Institutiones

cum utique non gratis, qui euangelium praedicabat, tam sublime ac spiritale opus exercens cibum sibi dominicae iussionis auctoritate praesumeret, quid nos faciemus, quibus non solum nulla praedicatio uerbi commissa est, sed ne ulla quidem nisi animae nostrae solius cura mandatur? qua fiducia otiosis manibus gratis panem comedere audebimus, quem uas electionis, euangelica sollicitudine et praedicatione constrictus, sine opere manuum comedere non praesumit, sed in labore, inquit, et fatigatione nocte et die operantes, ne quem uestrum grauaremus?

adhuc additamenta suae castigationis exaggerat, non enim simpliciter dixit \'non comedimus gratis panem ab aliquo uestrum\' et huc usque stetit (poterat enim uideri proprio otiosoque sumptu ac recondita pecunia uel aliorum, licet non istorum, conlatione seu muneribus sustentatus fuisse), sed in labore, inquit, et fatigatione nocte et die operantes, id est nostro opere specialiter sustentati, et hoc, inquit, non pro nostra uoluntate perpetrabamus nec pro delectatione, ut requies et exercitium corporis inuitabat, sed ut necessitas et inopia uictus non sine ingenti fatigatione corporis facere conpellebat. non solum namque per totum diei spatium, sed etiam noctis, quod quieti corporis uidetur indultum, hoc opus manuum pro escae sollicitudine indesinenter urguebam. [*](2]\tI Cor. 9, 14.\t4] Matth. 10, 10.\t12] II Thess. 3, 8.\t18] 1. c. 2 deum L praecipisse H 3 adnuntiant A et Uulg. uocabulum in C euanuit rursus AL 4 cum utique ... 9 qua fiducia otio iam non legi possunt in C 5 ac] et H exercere G1\t8 nec Gv 9 fidutia HL 11 opera L 12 inquid CAH et ante die om. C 13 grauemus C 14 aditamenta C addit et augmenta HL 15 gratis om. H et huc usque stetit] ras. circ. 10 litt. in G huc om. 5\t16 proprio suo L 17 con- solatione L 18 sustentatos L1 inquid AGlH 20 sustentari L inquid CAGXH 21 aut requie* (m eras.) sed L 22 et] sed ut Zr 24 tempore noctis H noctis tempore v 26 uipiebam CL: urgebam G ex ui-gebam urguebat A urgebat H)

Nec tamen se solum taliter inter eos conuersatum fuisse testatur, ne forte non magna nec generalis uideretur haec forma, si ipsius tantum traderetur exemplo, sed etiam omnes, qui erant secum ad ministerium euangelii deputati, id est Siluanum et Timotheum, qui haec eadem cum eo scribunt, adserit simili opere laborasse. in eo etiam quod dicit ne quem uestrum grauaremus uerecundiam eis incutit magnam. si enim ille, qui euangelium praedicabat signis illud uirtutibusque conmendans, ne grauaret quempiam, gratis panem i manducare non audet, quomodo illi non aestiment se grauare, qui cotidie eum otiosi uacantesque praesumunt?

Non quasi non habuerimus potestatem., sed ut nosmet ipsos formam daremus uobis ad imitandum. nos. pandit causam cur tantum sibi laboris indixerit: ut, inquit, formam daremus uobis ad imitandum nos, ut, si forte doctrinam uerborum auribus uestris frequenter ingestam obliuioni traderetis, saltim conuersationis exempla sub oculorum fide nobis tradita memoriter retineretis. haud lenis eorum et in hoc reprehensio, cum dicit se nulla alia quam exempli gratia laborem hunc et fatigationem die noctuque corporis exegisse, et eos nihilominus erudiri nolle, propter quos ipse necessitatem non habens tantum sibi fatigationis indixerit. et quidem, inquit, cum haberemus potestatem et paterent nobis facultates omnium uestrum atque substantiae, et utendi eis domini nostri nossem me habere permissum, non sum tamen usus hac potestate, ne, quod a me bene ac licito fieret, aliis otii noxii praeberet exemplum. et idcirco euangelium praedicans meis manibus atque opere malui sustentari, ut uobis quoque uolentibus iter [*]( 7] 1. c. 12] II Thess. 3, 9. ) [*]( 1 VIIII om. G nec ... eos euan. in C 2 magna nec] magne L 8 exemplum H 5 eo conscribant L 6 in eo] ideo G dixit H 8 magnam] hic desinit A 9 conmendans C: commendans reli. 10 grauari G\'L 11 cottid. G2S praesumant L 12 X om. G non ... potestatem euan. in C 14 sibi tantum HT inquid CHL 17 saltem H2L2 18 fidem L reteneretis H haud] aut HLI leuior H 20 nocteque G* exigisse G1H1L 23 inquid H habuerimus H 24 dei L 25 hac] hoc H1 ac LI 26 fuerit H otiis L1 praeberetur L 2S mallui H )

Sed ne forte tacitus operans et erudire eos uolens exemplis minime illos etiam praeceptorum monitis instruxisse uideretur, infert: nam et cum essemus, inquit, apud uos, hoc denuntiabamus uobis, quoniam, si quis non uult operari, nec manducet. adhuc illorum desidiam, qui scientes eum ut magistrum bonum doctrinae gratia et institutionis obtentu suis manibus operatum imitari contemnunt., et diligentiam cautionemque suam exaggerat, dicens non tantum se hoc illis exemplo tradidisse praesentem, sed etiam uerbis iugiter praedicasse, ut, si quis scilicet non uult operari, nec manducet