De Statu Animae

I. DE OPINIONIBVS INPERITORVM ET PERVICACIIS IN DEFENDENDA SVPERBIA.

Magnum in genere humano, Solli Sidoni, frater amantissime, multorum uitium est adrogans inperitia et peruicax in denfen-\' dendis perperam praesumptis opinionibus pertinacia. nam plerique mortalium aut per sensus corporis corporearum rerum haustis imaginibus ueluti quibusdam rerum umbris obtutu mentis inluduntur, aut tenellis adhuc infantiae quondam suae persuasionibus in senectute puerascunt. si qua illis dicendi copia est, neglectis rerum causis rationis animam spernunt et uerborum corpora diligunt, cumque duplici ad ueritatem ueniatur uia, ut aut praeiudicatae auctoritati creduli-. tate subdamur aut ad scientiam ratiocinatione tendamus, [*]( 1 INCIPIT LIBER nx STATV ANIMAE PRIMVS ABCDEFHMRS 5 soli MR solli aidoni] aollidiui A 7 perpere Mb opinio monibus R 9 austls R rerum] uerarum coni. Barthius 10 obtatom DEFP sch. meatis om. Schottus mcmbranas se- cutus, mente. eoni. Barthius inMvnt DEG tenendis com. Barthius condam B 11 paereicuBt ABDFHMRS qui ecilicet ante si qua, addit G 14 aatHll 8 preiudicata B2DEG HM auctoritate ABF, auctoritatll B credulitati ET, credulitatem Mb 15 subdamus Mb, aubdantur R )

nihil quod uel auctoritas iubeat uel ratio suadeat potissimum dicentes, spreta paucitate doctorum inludunt inperitos, quae . maxima turba est. sed et ipsi ab eisdem quos fallunt, reciproca inlusione falluntur. laudantur namque falsoque laudantur et credunt, quo mentis sanitas maxime periclitatur. accedit ad hoc etiam acescentis semper liuoris intentio, inuidentis animi crimen et poena. nam si quid ab his, quos iniquo lacessunt odio, ad utilitatem publicam ueri prodatur, diuersum protinus adstruunt, etsi idem sentiant, ac sic inexhausto firmatoque odio cum his, quos sibi odisse institutum est, nequaquam metuunt ueritatis fecisse iacturam. oderunt igitur proximum, oderunt et deum. atque in his duobus praeceptorum omnium totiusque legis spreta plenitudine non mirandum est, si uel de deo uel de homine probe non sentiant, qui utrumque a se odio mediante longinquant. sed istoc eorundem quamquam plectibili uitio moueor exilius, quia etsi maliuolentiae in alios tela moliuntur, ipsi magis propriis transfixi ictibus uulnera quae inferre conantur excipiunt: namque odiorum stimulis eorundem prius puniuntur auctores. illud [*]( 2 ?? ) [*](1 vel quod ABDF ratione G 2 dncentes DEFG Sdu inperitis G uerba quae maxima turba eat hexametri clausula esse uidentur 4 recipoclJa R, recepta b, sdL quod in M superscripta est glossa: reddito mendacio laudaotnr et] laudaatibus Schottue 6 accidit M adhuc ABHRS aciscentis ABCRS1, aceasentia G, adcrescentia M, lacessentia M* in marg., ubi lacessentis semper intentio omissa uoce liuoris ezstat, macescentis coni. Schottus in notis liuoris] libroa M, laboris R 7 animi] et add. R 8 iniquoa AB1C1R1 9 sentiant Mb, sentiunt rell. et Sch. inezhanstro A 10 offlrmatoque coni. Barthius 12 et ante deum om. libri praeter M et Schottus 13 speta S, summa b 15 istoc DEFH2S (cfindicem), istuc CMR Sch., ista AB, istinc G 16 qaamquam] tam G ezillins ABCGlH RS, ex illis Mb exilius] tamen add. DEF maliuoleptiae om. G 17 alio tela b, alios Btela M 18 hictibus R namqae] nam nequam T, nam neq. R 19 carundem AВ1H1RS1 prius om. S ) multo maximum longeque periculosius crimen est, quod catholicae sanitati opiniones inimicas stulte concipiunt, uane proferunt, superbe adstruunt, cum temeritate. scribunt, cum intentione defendunt, et quoniam humanitus per inprudentiam lapsi sunt, eligunt audaciae culpam suae peruicaci obstinatione defendere, ne uideantur potuisse peccare. ita enim palam sententias suas adstruunt, ut clam nihilo minus mussitantes blandimentis lenocinantibus ignaros rerum sedulo precentur, ut suae potissimum sententiae adquiescant, sibimet adsentiantur: illud ueri plenum, illud esse salutiferum, quod ipsi doceant, etiam deierando confirmant. si auctoritatom quaeras, subiciunt istius modi causarum secreta adiri nequaquam posse, nisi subtilissima rerum indagatrice ratione. si eandem in articulo reposcas, adiciunt auctoritati potius oportere concedi, neque ului praefatus sum propter argumentorum latentes quosdam scopulos pelagus disputationis intrare. ita auctoritate rationem, ut auctoritatem obiectu rationis eludunt et utroque horum ad id utuntur, ut neutro utantur. at si eosdem paulo strictius artum disputationis includat, aiunt quosdam esse sanctorum, quibus huiusce modi sit facillimum soluere quaestiones, se ab aliena magis auctoritate pendere, illud se maxime, quod alius sanxerit, esse secuturos. haec quis ferat ulloque ferri pacto posse iudicet, hominum quempiam et infitiari scientiam et uindicare doctrinam, cogitata sua, si discussor absit, adstruere, [*]( 1 maximum] et add. b longe M pericliosias G 4 prana ante intentione inserit p 5 audaciam DEFP, audaciSe B culpae BDEFP saae peruicaci] superaioaoi Mb 7 nihil hominus B musitantes ABGHMB, musitates S 11 deierando Barthius, delerando ABCH1MR, delirando DEFGH2S Sch. 15 nau- fragosum p\', naufragiosum S propter] inter DEFP, om. B latantes B 16 intrari G auctoritatell C 17 obiectam C, abieeta B 18 ad B paulus B, om. HS 19 artos disputacionee includant Mb, corr. M2 in marg. 22 esse om. b. consecntaroB b qai sperat ABB illoque libri praeter G et b Sch., ulloue Hartelius 28 iudicet] uidelicet G1 inflciare M 24 uendicare S discursor B adatruere] et add. G ) si adsit, operire? at, inquis, quorsum sermo progreditur? ego uero longiuscule. quam uolui praefatus sum, dum praesentium piget taedetque, nuper etenim offendi in quosdam, qui chartulam quandam oppido studiose lectitabant, et quia mortalium generi mos est, noui operis agnitione pellecti ad id percipiendum sedulo animo intenderant: hoc idem mihi acsi cognitu necessarium ultro ingerentibus inspicere plane non abnui.

II. VBI LIBRVM SINE AVCTORE INCVRRISSE SE MEMINIT.

Prima opusculi facies de genito ingenitoque deo sublimissimae quaestionis uix foribus oberrans non perincatholicam praeferebat etsi longe inpari disputatione sententiam: ita penes me ratiocinandi lenitatem grauis causa pensauit. ubi legendi progressu reliquum lectionis acoessi, animaduerti quibusdam circumlocutionibus id inpensius molientem opelli ipsius auctorem, ut diuinitas passibilis crederetur. percontor de nomine: nec responso nec scripto proditur. coepi, fateor. talis equidem paginae stilum oppido ferre suspectum, et qu [*]( 1 ad AВHB iniquis ABC1DFH1S, iniquas M corsuum M, quorum ELBS, quonam T 2 praesamentium DEFP 3 defendi Gl in om. T Sch. quosdam om. R in qaosdam offendi S cartolam R 4 stodioae S quia) qui Hartelius 5 pellecti codices cum PT, pellici editores 6 animum DEFP Sch., animos Barthius cognitam kbri 7 a uerbis lcere plane non abnai codex L incipit auspicere Mb 10 d« ingento geuitoque Jf, unde de ingenito genitoque editores 11 forie, p* abwrans ABD1EFHLRS perincattholicam scripsi, om. 0, pare. catholicam M, per incatholicam rell. cum PT. parum cathiolicam editores 12 prae se ferebat editores 14 progressnpi S o.. animaduerti Mb, animaduertendo G, animadoerto rell. et Sch. 15 circamloqaitionibus R inpensius Mb, iapondio rell. et Sch. molientem] adserere add, p2 opelli HLBS Sch., oppelli AB (opusculi in marg.) DEFM, opelle CG 16 credatur ABDEF Sch. percunctor ABR Sch, 18 et om. Schottus )

in eis solemus locis, quae uel humoris adsidui subterluuione cedentia uel leui prono lubrica uel cauo pendula uel sudibus aspera sunt, suspenso uestigio iter incognitum potius tentare quam currere, donec tertiae, ut illic est, partem quaestionis, ingredior. hinc iam non exploranda, sed explodenda sententia nequaquam pensi sermonis adparuit satis sedulo efficere cupiens, si quo pacto queat, ut anima corpus esse uideatur. nulla igitur argumentandi uirtute, nulla iubente lege, nulla persuadente ratione in hoc nequiquam uidelicet negotio tertius sermo finitur.

Ac mihi primum quaerere cordi est, quidnam rationis exstiterit, ut tantas initurus causas deque tam sublimibus locuturus sciri uitauerit. si bene conscius disputas, cur nomen occultas? si agnosci metuis, cur opus prodis, ne dicam, cur ista conscribis? an maiorum super hoc forsitan exempla sectaris? sed uideo prophetas, euangelistas, apostolos, post etiam authenticorum plurimos tractatores sua propriis uoluminibus nomina praenotasse, alios etiam operum suorum propriis uocabulis inchoasse principia, ut est illud: Petrus apostolus Christi, et Paulus, nec non alii atque alii fundatores ecclesiae atque eruditores: uidelicet praecauenda fore nouerant apocryphorum uana uel noxia. sed ne sic quidem fallacium temerariorum uitari figmenta potuerunt. hinc est quod pleraque Pauli multorumque sanctorum uocabulis praenotata sanitas catholicae nostrae non recipit, quia non lenocinio nominis operis meritum pensat, sed auctorem sibi stili ueritate [*]( 1 qua AB\'DFHLRS 3 asperata G inter GB temptare BLBS 5 hinc Mb, hic ren. et Sch. 6 sedule L 8 innante Mb 9 nequiquam AB1CE1GL, nec quiqaam S, nequicqwun DE2FG2H (c in ras.) B, nequam B\'Mb tertius Harteliue, tritus libri et editores 12 deqae] de qua B 13 disputatas 8 14 neo Mb 15 ita Mb . scribis Mb fonsitan B 16 ennangelistas 8 17 plorimoB GMb, plurimorum. reU. et Sch. 18 in ante propriis add. Mb 21 eruditores] exclodentes add. G noner ABL, nonerunt DEFHBS 22 nee HLMb fallatia G 23 temerarium C uitare H1 25 catholieae] ecclesiae uel fidei add. editores 26 istili B )

occultatur. enimuero illud, quod ista pagina propalatur eiusdemque auctor occultatur, euidens facit indicium eandem scilicet, a quo sit conposita, fuisse damnatam. nemo enim studet occultari, nisi qui formidat agnosci. ego tamen satis mirari nequeo, cur in eodem uitandae noxae non fuerit studium, in quo subprimendi nominis potuit esse indicium.

III. QVOD DIVINITAS INPASSIBILIS NVLLI PRORSVS ADPECTVI SVBIACEAT.

Sed ad propositum reuertentes ipsa praefati operis uerba uideamus: ad illum uidelicet cui talia destinat, quem perinde atque se celatum studuit, sicait: quaeris a me quo modo iuxta substantiam dei in epistula quadam dictum sit, et hic, nec quae, nec cuius, nec ad quem, nec de quo epistula foret indicatum uoluit. continuatque de deo: nil sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis adfectu. subiungit istud nec philosophos ignorasse: quia, inquit, in homine diuersae adfectiones, id est, iustitia, misericordia, sanctitas res accidentes sunt et ideo adfectus uocantur. deus uero his non passibiliter adficitur.s o non passibiliter!s o adficitur! quo [*](12 of. pag. 6, 10 15 cf. pag. 6, 11 17 cf. pag. 6, 15 ) [*](.1 istic CGMEb 2 occnlitur CGMb eundem BsH*LMSb 3 damnatum B*H*LMRSb occuli CGMb \' 4 formidet G mirari nequeo] miror Mb 5 in] me R 6 inditium S 11 uideamus] om. ABDFHLJRS, ponamus Schottus quem perinde atque e se] quemq secum Mb 12 scel//atum S celatum] libri cum PT, esse add. Schottus 13 dictum] scriptum est apud Faustum 14 sit om. libripraeter EGM. necqnp nec ABCDlEGM, neque nec FHRS, L m ras., nec omisso nec quae Schottus quo] qua A 15 in ante epistula add. R indicare Mb 16 patienti M sensit om. b, sicut Schottus 17 subiunxit Mb 18 actiones Galland . 19 sanetitasl beneuolentia, pietas add. Faustus accedentes Faustus 21 quod M, quid b )

adficitur, si non patitur? cur tam celer est memoria tua ad obliuionem eorum etiam ipse quae protuleris P iustitiam et misericordiam, quia in homine accidentiae sint, adfectus esse dixisti. igitur si in homine, quia accidentiae sunt, adfectus sunt, in deo quia accidentiae non sunt, adfectus non -sunt. non ergo sensit conpatientis adfectu, in quo quia accidentia non fuit, adfectus esse non potuit. sedadicis: ergo quod in homine adfectus et gratia, in deo uirtus est et natura. at quae in deo uirtus est, cum data fuerit homini, non est uirtus? deus enim procul dubio uirtus est, qui si inmutabilis est, etiam cum se homini dederit, uirtus in homine est. ergo quod in deo uirtus est, et in homine uirtus est hoc tantum differens, quod illic substantialiter, hic accessibiliter. unde dominus ad apostolos: sedete, inquit, in ciuitate, quoad usque induamini uirtute ex alto, et propheta: diligam te, domine, uirtus mea. tu uero deum in se uirtutem esse et in homine dicis non esse. sed talis sententiae causa luce liquidior est: sequitur scilicet, ut quem dicis adfici, adstruas commutari.

Ac mihi primum proprietas huius nominis maxime discutienda est. adfectus nempe ab eo dicitur quod aliquid adficiat, quidquid autem adficitur, patitur. pati uero non est nisi passibilis creataeque substantiae, quae quoniam a summa. essentia, quae deus est, ut exsisteret, uocata de nihilo est inter illud, de quo facta, et illud, a quo facta est, media: ita [*]( 7 cf. pag. 6, 18 14 Luc. 24, 49 16 Psalm. 17, 2 ) [*]( 1 tamen ABCH1R 2 quae ipee CGMb Sch. iustiam, 8 3 nomine G1 accidentiae-in deo quia om. M1, accidentiae om. b sunt b 4 igitur] ergo Mb, fortasse ergo igitur scribendum, cf. lib. H cap. IIII quia — in deo om. A 5 quia] oui b 6 accidentiae B 7 fuit] sunt b possunt b 9 at scripsi, et libri 10 post uirtuB interrogationis signum posui 11 incommutabilis L 12 quid R 15 uirtutem GHRS1 17 se] uirtntem add. M, om. rellimerunt autem post non esse 18 causam B 20 mihi om. p 23 creaturaeque S quoniam] quem ad modum Schottus 24 inter illud-media) inter hoc et illud de quo facta est media G 25 ad quod px a quo] facta om. b )

substantiam adfici potest at proficiat, sicut inferioribus ut deficiat. de anima quippe loquor humana. igitur nec nihilum adfici aliquo pacto potest, quia substantiam non habet, nec deus, quia detrimenta non sentit augmentaue non recipit. adficiuntur autem media, sicut supra dictum est, uel profectu uel defectu. enim uero quidquid adficitur patitur, et quidquid patitur non esse deum nemo sanorum infitias ierit, quia utrumque mutuo reciprocat, ut nec mutabile nisi passibile, nec passibile possit esse nisi mutabile. quod autem philosophorum testimonio misericordiam atque iustitiam et istius modi bona adfectiones passibilis dicit esse creaturae easdemque in deo essentialiter, non accessibiliter, haud intendit animo sibi semet aduersa proferre, quia adfectio accessio est non autem aliquid deo accidit: igitur adfectioni non subiacet. nam quidquid adficitur, contrariis congruentibusque pariter obnoxium ambifariae subditur passioni. quocirca si summa diuinitas sensit conpatientis adfectu, etiam malae passionis subiacet stimulo. sensit dicis: utique sentire accidens eius est, qui ante non sensit. aeternitati autem, quia passionem Christi sempiterne sciuit, ut pote quam ipsa disposuit, passionis tempore noui nihil, quod nosset, ne dicam quod sentiret, accessit. [*]( 1 sicut] sic A, item b ut om. M1 3 sabstantia B 4 aogmentanane B recepit ABHIB 5 profectu] pro affecta \' Schottus 6 uerum ante enim uero add. G 7 aaniorum S inficiaa ierit A*G, inficiasserit AIBDBF, inficiauerit HL, infitiauerit S, inficias inerit PT Sch., inficians erit C, insiti adBerit R, dubitarit inficiens est M, wnde dubitarit insafficiena est b quia}- cui n Mb 8 motuo S reciprocatur Mb 11 bonas G man. rec. affectionis EF passibiles G easdemque Mb, eademque rell. et Sch. 12 aut ABH\'B, baut LS 13 sibi semet] sibimet HLS aduerso b quia] enim add. Schottus affecio R 14 accedit libri praeter CGM ideo C 16 ambifarie DEFMR editores, ambifariS G 17 sentit B* affectum I AB 18 stimulo] cumulo M (eorr. in marg.) b, stimulos G dicit JR accedens ABHBS 19 quia] quae M (corr. in marg.) b 20 ut pate R ipse R passionem G )

Sed quid nunc ego de adfectu disseram eundemque inpassibilem fore disputando conuincam, cum is ipse cui entradieimus, haud dubie fassus sit crucifixo homini deum fuisse conpassum ? quidnam, quaeso, istud est: non sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis adfectu ? quid est sensit, quidue non sensit? aut quo modo passus est, si non sensit? numquid si quispiam dicat: ambulat ille, et ille coambulat, aut: loquitur ille, et ille conloquitur, nonne et conloquentem loqui et coambulantem ambulare significat? aut si quis aiat: mortuus ille est, et ille commortuus, nonne utrumque mortuum fuisse confirmat? nam qui commoritur, utique moritur. ergo et qui conpatitur, utique patitur. passa est igitur, si conpassa diuinitas, ergo fortassis et mortua, aut si istud etiam cogitatu nefas est: non ergo passus est deus, igitur nec adfectus. ubi est nunc conpatientis adfectus?

Post subicit, quid prophetico spiritu ueterum quique sanctorum proterrendis coercendisque carnaliter humanitusque sapientibus tropice prophetauerint, inquiens scriptum: domine, ne in ira tua arguas me, et: iurauit dominus, nec eum paenitebit. abhinc superius etiam per philosophos accidentias deo non obicit et hic per prophetas etiam uitiorum necessitates inponit, quia res, quae figuraliter accipiendae sunt, nisi sollerter intro inspiciantur, non ad uiuificantem spiritum peruenitur, sed in occidente littera remanetur. [*]( 19 Pealm. 6, 2; 37, 2 20 Psalm. 109, 4 ) [*]( 2 i his B quem G 3 ant B, baut S 4 conpassum// B . 5 conpatientis-sensit OWl. Mb 6 quiae C compassus. G 8 ambalat S 10 aiat S, agat M, ait LRb, dicat G 11 confirmat] conprobatup ABDEFP 13 patimur M 14 et fortasais editores at pro aut Schottus 18 proterendis M (eorr. m marg.) Sch. cohercendisqae LS 19 prophetaaerant Bchothu 20 nec eum] et eum noti G 21 ad hinc B perj tm. AMB, pro BH, pro C philosophus A 22 accedentias. H 23 quia] per L \' 24 sollicite Ubri praeter GM et Sch. inspiciuntar G inspiciantur] his add. S* 25 manebitur G )

secilicet scilicet, ut incontaminabilem praecelsae diuinitatis essentiam passibilem fore credamus, si uaticinia prophetarum allegoricis animata secretis in litterae tantum corpore cogitemus. quia cum propheticis oraculis uel irasci uel paenitere memoratur, effectus harum uidelicet passionum considerandi sunt, non adfectus. porro qui neotericus scriptor iuxta propheticae locutionis exemplum meditatiunculas suas autumat debere pensari, non tractatorem profitetur se iste, sed uatem, cum uirginis partus ora uatum obserauerit, ut uaticinia reseraret. secus igitur est ac ratio postulat, mystico prophetarum stilo texere periodos oratorias, quo fit ut ille qui aliena expositurum se spondet, non possit exponi. igitur aut uatum uerbis non utere aut uaticinare. nequaquam profecto conducit uel praesenti uaticinium tempori uel prophetica locutio tractatori. quocirca quidquid in defensionem tui ex prophetico sermone mutuatus es, aduersatur tibi potius quam opitulatur, quia uel quaesita defensio fatetur inbecillitatem uel incongruens patrocinium non purgat errorem.

Intemerabilis ergo diuinitas haudquaquam recte adfici dicitur, quia effectus est ab opifice, adfectus in opere. quando enim deus quempiam temporaliter punit, aeterno consilio ille utique patitur qui punitur. pateretur aliquid et deus, si uel temporaliter cuiuspiam peccata cognosceret uel eundem ad exercendam iustitiam iracundia commoueret. omne etenim temporaneum mobile atque mutabile inmutabilis et stans sempiternitas [*]( 1 incontal/minabilem R procelse R 4 irasci] deus add. G 6 quia H2LMb, om. S nentericns ABCDEFHS 8 profitemur B se om. libri praeter Mb et Sch. 9 ore p* obserauerit ABHLPBST, obseraait G, obseruanerit CDEFM edt. tores . reserarit Ubri praeter CGM et Sch. 11 periodas LSl oratorios M 12 apondit MRS\', spopondit ps 13 uaticinabere G condecet MPb 14 praesente ABl uel—tractatori om. * Q C lucutio RS1 15 sermonem R 16 mntatus S 19 aut nequaquam B 20 in] ab ABDEF Sch. 22 pateretur] autem add. G et] om. ABDEF, det G • 24 enim Schottus temperamentum p 25 eempiterna trinitas G )

includit adficiens salubriter aliqua, iudicialiter aliqua adfici sinens, ipsa ab omni adfectu uel motu temporis et loci satis aliena, praedita illo tantum motu qui stabilis dicitur, ex qua et per quam et in qua est omne quod solo tempore et ab ipsa tantum mouetur, et omne quod et per tempus et locum ab illa mouetur neque solo tantum tempore. sed istinc alias. nunc autem missa facientes, quae talia profecto sunt merito uel uiribus, ut eadem inprobari sit iustum, inpugnari non necessarium, ad testimonia illa ueniamus, quae ex apostolo in patrocinium sui mutuatus est. ait enim, cur dici non possit: sensit conpatientis adfectu, quando apostolus dicendum putauit: numquam dominum gloriae crucifixissent, cum, sicut lux nullam sentire possit plagam uulneris, ita et auctor lucis nullam poenam senserit passionis. potest ergo dici: sed sensit conpatientis adfectu. potest quidem, quia omnia licent, sed non debet, quia non omnia aedificant.

Risum tamen in isto conparationum ac prolocutionum tuarum genere tenere uix possum. paulo prius adstruxeras deum desinere esse uirtutem idcircoque mutari, nunc itidem sententia flaccente declamas quod sicut lux nullam sentire possit plagam uulneris, ita et auctor lucis nullam poenam senserit passionis. ergo plagam lux sola sentit. numquidnam [*]( 10 eius modi nihil in Fausti epistula hodie legitur 12 I Cor. 2, 8 16 I Cor. 6, 12; 10, 23 ) [*]( 1 adficiens] aliqua add. M editorea iudicaliter S, iudicabitur JB 2 omini M 3 praeditam AlB, predicta M 4 solum A 6 illo GMb illa] tantum add. px neque Hartehus, non coni. Schottus, quod Mb, \'quae rell. sola LS tempore] monetur add. E, non monetur add. S istud B tnan. rec., istec E, istaec editores 8 eandem ABCHRS inpugnari] inprobari B 11 sentit G 12 nequaquam G 15 sed om. p 16 debent libri praeter B\'Mb et Sch. omnia non B 18 insto B corporationum ABDlFl 19 astrueras B1, astruebus B man. x rec., astrueras G 20 idcirco quem ABCHlMBb, idcirco quia coni. Barihim idoircoque] ttlc add. Mb itidem] id est B 21 nullam—lucis om. Ml )

terra ant aqua aut aer cuiuspiam uulneris plagam sentit, aut lux fortassis animata sit, ant quodlibet corpus inanimum sentire potest, aut corpus est ullum, quod etsi uulnus non sentit, uulnerari non possit? uulnerari igitur lux potest, etsi sentire non potest, quia sicut nox inmissu luminis rumpitur, ita lux tenebris uulneratur. unde iucundissimis Asclepiadeis lusit poeta notissimus dicens: absentemque diem lux agit aemula, quam nox cum lacero uicta fugit peplo. quid dicis, ut lux plagam non sentit, ita diuinitas uulnus in passione non sensit? si ita est, uulnerari ergo potuit, etsi sentire non potuit, unumque fuit insensibilitatis, aliud corruptibilitatis. non enim pro incorruptibilitate non doluit, si uulnerari potuit, quia lux et insensibilis est pariter et uulnerabilis. uide ne forsitan iste sit quem nobis adprobandum rere alti prolapsus erroris. tu dicis lucem corpoream homini communem simul et pecori eatenus, ut deum non sentire uulnus inflictum et quamlibet pulchrum corpus, corpus tamen summo incorporeo non adsimilas, sed exaequas, et in tam plectibili sententia non innocentiae tantum priuilegium tibi, sed laudis adrogas et nos, quia similitudinem dei, ut eius [*]( 8 Prudent. Cathem. V 27 sq. 16 ef. pag. 16, 16 ) [*]( 2 ad lux B est G inanimatam 8 4 xialnerare utroque loco HR etsi] et Mb 6 iocundissimis CG\'H, ioeandissimus ABDEFG*, incundissimus LRS, iucundissime M editores Asclepiadeis scripsi, asclepiades (asclipiades) libri, aeclipiadiu L, asclipiadia R, asclepiadeo Schottus 8 lux restitui ex Prudentii libris, nox codices Mamerti 9 nox] lux coni. Schottus, mox tentabat amicus Schotti fuit BDF, flnit ex fuit E pleplo G 11 paseionem R sentit L si ita - non potuit om. M\' 13 incurruptibilitate R uulnerari] non add. Mb, uncis inclusit Schottus 15 unde AlBDEF adprobandum G, opprobl/andum L*, obprobandum rell., opprobrandum editores, quos si sequi uis, certe sis pro sit scribendum est reere A1BH1MR, rellre S alto pr. errore M, altiore pr. errore b 17 commune R 18 quolibet b, quomodo libet p 19 adsimulaB G in amplectibili S 21 laudes A arrogans Mb ut] et CG ) sicuti est similitudo sit, incorpoream dicamus, extra fidem. fore pronuntias. sed hinc postmodum, de adfectu interim disseramus. ergone si sic crucifixus est Christus, ut summae diuinitatis uniuerso mundo intemerabilis incorruptibilitas crucifixa credatur, dicas uelim, nisi iniuriosum est, quem post humilitatem mortis a summo deo, id est ipsa trinitate exaltatum esse credi sit licitum, cui nomen, quod supra omne sit nomen, fuisse conlatum? illi nempe arbitror, qui oboediens factus usque ad mortem propter ineffabilis humilitatis oboedientiam ineffabiliter sublimatus in gloriam est dei patris. aude sis non fateri eundem gloriae dominum quem fateris hominis filium. uerum tu illo, quo dictum est: numquam dominum gloriae crucifixissent, in id uti uoles, ut haud dubie credatur, quod ipsa diuinitas queat adfici, \' si potuit crucifigi. igitur aperto proloquio manifestasti sententiam tuam. nam cum idcirco adfici deum inreprehensibiliter te dixisse arbitreris, quoniam gloriae dominum crucifixum apostolus dicit, et crucifixum gloriae dominum sic accipi ueritas suadeat, ne diuinitas crucifixa credatur, tu uero adfici diuinitatem obnixius argumentere, defensitandi erroris studio haud animaduertis poenale illud, quod in homine Christo persequentium scelus exercuit, ipsi inuiolabili diuinitati inflictum fuisse te dicere. quod si [*]( 7 Philipp. 2, 9 9 Philipp. 2, 8 13 I Cor. 2, 8 ) [*]( - 1 secuti JBJR, sicnta C sitj sic p 2 hinc libri, haec editores 3 ergo nec B si om. libri praeter M b et Sch. summa dioinitaa b 4 mundo MR b Sch., modo rell. incorrnptibilitatis M, incorrnptibilis b 5 nelum BR 6 mortas S 8 nomen sit Sch. ille CS, illum G 11 gloria ABDEFGH2LSb aude sis scripsi sublato interrogationis post filium signo, audes is M, andes hic A\', om. G, audes hie rell., audes igitnr b, audebis Sch. 13 quod CR, q G 15 queat] que M 18 quem ad modam Sch. dominum gloriae ABDEF 20 tute G obnoxins ACDE1HLMRSb, obnixns G argnmentere scripsi dddo post studio puncto, argumentaris Mb Hartelius enuntiatum tu-argumentaris per parenthesin dictum esse statuens, argumentare reU. ef Sch. 21 ant ABClDEFHLRS anim/I aduertis S ) [*]( XI. ) [*]( 3 ) ita est, pati pro hominibus deus et non adsumpto potuit homine, quia si in homine passibilis, et extra hominem potuit esse passibilis. sed eundem forte contendas substantiae humanae contagione mutatum. idcircoque post adsumptum hominem factum fuisse passibilem. non igitur incorruptibilis deus, quia quidquid deteriorari potest et corrumpi profecto potest sed corrumpi diuinitas non potest nec commutari, igitur nec pati potest.

Nunc porro superest, ut quoniam Christus homo uerus deus uerus ex duplici substantia una persona et deus homo et homo deus est, idem gloriae dominus et non sit crucifixus pro inuiolabili diuinitate et crucifixus sit in homine pro unitate personae. itaque miro atque incogitabili modo passus est [homo] deus, et non est passa diuinitas. cerne nunc igitur in id tantum temet apostoli testimonium uindicasse, non ut ex eodem robur sententia tua capesseret, sed ut scaeuae sententiae prauitas non lateret. tu scilicet uelut stipulante tibi per apostolum ueritate adfici diuinitatem dicis, sed apostolus crucifixum gloriae dominum in ea sui parte cogit intellegi, qua potuit crucifigi. tibi igitur, tibi admodum soli haec relicta sententia est, ut intemerabilis atque inaestimata diuinitas flagris caesa, clauis transfixa, lancea transfossa, doloribus adfecta, morte consumpta sit, quia in uno eodemque Christo credi renuis aliud subditum morti, aliud passioni. sed premente ueritate uerba commutas inquiens, quod quibus [*]( 1 patri B deum p 2 quasi 8 4 cogitatione AIBDEF HLPS, cognatione A7 5 corruptibilis LS1 incorrnptibilis] est add.Sdi.6dateriorare$,deinterioriG?e■IB 9 nec ABEFH1R, n G ut om. ABDEFLRS Sch. quem ad modum Sch. 12 niolabili M 14 homo om. libri praeter M 15 uendicasse S 16 robor B scenę LMRS, saeaae rell. et b 17 stimnlante C 20 quia BlCl 21 relicta est sententia S sencia M inestimata St inezistimata C, instimata FB 22 fiagris GM, flagellis rell. d Sch. 23 eodem libri praeter GM et SeA. 24 credi rennii M, credi rennnit ABCGHLB, credi renuit DEFS Seh., credi remur PT, quod falso Schottus pro credi rennis uidetur legisse, crederemus b )

adficitur creata substantia substantialiter in deo sint, non accessibiliter. perge sic dicere, non interspergat sinceritati ueritatis ignorantia praesumptiosa mendacium. humanum est nempe delinquere: humanum est pro delicto paenitere. nemo periculosius peccauerit, quam qui peccata defendit. namque inpassibilem nullique adfectui subiacentem summae diuinitatis essentiam, ut tute pronuntias, cum philosophis non recusas. proinde intestinum bellum pelle animo. certum tibi sit ueritatem falso, sicut essentiam nihilo, haudquaquam posse misceri. tu autem dicis adfici, quem negas pati. si enim adfectu non caret, inpassibilitatis de eodem fallax professio est alterum alteri inmodice repugnat : qui ait, sensit conpatientis adfectu, non ait, quod in passione nihil senserit. porro tu dicis, quod deus non adficitur passibiliter, ergo adficitur non passibiliter. quod ita est ac si quispiam dicat: stat iste currens, dormit ille uigilans, quod utique non sinit contrariorum discrepantia. quo igitur proficit quod adicis passibiliter, cum dici uerissime plenissimeque possit non adficitur deus? non caret naeuo suspicionis biceps ista prolocutio. deum non dicis pati, quem dicis adfici. adfectio et passio unum idemque significat: aut utrumque sustuleris aut in alterutro utrumque seruaueris. non igitur [*](1 creatura S 2 interspergat G, inter adspergat M, in te respergat relL et M in marg. sinceritate H2LS, sinceritatem Mb 3 prae-, sumptiosā G1, praesnmptiosa G*, psumptuo S, praesiunptio et b praesumptiosa mendacium om. Cl, add. C2 in marg. 4 humanumdelinquere om. M*b derelinquere H 5 peccauerit B 6 affectu Hl summae] sub me B 7 tote B1H1R 8 pelle] ab add. Mb 9 autquaquam R 11 affectn B inpassibilitatis A20Mb, passibilitatis rell. et Sch. 12 immodice repugnat EFJO, immodico impngnat Mb, immo dicere inpngnat ABCFlHLBS, immodice impugnat D Sch., alterum altero immodice impugnat, qui ait coni. Barthius 13 nil libri praeter CM 15 dicam A Ifstat (= istat) B 16 iste] ille BDEF, ate C 17 quo] quid Mb 20 ista] ta A1B1, tua B2, sta B prolncutio B prolocutio] si add. G quo CНL2S Sch., quod AB2F1L1R 21 significant G 22 in om. D alterutro utrumque G, altero utrumque M in marg. b Sch., alterutrumque rell. seruabis Ml ) [*]( 3* ) dicendum est: non adficitur passibiliter deus, sed: non adficitur deus. si non adficitur, non sensit conpatientis adfectu. si sensit conpatientis adfectu, consequenter adficitur..

Aio ego: nullis adficitur diuina substantia, inquis tu: deus non adficitur. redeamus in gratiam. pessumdetur e medio, qui te fortassis ignarum, quod certe patet, incautum respergit infamia. sed superadicis et apostolum dixisse pronuntias de Christo iam in caelis posito: habemus talem pontificem, qui possit conpati infirmitatibus nostris, et tamquam nihil hic sit pertractandum discutiendumque, satisfecisse te proposito gloriaris transiturus ad tertiam quaestionem. igitur ut quam breuissime responsum referam, pontifex ille, credo, est qui principaliter apud diuinitatem summae trinitatis humani generis oblata sacrificat, peccata expiat, uota commendate ipse ergo uerus sacerdos est, quia si filius dei secundum id quod aequalis est patri, non tam preces fundit, quam precantes exaudit, homo potius hic intellegendus est, quem pontificem apostolus dicens nostrisque infirmitatibus conpati pronuntians de ipso itidem dicit: Christus Iesus, qui mortuus est, immo etiam qui et resurrexit, qui est in dextera dei, qui etiam interpellat pronobis. ille ergo pontifex conpatitur nobis, qui et interpellat pro nobis. ille uero . qui interpellanti adnuit, ipsa trinitas non haberet utique quem sibi interpellare necessarium foret, si pati, aut adfici ullatenus posset. iamne intellegis aduersum [*]( 9 Hebr. 4, 15 20 Rom. 8, 34 ) [*]( 2 si-adfectu om. BC 5 aio] at ABDEFP efgo RT Sch, diuina-adficitur om. M1 7 qui] quae coni. Barthius iDgratum coni. Barthius patet] aut add. Schottus incautum) in quantum M (corr. in marg.), incantum B, incautis b, incautus p 8 supra dicis G 11 praetractandum mauult Barthius 14 est credo S 15 scificat M, sanctificat b 16 quasi C, qui 22, si om. MBb 18 qui B 22 in ad dexteram C, in dexteram R deitra L 24 cui coni. Barthius non om. 0 25 habere CH1RS1 se ibi com. BartMus 26 posset GSS, possit rett. et editores )

potius ueritatis testimonium in patrocinium falsitatis adsumi ? quoniam si quid huius modi, sicut supra diximus, in diuinis uoluminibus inuenitur, ad unitatem personae referendum est, quia sicut anima et corpus ex diuersa substantia unus est homo, ita deus et homo ex diuersa substantia unus est Christus. ac per hoc cum sit unus ex diuersa substantia, ipse se quodam modo petit, ipse se quodam modo pro nobis exaudit. innumera sunt quae super hoc dici promptissimum sit, sed quoniam non inpendio emolienda sunt, quae per se labascunt; in praesentiarum de his ista sufficiant.

IIII. ABHINC DE STATV ANIMAE DISPVTAT.

Status nunc animae humanae, hoc est imaginis diuinae uocatur in dubium. haec nempe est tertia illa quaestio, qua iste necessarius meus discernendarum naturarum causas ingressus spiritum uitae corpus esse pronuntiat adstruens se super hoc praeiudicatae auctoritatis patrum scita proferre, quos quidem non tam aliquid sibi perceptu mentis cognitum definisse, quam quaedam opinatos fuisse commemorat. et quia ipse, quantum loquitur, non tam probatae rationi aut intemerandae auctoritati, sed humanae magis opinioni concessit, id inpenso opere nititur, ut spreta auctoritate diuina, omissa quoque ratione perspicua, clausis ut aiunt oculis sibimet adsentiamur. Quicumque de deo ueraciter ac pie sentiunt, nihil ab eo [*]( 1 potius falso suspectum Barthio patronicium C 3 innenietur Mb perferendum ABlF, proferendum DP 4 unius B 7 se] 5 M, unde est qui b quod admodo B utroque loco 9 demolienda coni. Schottus 10 his ont. Mb sufficient libri praeter B2E2M, sul/ficient B 14 quae Bl, quam B\', que EF, quia CMBb, quod D 18 quidam p* preceptn CMX intemeratae b 21 in ante id add. G 23 pspicua HL 24 ad-. sentiantur Ob, adsensiamnr S 25 at ante quicumque add. b senciunt M, sensciunt F, sensi sunt BCHLS, sensi //unt 22, senserunt A. Sch. )

non creatum, quod creari oportuerit, consequenter intellegunt. causa enim creandarum rerum bonitas creatoris est, qui creare potens uniuersa quae uelit ut nihil bonitatis exercuisset, si nihil creasset, ita semiplena benignitate usus esset, si semiplenum aliquid condidisset. mirum autem uidetur subplemento rerum defore aliquid, si rosae flosculus non exsisteret, et non defore si incorporea substantia non esset creata. ne ergo non minimum aliquid, sed uel potissimum deforet creaturae plenitudini, debuit incorporea quoque substantia creari sed ad creatoris forte referatur iniuriam, si incorporeum aliquid ac sibi simile condidisse dicatur, quia simile deo nihil inuenitur in corpore. sed ab ipso deo similitudo dei anima dicitur humana, in corpore autem nulla esse potest similitudo diuina: incorporeum ergo erit, quod deo sit simile, humanus uero animus ad similitudinem dei factus est, incorporeus igitur est animus humanus.

V. QVOD INCORPOREVM CORPOREO ET INLOCALE LOCALI DIGNITATE PRAEPONITVR.

Omne autem incorporeum corporeo et inlocale locali et insecabile secabili et uiuens non uiuenti in naturae dignitate praeponitur. enimuero creator omnipotentissimus idemque [*]( 1 creatori 8 2 quae B 3 potest CMb uellit BH, nellet LS ut om. Sch. bonitas BC si nihil creasset om. Ml 4 semiplena - Ii om. G est BDEFHLS Sch. 6 rerum] esse add. Mb, quod transponi iubet post uidetur Barthius defuturum seruato esse p ros eflosculus M, ros et flosculus b, rosa et flosculua Barlhiwi, fore fl. AВ1, forte fl. B man. ree., flore fl. DEFP, rore fl. R existaret HB, ezisterent Barthius 7 defuturum p in corpore C, corporea p 8 sed] ne add. O potissimum] non add. MPb 9 oreari] creatori BB 12 ad R 18 incorporeum - inlocale scripsi, incorporene - inlocalis libri cum M in capitulorum iftdice, qui hoc loco incorporeus—illocale illocali praebd 20 inlocalem B 21 in] secabile-naturae om. M1 non om. A in om. G b dignitati B )

benignissimus substantiam omni corpore potiorem sibique similem si non creauit, quam I creari debuisse iam constitit, aut noluit aut certe non potuit. si noluit et non potuit, omnipotentia caruit. si potuit et noluit, quod etiam cogitatu est nefas, inuidit. non autem potest uel omnipotentia non posse uel bonitas inuidere. creare ergo incorporeum et potuit et uoluit, igitur et creauit. nisi forte dicas fieri non debuisse,, quod ille potuit uelle, qui non potuit uelle, nisi quod debuit facere. quid mihi nunc creatum non esse contendas, quod creari debuisse non dubitas? creari certe debuisse, quia cum creator incorporeus maximum bonum sit, et creatum incorporeum magnum bonum sit, et creatum corpus, quod nisi creatum non est, aliquod bonum sit, a summo deo qui est maximum bonum, sicut creatum est corpus aliquod bonum, ita creari debuit incorporeum magnum bonum, quia non conueniret omnipotenti bono, qui fecit omnia bona ualde, perfectionem plenitudinis rerum uel in minimis truncam facere, non dicam potissima non creare. sed fortassis adstruetur aut incorpoream creaturam bonum non esse aut bonum creari non oportuisse aut quod Oportuerit fieri nequiuisse. sed summum bonum incorporeus creator, magnum bonum incorporea [*]( 16 Gen. 1, 31 ) [*]( t i 1 benignissimus] si add. libripraeter Mb porionem A, portionem B, portiorem G, potionem B 2 si om. Itbri praeter Mb creauit] creatum G constat M\' in marg. b 3 aut corr. in et H 4 omnipotentiam RI cogitatum Mb 5 autem] ads AlB, adeo E, adest F, aest R 9 esse] fuisse G 10 creare ABCDEFH1 BS1 creare ABDEF certe] constat add. Sch. 11 et creatum-sit om. ABDF 12 maximum H1 quod-non est om. M1b 13 55 B aliquid S 14 si B aliquid S, aliquid Seh. 15 incorporeum] aliquod add. Sch. 16 quod mauult Barthius, sed cf. pag. 40, 2 perfectione B 17 in Mb, om. rell. minimil] rerum add. S 18 potissimam HBS Sch., potissimum Mb asstruitur G, adstruetur M, adstruatur b 19 bonam b Barthius 20 potuisse HMSb oportuit B 21 creator] ert add. editores ) creatura: oportuit igitur a summo bono fieri magnum bonum, et potuit omnipotens facere, quod debuit bonus uelle. creauit ergo incorpoream substantiam, qui non facere non potuit quod fieri debuit, nisi forte dicatur aliquid debuisse fieri, quod ille non fecerit: consequens ergo erit aliquid illum fecisse, quod non debuerit.

Sed dices mihi: si aliquod incorporeum creatum est, aequiperat ergo creatorem. de uero homine, hoc est de hominis anima quaerimus. non est haec aequalis deo, sed similis: similis utique quantum incorporea incorporeo, inferior quantum creata creatori, similis quantum intellectualis lux luci intellegibili: quantum mutabilis creatura inmutabili creatori dissimilis. aliud namque est ueritas, aliud imago ueritatis. sed sicut rei corporeae nulla imago esse potest nisi corpus, ita nequaquam imago incorporei inuenitur in corpore. nam illic ubi de creatione hominis Moyses loquitur, sic ait: et dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. et fecit hominem ad imaginem et similitudinem suam. ad imaginem dei creauit eum, masculum et feminam. diuinae istud. auctoritatis oraculum nec eloquio eludi potest nec argumento falli nec uirtute uinci nec arte uitiari. si imago dei est humana anima, incorporei uidelicet imago est, si incorporei imago est, incorporea utique ipsa est. at si incorporea non [*]( 16 Gen. 1, 26 et 27 ) [*]( 3 ergo] igitur L 4 ne si G aliquod AB1CE1FR decnisse p 5 cumsequens HR, csequens S ergo Mb, om. rell. et Sch. 7 dicis libri praeter Mb et Seh. aliquid AJBD* EFG Sch. 8 equiperat (aequiperat) libri, aequiparat editores 10 itaque D utique similis Mb, itaque similis Seh. similis utique-lin. 13 dissimilis add. L in marg. incorporeo dd. B man. rec. 11 creata] creatura C man. rec. 12 intellegibili] dissimilis add. Galland. 14 corporis G 15 imago] nisi add. G incorporea G 16 moysi ABlC\'EFHLMBS Sch. 18 suam S et fecit—suam om. S 20 diuinae istud auctoritatis] diuinitatis G 21 auctoris B\' 22 uitari p et Barthius, qui maie uitiari scribi dicit 24 aut p* )

est, incorporei prorsus imago non est. sed incorporei imago est, incorporea igitur est: nam quia creata est, non est deus, quia imago dei est, non est corpus.

VI. QVOD CVM OMNE INCORPOREVM INVISIBILE SIT, NON AVTEM OMNE CORPOREVM VISIBILE EST.

Sed subicis a nescio quibus, quorum tamen nominum nobis notitiam subripis, sic doceri, ut alia dicant esse incorporea, alia inuisibilia. tremendae scilicet peritiae tractatores, qui usque ad hoc penetrauere secretum: si alia incorporea sunt, alia inuisibilia, ergo incorporea non sunt inuisibilia. postponendum est igitur incorporeum omni corporeo, quia dicit per apostolum ueritas: quae uidentur, temporalia sunt, quae autem non uidentur, aeterna sunt. uerum tu creatricem creatamque substantiam ita discernis, ut alia sint incorporea, alia inuisibilia. inuisibile igitur omne corporeum, et incorporeum omne uisibile. istic egomet audeo sciscitari, inuisibilisne sit deus anne uisibilis? si corporeum negas, uisibilem non recusas. si inuisibilem dicis, corporeum confiteris. secundum hanc ergo sententiam, quae tibi nobisque sit procul, aeternus inuisibilis incorporeus deus aut [*]( 13 II Cor. 4, 18 ) [*]( 1 in corpore G sed] si G, sed si ABDEF 2 in corpore G igitur] non add. R hanc periodum sic scribendam censet Barthius: si imago dei est humana anima, incorporei est uidelicet imago. si incorporei est imago, incorporea utique et ipsa est 7 an BC in ras., a M nominum uncis incausit Schottus nominum tamen S 8 subrepis ABCMBb, surripis S 9 coactores LiS 10 usque ad om. G penetrabere B 12 corpore AB, corpori DEFP 13 uidetur B 15 creatumque B 17 inuisibile p la ista ABDFP ergomet B aoscitari b 18 an p corporeum B 19 uisibilem G incorporeum G 20 sententiam] tuam add. Schottus )

incorporeus non erit, aut uisibilis erit et aeternus non erit. quiddam tamen cogitare uoluit, sed eloqui non ualuit patentium nempe causarum doctor ignarus, quem dicere uisum reor esse quaedam corporea quae uideri nequeant, cum sit uniuerso incorporeo proprium non uideri, ac per hoc corporea quaepiam inuisibilia esse posse, porro incorporea nisi inuisibilia esse non posse. nam cum omne incorporeum inuisibile sit, non omne inuisibile incorporeum est. uox enim non uidetur et corpus est quamquam propter eminentiam uisus etiam quae ad reliquos pertinent sensus uideri dicamus, sicut saepe dicimus: uide quid sonat, cum sonus ad auditum pertineat, non ad uisum, nec tamen ita dicimus: audi quid lucet, quia praeeminentior ceteris sensibus uisus quae inferiorum sunt abusiue sibi uindicat, cum potestatibus eorum potentiam suam non misceat. quocirca et uisibilia sunt omnia quae sentiri quocumque sensu corporis possunt, si ad uisum cuncta referamus, et non omnia uisibilia sunt, si unicuique sensui quod sibi est speciale reddamus. hinc omnia scilicet principalia corpora quae dicuntur elementa procul dubio uisibilia sunt, sentiri experimur. ex quorum metrico pro portione conuentu, conpactis rate dimensionibus, uegetante anima uiuens corpus [*]( 1 noa om. DEFP Sch. aut] et DEFP Sch. ////uisibilis B et] M, cf. pag. 41, 14, itaque falso ant ABCGHLRS, aut corporeus erit et DEF Sch. quiddam CEGH}S Sch., quadam L, quidam rell. 2 ualuit Sch. eloqui scripsi praeetmte Schotto, coU. lilw. I cap. XXV, loqui libri ualuit GMb Sch., eualuit rell. nempe] quippe p\' 4 corporea quaedam S qua B nequeunt b 6 non om. Bl 10 uidere Schottus 11 pertineat ad auditum S 12 praeminentior BBS 13 sensibus om. SP 14 uendicat JPLb sunt ex sicut B 17 ante et grauem interpunctionem sustuli, quare Barthii coniectura at non opus est 18 hinc om. libri praeter M et Schotttm 19 quae om. B dicat M\' 20 metrica DEFH2 LPS2T Sch. in notis, metricae coni. Sch. in textu pro portione scripsi, proportionis G Sch., proportione rell. et editores pro portione] et add. p conuentu om. Galland. conpactie D\'EF2GMb, conpectis CH1R, conspectos ABD1F1H2LS, confectis Sch. 21 rite editores, arte coni. Hartelius uegitante B ) efficitur, quamquam multa sint, quae animata non sunt et uiuere negari non possunt. sed de eis loquimur, quae non solum uiuunt, sed etiam sentiunt, sicut sunt animata rationis expertia. de quibus paululum disputatione dilata de nobis loquimur.

Igitur cum ex anima simus et corpore atque, ut corpus animus esse non potest, sic animus corpus esse non possit, animus qui sentit in corpore, etsi per uisibile sentit, inuisibiliter sentit. aliud enim est uisus, aliud oculus, aliud aures, aliud auditus, et nares aliud, aliud odoratus, et os aliud, aliud gustus. nec hoc idem manus et tactus. igitur tactu calentia frigentiaque discernimus, ipsum uero sensum tangendi non tangimus. nec frigus illic namque nec calor est. et gustatu dulcia atque amara sentimus, sed gustatum gustare non possumus. nihil enim uel amarum in illo uel dulce est. naribus odores accipimus, olfactum tamen olfactu non capimus, quia nihil olet olfactus, et auribus uoces haurimus, sed cum nihil sonet auditus, ipsum non audimus auditum. coloratas oculis formas adspicimus et oculis quia coloratae formataeque sunt, cernimus, sed uisum, quia nec coloratus nec formatus est, non uidemus: iuge namque uideremus, si luceret uisus, et audiremus semper, si sonaret auditus, et perpetuo odoraremur, si fraglaret olfactus, et indefessim gustaremus, si saperet gustatus, aeternumque tangeremus, si se ipsum tangeret tactus. [*]( 2 negare BR his AMb quaeue A 3 ratione Meditores 4 experta ABMb paulum CHLHS 5 loquamur B man ree. EGHLSb, loquemur Scb. 7 sic-possit om. p, quibus sttppletis Barthii commentis non opus est potest Mb 9 aures] nares AXBHLB, auris G 10 et ante nares om. editores 13 namque illic Schottus gustatu B, guetu Mb 14 amara] est add. R gustatum B, gustum Mb 16 olfactu b, olfatum HMR olfactu om. b, olfatu HMR 17 aurimus S, audimus LB 19 oculos quia colorati formatique sunt G quia] quf B\' 21 iuge namque Schottus, iugi* namqae S, iugiter namque Н\'L, iuginamque rell. 22 odoremur R 23 fraglaret T 1 EFSPLM, flagraret S, flagraret rell. 24 gustatus B, gustus M passim .. )

atque ut de ceteris taceam, si gustari posset gustatus, nemo posset esse ieiunus, nec extrinsecus adhibenda forent in quae semet sensus exsereret, si se ipse sentiret. aliud est ergo membrum per quod sentimus, et sensus aliud quo sentimus, quia inter inuisibile incorporeum et corpus uisibile est illud inuisibile corporeum, quod in nobis uisus, auditus, odoratus, gustus et tactus est: quae quoniam non nisi in animato sunt corpore, ex utriusque diuersi commercio eadem et corporea sunt et inuisibilia trahentia de corpore uisibili ut corporea sint, de incorporeo animo ut sint inuisibilia. non igitur iurta sententiam tuam illud erit inuisibile, quod incorporeum non erit, tamquam incorporeo uisibile et corporeo inuisibile esse sit proprium, quando quidem nihil inuisibile corporis foret, nisi inuisibile illud incorporei inuisibilitas faceret, quia in eodem, sicut supra diximus, homine et incorporeum inuisibile est anima et inuisibile corporeum, quod de corpore uisibili inuisibiliter agit anima.