interrogent. Item ad Timotheum: Mulier cum silentio discat in omni subiectione. docere autem mulieri non permittitur neque dominari uiro suo [sed esse in silentio]. Adam enim primus formatus est, deinde Eua: et Adam seductus non est, mulier autem seducta est.

DELICTO ET MERITO NOSTEO FIERI, VT LABOKEMVS NEC DEI OPEM IN OMNIBVS SENTIAMVS.

Apud Osee: Audite sermonem Domini, filii Israel: quia iudicium est Domino aduersus incolas terrae, quod neque misericordia neque ueritas neque agnitio Dei sit super terram: exsecratio et mendacium et caedes et furtum et adulterium diffusum est super terram: sanguinem sanguini supermiscent. idcirco terra lugebit cum uniuersis incolis suis, cum bestiis agri, cum serpentibus terrae, cum uolatilibus caeli, et deficient pisces maris, ut nemo iudicet, nemo reuincat. Item apud Esaiam prophetam: Numquid non ualet manus Domini ut saluos faciat, aut grauabit aurem ut non exaudiat ? sed peccata uestra inter uos et Deum separant, et propter peccata uestra auertit faciem a uobis ne [*]( 4 I Cor. 14, 34 sq. 6 I Tim 2,11 sq. 13 Os. 4,1 sq. 21 Es. 59, 1 sq. ) [*]( 1 patientiam ezpectamus A WB, expectationem (spectationem M) spe- ramoaLMF 3 mulieres 5 uestrae om. v ecclesiaTFMBr taceat Wl quae] quid W, om. M quid] quae B, om. A discere] dicere A 7 subiectione] Bommissione LB, humilitate V doceri B mulierem 11 8 permitto WLMBv dominari AW, praepositam (...ta L) esse LMBv in uiro W suo om. WLMBv sed esse in silentio otn. AWLMB 9 primo B eaaa d, eu.ua W 10 non est aeductus M 13 domini om..A 14 domino] dni A T,, sed L m. 2 ex domi 15 dei L 8. I. m. 2 sed ezsecratio Wv 16 caedis A 17 et idcirco M 18 agri et M 19 aolatilibus A, uolucribua WLMBv 20 sit qai iadicetB nemo] nemo qui B, neque W prophetam om. WLMB 21 non W 8. I. m. 2 dei WL saluos faciat] вaluet.A; efr. test. II 4 graaaait LMv 23 separant ponit l. 22 post uestra A peccata] delicta 11 uertit B )

misereatur. manus enim uestrae inquinatae sunt sanguine et digiti uestri in peccatis: labia autem uestra locuta sunt facinus, et lingua uestra iniustitiam meditatur. nemo loquitur uera, neque est iudicium uerum. fidunt in uanis et locuntur inania, qui parturiunt dolorem et pariunt facinus. Item apud Sophoniam:

Defectione deficiat a facie terrae, dicit Dominus. deficiat homo et pecudes, deficiant uolucres caeli et pisces maris, et auferam iniquos a facie terrae.

NON FAENERANDVM.

In psalmo XIIII: Qui pecuniam non dedit ad usuram et munera super innocentes non accepit: qui facit haec non mouebitur in aeternum. Item apud Ezechielem: Homo autem qui erit iustus hominem non opprimet et pignus debitoris reddet et rapinam non rapiet: panem suum esurienti dabit et nudum. operiet et pecuniam suam in usuram non dabit. Item in Deuteronomio: Non faenerabis fratri tuo usuram pecuniae et usuram ciborum.

INIMICOS QVOQVE DILIGENDOS.

In euangelio secundum Lucam: Si diligitis qui uos diligunt, quae est uobis gratia? et peccatores enim diligunt eos qui se diligunt. Item in euangelio secundum Matthaeum: Diligite inimicos uestros et orate pro his qui uos persecuntur, [*]( 6 Soph. 1, 2 sq. 10 Ps. 14, 5. 12 Ez. 18, 7 sq. 16 Deut. 23, 20. 19 Luc. 6, 32. 22 Matth. 5, 44 sq. ) [*]( 1 inquinatae] coinquinate A, plenae M sanguini L, sanguinem B (sang. coinq. sunt A) 3 nemo] nequi A 4 uanum B 5 dolorem] dolum A parient M 6 deficiant B dominus] deus meus B 8 iniquos] inimicos W 10 in om. W XIII] XIIII WL qui om. LB pecunia W suam nun W MBv ad usuram AW, faenori L, faenore M, in foenore Bv 11 facit haec AW, ista fecerit LMBv commouebitur LMv 12 ezechiel M, ezechiamU autem om. WB 13 hominem] homo A, homines B non om. B opprimit M debitori* L 14 rapiet] feciet v et panem Wv 15 usuras WLM 16 ad (in B) usuram WB, usura,,; efr. LXX: ovx ixtoxiels TtP ἀδελϕῳ̄ aov roxov ἀϱγυϱίου xal toxov βϱωμἀτων usura v 19 eos qui W 20 uobiB gratia est M et] om. B, nonne et W enim om. W 21 se digunt W in euangelio secundum A, cata WLMBv 22 his] eis A )

ut sitis filii patris uestri qui est in caelis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos.

SACRAMENTVM FIDEI NON ESSE PROFANANDVM.

Apud Salomonem in Prouerbiis: Inaures inprudentis noli quicquam dicere, ne quando audierit, inrideat sensatos sermones tuos. Item in euangelio secundum Matthaeum: Ne dederitis sanctum canibus neque miseritis margaritas uestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis et conuersi elidant uos.

QVOD NEMO IN OPERE SVO EXTOLLI DEBEAT.

Apud Salomonem in Ecclesiastico: Noli te extollere in faciendo opere tuo. Item in euangelio secundum Lucam: Quis uestrum habens seruum arantem aut pastorem uenienti de agro dicit: continuo transi, recumbe? sed dicit illi: para aliquid quod cenem et adcingere et ministra mihi, donec manducem et bibam, et postea tu manducabis et bibes. numquid habet gratiam seruo illi, quia fecit quae ei imperata sunt? sic itaque et uos, cum feceritis quae uobis imperata sunt, dicite: serui inutiles sumus, quod debuimus facere fecimus.

CREDENDI VEL NON CREDENDI LIBERTATEM IN ARBITRIO POSITAM.

In Deuteronomio: Ecce dedi ante faciem tuam uitam et mortem, bonum et malum. elige uitam ut uiuas. Item apud Esaiam: Et si uolueritis et audieritis me, bona terrae edetis: [*]( 4 Prou. 23, 9. 7 Matth. 7, 6. 11 Sir. 10, 26. 13 Luc. 17, 7 sq. 22 Deut. 30,19. 24 Es. 1,19 sq. ) [*]( 1 in caelis est WLMBv 2 pluet M et iniustos W s. l. m. 2 4 paroemiis WLMB, parabolis V 5 quando] cum W inrideat] sub- sannet L sensatuB L 7 ne dederis B, nolite dare W canibus om. A 8 forte om. B conculcet M, inculcent LBv eas] ea Bv 9 elidant] disrumpant W 11 te om. A extollere ex extolle W m. 2 12 in euangelio om. B 13 qui W est uestrum A orantem A pastorem] onea pascentem W et uenienti Mv 14 transi et WB 15 cenam W 16 manducas W bibis WM 17 habet] agit W gratias W ei om. AL imperata sunt ei (illi B) MB 18 perfeceritis o imperata sunt uobis B 19 seruifi Ml inutiles AW, superuacui LMBv debuimus] habuimus M*v 21 posita B 22 uitam tibi v 23 ut] et M 24 obaudieritis B et audieritis...p. 1551. 1 me W s. I. tII. 2 editis A )

si autem nolueritis et non audieritis me, gladius uos comedet. os enim Domini locutum est ista. Item in euangelio secundum Lucam: Regnum Dei intra uos est.

DEI ARCANA PERSPICI NON POSSE, ET IDEO FIDEM NOSTRAM SIMPLICEM ESSE DEBERE.

Paulus apostolus ad Corinthios prima: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. nunc scio ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Item apud Salomonem in Sapientia: Et in simplicitate cordis quaerite Deum. Item apud eundem: Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter. Item illic: Noli esse sapiens multum et noli argumentari plus quam oportet. Item apud eundem: Altiora te ne quaesiueris et fortiora te ne perscrutaueris. Item apud Esaiam: Vae qui arguti sunt in semet * ipsis. Item in Machabaeis: Daniel in sua simplicitate liberatus est de ore leonum. Item Paulus apostolus ad Romanos: s o altitudo diuitiarum et sapientiae et scientiae Dei! quam inexcrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius ! quis . enim cognouit sensum Domini aut quis consiliarius eius fuit aut quis prior dedit ei, et retribuetur illi? quoniam ex ipso et per [*]( 3 Luc. 17, 21. 6 I Cor. 13, 32. 9 Sap. 1,1. 10 Prou. 10, 9. 11 EecL 7,17. 13 Sir. 3, 21. 14 Es. 3, 9. 15 I Macc. 2, 60. 17 Rom. 11, 33 sq. ) [*]( 1 nolueria L1 obaudieritis B comedet A, consumet WLMBv; cf. test. I24 2 ista om. B 4 arcana ex area W m. 2 non om. W 6 in epistnla pauli WLMv, om. B prima om. W 7 per] in B in] per B aegnigmatae W, enigmataB nunc B facie] faciem WLtMIB 8 scio] cognosco W autem om. A cognoscar B sicuti (et om.) LM ego cognitus LMBv 9 in sapientia solomonis W simplicitatem W, simplicitatem a te A 10 deum] illum v, dum B 11 fidenter WLMBv Item illic....oportet] ponit Mv post perscrutaueris 1.14, om.L item om.M illie A, apud eundem W, in salomone LMBv sapiens multum AWB, multam iustus Mv 13 altior a to A requaesiueris L, quaesieiis WMBv fortior a te A scrutaueris W, scrutatus sis LMB, scrutatos fueris v 14 esaiam] eundem M qui om. A 15 ipsos B 16 leonis A item om. WM in epistula (epistulis L2) pauli WL\'M, om. B 17 et (ante sap.) om. WBfJ sapientia A 18 inscrutabilia M, scrutabilia A, incomprehensibilia v et] et qjiamLMBv sunt uiae B 19 dei WLB aut A, uel WLMBfJ 20 illi] ei A - )

ipsum et in ipso omnia: ipsi gloria in saecula saeculorum. Item ad Timotheum: Stultas autem et ineruditas quaestiones deuita sciens quia lites generant. seruum autem Domini non oportet litigare sed mitem esse ad omnes.

NEMINEM SINE 8OKDE ET SINE PECCATO ESSE. *

Apud Iob: Quis enim mundus a sordibus? nec unus, etiam si unius diei sit uita eius in terra. Item in psalmo L: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. Item Iohannes apostolus: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, et ueritas in nobis non est.

NON HOMINIBVS SED DEO PLACENDVM.

In psalmo LII: Qui hominibus placent confusi sunt, quoniam Deus nihil fecit illos. Item Paulus apostolus ad Galatas: Si hominibus placere uellem, Christi seruus non essem.

DEVM NIHIL LATERE EX HIS QVAE OEBVNTVS.

In Sapientia Salomonis: In omni loco speculantur oculi Dei bonos et malos. Item in Hieremia: Ego Deus adproximans et non Deus de longinquo. si absconditus fuerit homo in [*]( 2 II Tim. 2, 23 sq. 6 lob 14, 4 sq. 7 Ps. 50, 7. 9 I Io. 1, 8. 13 Ps. 52, 6. 15 GaL 1,10. 17 Prou. 15, 3. 18 Hier. 23, 23 sq. ) [*]( 1 sont omnia WLMBv gloria A, claritas WLMBv 2 autem om. M eruditas Wl euita WL 3 seruo A dei WLMBv 4 litigare non oportgt A 5 sine sorde om. W 6 a IIOrde. M, sine sordibus V unius et iam sit super terram (unius... eius om.) W unus etiam om. Hieronymus contra Pelag. c. 32 7 item om. WB etHier. L]. I. W ecce enim om. WLBV; enim om.Hier. 8 iniquitatibus] facinore LBV delictis AM, peccatis WLBV et Hier. j peperit A, concepit WMv et Hier., aluit LBV mater mea me in utero aluit V, aluit me in utero (in utero aluit me B) mater mea LB 9 in epistula iohannis WLMBv et.Hier. 10 nosmet Hier. decepimus A 12 placendum sed deo A 13 in psalmo LII] in hieremia pf A LII] LI LXM quia v 14 item om. W paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 15 placere uellem] placerem WB 16 deum] domino LM latere ex latare A m. 2 gerantur L 18 domini A apud hieremiam WLMBv 19 absconditis B )

abscondito, ergo ego non uidebo eum? nonne caelum et terram ego impleo, dicit Dominus? Item in Regnorum primo: Homo uidet in facie, Deus autem in corde. Item in Apocalypsi: Et scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator renis et cordis, et dabo unicuique uestrum secundum opera uestra. Item in psalmo XVIII: Delicta quis intellegit? ab occultis meis munda me, Domine. Item Paulus apostolus ad Corinthios secunda: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque sui corporis propria secundum quae egit, siue bona siue mala.

FIDELEM EMENDARI ET BESESVARI.

In psalmo CXVII: Castigans castigauit me Dominus et morti non tradidit me. Item in psalmo LXXXVIII: Visitabo in uirga iniquitates eorum et in flagellis peccata eorum. misericordiam autem meam non auertam ab eis. Item apud Malachiam: Et sedebit conflans et expurgans sicut aurum et argentum et emundabit filios Leui. Item in euangelio: Non exies inde, donec reddas nouissimum quadrantem. [*]( 2 I Sam. 16, 7. 3 Apoc. 2,23. 5 Ps. 18,13. 7 II Cor. 5,10. 11 Ps. 117,18. 12 PB. 88, 33 sq. 15 Mal. 3, 3. 16 Matth. 5, 26. ) [*]( 1 ego ergo WL\', ego M terra B 2 inplebo M dicit dominos om. B regn A, basilion WLMBv prima L 3 uidit W faciem LWMlB cor LB 4 quoniam W 5 uestrum om LM; uestrom secundum om. W uestra] sua MBv 6 item om. M ab occultis] a secretis LB 7 emunda WL paulus apostolus At om. B, in epistula pauli WLMv 8 secunda]. I. B manifestare B 9 reportet] recipiat A; efr. teat. II 28 corporis sui W propriae A, proprie M 10 quod W egit] gessit AB; cf. I. c. sine (ante bona) om. A 11 seruari B 12 CXYII] CXYI BM castigans casti- gauit A W, emnndans emundauit (... bit B) LMBv et] sed W 13 me non tradidit LM 14 iniquitates A, facinora WLMBv flagellis] uerberibus W peccata A, delicta WLMBv 15 auertam A, auferam M, dispargam L, dispergam WBv; cf. test 111 16 sedit WLMB conftans] flagellana B 17 et om. B emundauitM, mundabit W leuuiA exibis LMBv 18 reddas AW, soluas LMB, eisoluas v nouissimum W in marg. m. 2 )

NEMINEM CONTRISTAEI MORTE DEBERE, CVM SIT IN VIVENDO LABOR ET PERICVLVM, IST MORIENDO PAX ET RESVRGENDI SECVRITAS:

In Genesi: Tunc dixit Deus ad Adam: quia exaudisti uocem mulieris tuae et manducasti ex illa arbore, de qua sola praeceperam tibi ne manducares, maledicta terra erit in omnibus operibus tuis. in tristitia et gemitu edes ex ea omnibus diebus uitae tuae. spinas et tribulos eiciet tibi, et edes pabulum agri in sudore uultus tui. edes panem tuum, donec reuertaris in terram, de qua sumptus es: quoniam terra es et in terram ibis. Item illic: Et conplacuit Enoch Deo, et non est inuentus postmodum, quia Deus illum transtulit. Item apud Esaiam: Omnis caro faenum et omnis claritas eius ut flos faeni. aruit faenum et 1108 decidit. uerbum autem Domini manet in aeternum. Item apud Ezechielem: Dicunt: arida facta sunt ossa nostra, periit spes nostra, expirauimus, propterea propheta et dic: haec dicit Dominus: ecce ego aperio monumenta uestra et educam uos de monumentis uestris et inducam uos in terram Israel. dabo spiritum . meum in uos, et uiuetis. et ponam uos in terra uestra, et cognoscetis quoniam ego Dominus locutus sum et faciam, dicit Dominus. Item in Sapientia Salomonis: Raptus est, ne malitia mutaret intellectum illius. placita enim erat Deo anima illius. Item in psalmo LXXXTTT: Quam amabilia sunt [*](3 Gen. 3,17 sq. 11 Gen. 5, 24. 12 Es. 40, 6 et 8. 15 Ez. 37,11 sq. 21 Sap. 4, 11 et 14. 23 Ps. 83, 2 sq. ) [*]( 1 mortem WLxBl uiuendo ex uendo W m. 2 2 resurgenti Ax 4 dominus v ad L s. Z. m. 2 audisti W 5 mulicris) uzoris v ex illa...manducares W s. l. m. 2 s<rle A 6 et ea maledicta W 7 tuis ex tu W m. 2 8 pauulum.41 agri tuiMB 9 edisikf 10 de] ei B qua et Lv adsumtus W es W s. l. m. 2 quia v 12 illac post transtulit eraswm in M item] om. M, et v 13 caritas L ut] sicut WLM 14 uerbum AW, sermo LMBv autem dei M, domini uero B manebit L item om. v 15 ezechielum Mt, ezechihel B ipsi dicunt v perit WLM1 16 expirauimus] interiuimus M prophetiza Bv 17 uestrae A monumenti W1 18 et dabo MBv 19 terram uestram MBW7v 20 ego sum B 22 intellectus M domino W 23 amabilia 8. t. tua] dilectissimae (dilectae W) habitationes tuae WLv )

tabernacula tua, Domine uirtutum. concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Item Paulus apostolus ad Thessalonicenses: Nolumus uos ignorare, fratres, de dormientibus, ne contristemini sicut et ceteri qui non habent spem. si enim credimus quia Iesus mortuus est ?t resurrexit, sic et Deus eos qui dormierunt in Iesu adducet cum eo. Item ad Corinthios prima: Stulte, tu quod seminas, non uiuificatur, nisi mortuum fuerit. Item illic: Stella ab stella differt in claritate, ita et resurrectio. seminatur corpus in corruptione, surgit sine corruptela: seminatur in ignominia, resurgit in gloria: seminatur in infirmitate, resurgit in uirtute: seminatur corpus animale, surgit spiritale. Item illic: Oportet enim corruptiuum istud induere incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem. [cum autem corruptiuum hoc induerit immortalitatem et mortale hoc induerit incorruptionem,] tunc fiet uerbum quod scriptum est: absorpta est mors in contentionem. ubi est, mors, aculeus tuus? ubi est, mors, contentio tua? Item in euangelio secundum Iohannem: Pater, quos mihi dedisti, uolo ut ubi ego fuero et ipsi sint mecum et uideant claritatem meam [*](3 I Thess. 4,13 sq. 7 I Cor. 15, 36. 41-44. 53-55. 18 Io. 17, 24. ) [*]( 1 domine n. c. et deflcit JJ5, deus u. desiderat et properat WLMv 2 in] ad WLMv atria] aulas B dei WLMv in epistula (...lis L) pauli ad WLMBv 3 nolumus autemLMBv ignorare uosWLM (fratrea ignorare nos B) ne] ut non B 4 spem non habent v 6 per iesum J5 adducit W 7 non] numquid M nisi] si non L, nisi prius WMv mortuum fuerit] moriatur W 8 item illic A, et iterum WLMBv astella LM\'v, stellae WM* differit Af claritate sua WB ita A, sic WLMBv 9 resnrrectio mortnorum WLMB corruptiönesA, corruptionem MlB resurgit WLMv, resurget B sine...1.10 resurgit W 8.I. m.2 10 in (ante ign.) Ms. I. m. 2, om. B resurget ex resnrgit L m.2 in (ante inf.) M 8. Z. m. 2 11 resnrget B resurgit WLIMBv, resurget Z* 12 in spiritale M item illic AB, et itervmWLMv enim om. W corriptinum W 13 incorriptionem W, inmortalitatem B hoc] istud B 14 cum autem ... l. 15 incorruptionem om. AWLB 15 incorruptionem v, inmortalitatem M uerbum] sermo W qui scriptus W 16 absorta est MB, absumpta est L, ubi est W, om. A contentione AM, contentio tna (in om.) W; cf. (fl. xaTtnoxhj \'Î ϑάνατος tis vlxog acnlens tuus ubi est mors M in margine m. 2 add. 18 dedisti mihi v ) quam mihi dedisti ante constitutionem mundi. Item secundum Lucam: Nunc dimittis seruum tuum, Domine, secundum uerbum tuum in pace, quia uiderunt oculi mei salutare tuum. Item secundum Iohannem: Si me dilexissetis, gauderetis quoniam eo ad patrem, quia pater maior me est.

DE IDOLIS QVAE GENTILES DEOS PVTANT.

In Sapientia Salomonis: Omnia idola nationum aestimauerunt deos, quibus neque oculorum uisus est ad uidendum neque nares ad percipiendum spiritum neque aures ad audiendum nec digiti in manibus ad tractandum, sed et pedes eorum pigri ad ambulandum. homo enim fecit illos, et qui spiritum mutuatus est is finxit illos. nemo autem sibi similem homo poterit deum fingere. cum sit enim mortalis, mortuum fingit manibus iniquis. melior est autem ipse his quos colit: quoniam ipse quidem uixit, illi numquam. Item illic: Neque operibus adtendentes agnouerunt quis esset artifex, sed aut ignem aut spiritum aut citatum aerem aut gyrum stellarum aut nimiam aquam aut solem aut lunam rectores orbis terrae deos putauerunt: quorum si propter speciem hoc aestimauerunt, sciant quanto his Dominus sit speciosior: aut si uirtutes et opera eorum mirati sunt, intellegant ab ipsis quoniam qui haec constituit fortia fortior est illis. Item in psalmo CXXXIIII: Simulacra gentium argentum et [*]( 2 Luc. 2, 29 sq. 4 Io. 14, 28. 7 Sap. 15.15 sq. 15 Sap. 13,1 sq. 22 Ps. 134,15 sq. ) [*]( 1 mundi constitutionem WLMB 2 dimitte A 2W, demitte A I 8 quoniam A 4 dileiissetis ex dixissetis Am. 2, diligeritis W gauderitis quiaW 5 eo.4, uadoWLMBv 6 quae] qui A, quosB 8 deos aestimauer W uisus AW, usus LMBv; xgijois LXX 9 nares ex naures W neque v 10 in manibus A, in manus M, manuum W, manum Lr manus B contrectandum v 11 feci L1 12 is L, his AB, om. WM poterit om. B 13 finget LM 14 his] is MI, iis v quidem ipse A 15 illi autem AB de hoc ipso apud solomonem W operibus A, opera WLv, operam B, operata M cognouerunt v 16 et (pro aut) spiritum B 17 aut (ante girum) om. B 18 aut] et LMBv putauerunt} aestimauerunt A quorum.... aestimauerunt om. B 19 hoc] h W 21 fortia W s. l. m.2 22 item om. B CXXXIIJI] CXIH B \' simulacra A, idola WLMBv argomtum A )

aurum, opera manuum hominum. os habent et non loquentur, oculos habent et non uidebunt, aures habent et non audient, neque enim est spiritus in ore ipsorum. similes illis fiant omnes qui faciunt ea [ et omnes qui confidunt in illis]. Item in psalmo XCV: Quoniam omnes dii gentium daemonia: Dominus uero caelos fecit. Item in Exodo: Non facietis uobis deos aureos neque deos argenteos. Et rursum: Non facies tibi idolum nec cuiusquam similitudinem. [Item in Hieremia: Haec dicit Dominus: secundum uias gentium nolite incedere et a signis caeli ne timueritis, quia timent illa in personis suis, quia legitima gentium uacua sunt. lignum de saltu excisum, opus fabri, et conflatum aurum et argentum speciose conposita sunt, in malleis et in clauis confirmauerunt illa et non mouebuntur, quia confixibilia sunt argentum adpositum est a Tharsis. uenit aurum Moab. opera artificum omnia. hyacinthum et purpuram uestiunt ea. tollentes tollunt illa, quia non prodient. nolite timere ea, quia malum non facient et bonum non est in illis. sic dicite: dii qui caelum et terram non fecerunt pereant a terra et de sub caelo isto. exhorruit caelum in hoc et obhorruit multo magis uehementer, dicit Dominus. haec maligna fecit plebs mea. dereliquerunt me fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacus contritos qui non poterant aquam continere. uerberauit te derelictio tua [*]( 5 Ps. 95, 5. 6 Ex. 20, 23. 7 Ex. 20, 4. 8 Hier. 10, 2—5. 9* 11 et 2, 12. 13. 19. 20. 27. ) [*]( 1 opera A, opus WLMBv manu Al, manum L hos B loquuntur LBv 2 uident LMBv audiunt] LBV; addit W: nares habent ct non odorabunt, manus abent et non palpabunt, pedes habent et non ambulabunt, non clamabunt in guttore suo 3 enim om. W ipsorum A, . eorum WLMBv illis fiant A, sint illis (illi B) WB, fiant illis Mv, illis L omnes om. Mv 4 et... illis om. AWLB item om. B 5 XCV] CXlIII WL, LXXXTTTI M quoniam om. WLMBv 6 uero A, autem WLMB nobis ipsis B 7 aureos neque deos (deos om. M) argenteos AM, argenteos neque (et B) deos aureos WLB rursus.4, iterum Mv 8 item ...p. 162 l. 26 ascendet solm exhibet W hieremiam W 9 et a s. e. n. timneritis om. v 11 salto W 12 malleis] martulis v 15 iachintumTT pnrpora W uestient v 16 tollent ea v 17 faciunt v sie dicite otn. W 18 terram et mare W pereant] intereunt v 19 abhorruit multum v 20 facit W 21 me om. v effoderunt v detritos v 22 derelictiol dilectio v ) [*](m. ) [*]( 11 ) et nequitia tua accusabit te. et scito et uide quoniam amarum tibi erit quod dereliqueris me, dicit Dominus Deus tuus, et non speraueris in me, dicit Dominus Deus tuus, quia in saeculum contribulasti iugum tuum et dirupisti uincula tua, et dixisti: non seruiam, sed ibo super omnem montem excelsum et super omnem collem altum et super omne lignum umbrosum. ibi confundar in fornicatione. ligno dixerunt quia pater meus es tu, et lapidi: tu genuisti me. et conuerterunt ad me dorsum et non faciem suam. In Esaia: Cecidit Bel, dissolutus est draco. facta sunt sculptilia eorum ut bestiae et pecora. auferetis illa conligata quasi sarcinam laborantes et esurientes et non ualentes. Et iterum: Soluti simul non poterunt saluari de bello. ipsi autem captiui ducti sunt tecum. Et iterum: Cui me adsimilastis? uidete, conicite quia erratis corde qui conmittitis aurum de sacculo et argentum in statera ponderatis in pondera conducentes artificem. fecerunt manu facta et inclinantes se adorauerunt illud: ferunt illa umeris et sic ambulant. si autem posuerint illa, loco manebunt et non mouebuntur: et si qui clamauerint ad illa, non audient et a malis non saluabunt eos. Item in Hieremia: Dominus qui fecit caelum et terram in uirtute correxit orbem in sua prudentia et sua sapientia extendit caelum et multitudinem aquarum in caelo, perduxit nubes ab extremo terrae, fulgura in pluuiam fecit. et eiecit uentos de thesauris suis. infatuatus est omnis homo ab scientia sua, confusus est omnis artifex in sculptilibus suis, quia falsum conflauit. non est spiritus in illis. uacua [*]( 9 Es. 46,1. 2. 5-7. 19 Hier. 28,15-18. ) [*]( 1 quia v 4 comtribulasti W tuum] meum v 6 post altum falso repetit W: et super omnem montem excelsum et super omnem collem omnem W lignum] libanum W 7 fornicationem W ligno] ligno et lapidi v 9 et in eseia W Bel] uel v; cf. Sabatier II p. 595 ad h. l. scluptilia W* 10 ut] et W beateis W conligata] collo ligata v sarcina W 11 soluti] collecti v 13 conicite] et intelligite v 15 pondere W conducentes. Artifices v 16 ferunt] et leuauerunt v illa] in v 17 ombulabant v 18 si om. v 19 et om. v hieremiam W 20 qui om. W orbem terrae v 21 et sua sapientia om. v 22 fulgora W 23 pluuiam fecit scripsi, pluuia infecit W, nubibus v 24 scluptilibus W 25 uacuata v ) sunt opera inlusa, in tempore conspectionis illorum peribunt. Et in Apocalypsi: Et sextus angelus tuba cecinit. et audiui unum ex quattuor angulis arcae aureae quae est in conspectu Dei dicentem sexto angelo qui habebat tubam: solue quattuor angelos ligatos super flumen magnum Euphratem. et soluti sunt quattuor angeli qui erant parati in horam et diem et mensem et annum, ut occiderent tertiam partem hominum. et numerus exercituum equestrium dismiriades myriadon: audiui numerum eorum. et sic uidi equos in uisu et sedentes super eos habentes loricas igneas et hyacinthinas et sulphureas, et capita equorum f, et ex ore eorum exiit ignis et fumus et sulphur. a tribus plagis istis occisa est tertia pars hominum ex igne et fumo et sulphure quod exiit de ore eorum: nam uis equorum in ore eorum est et in caudis eorum. caudae enim eorum similes anguibus, habentes capita, et in eis nocent. et reliqui hominum qui non sunt occisi in istis plagis nec paenitentiam egerunt opera factorum manuum suarum, ut non adorent daemonia et idola id est simulacra aurea et argentea et aerea et lapidea et lignea, quae neque uidere possunt neque ambulare: et non egerunt paenitentiam homicidiorum suorum neque fornicationis suae neque factorum suorum. Item illic: Et tertius angelus secutus est eos dicens in uoce magna: si quis adorat bestiam et simulacrum eius, et accepit inscriptionem in fronte sua aut super manum suam, is bibet de uino irae eius et punietur igne et sulphure sub oculis angelorum sanctorum et sub oculis agni, et fumus tormentorum eorum in saecula saeculorum ascendet]. [*]( 2 Apoc. 9, 13-21 et 14, 9-11. ) [*]( 1 inlusa] inclusa v; cf. LXX 2 et orn. W 8 angelis W 4 habet W 5 supra W efraten W 7 exercitum W 8 dismiriaden W 9 aequos ex equos W m. 2 in... eos om. W luricas W 10 iacintinas W snlphoreas W et capita...exiit om. W 11 a] ex W 12 snlphore quod exiet W 13 nam... eorum om. v 14 anguillis v habentes enim v 16 penitenciam W 17 ut] et W post daemonia repetit W: ut non adorent daemonia 20 neque f. s. n. f. suorum om. v 21 aequatus W 22 uocem W 23 is ex his W, hic v 24 bibet...eius et om. W 26 ascendit W ) [*]( 11* )

ClBORVM NIMIAM CONCVPISCENTIAM NON ADPETENDAM.

Apud Esaiam: Manducemus et bibamus, cras enim moriemur. non remittetur uobis peccatum istud, quoadusque moriamini. Item in Exodo: Et consedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere. Item Paulus apostolus ad Corinthios prima: Esca nos non commendat Deo: neque si manducauerimus, abundabimus, neque si non manducauerimus, egebimus. Item illic: Cum conuenitis ad manducandum, inuicem expectate. si quis esurit, domi manducet, ut non in iudicium conueniatis. Item ad Romanos: Non est regnum Dei esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium in Spiritu sancto. Item in euangelio secundum Iohannem: Ego cibum habeo manducare quem uos non nostis. meus cibus est ut faciam uoluntatem eius qui me misit et perficiam opus eius.

POSSIDENDI CONCVPISCENTIAM ET PECVNIAM NON ADPETENDAM.

Apud Salomonem in Ecclesiastico: Qui diligit argentum non satiabitur argento. Item in Prouerbiis: Captans annonam maledictus in plebe est. benedictio autem in eius capite est qui communicat. Item in Esaia: Vae qui coniungunt [*]( 2 Es. 22,13 sq. 4 Ex. 32,6. 6 I Cor. 8, 8. 8 I Cor. 11, 33 sq. 10 Rom. 14,17. 12 Io. 4, 32 et 34. 17 Eccl. 5,9. 18 Prou. 11, 26. 20 Es. 5, 8. ) [*]( 2 manducemus AW, edamus LMBv moriamur W, morimur L; cf. LXX: ἀποϑνήσϰομεν 3 remittet Wl pec. ist.] hoc peccatum B 4 item om. B et om. ALIM conaedit] cūsedit W, sedis A 5 biuere A exsurrexit LM item om. LMv paulus apostolus A, paulus W, in epistula pauli LM, om. B ad A 8. l. m. 2 6 prima om. W esca AW, cibus LMBv commendet M neque] ** que Af 7 abundauimus AW non W s. 1. m. 2 mand.] ederimus LMB 8 egebimns] aegiuimus A, deerit nobis W item illic A, et iterum WLMBv conueneritis M, nenitis W 9 expectantes W si quis] qui W manducit A ut] et W in] ad WLv 10 romanus A 11 in om. A 12 item om. v cybum AW, panem M 13 manducare om. WLMBv uos om. M non n.] ignoratis B meus c.] mea esca W 14 et] ut M et...eius om. B 18 item om. B paroemiis WLMB 19 in] a B capite eius M 20 item om. WLM apud eseiam WLMB )

domum ad domum et agrum agro continuant, ut auferant proximo aliquid. numquid habitabitis soli super terram? Item apud Sophoniam: Aedificabunt domos et non inhabitabunt, et instituent uineas et non bibent uinum earum, quia prope est dies Domini. Item in euangelio secundum Lucam: Quid enim prodest homini, si totum orbem lucretur et animae suae detrimentum patiatur? Item illic: Dixit autem illi Deus: stulte, hac nocte expostulatur anima tua. quae ergo parasti, cuius erunt? Item illic: Commemorare quoniam percepisti bona in uita tua, Lazarus autem mala. nunc hic consolatur, tu autem cruciaris. Item in Actibus apostolorum: Dixit autem Petrus ad eum: argentum quidem et aurum non est mihi: quod autem habeo hoc tibi do. in nomine Iesu Christi Nazareni surge et ambula. et adprehensa manu eius dextera eleuauit eum. Item ad Timotheum prima: Nihil intulimus in hunc mundum, uerum nec auferre possumus. habentes itaque uictum et uestitum his contenti simus. qui autem uolunt diuites fieri incidunt in temptationem et laqueum diaboli et desideria multa et nocentia quae mergunt hominem in perditionem et in interitum. radix [*]( 3 Soph. 1,13 sq. 5 Luc. 9, 25. 7 Luc. 12,20. 9 Luc. 16, 25. 11 Act. 3, 6. 15 I Tim. 6, 7 sq.\' ) [*]( 1 ad domum et uillam ad uillam B agro] ad agrum v auerant W, auferant ponit post aliquid B proximo suo (sui W) WMBv, proximi sm Ll f proximis suis L* 2 soli habitabitis WB 3 domus M inbabitabunt in ea A 4 bibunt Ml 5 item om. MB in euangelio om. A 6 prodeest A si totum orbem (mundum B) lucretur AB, lucrifacere (lucrareJP) totum mundum TFZi Jfo et an. s. d. patiatur.4, se autem ipsum perdere (perdatB) WLMB, se ipsum autem p. v 7 item illic A, illic B, ct iterum WLMv; item J. 9 dominus LMv deus stulte om. B 8 hac] ac A tua a te B cai ex cuius B 9 rememorare W 10 eleazar WL, et lazarus Mv antem] similiter Mv nunc uero Mv consolatur AW, rogatur LMBv 11 cruciaris AW, doles LMBv item A, et LBv, om. WM actis WLMB 12 quidem om. W 13 do tibi WB nazarei LMBW2, nazorei A 14 et (ante nmb.) om. B apphendens manum eius dex- tramB eleuauitA, erexit W, excitauit LMBv illum B item om. B 15 prima om. W 16 nec] quia nec A auferre quid v poasimus Jtf uictumA, exhibitionem WLMBv uestitum A, tegumentumTFiMBu 17 diuites nolunt fieri Di fieri A 8.1. m. 2 incedunt-41 18 laquaeum diabuli A, muscipula WLVB, muscipulam Mv 19 dimergunt A in perditionem et om. A in om. L ) enim omnium malorum est cupiditas quam quidam adpetentes naufragauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis.

MATRIMONIVM CVM GENTILIBVS NON IVNGENDVM.

ApudTobiam: Yxorem accipe ex semine parentum tuorum et noli sumere alienam uxorem quae non est ex tribu parentum b tuorum. Item in Genesi mittit puerum suum Abraham, ut de semine suo accipiatur Rebecca filio eius Isaac. Item in Esdra satis non fuit Deo, cum uastarentur Iudaei, nisi alienigenas uxores cum filiis quoque, quos ex illis procreauerant, dereliquissent. Item apostolus Paulus ad Corinthios prima: Mulier alligata est, quamdiu uiuit uir eius. si autem dormierit, liberata est: cui uult nubat, tantum in Domino. beatior autem erit, si sic permanserit. Item ad Corinthios prima: Nescitis quia corpora uestra membra Christi sunt? auferens membra Christi faciam membra meretricis ? [absit.] aut nescitis quia qui coniungit se meretrici unum corpus est? erunt enim duo in carne una. qui autem coniungit se Domino unus spiritus est. Item ad Corinthios secunda: Nolite coniungi cum infidelibus. quae autem participatio est iustitiae et iniquitati? aut quae [*]( 4 Tob. 4,12. 11 I Cor. 7, 39 sq. 14 I Cor. 6,15 sq. 19 II Cor. 6,14. ) [*]( 1 malorum omnium B 2 naufrauerunt A1, errauerunt B 3 genti- lium non iungedum W 4 accipereJfef\' accipet ibi uxorem W 5 alienigenam mulierem W, uiorem alienam M 6 item om. WB 7 accipiat rebeccam Mv 8 satus A fit WLB deus B 9 alieniginas A 10 reliquissent WLMBv 11 item a. p. A, in epistula pauli WMLr om. B prima om. AB 12 alligata A, uincta WLMBv est legi W dormierit] mortuus fuerit W 13 ut cui Mv uolet L, noluerit B beatior AW, felicior LMBv 14 quoniam v 15 sunt christi B sunt a. m. christi om. A auferes M 16 faciens M meretricis A, fornicariae LMBv, fornicationis W absit om. AWLB qui om. L iungit se W,rconglutinatur LMv, conglutinantur B 17 meretrici AW, fornicariae LMBv est A, sunt LMBv, facit W duo] ambo B unam carnem B, una carne v 18 se coniungit W, se coniunxerit (...int L) LMBv deo A est] sunt LB; addit B in margine: uel unum corpua sunt item om. B 19 iungi A 20 participio Ml iniquitate W, iniquitatis B communio est LMB, est communicatio v )

communicatio est lumini ad tenebras? Item de Salomone in Basilion tertio: Et auerterunt uxores alienigenae cor eius post deos suos.

GRAVIVS DELICTVM ESSE FORNICATIONIS.

Paulus apostolus ad Corinthios prima: Omne delictum quodcumque fecerit homo extra corpus est. qui autem fornicatur in corpus suum peccat. [non estis uestri: emti enim estis pretio magno. clarificate et portate Dominum in corpore uestro].

QVAE SINT CARNALIA QVAE MORTEM PARIANT ET QVAE SPIRITALIA QVAE AD VITAM DVCANT.

Paulus apostolus ad Galatas: Caro enim concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem. haec enim inuicem aduersantur sibi, ut non quae uultis ipsa faciatis. manifesta autem sunt facta carnis, quae sunt adulteria fornicationes, inmunditiae, spurcitiae, idololatria, ueneficia, homicidia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, prouocationes, simultates, dissensiones, haereses, inuidiae, ebrietates, comissationes et his similia: qui talia agunt regnum Dei non possidebunt. fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax, magnanimitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia, castitas. qui enim Christi sunt carnem suam crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis.

OMNIA DELICTA IN BAPTISMO DEPONI.

Paulus apostolus ad Corinthios prima: Neque forni neque idolis seruientes neque adulteri neque molles neque [*]( 2 I Reg. 11, 4. 4 I Cor. 6,18. sq. 10 Gal. 5,17 et 19 sq. 25 I Cor. 6, 9 sq. ) [*]( 1 lumini] luci v de] in M aalomonem LM in om. M basilion] genesi A 2 tertio om. W 3 graue Bv 4 paulus apostolus A, item M, in epistola pauli WLv, om. B, item 1.10 et 23 prima] . II. W 6 corpus siram] carne sua M non estis ...1. 7 uestro. om. AWLB 7 magno om. M 8 snnt v 10 enim om. WLMBv 11 et om. W 12 sibi aduersantur A ipsa faciatis W 8. 1. m. 2; ipsa om. B 13 sunt autem v 14 idolatria ALB, idolatriae WM beneftciae M 15 animositas LB 16 heresisJOJD comisationes A lLMl, comesationes WA? 17 qui] quae praedico quia qui v, quia quiJf 18 caritas] agape LB, agapes V 19 mansetudo W 20 sunt Christi W LMBv suam om. LB 22 pabtismo TF 23 fornicatores ex fornicauerit W m. 2 24 post molles repetit L: neque idolis seruientes )

masculorum concubitores neque fures neque fraudulenti neque ebriosi neque maledici neque raptores regnum Dei consequentur. et haec quidem fuistis: sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis in nomine Domini Iesu nostri Christi et in spiritu Dei nostri.