Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

Et nunc apud quosdam de nostris haereticorum baptisma [occupatum] adseritur et inuidia quadam quasi rebaptizandi baptizare post hostes Dei nefas ducitur, cum baptizatos inueniamus quos Iohannes baptizauerat, ille Iohannes maior inter prophetas habitus, ille diuina gratia adhuc in utero matris inpletus, ille Heliae spiritu et uirtute subnixus, qui non aduersarius Domini sed praecursor ac praedicator fuit, qui Dominum non tantum uerbis praenuntiauit sed et oculis ostendit, qui ipsum Christum per quem baptizantur ceteri baptizauit. quod si idcirco haereticus ius baptismi obtinere potuit, quia prior baptizauit, non possidentis erit iam baptisma sed occupantis: et cum [*]( 1 retardari in retardatione corr. C uere hoc ipso corr. in ueri cum hoc ipsUID C 3 adi**gantur C an ex un, adigi T\', adiunguntur L ac] et BCP sentientia T 4 legitimo B 5 illic C putabant P se om. P 9 remissa NP possit N audacius ad nos ex au*d*s** nos C 11 certe B 12 uenerit P ecclesiam P 16 actibus LTtJ 18 occupatum om. BLNIPT, sed occupatus C inuidiam LNT quandam NT* 19 baptizari P post om. P dicitur C baptizatur at inuenimus L 20 iohannis P his 21 impletur C 22 spiritum BLT\' subnixius C 23 dno C procursor P ac] et C praedicando C dno T\', dominum nostram v 24 et om. B 27 erit om. L1 cum L 8. I. )

798

separari a se et diuidi omnino non possint baptisma et ecclesia, qui occupare baptisma prior potuit et ecclesiam pariter occupauit, et incipis tu illi haereticus uideri qui praeuentus posterior esse coepisti, qui cedendo ac manus dando ius quod acceperas reliquisti. quam periculosum sit autem in diuinis rebus ut quis cedat iure suo et potestate scriptura sancta declarat, cum in Genesi Esau primatus suos inde perdiderit nec recipere id postmodum potuerit quod semel cessit.

Haec tibi brenibus pro nostra mediocritate rescripsimus, frater carissime, nemini praescribentes aut praeiudicantes quo minus unusquisque episcoporum quod putat faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem. nos, quantum in nobis est, propter haereticos cum collegis et coepiscopis nostris non contendimus, cam quibus diuinam concordiam et dominicam pacem tenemus, maxime cum et apostolus dicat: si quis autem putauerit contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus neque ecclesia Dei. seruatur a nobis patienter et leniter caritas animi, collegii honor, uinculum fidei, concordia sacerdotii propter hoc etiam libellum nunc de bono patientiae quantum [*]( 15 I Oor. 11, 16. ) [*]( 1 a se om. C diuidi L di s. I. omnino om. B possnirt B post baptisma repetit: sed occnpantis ... omnino qui] si C s. I. 2 prior baptisma C et Otn. B 8 incipis] inde coepisti C de s. l. in om. C uideri quia ex uidere qui C 4 reliquisti] amisisti B 5 sit L 8. 1. m. 2, sit T t 8. I. 6 iuri C* potestatis C scribitnra C declarat scaX, declarat P cum exp. 0; s. I. add. quod ante esau 7 primatos B perdidit BLNP id exp. C, in B 8 quo B quod s. cessit om. C 9 haec tibi ... p. 799,2 transmigimus exh. Aug. I. c. IIII 11, V 22, VI10 et Hieronymus Adu. Lucifer. pag. 805 breoibus T bns in ras., breniter CNfJ (ter C w ras.) Aug. Hier. scripsimuB Hier. frater] pro timore fr B 10 perscribente* LT 11 episcorum T quot P putauerit C arbitri PTl 12 liberam L s. l. m. 2 poteetatem] facnltatem C 14 diuinam om. Aug. V 22 concordiam om. C 15 et om. P Hier. putatur Cv (putauerit Aug. et Hier.) 16 esse om. C 17 nec Hier. leniter] firmiter ex inter C (leniter Avg. et Hier.) \'18 collegit L, quam collegii T quam s. I. et uinculum fidei T et 8. l, dilectionis uinculum C et concordia Tv sed et s. l. T 19 nunc om. Aug. V 22 )

799

ualuit nostra mediocritas permittente Domino et inspirante conscripsimus, quem ad te pro mutua dilectione transmisimus. opto te, frater carissime, semper bene ualere.

s CVPRIANVS POMPEIO FRATRI S.

Quamquam plene ea quae de haereticis baptizandis dicenda sunt conplexi simus in epistulis quarum ad te exempla transmisimus, frater carissime, tamen quia desiderasti in notitiam tuam perferri quid mihi ad litteras nostras Stephanus frater noster rescripserit, misi tibi rescripti eius exemplum: quo lecto magis ac magis eius errorem denotabis, qui haereticorum causam contra christianos et contra ecclesiam Dei adserere conatur. nam inter cetera uel superba uel ad rem non pertinentia uel sibi ipsi contraria quae inprouide scripsit, etiam illud adiuncxit ut diceret: (si qui ergo a quacumque haeresi uenient ad uos, nihil innouetur nisi quod traditum est, ut manus illis inponatur in paenitentiam, cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se uenientes non baptizent, sed communicent tantum.)

A quacumque haeresi uenientem baptizari in ecclesia uetuit, id est omnium haereticorum baptismata iusta esse et legitima [*]( 1 spirante C1 2 opto ... ualere om. C 3 ualere uale N. — Ad (Explicit ad CP) Ianaiantun (inmanam C, iubanum T) de haereticis baptizandia (de h. bapt. om. LP) explicit CLNPT, Caecilii Cypriani ad Innaianum de baptismate hereticorum explicit B. — . ) [*](Epist. LXXIill. — Incipit ad Pompeium (Pomponium B) contra epistnlam Stephani (add. C: de hereticia baptizandis feliciter) BCLPT. - 5 pompeio] pomponio B 7 conplexi sumus Cv, conpleximus BP 9 quid] quae ex qui C 10 reecriptum ex rescripta T eius] eRis B exemplum] misi add. B 11 eius] ei C 12 ecclesiae C1 conantur T2 13 pertinente 01 14 adiunxit CPv 15 si quis BCv, si T sed exp. m. 2 ergo exp. T m. 3 quaecumq. B, qua«cu* C uenientem LPT1, uenienti T*, ueniret B, nenerit Cv 16 illi CTv 17 propie T\', prope C 18 baptizant pi, baptizent in paenitentia B, baptizentur Y 19 baptizari] add. B: in manum paenitentiae 20 id est] et Tin ras. baptisma T )

800

iudicauit. et cum singulae haereses singula baptianata et diuersa peccata habeant, hic cum omnium baptismo communicans uniuersorum delicta in sinum suum coaceruata congessit. et praecepit nihil aliud innouari nisi quod traditum est, quasi is innouet qui unitatem tenens unum baptisma uni ecclesiae uindicat, et non ille utique qui unitatis oblitus mendacia et contagia profanae tinctionis usurpat nihil innouetur, inquit, nisi quod traditum est. unde est ista traditio? utrumne de dominica et euangelica auctoritate descendens an de apostolorum mandatis adque epistulis ueniens? ea enim facienda esse quae scripta sint Deus testatur et praemonet ad Iesum Naue dicens: nonrecedet liber legis huius ex ore tuo, et meditaberis in eo die et nocte, ut obserues facere omnia quae scripta sunt in eo. item Dominus apostolus suos mittens mandat baptizari gentes et doceri at obseruent omnia quaecumque ille praecepit. si ergo aut in euangelio praecipitur aut in apostolorum epistulis uel actis continetur ut a quacumque haeresi uenientes non baptizentur, sed tantum manus illis inponatur in paenitentiam, obseruetur diuina haec et sancta traditio. si uero ubique haeretici nihil aliud quam aduersarii et antichristi nominantur, si uitandi et peruersi et a semet ipsis damnati pronuntiantur., quale est ut uideantur damnandi a nobis non esse quos constet apostolica contestatione a semet ipsis damnatos esse? ut nemo [*](11 Ios. 1, 8. ) [*]( 1 haeresis BLT1 et OØI. B 2 habent LTl cum erasin T omnium] hominum C 3 quo aceruata C, acernata T congessit C sed gee 8. L 4 is innouet] his in nomine ut C 5 baptigmum B 6 illi C, illic L qui anitatis utique B obliltus L, solitus T 7 profanet CT, profanae* P tinctionis] motionis C 8 de om. C 9 an de] unde B 10 ea uenieus O. sunt BCL\'" 11 praemonet] proponit ex praeponet C ad iMum nane om. B hiesum CP, iesnn L recedat B" 12 et] sed C2v 13 die et] die ac v 14 in eo om. C mandat mittens C 15 docere C 16 altervm in om. C 17 uel] aut Oxoit. actmis P, actibus v continentur B 19 haec om. T et T s. I., etiam et C et s. l 20 quam] nisi B adnersarie C1 21 si] et si T et s. I. ipsas C1 dampnado C 22 ut om. L quos] quod LTl 4 constat Os 28 nemo] ne L )

801

infamare apostolos debeat, quasi illi haereticorum baptismata probauerint aut eis sine ecclesiae baptismo communicauerint, quando talia de haereticis apostoli scripserunt, et hoc cum nondum haereticae pestes acriores prorupissent, necdum quoque Marcion Ponticus de Ponto emersisset, cuius magister Cerdon sub Hygino episcopo qui in urbe nonus fuit Romam uenit: quem Marcion secutus additis ad crimen augmentis inpudentius ceteris et abruptius in Deum patrem creatorem blasphemare instituit et haereticum furorem sacrilegis armis contra ecclesiam rebellantem sceleratius et grauius armauit.

Quod si haereses constat postmodum plures ac peiores extitisse et si retro nusquam omnino praeceptum est neque conscriptum, ut haeretico manus tantum in paenitentiam inponatur et sic ei communicetur, et si baptisma non nisi unum est quod apud nos est et intus est et soli ecclesiae de diuina dignatione concessum est, quae ista obstinatio est quaeue praesumptio humanam traditionem diuinae dispositioni anteponere nec animaduertere indignari et irasci Deum, quotiens diuina praecepta soluit et praeterit humana traditio, sicut per Esaiam prophetam clamat et dicit: populus iste labiis honorificant me, cor uero eorum longe separatum est a me. sine causa autem colunt me mandata et doctrinas hominum docentes. item Dominus in euangelio increpans similiter et obiurgans ponit et dicit: reicitis mandatum Dei ut [*]( \' 20 Es. 29, 13. 24 Marc. 7, 13. ) [*]( 1 apostolo L 3 scripserint BOLIPT" cum hoc C nonei• • dom] non adhuc C 5 marcian 01 ponti*u* se C ..de ponto om. C mersisset et C magister cerdon] mercedem C 6 hycino L, hygino tunc B" urbem LT 7 sooutus] secuins B additisq. T q. 8. I., additit C criminis ex crim C augmentum C* 8 abrutius T 9 furorem] pudorem B 10 gracins 01 11 haeresis BClLTl plures et ex plurum se C 12 si om. B 13 haeretico] rebaptizato et non add. B tantum manus CTv penitentia C 14 quod exp. L quod a. n. est om. C 16 obstinationem (om. est) C 17 dispositione Tl 18 et indignari et C alterum et a. I. 19 soluet B eseiam P 20 honorificat CLaPT*v 23 et item T et 8. l. 24 obiurgat B mandata T post dei ras. 20-24 litt. Úł T ) [*]( III. ) [*]( 51 )

802

traditionem uestram statuatis. cuius praecepti memor beatus apostolus Paulus commonet ipse quoque et instruit dicens: si quis aliter docet et non adquiescit sanis uerbis Domini nostri Iesu Christi et doctrinae eius, stupore elatus et nihil sciens, discede ab huiusmodi

Praeclara plane ac legitima traditio Stephano fratre nostro docente proponitur, quae auctoritatem nobis idoneam praebeat. nam in eodem loco epistulae suae addidit et adiecit: Ccum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se uenientes non baptizent, sed communicent tantum.2 ad hoc enim malorum deuoluta est ecclesia Dei et sponsa Christi, ut haereticorum exempla sectetur, ut ad celebranda sacramenta caelestia disciplinam lux de tenebris mutuetur et id faciant christiani quod antichristi faciunt. quae uero est animi caecitas, quae prauitas, fidei unitatem de Deo patre et de Iesu Christi Domini et Dei nostri traditione uenientem nolle cognoscere? nam si idcirco apud haereticos ecclesia non est, quia una est et diuidi non potest, et si ideo illic sanctus spiritus non est, quia unus est et esse apud profanos et extrarios non potest: utique et baptisma quod in eadem unitate consistit esse apud haereticos non potest, quia separari neque ab ecclesia. neque a sancto spiritu potest.

Aut si effectum baptismi maiestati nominis tribuunt, nt qui in nomine Iesu Christi ubicumque et quomodocumque [*]( 3 I Tim. 6, 3—5. ) [*]( 1 praeceptor 01 2 paulus om. BT monet C quoquo L instruit] instituit T docens Cl 4 dno nro iesu christo T& doctrina B 5 et] est v discede BLPTV, discende C\', discedendum C2v 6 plane ac] sane et v 7 preponitur C1 quae] nt C 8. 1. 8 et L s. I. 9 sed] sed sine paenitentiae manum B 10 ad ex ab C 12 caelestis (P disciplinae C de om. P 13 id om. B cyristiani Ll antichristi ex orachristi C quae] qua T 14 uero] uero dixit T animae C quae prauitas in pranitasq. corr. T 15 et de] et T christo dno et do nro T* nostri] non up. L traditionem T 16 idcirco om. B hapnt L 17 et si] si BC 18 spiritus sanctns v quia] qui B extrarios BLPTY, extraneos Cv; cf. p. 780,1 19 unitate eadem B constitit L 20 esse L B. I. et esse B b ex ad T 21 sco spo Lspirita sancto v ** potest C ab eras. )

803

baptizantur innouati et sanctificati iudicentur, cur non in eiusdem Christi nomine illic et manus baptizato inponitur ad accipiendum spiritum sanctum, cur non eadem eiusdem maiestas nominis praeualet in manus inpositione quam ualuisse contendunt in baptismi sanctificatione? nam si potest qui extra ecclesiam natus templum Dei fieri, cur non possit super templum et spiritus sanctus infundi? qui enim peccatis in baptismo expositis sanctificatus est et in nouum hominem spiritaliter reformatus, ad accipiendum spiritum sanctum idoneus factus est, quando apostolus dicat: quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis. qui potest apud haereticos baptizatus Christum induere, multo magis potest spiritum sanctum quem Christus misit accipere. ceterum maior erit mittente qui missus est, ut incipiat foris baptizatus Christum quidem induisse, sed sanctum spiritum non potuisse percipere, quasi possit aut sine spiritu Christus indui aut a Christo spiritus separari. illud quoque ineptum, ut cum natiuitas secunda spiritalis sit, qua in Christo per lauacrum regenerationis nascimur, dicant quod possit quis apud haereticos spiritaliter nasci, ubi spiritum negent esse. peccata enim purgare et hominem sanctificare aqua sola non potest, nisi habeat et spiritum sanctum. quare aut et spiritum necesse est ut concedant esse illic ubi baptisma esse dicunt, aut nec baptisma est ubi spiritus non est, quia baptisma esse sine spiritu non potest. [*]( 10 Gal. 3, 27. ) [*]( 1 iudicentur] dicentur B . cur non om. BLPT; non om. C in om. B 2 nom T ad ex ut C 3 non post nominis exh. Cv eadem om. C eiusdem om. BP 4 uoluisse 01 5 sanctificationem B quia CT2v natus est B 6 cur P s. 1. m. 2 8 reformatur B ad] cur ad C cur s. I. 9 ideneus T est] non est C non B.l. quando] cum T in ras. 10 quodquod CXPTX christum B 11 baptizatos T christo Cl 13 incipias 01 14 induissc] induet se C ct ex it spm scm BOrJ 15 induit C 16 aut T 8. 1. a om. P christo] sco ex pls C ineptum est B, inept exp. C, quam ineptum est v ut exp. C 17 qua] quia B 19 spiritum ... enim om. T in ras. negant BCTv 20 alt. et om. T 21 sanctum om. C quare a. et spiritum om. CP aut] autem B ct exp. T, om. 17 spiritum sanctum v ut om. Cv concedat B 22 illic esse scm Bpm C scm spm a. 1. 23 spiritus sanctus v spirita sancto v ) [*]( 51* )

804

Quale est autem adserere et contendere quod esse possint filii Dei qui non sint in ecclesia nati? baptisma enim esse in quo homo uetus moritur et nouus nascitur manifestat et probat beatus apostolus dicens: seruauit nos per lauacrum regenerationis. si autem in lauacro id est in baptismo est regeneratio, quomodo generare filios Deo haeresis per Christum potest quae Christi sponsa non est ? ecclesia est enim sola quae Christo coniuncta et adunata spiritaliter filios generat eodem apostolo rursus dicente: Christus dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea ut eam sanctificaret, purgans eam lauacro aquae. si igitur haec est dilecta et sponsa quae sola a Christo sanctificatur et lauacro eius sola purgatur, manifestum est haeresim, quae sponsa Christi non sit nec purgari nec sanctificari lauacro eius possit, filios Deo generare non posse.

Porro autem non per manus inpositionem quia nascitur quando accipit spiritum sanctum, sed in baptismo, ut spiritum iam natus accipiat, sicut in primo homine Adam factum est. ante eum Deus plasmauit, tunc insufflauit in faciem eius flatum uitae. nec enim potest accipi spiritus, nisi prius fuerit qui accipiat. cum autem natiuitas christianorum in baptismo sit, baptismi autem generatio et sanctificatio apud solam sponsam Christi sit, quae parere spiritaliter et generare filios Deo possit, ubi et ex qua et cui natus est qui filius ecclesiae non est? ut habere quis possit Deum patrem, habeat ante ecclesiam matrem. cum [*]( 4 Tit. 3, 5. 9 Eph. 5, 25. 26. ) [*]( 2 enim esse] e enim C 4 seruaMt T 8 regenerat B, genere C1 10 ea] ea * T, eam L 11 aquae] in uerbo add. B ai] est exp. C 12 a om. C 13 haeresis B, quod heresis T quod 8. L, heresin L pritu nec L 8. l. 14 eius *\'w T (ftlio eras.) possit in posse corr. T filius ClTl generari T non] nec T s. l. 15 non] nc B inpositione JB. qui BC quando exp. C, tunc B 16 accepit C* sed] et B baptismo] ecclesiae baptismo Bv ut exp. C spiritum sanctum Cv iam om. C renatns C re 8. 1. 17 accipit C* factus LPT* ante] add. enim CT2v 18 dens eum fJ, dens C quod plasmanite C et tunc CTv sed in T et 8. I. insnfianit Bv ....22 parere ex parare C, praeparare P et ei qua et] ex qua Tl 23 nt] autem add. T 8. 1. 24 habeat] habere exp. C, om. v )

805

uero nulla omnino haeresis, sed neque aliquod schisma habere salutaris baptismi sanctificationem foris possit, in tantum Stephani fratris nostri obstinatio dura prorupit, ut etiam de Marcionis baptismo, item Valentini et Appelletis et ceterorum blasphemantium in Deum patrem contendat filios Deo nasci, et illic in nomine Iesu Christi dicat remissionem peccatorum dari ubi blasphematur in patrem et Dominum Deum Christum.

Quo in loco considerandum est, frater carissime, pro fide et religione sacerdotalis loci quo fungimur, an constare sacerdoti Dei ratio in die iudicii possit adserenti et probanti et in acceptum referenti blasphemantium baptismata, cum Dominus comminetur et dicat: et nunc praeceptum hoc ad uos est, o sacerdotes, si non audieritis et si non posueritis in corde uestro ut detis honorem nomini meo, dicit Dominus omnipotens, inmittam in uos maledictionem, et maledicam benedictionem uestram. dat honorem Deo qui Marcionis baptismo communicat? dat honorem Deo qui apud eos qui in Deum blasphemant remissionem peccatorum dari iudicat? dat honorem Deo qui foris de adultera et fornicaria nasci Dei filios adseuerat? dat honorem Deo qui unitatem et ueritatem de diuina lege uenientem non tenens haereses contra ecclesiam uindicat? dat honorem Deo qui haereticorum amicus et inimicus christianorum sacerdotes Dei ueritatem Christi et ecclesiae unitatem tuentes abstinendos putat? si sic honor [*]( 12 Mal. 2, 1. 2. ) [*]( 2 sanctificatione B in] cur in Cv, ut 01 3 ut om. B martionis L, marcianis C 4 apelletis BfJ, appellis C\', pelletis T 5 deo] dei C 6 peccatorum C 8. l. dari ubi] dare ut si B 7 plae**ebatur C patre L, patrem dm B etjjst in v dno LT\' et deum LP, om. B christus L1 8 frs kmf CT 9 loci sacerdotalis v quo om. B sacerdotis CT s s. 1. 10 possint C* adserentis C\'T probantis CT 11 referentis C\'P dno T\' 12 et C 8. 1. et dicat om. B 13 posueritis ex potueris C 14 nomine ClP 17 dat ... 1. 20 adseuerat om. C 18 blasphemat BTC\' 20 dei] deo. 21 haeresis BOILT1, beresl C\' 22 uindicat] hic inserit C: dat honorem l. 17 ... dari iudicat l. 19 23 amicos C inimicos Cl sacerdotes dei exp. C 24 et om. B tuantes ix continere corr. C, tenentes V apstinendos LT, abstinentes C exp. putant LPT1 sic] hic v )

806

Deo datur, si sic a cultoribus eius et sacerdotibus timor Dei et disciplina seruatur: abiciamus arma, manus demus in captiuitatem, tradamus diabolo ordinationem euangelii, dispositionem Christi, maiestatem Dei, diuinae militiae sacramenta soluantur, castrorum caelestium signa dedantur, succumbat et cedat ecclesia haereticis, lux tenebris, fides perfidiae. spes desperationi, ratio errori, immortalitas morti, caritas odio, ueritas mendacio, Christus antichristo. merito et sic in dies singulos schismata et haereses surgunt, crebrius adque uberius excrescunt, ut serpentinis crinibus pullulantes aduersus ecclesiam Dei maioribus uiribus uenenorum suorum uirus expromunt, dum illis aduocatione quorundam et auctoritas praestatur et firmitas, dum baptisma eorum defenditur, dum fides, dum ueritas proditur, dum id quod contra ecclesiam foris geritur intus in ipsa ecclesia uindicatur.

Quod si est apud nos, frater dilectissime, Dei timor, si tenor praeualet fidei, si custodimus Christi praecepta, si incorruptam adque inuiolatam sponsae eius sanctitatem tuemur, si haerent sensibus et cordibus nostris uerba Domini dicentis putas cum uenerit filius hominis, inueniet fidem in terra: qua fideles Dei milites qui Deo fide et religione sincera militamus commissa nobis diuinitus castra fideli uirtute seruemus. nec consuetudo quae apud quosdam obrepserat impedire debet quo minus ueritas praeualeat et uincat. nam consuetudo sine ueritate uetustas erroris est. propter quod relicto errore [*]( 18 Lnc. 18, 8. ) [*]( 1 et sacerdotibus eius B dei timor Cv 2 captiuitate B 3 diaboli C 5 castrorum] sacrorotn C dedantur BLPTV, prodantur Cv saccambat et] sed cum haec C ecclesiae C1 6 perfldiae ante fides C s. I., perfidis ex perflde L 8 merito exp. C et] *• T scismata P 9 heresis BClLTl adque uberius om. B, atq. libertas C ut] et Cv 10 crinibus OLPTY, criminibus B pollalantes LTl 11 exprimant C i sz e aduocatio B 12 dum b. e. defenditar om. OZOft. 13 id] in B quod id C 14 geritur T r ex n 15 eetexp. C apud om. C fratres dilectissimi B, ff kme C dfea: ea C \' 16 castodiamos B ai om. B 17 sponsam C1 18 dnodioenti T 19 terram B 20 qaa] quia BC dei om. T qui corr. in quia C 23 uineat] uindicat P )

807

sequamur ueritatem scientes quia et apud Hesdram ueritas uicit, sicut scriptum est: ueritas manet et inualescit in aeternum et uiuit et optinet in saecula saeculorum. nec est apud eam accipere personam nec differentias, sed quae sunt iusta facit, nec est in iudicio eius iniquum, et fortitudo et regnum et maiestas et potestas omnium saeculorum. benedictus Deus ueritatis. quam ueritatem nobis Christus ostendens in euangelio suo dicit: ego sum ueritas. propter quod si in Christo sumus et Christum in nobis habemus et si manemus in ueritate et ueritas in nobis manet, ea quae sunt uera teneamus.

Fit autem studio praesumptionis et contumaciae ut quis magis sua praua et falsa defendat quam ad alterius recta et uera consentiat. cui rei prospiciens beatus apostolus Paulus ad Timotheum scribit et monet episcopum non litigiosum nec contentiosum, sed mitem et docibilem esse debere. docibilis autem ille est qui est ad discendi patientiam lenis et mitis. oportet enim episcopos non tantum docere, sed et discere, quia et ille melius docet qui cotidie crescit et proficit discendo meliora. quod ipsum quoque idem apostolus Paulus docet et praemonet, ut si alii sedenti melius reuelatum fuerit prior taceat. in conpendio est autem apud religiosas et simplices mentes et errorem deponere [*]( 2 I Eur. 4, 38-40. 9 Io. 14, 6. 15 cf. II Tim. 2, 24. (cf. I, 3, 2.) 20 cf. I Cor. 14, 30. ) [*]( 1 esdram v nincit Tv 2 scritum L manet] ualet B, nanet C 3 nec] haec C 4 n accipere C n 8. 1. differentiam C ti ex d 6 et f. B1CLT1, sed f. B2L2PTv maiestatis C\' et potestas om. C 7 deas] dns ds Cv 8 ostendit T1 9 si C 8. I. 10 et si] Bi BCv 11 manet et B uera] ueritatis T is ex e, uera et recta v 12 contumacia P ia in ras. 13 defeneat 01 quam ex aquam L recta] facta C uera] uerba et C 14 paulus apostolus C 15 scribit P b in ras. eps C1, epos L litigiosum T tigiosum in rae., ligiosum P1 nec contentiosum om. C 17 qui est om. B discendi corr. in discendum T discendam patientia Aug. de bapt. contra Don. V 32 18 episcopus 01Tl, episcopum v Aug. sed et] sed P 19 proficiet 01 discendo C Aug., docendo BLPT 20 et otn. BCLPv praemonens CL*PTlv si alii] sit alio Co 8. 1. 22 errore 0. )

808

et inuenire adque eruere ueritatem. nam si ad diuinae traditionis caput et originem reuertamur, cessat error humanus et sacramentorum caelestium ratione perspecta quidquid sub caligine ac nube tenebrarum obscurum latebat in lucem ueritatis aperitur: ut si canalis aquam ducens qui copiose prius et largiter profluebat subito deficiat, nonne ad fontem pergitur, ut illic defectionis ratio noscatur, utrumne arescentibus uenis in capite unda siccauerit an uero integra inde et plena procurrens in medio itinere destiterit, ut si uitio interrupti aut bibuli canalis effectum est quo minus aqua continua perseueranter ac iugiter flueret, refecto et confirmato canali ad usum adque ad potum ciuitatis aqua collecta eadem ubertate adque integritate repraesentetur qua de fonte proficiscitur P quod et nunc facere oportet Dei sacerdotes praecepta diuina seruantes, ut si in aliquo nutauerit et uacillauerit ueritas, et ad originem dominicam et ad euangelicam adque apostolicam traditionem reuertamur et inde surgat actus nostri ratio unde et ordo et origo surrexit.

Traditum est enim nobis quod sit unus Deus et Christus onus et una spes et fides una et una ecclesia et baptisma unum non nisi in una ecclesia constitutum, a qua [unitate] quisque discesserit cum haereticis necesse est inueniatur, quos dum contra ecclesiam uindicat, sacramentum diuinae traditionis inpugnat. cuius unitatis sacramentum expressum uidemus etiam in cantico canticorum ex persona Christi dicentis: hortus conclusus, soror mea, sponsa, fons signatus, puteus aquae [*]( 24 Cant. 4, 12. 13. ) [*]( 1 eruere in cernere corr. T, discernere V diuina et P 4 in om. C lucem C 5 ut om. Cv aquam] aq C dicens exp. C qui corr. in quae T 7 noscatur C o ex a uenit P unde L, om. C 9 destituit C ut] et ut L et s. I. 10 quo minus] cominus P perseueranter continua C plueret 01 11 adq. ad] aquae ad B, adq. ex adaquae C 12 aqua ex atq. C ubertatem C\'T\', libertate B adque integritate om. B 13 sacerdote L 14 nu*taue«*rit T et] ut L 15 et ad o.] ad o. Bv, et o. C 16 adque] et C 18 nobis unus C 19 una fides B ecclesia corr. in ecclesiae T 20 unitate om. L quisquis v 21 quos •** L 24 ortus BCL 25 sponsa mea C puteos L )

809

uiuae, paradisus cum fructu pomorum. si autem ecclesia eius hortus conclusus est et fons signatus, quomodo in eundem hortum introire aut bibere de fonte eius potest qui in ecclesia non est ? item Petrus ipse quoque demonstrans et uindicans unitatem mandauit et monuit per unum solum baptisma unius ecclesiae saluari nos posse, in arca, inquit, Noe pauci, id est octo animae hominum saluae factae sunt per aquam, quodetuos similiter saluos faciet baptisma. quo breui et spiritali conpendio unitatis sacramentum manifestato. nam ut in illo mundi baptismo quo iniquitas antiqua purgata est, qui in area Noe non fuit non potuit per aquam saluus fieri, ita nec nunc potest per baptismum saluatus uideri qui baptizatus in ecclesia non est, quae ad arcae unius sacramentum dominica unitate fundata est.

Obseruatur itaque a nobis et tenetur, frater carissime, explorata et perspecta ueritate ut omnes qui ex quacumque haeresi ad ecclesiam conuertuntur ecclesiae unico et legitimo baptismo baptizentur, exceptis his qui baptizati in ecclesia prius fuerant et sic ad haereticos transierant. hos enim oportet cum redeunt acta paenitentia per manus inpositionem solam recipi et in ouile unde errauerant a pastore restitui. opto te, frater carissime, semper bene ualere. [*]( 6 I Petr. 3, 20. 21. ) [*]( 1 uiuae om. T pomerum Tl 2 ortas BL signatus est LP 4 demonstras C1, demonstras.. P, demonstrasse L uindicans] indicans V 5 per] nisi per v solem 01 6 saluari] salutari L nos C\'LTV, om. B, non ClP, nos non v 7 hominum om. C 9 quo] quod Ba., quam C\'U sacramento BLPT1 10 in om. B 11 saluus] saluatus B CfJ 12 ita ... uideri om. L saluatus] saluus BP qui] ihus qui L 16 ad heresi C 17 ecclesiae om. C baptismo om. T, baptismate C te s. I., paenitentiae baptismo benedictionis B 18 excepti L fuerunt T1 19 et sic a. h. transierant om. B transierunt CT7 hos] illos Bv 21 reatituti B opto ... ualere om. BLPT. — Ad (Explicit ad P) Pompeium (pomponium B) contra Stephani epistolam (contra epistolam Stephani BC, om. P) de haereticis baptizandis (baptizandis om. C, de haereticis bapti- . zandis om. B) explicit (om. LP) BCLPT. — )

810

FIRMILIANVS CVPRIANO FRATRI IN DOMINO S.

Accepimus per Rogatianum carissimum nostrum diaconum a uobis missum litteras quas ad nos fecisti, frater dilectissime, et gratias propter haec Deo maximas egimus quod contigerit, ut qui corpore ab inuicem separamur sic spiritu adunemur quasi non unam tantum regionem tenentes, sed in ipsa atque in eadem domo simul inhabitantes. quod et decet dicere, quia et spiritalis domus Dei una est. erit enim in nouissimis, ait, diebus manifestus mons Domini et domus Dei super uerticesmontium. in qua conuenientes cum iocunditate adunantur, secundum quod et in psalmo hoc postulatur a Domino inhabitare in domo Dei per omnes dies uitae. unde et in alio loco manifestatum est esse apud sanctos magnam uoluntatis caritatem in unum conuenire. ecce, inquit, quam bonum et uoluptabile est ut habitent fratres in unum.

Adunatio enim et pax et concordia non solum hominibus fidelibus et cognoscentibus ueritatem sed et angelis ipsis caelestibus uoluptatem maximam praestat, quibus dicit sermo diuinus esse gaudium in uno peccatore paenitentiam agente et ad unitatis uinculum reuertente. quod utique non diceretur de angelis conuersationem in caelis habentibus, nisi ipsi quoque essent nobis adunati qui nostra adunatione laetantur, sicut e contrario utique contristantur, quando uident diuersas quorundam mentes et scissas uoluntates, quasi non tantum unum et eundem Deum [*]( 9 Es. 2, 2. 15 Pe. 122, 1. ) [*]( Epist. LXXV. — Incipit epistula Firmiliani ad Cyprianum o, Firmilianns ad Cyprianum I, Incipit Caecili Cypriani ad Quintum feliciter Q, intcr. om. E - 2 in domino om. 0 4 dilectissime] kme o in ras. m. 2 5 haec] hoc v domino v, d*o M, do* Q 7 ipsa] ona cod. Goulartii 9 in om. E ait] propheta add. v 11 qua] quam EIov 12 et om. o 14 caritatem] alacritatem coni. Bouth 15 noiuptabilem Q 16 inhabitent I 19 uolumptatem Q 20 agentem MQ\' 21 reaertentem MQ] )

811

simul inuocent, sed separatis et diuisis ab inuicem nec confabulatio iam possit esse aut sermo communis. nisi quod nos gratiam referre Stephano in isto possumus, quod per illius inhumanitatem nunc effectum sit ut fidei et sapientiae uestrae experimentum caperemus. sed non enim si nos propter Stephanum hanc beneficii gratiam cepimus, statim Stephanus beneficio et gratia digna commisit. neque enim et ludas perfidia sua et proditione quae scelerate circa saluatorem operatus est dignus uideri potest quasi causam bonorum tantorum ipse praestiterit, ut per illum mundus et gentium populus passione Domini liberaretur.

Sed haec interim quae ab Stephano gesta sunt praetereantur, ne dum audaciae et insolentiae eius meminimus, de rebus ab eo improbe gestis longiorem maestitiam nobis inferamus. de uobis autem cognoscentes quod secundum regulam ueritatis et sapientiam Christi hoc de quo nunc quaeritur disposueritis, cum magna laetitia exultauimus et Deo gratias egimus, qui inuenimus in fratribus tam longe positis tantam nobiscum fidei et ueritatis unanimitatem. potens est enim gratia Dei copulare et coniungere caritatis atque unitatis uinculo etiam ea quae uidentur longiore terrarum spatio esse diuisa, secundum quod et olim interuallo temporum separatos ab Iob et Noe qui in primis fuerant Ezechielem et Danielem posteriores aetate ad unanimitatis uinculum uirtus diuina coniunxit, ** sed quamuis temporibus longis discreti essent, eadem tamen diuina inspiratione sentirent. quod et nunc in uobis animaduertimus, ut qui longissimis regionibus a nobis separati estis sensu tamen et spiritu copulatos uos esse nobiscum probaretis. quod totum hoc fit diuina unitate. nam cum Dominus unus atque idem sit qui habitat in nobis, coniungit ubique et [*]( 1 et] ac o cumfabnlatio Q 3 possnlamus M1 (possumus M2 Q) 6 coepimus IM (cepimus Q) 7 gratia. Q (gratiae M) 8 quae] qua v 10 passionem Q passione domini om. Iv 14 cognoscente Q 15 christus Q magna cum o 16 exultabimus Q qui] quia IOfJ 17 positos Ml (positis M* Q) positis II explicit epistola Firmiliani ad scm Cyprianum o 21 fuerunt M (fuerant Q) hiezechielem EI 22 danihelum Q 23 sed EQ, sed super ut I, ut v; lacunam indicaui 25 longisimas Ql (longissimis MQ2) 26 sensi Q copulato M1 (copulatos M2Q) 27 probaretis E baretia in ras. )

812

copulat suos uinculo unitatis. unde in uniuersam terram exiuit sonus eorum qui a Domino missi sunt unitatis spiritu uelociter currentes: sicut e contrario nihil prodest aliquos proximos et iunctos sibi osse corporibus, si animo et mente dissideant, quando adunari animae omnino non possint quae se a Dei unitate diniserint..ecce enim, inquit, qui longinquant se abs te peribunt. sed tales iudicium Domini pro merito suo subibunt recedentes a uerbis eius qui patrem pro unitate deprecatur et dicit: pater, da ut quomodo ego et tu unum sumus, sic et hi in nobis sint.