Arnobii adversus nationes Libri VII

quid ergo uos subigit, quid hortatur maledicere conuiciari inexpiabiles cum eo conserere simultates, quem redarguere, quem tenere nemo omnium possit ullius facinoris in reatu? tyrannos ac reges uestros, qui postposito deorum metu donaria spoliant populanturque templorum, qui proscriptionibus exiliis caedibus nudant nobilitatibus ciuitates, qui matronarum pudorem ac uirginum ui subruunt atque eripiunt licentiosa, appellatis indigetes atque diuos, et quos odiis acrioribus conueniebat a uobis carpi, puluinaribus aris templis atque alio mactatis cultu, ludorum et celebritate natalium. nec non et illos omnes, qui conscriptione uoluminum multiformi maledictis mordacibus carpunt publicos mores, qui luxurias ac uitia uestra secant urunt dilacerant, qui sui temporis posteris notas scriptorum perpetuitate prolatant: qui matrimonia persuadent habenda esse communia, qui cum pueris cubitant formonsis lasciuientibus nudis, qui pecudes uos esse, qui fugitiuos, qui exules, qui uilissimae seruos notae, furiosos praedicant et insanos, admirantes plaudentes [*]( 1 sq. medelarum contra insinuator Gel multa de illarum natura insinuator Urs multa de illarum natura insinuaret Oudendorpius male de aliorum doctrina insinuarentur ? 2 auctor noster ? 3 superuiae P corr c\' 4 extincsit P 9 morbis expunxit e\', om Sab 10 quit P corr 11 quit P 12 hominum Sab 14 populauturquae P corr 15 eriliis Saim: ezuis P et suis Sab et SMuia Urs 17 ubruunt P corr c\' 18 diuos Gel: duros P deos Sab m err comueniebat P 20 caelebritate P 22 uitia uestra Urs: uitas uestras P , 23 sui Urs: in P 25 formosis c\' 26 suos Sab )

o ingratum et impium saeculum, o in priuatam perniciem incredibili pectoris obstinatione paratum. si aliquis ad uos medicus ei summotis uenisset et numquam uobis regionibus cognitis medicamen pollicens tale quod a uestris corporibus omnia omnino prohiberet morborum et ualetudinum genera: non certatim omnes accurreretis, non. blanditiis omnibus atque honoribus fotum familiaria susciperetis in moenia, non illud medicaminis genus optaretis esse certissimum, non uerum, quod immunes uos fore ab tam innumeris uexationibus corporum usque ad ultimos fines sponderet aetatis? et licet ambigua res esset, [*]( 1 bybliotecarum P 4 conuellere Urs dilacer+are P dilacerare potestis. ai deum Sab: correxit Salm 5 ueluarum P corr 6 eum Memmius 7 quit P 12 tcertum P 17 obtabilia P 19 saecuriores P implerent scripsi: impleret P 20 incredibili Saib: incredibile P 21 paratum Urs: priuatum P pronum Gel: lacuncm signare mauolt Zmkius 23 pollicen P 24 sq. omnes accurreretis non om Sab 25 blanditis P corr c 28 ap P corr inumeris P corr c. )

Hoc in loco tribui si ulla facultas posset, uellem cum his omnibus quibus nomen inuisum est Christi ab instituta principaliter defensione deuerticulo paulisper facto talia uerba miscere: si nullam esse ducitis contumeliam respondere aliquid . interrogatos, edissertate nobis et dicite: quid rei, quid causae est, quod tam grauibus insectamini Christum bellis, uel quas eius continetis offensas, ut ad eius nominis mentionem rabidorum pectorum efferuescatis ardoribus? numquid regiam sibi uindicans potestatem terrarum orbem cunctum legionibus infestissimis occupauit et pacatas ab exordio nationes alias delenit ac sustulit alias sibi parere ceruicibus compulit subiugatis? numquid ardoribus auaritiae flagrans uniuersas opes illas, quibus se genus humanum studiose contendit impleri, possessionis suae mancipio uindicauit? numquid libidinum cupiditatibus gestiens pudicitiae repagula ui fregit aut alienis furtim insidiatus est matrimoniis? numquid adrogantiae supercilio tumidus iniurias et contumelias passim sine ullius personae discriminibus inrogauit ?

et non in cunctos et ltlmen praetendit uitae et [*](4 draerticulo Sab 5 aliquit P corr c 6 quit P corr c 8 oftessas P 9 numquit P corr c\' 13 numquit P corr 14 genus P studiosae P 15 numquit P corr 17 numquit P corr 18 ullis ullius Klussmannns 19 in cunctos] cunctis ? praetendit scripsi: praetenderit P ) [*](47,19 — 52,20 in P sic se excipiunt: et non \'7,18 omnium uirtutum 11,8 — malorum tanta experiatur examina utrum 61,10 in cunctos et lumen praetenderit \'7,18 — quadam dulcedine atque 11,8 ne illum tellus 61,10 c. q. 3. ad verba in cunctos et lumen adnotauit ma/nus quaedam recen- )

nisi forte dubitatis, an sit iste de quo loquimur imperator, et magis esse Apollinem creditis, Dianam Mercurium Martem. da uerum iudicium, et haec omnia circumspiciens quae uidemus magis an sint dii ceteri dubitabit quam in deo cunctabitur, quem esse omnes naturaliter scimus, siue cum exclamamus o deus, siue cum-illum testem † deum constituimus improborum et quasi nos cernat faciem subleuamus ad caelum. sed minoribus supplicare diis homines uetuit. dii enim minores qui sint aut ubi sint scitis? perstrinxit uos aliquando suspicio illorum aut mentio, ut merito feratis indigne abrogatos his cultus et honoris inpertitione uiduatos? quod si non mentis elatio et typhus qui appellatur a Graecis obstaret atque officeret uobis, iamdudum scire potuissetis, quid aut quare prohibuerit fieri, intra fines quos stare religionem noluerit ueram, quantum uobis periculum nasceretur ex eo quod putatis obsequio uel ex quibus malis emergeretis, si insidioso renuntiaretis errori.

uerum haec omnia inlustrius commemorabuntur et planius, cum ulterius prorsus fuerimus euecti. monstrabimus enim Christum non impietatem docuisse nationes, sed ab latronibus pessimis miserorum hominum inprudentiam uindicasse. non credimus, [*](2 submitterent \'sab, r 5 perpetuus, cunctarum OreUvus: perpetuarum P pater] pariter Sdb 10 puerum iudicem uel naturae iudicium uel uerum animae iudicium Heraliilus 14 deum om Gel aut uindicem. ? improborum Sdb: improbarum P 15 sublebamus P 17 perstrinxit Sab: perinstrixit P 19 typhus Gel: typus P 20 qui Sab: quia P appellatur Gel: appellatus P 21 quit P corr 23 putatis dubitanter Oehlerm: putaretis P 26 monstrabimus Sab: monstrauimus P 27 impietate P corr c ) [*](IV. ) [*]( 4. )

quid dicitis, o nescii, etiam fletu et miseratione dignissimi? ita non extimescitis, ne forte haec uera sint quae sunt despectui uobis et praebent materiam risus ? nec saltem uobiscum sub ohscuri cogitationibus uoluitis, ne quod hoc die credere obstinata renuitis peruersitate, redarguat serum tempus et inreuocabilis paenitentia castiget? nonne uel haec saltem fidem uobis faciunt argumenta credendi, quod iam per omnes terras in tam breui temporis spatio inmensi nominis huius sacramenta diffusa sunt; quod nulla iam natio est tam barbari moris et mansuetudinem nesciens, quae non eius amore uersa molliuerit asperitatem suam et in placidos sensus adsumpta tranquillitate migrauerit; quod tam magnis ingeniis praediti oratores grammatici rhetores consulti iuris ac medici, philosophiae etiam secreta rimantes magisteria haec expetunt spretis quibus paulo ante fidebant; quod ab dominis se serui cruciatibus adfici quibus statuerint malunt, solui coniuges matrimoniis, exheredari a parentibus liberi quam fidem rumpere Christianam et salutaris militiae sacramenta deponere; quod cum genera poenarum [*]( 1 negatis P 2 non uera esse addidi liquent Sab 3 cassa Urs Cexciàit aut accusatiuus aut infinitiuus aut utrumque\' Klussmannu3 6 futurorum Sab: futurarum P 7 attactu. P est Gel: est et P 10 si add Gel 12 non] hoc 800 14 de- spectui Sab: dispectui P 17 rennuitis P sic fere semper 18 castigaet P corr 20 tempore Sab spatio Salm: et parui P et paruo Sab 21 baTbari P 26 spraetis P 29 rumpere P )

nisi forte I obtunsi et fatui uidentur hi uobis, qui per orbem iam totum conspirant et coeunt in istius credulitatis adsensum. quid ergo? uos soli sapientiae † conditi atque intellegentiae ui mera nescio quid † aliud uidetis et profundum: soli esse nugas intellegitis haec omnia, soli uerba et pueriles ineptias ea quae nobis promittimus principali ab rege uentura. unde quaeso est uobis tantum sapientiae traditum, unde acuminis et uiuacitatis tantum uel ex quibus scientiae disciplinis tantum cordis adsumere, diuinationis tantum potuistis haurire ? quia per casus et tempora declinare uerba scitis et nomina, quia uoces barbaras soloecismosque uitare, quia numerosum et structum compositumque sermonem aut ipsi uos nostis ecferre aut incomptus cum fuerit scire, quia Fornicem Lucilianum et Marsyam Pomponi obsignatum memoria continetis, quia quae sint in litibus constitutiones, quot causarum genera, quot dictionum, quid sit genus, quid species, appositum a contrario quibus rationibus distinguatur, idcirco uos arbitramini scire, quid sit falsum, [*](3 animosius Sab, r: animus P animusius c 4 stimulis Sab: stimulus P .7 carnificis Urs: carnifices P 8 aliique Sab: ali. quem P alique r 9 a quadam 800 lacunam signaui: cf. p. 47 adn. 11 praeponant Gel: proponant P 13 quit P corr 14 conditi om Urs aliti ? maera P 15 quit P corr aliud] abdltum Urs altum Liuineius conditum ? profundum] conditum Urs 16 inaeptias P 18 uibacitatis P corr 22 structum Vahlenus: instructum P 23 efferre & 24 Lucilianum Gel: lucialinum P 26 quod P quod P quid sit genus om Sab 21 quit P Qorr c: sic et postea. ) [*](.4* )

atque ipsi penitus perspicitis uos ipsos, si quando de rebus disceptatis obscuris et naturalia pergitis reserare secreta, et ipsa quae dicitis, quae adseueratis, quae capitali plerumque contentione defenditis, nescire uos et unumquemque suspiciones suas pro probatis et comprehensis pertinaci obluctatione tutari. quid enim, si uerum perspiciam, etiamsi omnia saecula in rerum inuestigatione ponantur, scire per nos possumus, quos ita caecos et superbos nescio quae res protulit et concinnauit inuidia, ut, cum nihil sciamus, omnino fallamus nos tamen et in opinionem scientiae sub inflati pectoris tumore tollamur. ut enim diuina praeteream et naturali obscuritate res mersas, potest quisquam explicare mortalium, id quod Socrates ille conprehendere nequit in Phaedro, homo quid sit aut unde sit, anceps uarius mobilis pellax multiplex multiformis, in quos usus prolatus sit, cuius sit excogitatus ingenio, quid in mundo faciat, cur malorum tanta experiatur examina., utrumne illum tellus uliginis alicuius conuersa putore tamquam uermes animauerit, tamquam mures, an fictoris alicuius et fabricatoris manu liniamenta haec corporis atque oris acceperit formam? potest, inquam, scire in medio haec posita atque in sensibus constituta communibus, quibus causis mergamur in somnos, quibus euigilemus, quibus modis fiant insomnia, quibus uisa: immo, quod ambigit in Theaeteto Plato, uigilemus aliquando an ipsum uigilare quod dicitur somni sit perpetui portio, et quod agere uideamur, insomnium; cum uidere [*]( 3 Cor. I 3, 19 16 Plato Phaedr. p. 230 cf. Alcib. p. 129 26 Theaet. p. 158 ) [*]( 2 perstrincxit P 4 dem P corr c\' deum? primum Sdb: corr Meurstus et Klussmannus atque Meursiuset quae P aeque Urs ecqui Klussmannus paenitus P 8 pro add BtetlJechius 9 perspiciamus Urs fateamur Gel 11 qua Sab 13 subinflati Salm 16 fedro P Phredo Sab Phaedone Gel - quit P corr 17 animans anceps ? mouilis P corr c . 19 quit P corr c 20 utrumne] cf. p. 47 adn. 23 acceperint Sab 26 ambigit Sab : ambit P Theaeteto Sdb: theaetote P 28 quid Sab uideamur insomnium, cum uidere nos dicimus; radiorum łłtdgo )

et quoniam ridere nostram fidem consuestis atque ipsam credulitatem facetiis iocularibus lancinare, dicite, o festiui et meraco sapientiae tincti et saturi potu, estne operis in uita negotiosum aliquod atque actuosum genus, quod non fide prae-eunte suscipiant sumant atque adgrediantur actores? peregrinamini, nauigatis non domum uos credentes peractis negotiationibus remeaturos? terram ferro scinditis atque oppletis seminum uarietate non credentes uos frugem percepturos esse uicibus temporariis? coniugalia copulatis consortia non futura esse credentes casta et officiosi foederis in maritos P liberorum susceptatis prolem non incolumem credentes fore et per gradus aetatis uenturam senectutis ad metas? aegritudines corporum medicorum committitis manibus non credentes morbos posse mitigata asperitate leniri? bella cum hostibus geritis non uictoriam uos credentes proeliorum successionibus relaturos? [*]( 1 adiorum P corr r 2 et Sab: e P pupulis Sab: populis P ) [*]( 7 impenetrabile Sab: inpenetrabilis P 8 perspicuae P corr 10 defessua delira ecfattiat et insana? uerum scripsi: defessus delira et futura et insana quorum P defessus? delira et fatua et insana quorum Gel defessus deliret et fatue et insane? quorum N. Heinsius defeasus, delira effutiat et insana? quorum Oehlerus 11 inscientia Sab: insientia P 12 quod Gel: ut P et 800 aliquando Bab, r: aliqua dÕ P 16 tincti P 18 actores Mewreiue, r: attoros P An terris Sab 20 scunditis P 24 susceptatis Littineius: suscipiatia P suscipitis Sab 26 committitis P . )

quid? illa de rebus ab humana cognitione sepositis, quae conscribitis ipsi, quae lectitatis, oculata uidistis inspectione et manibus tractata tenuistis? nonne uestrum quicumque est huic uel illi credit auctoribus ? non quod sibi persuaserit quis uerum dici ab altero uelut quadam fidei astipulatione tutatur? qui cunctarum rerum originem ignem esse dicit aut aquam, non Thaleti aut Heraclito credit? qui causam in numeris ponit, non Pythagorae Samio, non Archytae? qui animam diuidit et incorporales constituit formas, non Platoni Socratico? qui quintum elementum principalibus adplicat causis, non Aristoteli Peripateticorum patri? qui ignem minatur mundo, aduenerit cum tempus, arsurum, non Panaetio Chrysippo Zenoni? qui indiuiduis corporibus mundos semper fabricatur et destruit, non Epicuro Democrito Metrodoro? qui nihil ab homine comprehendi ait atque omnia caecis obscuritatibus inuoluta, non Arcesilae Carneadi, non alicui [denique] Academiae ueteris recentiorisque cultori?

ipsi denique principes et praedictarum patres sententiarum, nonne ea quae dicunt suis credita suspicionibus dicunt? uidit enim Heraclitus res ignitim conuersionibus fieri, concretione aquarum Thales, Pythagoras numeros coire, incorporales formas Plato, indiuiduorum Democritus concursiones? aut illi, qui autumant nihil posse omnino conprehendi, an sit uerum quod dicunt sciunt, ut ipsum quod definiunt ueritatis esse intellegant pronuntiatum? cum igitur comperti nihil habeatis et cogniti omniaque illa quae scribitis et librorum [*]( 5 auctori Sdb 7 cunctoj-tim Sab rerum add Hildebrandius rerum cunctarum Klmsmannus 8 originem ignem Hildebrandirts: originem P dicit ignem sab 10 arcbitae P 13 igne minatnr mundum Urs aduenerit scripsi: et nenerit P uenerit Urs 14 crysippo P 15 mundos Soib: mundis P 16 ait addidi 17 archeailae P Archesilao Sab 18 deDique sedusi recentiorine Urs 19 denique Sab: denius P sectarum Urs 20 apud ea Sdb 22 numeros coire Urs: numero scire P 25 sq. aut... intelligunt Sab 27 omniaquae P corr )

sed officiant haec nihil nihilque impediant, plurimum quominus eis credere atque auscultare debeatis: et quid est, quod in hac parte aut uos plurimum habeatis aut nos minus? uos Platoni, uos Cronio, uos Numenio uel cui libuerit creditis: nos credimus et adquiescimus Christo. iniquitas haec quanta est, ut cum utrique auctoribus stemus sitque nobis et nobis unum et socium credere, nobis uelitis dari quod ita ab illis dicatur accipere, nos ea quae proferuntur a Christo audire et spectare nolitis ? atquin si causas causis, partes partibus uoluerimus aequare, magis nos ualemus ostendere, quid in Christo fuerimus secuti quam in philosophis quid uos. ac nos quidem in illo secuti haec sumus : opera illius magnifica potentissimasque uirtutes, quas uariis edidit exhibuitque miraculis, quibus quiuis posset ad necessitatem credulitatis adduci et iudicare fideliter, non esse quae fierent . hominis sed diuinae alicuius atque incognitae potestatis. uos in philospphis uirtutes secuti quas estis, ut magis uos illis quam nos Christo oportuerit credere? quisquamne illorum aliquando uerbo uno potuit aut unius imperii iussione non dicam [*](1 milibus P 3 quamquam scripsi: quam P nostram cre- dulitatem scrypsi: nostra in credulitate P nostra cum credulitate Urs 9 aliquit P corr 10 dissesione P efflciant sab - nihil add Meurmts nihilquae P corr 13\' Plotino Urs Cronio Urs: crotynio P 15 utrisque Sab stemus sitque Gel: tempus sit quae P 17 dicatur: accipere Gel nos Gd: uos P 18 adquin P 20 sicuti P corr philosofls P 22 illius scripsi: illi P illa Sdb in err poteotissimasquae P corr 28 unus Sab )

argumenta uos nobis et suspicionum argutias proferatis: quibus ipse si Christus – cum pace hoc eius et cum uenia dixerim - populorum in conuentibus uteretur, quis adquiesceret, quis audiret, quis eum promittere aperte aliquid iudicaret, aut quis cassa et nuda iactantem, quamuis esset inprudens et facilitatis stolidae, sequeretur? uirtutes sub oculis positae et inaudita illa uis rerum, uel quae ab ipso fiebant palam uel ab eius praeconibus celebrabantur in orbe toto, tantas subdidit adpetitionum flammas et ad unius credulitatis adsensum mente una concurrere gentes et populos fecit et moribus dissimillimas nationes. enumerari [*](1 aut P 4 furunculum Sab 6 esse om Sdb 7 peritos Sab 8 loculentissimis P 12 praeceptionibus Urs: perceptionibus P 13 enthymemata Sab: enthymooemata P 15 debeat Sab: debeant P 16 sed Gel: et P 17 non add Sab Ii qui Sab: quis P 20 proferetis Gel profertis Urs 23 promittere Urs: promitteret P aliquit P corr iudicaret Urs: iudicare P 24 stolidae Gel: solidae P 26 fiebat Sab celebrabantur Oehlerus: celebrabatur P 27 tantas scripsi: ea P eas Gel_ )

interea tamen o isti, qui admiramini, qui stupetis doctorum et philosophiae scita, ita non iniustissimum ducitis inequitare, inludere tamquam stulta nobis et bruta dicentibus, cum uel ea. uel talia reperiamini et uos dicere quae nobis dici pronuntiarique ridetis? nec mihi cum his sermo est qui per uaria sectarum deuerticula dissipati has atque illas partes opinionum diuersitate fecerunt: uos, uos appello qui Mercurium, qui [*]( 2 apat P corr 3 aput P corr frygas P 4 acaia P epyro P 6 essent Stewechius: sint P 7 ritibus Stewechius 9 curnvn Meursius, r: cursum P paetri P corr 11 diis P 13 Brendam Meursius altissimis P corr 16 et Sab in err: ut P typhas Gel: typus P 19 aeripiendae P corr 20 subiciendiquae P corr 24 philosofyae P inaequitare P 26 repperiamini P pronuntiariquae P corr 28 diuerticula Sab )

audetis ridere nos, cum gehennas dicimus et inextinguibiles quosdam ignes, in quos animas deici ab earum hostibus inimicisque cognouimus? quid Plato idem uester in eo uolumine, quod de animae inmortalitate conposuit, non Acherontem, non Stygem, non Cocytum fluuios et Pyriphlegetontem nominat, in quibus animas adseuerat uolui mergi exuri? et homo prudentiae non [*]( 5 p. 173 10 p. 270 26 Phaed. p. 113 ) [*]( 3 qui 800 deum Sab 5 Theaeteto Sab: theato P 6 adde (eras) suadet P 7 potis Saim: potes P pote JSab 10 im P 11 occeperit Sab: acceperit P uergere Sab: uercere P 15 reditnros Urs exituros Salm 19 abstineatis Sab 20 traualibus P 24 quosdam Sab: quasdam P 28 Cocytum Gel: cocytem P pyriflegetontem P nominat, in Sab: nominati P )

quare nihil est quod nos fallat, nihil quod nobis polliceatur spes cassas id quod a nouis quibusdam dicitur uiris et inmoderata sui opinione sublatis, animas immortales esse, domino rerum ac principi gradu proximas dignitatis, genitore illo ac patre [*]( 1 paruae Canterus: prauae P iudiciiquae P corr rem Sab, r: re P 2 et Gel: et ex P 3 doloribus Sab 4 sensTX Urs: lensum P aensuum Sab vnerr 9 condemnari 800 11 cenosis P\' tetra P 13 qualitatis Gel: qualitates P 14 «ab P 15 liberart P se misericordias seripnt seminas P semina Sab se minas Gel se misericordiam Urs applioarint Gtl: adplicarent P 16 ut scrapay: et P et ut Gel 17 sqq. ucrba nam ... eitremus pa- renthesin sfficere editores non intettexerunt 20 perlongissimi temporis cruciatu Sab circuitum Urs consumuntnr Sab 21 ignifero Sab iacient Saim: iacent P iaciunt Sdb 22 anti P 24 cassas, id uulgo id om Sab nouis Gel: nobisP 25 sui Gel: sibi P domino Vahlenus: deo P 26 ac om Urs dignitatis Sab: dignitates P )

at dum ad corpora labimur et properamus humana, ex mundanis circulis secuntur nos causae, quibus mali simus et pessimi, cupiditatibus atque iracundia ferueamus, exerceamus in flagitiis uitam et in libidinem publicam uenalium corporum prostitutione damnemur. et quemadmodum se possunt incorporalibus corpora coniungere aut a deo principe res factae ab infirmioribus causis ad uitiorum dehonestamenta traduci? uultis homines insitum typhum superciliumque deponere, qui deum uobis adsciscitis patrem et cum eo contenditis immortalitatem habere uos unam? uultis quaerere peruestigare rimari, quid sitis uos ipsi, cuius sitis, censeamini quo patre, quid in mundo faciatis, quanam ratione nascamini, quo pacto prosiliatis ad uitam? uultis fauore deposito cogitationibus tacitis peruidere, animantia nos esse aut consimilia ceteris aut non plurima differitate distantia? quid est enim, quod nos ab eorum indicet similitudine discrepare? uel quae in nobis eminentia tanta est, ut animantium numero dedignemur adscribi? ex ossibus illis fundata sunt corpora et neruorum conligatione deuincta: et nobis comparili [*]( 1 ulla Sob: ull.am P 2 est scripqi: est et P 5 uincit Sab : uincet P 9 idem Zinkivs: deum P quod P nobis Oehlerus: non P om Sab . 10 at Gel: ac P 11 ad Sab, r: ac P lauimur P corr c 12 fimus Elmenhorsiius- fiamus ? 13 flagitiis P 15 sed Urs 17 insitum typhum Klussmannus: institutum P \'fasti typhum uel fastum, typhum uel o isti typhum\' Urs istum typhum Balm 18 deum Gel: dum P 23 fastu Urs tumore Saitjt femore Klimmannus 24 ceteris aut Gel: cetera ut P 25 #discrepare P )

sed rationales nos sumus et intellegentia uincimus genus omne mutorum. crederem istud uerissime dici, si cum ratione et consilio cuncti homines uiuerent, seruarent officiorum tenorem, abstinerent ab inlicitis sese, negotia turpia non adirent, neque quisquam prauitate consilii atque ignorantiae caecitate contraria sibimet <o atque inimica deposceret. uellem tamen scire, quaenam sit haec [*](3 rpiritu Sdb 4 crebris] reciprocis ? 5 seztis Sab: seiu P 6 conciliis jSab: consiliis P 8 aluis Sctb: alueis P emittimur. matrum cibo sustentamur et potu. et Sab 15 illa Sab: illas P inaedias P 18 tabe Sab: tubae P 20 ueluas P corr 21 exutae Gel: sumptae P \'eiutae uel submotae uel (humanil rebus) eiemptae\' Urs 24 dicuntur scrvpsi: dicitur P dicimur Urs 28 sese Salm: esse P et si Sab 29 prauitate Gel: paruitate P )

uestem illa non norunt, sellas naues atque aratra conpingere nec denique superlectilem ceteram quam familiaris usus exposcit. non sunt ista scientiae munera sed pauperrimae necessitatis inuenta. neque cum animis artes caeli ex penetralibus ceciderunt, sed exquisitae et natae sunt in terris hic omnes et cum processu temporum paulatim meditatione conflatae. quodsi haberent scientias animae, quas genus scilicet habere diuinum atque immortale condignum est, ab initio homines cuncti omnia scirent nec saeculum esset ullum, quod artis esset ignarum alicuius aut rerum experientia non paratum. nunc uero inops uita et multarum indigens rerum fortuita conspiciens qua.edam commodule prouenire, dum imitatur experitur et temptat, dum labitur reformat immutat, ex adsidua reprehensione paruas et concinnauit scientiolas artium et ad unum exitum temporibus [*]( 5 nidulos scripsi: nidulorum P construere mansioneB, alia uulgo alia e scripsi: aliae P alia Sab saiis se Urs 7 fossilibus Sab sibimet Sab: simet P 9 construerent Gel: construeret P 10 artificiosas r: artiflciosa P nouitate Ball nauitate Urs 13 possumus Sab 14 omnigenae Urs 18 pene-I trabilibus Sab corr in err 21 scientias Sab: sentias P scilicet scripsi: et P om Oel nosse et Vahlenus 23 esset Sab, r: esse P illum JP corr c esset Sab, r: esse P )