Res Gestae

Qui confestim (ut adigebat necessitas instantis exitii) iussa canere bellicum tuba, lateribus firmatis prorupit,[*](prorupit, Pet.; praerupit and prerupit, MSS.) cum promptis accinctis ad proelium: fortiterque resistendo pari pugnandi sorte discesserat,[*](sorte discesserat, Clark, c.c.; forti disces (fortitudine discessisset, W2HT, sorte discessisset, NEA), MSS.) ni eum equitum accursus complurium anhelum circumvenisset et fessum. Et ita cecidit interfectis barbarorum non paucis, quorum clades copiarum magnitudo celabat.

Re in hunc modum peracta, Gothi quid postea molirentur incerti, quaeritabant Frigeridum, tamquam obicem validum, ubi reppererint[*](reppererint, Her. c.c.; repperirent or reperirent, MSS.) excisuri: et cultiore victu somnoque parumper assumpto, eum sequebantur ut ferae: docti quod Gratiani monitu reversus in Thracias, et prope Beroeam

Et hi quidem ad patrandum propositum discursione rapida maturabant. Ille vero regendi conservandique militis non ignarus, id quod cogitatum est suspicatus, vel exploratorum relatione, quos miserat, aperte instructus, per montium celsa silvarumque densitates ad Illyricum redit, erectus prosperitate nimia, quam ei fors obtulit insperata.

Repedando enim congregatusque[*](congregatusque, Günther; congregatosque, MSS.) in cuneos sensim progrediens, Gothorum optimatem Farnobium cum vastatoriis globis vagantem licentius occupavit, ducentemque Taifalos, nuper in societatem adhibitos: qui (si dignum est dici), nostris ignotarum gentium terrore dispersis, transiere[*](transiere, Lind.; transire, MSS.) flumen direpturi vacua defensoribus loca.

Eorum catervis subito visis, certare comminus dux cautissimus parans, adortusque nationis utriusque[*](utriusque, Val.; ut priusque, MSS. (ut prius, E; ut priusquam, A).) grassatores, minantes etiam tum acerbas strages multos occidit,[*](strages m. occidit, added by Novák in lac. sugg. by Her.) trucidassetque[*](trucidassetque, MSS.; que deleted by Val.) omnes ad unum, ut[*](ut, added by Lind.; MSS. omit.) ne nuntius quidem cladis post appareret, ni cum aliis multis perempto Farnobio, metuendo antehac incensore turbarum, obtestatus prece impensa superstitibus

Hanc Taifalorum gentem turpem ac[*](ac turpem, MSS.; tr. by Lind.; lac. before ac, Clark; ac deleted by Gardt.) obscenae vitae flagitiis ita accepimus mersam, ut apud eos nefandi concubitus foedere copulentur maribus puberes, aetatis viriditatem in eorum pollutis usibus consumpturi. Porro siqui iam adultus aprum exceperit solus, vel interemerit ursum immanem, colluvione liberatur incesti.

Haec autumno vergente in hiemem funesti per Thracias turbines converrebant. Quae[*](quae, Lind.; et qua, MSS.; aequa, Pet.; eaque, Stangl.) temporum rabies, velut cuncta cientibus Furiis, ad regiones quoque longinquas progrediens, late serpebat.

Et iam Lentiensis Alamannicus populus, tractibus Raetiarum confinis, per fallaces discursus, violato foedere dudum concepto, collimitia nostra temptabat, quae clades hinc exitiale primordium sumpsit.

Ex hac natione quidam inter principis armigeros militans, poscente negotio reversus in larem, ut erat in loquendo effusior, interrogantes multos quid ageretur in palatio, docet arcessitu

Quibus avide Lentienses acceptis, ipsi quoque haec quasi vicini cernentes, ut sunt veloces et rapidi, conferti in praedatorios globos, Rhenum gelu pervium[*](peruadunt before peruium, Pet.) pruinis Februario mense transire tentarunt; quos[*](transirequos, Val. in lac. indic. by Haupt; et, Pet.; without lac., MSS.) tendentes prope cum Petulantibus Celtae, non sine sui iactura, afflictos graviter adultis viribus averterunt.

Verum retrocedere coacti Germani, atque[*](Germani atque, vulgo; G. iamque, Her.; noscentesque, Val.; geminamque, etc., MSS. (Germanique, NEA).) noscentes exercitus pleramque partem in Illyricum (ut imperatore mox adfuturo) praegressam, exarsere flagrantius: maioraque coeptantes,[*](coeptantes, Kell.; conceptantes, MSS. (conceptantes unum, om. WHT).) pagorum omnium incolis in unum collectis, cum quadraginta armorum[*](armorum, MSS., rest. by Pet.; armatorum, NEA (cf. xxx. 1, 14).) milibus vel septuaginta, ut quidam laudes extollendo principis iactitarunt, sublati in superbiam nostra confidentius irruperunt.

Quibus Gratianus cum formidine magna compertis, revocatis cohortibus, quas praemiserat in Pannonias, convocatisque aliis, quas in Galliis retinuerat dispositio prudens, Nannieno negotium

Nannieno igitur pensante fortunarum versabiles casus, ideoque cunctandum esse censente, Mallobaudes alta pugnandi cupiditate raptatus (ut consueverat), ire in hostem, differendi impatiens, angebatur.

Proinde horrifico adversum fragore terrente, ubi primum apud Argentariam signo per cornicines dato, concurri est coeptum, sagittarum verrutorumque missilium pulsibus crebriores hinc indeque sternebantur.

Sed in ipso proeliorum ardore, infinita hostium multitudine milites visa, vitantesque aperta discrimina, per calles consitas arboribus et angustas, ut quisque potuit, dispersi, paulo postea stetere fidentius, et splendore consimili, proculque nitore fulgentes armorum, imperatorii adventus iniecere barbaris metum.

Qui repente versi in terga, resistentesque interdum, nequid ultimae rationis omitterent, ita sunt caesi, ut ex praedicto numero non plus quam quinque milia, ut , evaderent, densitate nemorum tecta, inter complures alios audaces et fortes, rege quoque Priario interfecto, exitialium concitore pugnarum.

Hac laeti successus fiducia Gratianus erectus, iamque ad partes tendens eoas, laevorsus flexo