Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Ambrosiaster

Ambrosiaster. Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 50). Souter, Alexander, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1908

Hinc est unde quod quibusdam displicet dictum est: et uidit deus lucem quia bona est. ut, quia omnia a malo facta dicebantur et bona credi non poterant, Moyses ut bona quae facta sunt probaret, ipsi deo placita quae fecit ostendit, ut cui displicerent reum faceret. nam quo modo posset nescire lucem qui dixit: fiat lux et facta est lux? aliquis facit quod nescit? facta autem lux conplacuit ei qui se fecit. quis opifex in opere suo non laetetur? si dictum est: uidit deus lucem quia bona est, et de non sunt qui dicant \'mala est\\ quid, si sine testimonio esset relictum?

Igitur descripta mundi fabrica et primi hominis origine traducem tenuit generis Seth, qui redditus est pro Abel, et per ordinem uenit ad Abraham patrem Iudaeorum, ut ostenderet Abraham huic deo credidisse, qui opifex mundi est, et ipsum legem dedisse, in qua futurus Christus promissus est, qui liberaret genus hominum de dominio diaboli. ex his rationabilis probatur fides nostra; testimonium enim huic dat origo descripta, quia ab initio genus est Christianorum. ex Seth enim filio Adae uenitur ad Enoch, ab Enoch ad Noe, ex Noe ad Abraham, ab Abraham descenditur ad Dauid, a Dauid ex Maria de spiritu sancto nascitur Christus. priores ergo [*](4 6en. 1, 4 9 Gen. 1, 3 11 Gen. 1, 4 ) [*]( 1 quanta CX 2 tempora (corr. m3) B 4 unde om. X est alt. om. X 5 quia pr.] quod N 6 facto (corr.) C om. N bono GA 7 ipse NX 8 posait NX 9 add. et si ante aliquis Bm3 10 placuit P et placuit CNX ei om. F, (add. m2) B se om. NX 11 letetur (etet m3 in ras.) B ei eras. B est om. Bml 12 bonuro P de non sunt MCF (cf. p. 60, 2), non desunt P denuo sunt NOA de***sunt (add. ante 8. l. m2 tamen non) B dicunt OA 13 esse F, (corr. m2) B 14 originem Aml 15 sedh M 19 humanum M 23 abraam N (bis) discenditur N (corr.), FG a dauid] om. NX a Dauid] ex (corr. in ad) mariam add. C 24 ex] ad (corr.) C ex (a. 1. add. m2 quo deacendit) B de] de (add. m2 8. Z. qua) B sancto (8. l. add. m2 inpregnata) B )

omnes quotquot fidem habuerunt unius dei, quam saluator praedicauit, iure Christiani dicendi sunt; ab initio enim saluator uenturus promissus est. unde in Apocalypsi ait: a agnu s qui occisus est a constitutione mundi. itaque semper Christianismus. hi enim omnes. quos supra dixi. a primo homine creato in mundo per quos tradux tenditur ad saluatorem, huius dei fidem habuerunt, de quo Christus locutus est dicens: haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te solum et uerum deum et quem misisti Iesum Christum. potest dici e contra: (si ante Christianismus, quae notitia per Christum?\' hunc intellegentiae profectum aduentus contulit Christi, quia praedicati unius dei ostendit mysterium et quid cui personae conpetat demonstrauit et ad explendam legis iustitiam addidit quae reseruata erant.

IIII. QVARE LEGEM NON IN PRIMORDIO DEDIT?

Primum lex formata in litteris dari non debuit, quia in natura ipsa inserta quodam modo est et creatoris notitia ex traduce non latebat. nam quis nesciat, quid bonae uitae conueniat, aut ignoret, quia quod sibi fieri non uult alii minime debeat fieri? adubi autem naturalis lex euanuit pressa consuetudine delinquendi, tunc oportuit manifestari, ut in Iudaeis omnes audirent, non quod penitus oblitterata esset, sed maxima [*](3 cf. Apoc. 13, 8 8 Ioh. 17, 3 ) [*]( 2 christiano (corr.) M 3 unde in ras. M in apocalyp in ras. M 5 Christianismus) christiani simas P christiani sumus CN chrfstiamssimus F, (pr. a eras.) G. (si exp.) A christiani sunt (sunt m3 in ras.) B hii MX 7 loco est Chr. P 9 cognoscant te] cognoscant et C cognoscant M F cognoscante A deum P dominum cet. 11 Christianismus] chriatiani sumus CNFB christianissimos G (pr. a partim ercu.), A (exp. et erat. si) 12 intulit N quia] qui C 16 QUABEj add. DEUS P IN om. B 17 lex] lex et P 18 quod amodo M ex traduce] extraducem N (ex eras.), CF extra lucem QA 19 bonum NFB 20 ignorat N 21 at ubi PNX autem eras. G 23 oblittera esset (e alt. exp. et eras.) A )

eius auctoritate carebant: idolatriae studebatur; timor dei in terris non erat; fornicatio operabatur; circa rem proximi auidi erant concupiscentia. data ergo lex est, ut et quae sciebantur auctoritatem haberent et quae latere coeperant manifestarentar. nam inuenimus ante Moysen non solum non latuisse, sed et uindicata esse peccata. quam ob rem et iusti fuisse repperiuntur multi; scientes enim deum uindicem timebant peccare. quod cum coepisset neglegi, legem naturalem reuelari oportuit, ut scirent cuncti aperta ratione dominum requisiturum actus humanos. quamuis per diluuium uindicatum legatur et in Sodomam et Gomorram, sed haec uetustatis obliuio texerat, unde per Moysen terroris causa ad disciplinam corrigendam et fidem in deum reformandam commemorata sunt. quare et apostolus: iustis, ait, lex non est posita, sed iniustis, idola colentibus, fornicatoribus, et talia.

Nunc uideamus an conueniat his, qui dei iudicium audientes rident futurum, si proderit an oberit, si ueritate munitur an caret ratione. lex quidem data est mundo, sed uidemus illam circa multos cessare: non ergo iustum uidetur. ut quid hic peccantes per potentiam securi sunt, alii leges inludunt, pauperes deprimuntur, iustis accusatio conponitur, bene agentes obprobrio sunt, pii indigent, mali florent, iniqui et corruptores in honore sunt, auari et raptores locupletantur, iudex uenalis est? nonne iniquum uidetur si conditor rerum non haec requirat, [*](10 cf. Gen. 7, 21; 19, 24. 25 14 cf. I Tim. 1, 9. 10 ) [*]( 1 domini OA 2 terra M operebatur MG auida erat P aui. dierant (corr. audierant) C 5 inueniremus (corr.) C 6 uindicta X 8 coepisaent MC neglegi legem] nec legem NFOA neclegi (e ait. corr. i) B (add. legem a. I.) 9 actos M (corr. m2), F 10 dillanium M 11 in ante Gom. add. N gomurram (corr. A) X 12 causam MCNX 13 dominam CNX domino M apost. et P 14 posita] poaita iuatis NX 15 alia B 17 ai ueritate munitur] si ueritatem unitur Mml seueritate munitur N 18 illa CF 19 ut quid Engelbrtckt ut qui codd. hic (i mJS in ras.) B peccant e corr. B 20 po..tentiam N sint PG-A al.i F leges (corr. m2 legi) M legis GA 23 ueneralii M 24 condidor F, Bml )

ut qui hic iniuste pressi sunt releuentur, et qui bene uiuendo indiguerunt remunerentur, et qui propter iustitiam obprobrio erant honorentur; illi autem qui per potentiam leges contempserunt aut tergiuersatione inluserunt iniquitatem sectantes, sic gloriosi in his, ut ipsi iustitiae insultare uiderentur, ut humiliati et confusi tormentis subiciantur in conspectu eorum, in quorum malis et despectatione gaudebant, ut et ipsi de poena illorum laeti deo gratias referant, apud quem solum personarum acceptio cessat?

V. UT QVID ABEL SACRIFICIUM ACCEPTATUM EST ET CAIN REFUTATUM?

Ex uerbis hoc ipsius lectionis potest colligi, quia non est litterarum arte uelata historia. nam Abel prudentem et deuotum in eo ipso sermo indicat scripturae, Cain uero neglegentem et inprouidum ac per hoc minus deuotum. Abel ergo de placitis potiora elegit, quae deo offerret creatori, ut de his utique quae creauerat praecipua illi offerret, per quod et dicationem suam et meritum eius probaret, ut et propriam reuerentiam et deum auctorem ostenderet. hoc Cain uelut rusticus praesentire nequiuit. totum enim animum terrae inserens mentis oculos ad caelum leuare non potuit, ut quid creatori dignum esset aspiceret; qualiacumque enim deo obtulit munera.

Quae causa etiam in Iudaeis obliquae mentis deprehenditur. [*]( 8 cf. Rom. 2, 11 etc. ) [*]( 1 reuelentar A 2 iustiam MA obproprio Nml F 6 humilitati Nml 7 deapectatione M de ex(s)pectatione CNX deepectione P 9 cessat] est (post. add.) C 10 habel C acceptum NGA, (rubr., add. ta atr.) C est om. X 11 reputatum C refntatum sit B 12 collegi P, Fml 13 nolata M historiam C deuotum et prudentem P 14 sermone OA scriptnra G neglegenter inprouidum P 15 homiuns C ho.c minus N deuotum] idoneum P placitis P placidis cet. 16 offeret MC ut de] unde FG ut (add. de mS) A 17 offeret MC 19 actorem M 20 nequit Mml annum terre M inferiens C mentes C 22 munera om. (add. s. l. m3) M 23 etiam] et P )

saepe enim reprehensi sunt, cum munera sua inprouide dei altari offerrent, quae nec hominibus digna uiderentur dicente domino: caecas et luscas offertis mihi; non haec suscipiam de manibus uestris. offers ea praeposito aut duci tuo, si acceperit ea, cum constet apud omnes personae sublimi maxima. debere offerri munera. ideoque Cain munera refutata sunt dicente ei deo: quid contristatus es et ut quid concidit uultus tuus? nonne si recte offeras, recte autem non diuidas, peccasti? quiesce. apud te conuersio eius, et tu dominaberis eius.

Vides ergo quia diuisio incurrit peccatum. dum non aestimat quid deo dignum esset, potiora reseruauit suis usibus. itaque non quia obtulit reprehensus est, sed quia indigna obtulit, nec ex eo damnatus est, sed factum emendare commonitus. ad te, enim ait, conuersio eius, et tu dominaberis eius, hoc est \'me non accipiente ad tuum dominium conuersum est munus a te oblatum\', ut de cetero sciret quid faceret. hinc inuidia exarsit ut occideret fratrem, ut ab iniusto occideretur, qui iustitiam primus ostenderat, et exemplum malum daretur hominibus. sic enim aemulatione zeli caecatus est ut non solum gratias non ageret — eo quod reus factus non fuerat, sed et didicerat quo modo hoc emendaret —, uerum etiam adderet aliud grauius, per quod damnari mereretur.

Talis est causa inprouidi ac parricidae Cain, qualis et illius nequam serui, cui cum ignotum esset a domino, ingratus effectus [*](2 Mal. 1, 8 7 Gen. 4, 6. 7 14 Gen. 4, 7 24 ef. Matth. 18, 27-34 ) [*]( 1 reprehen«*»si ( fuit dis* [?]) C offerent CF, Bml 3 accipiam X 4 offera ea] offerre a C offer ea NX aut duci tuo] tno audaci C 5 aceiperit ex 6 sublimis M offerre N, (corr. m2 B) X 7 reputata C es et] esset C 10 apud] apud ad GA conuersatio (corr.) G, (corr. m2 mg.) A 11 quia] quod C 12 dignum deo AB 13 quiaJ quod C quia] quod C 17 cetero] cero M enuidia (corr.) M 19 ostenderet (corr.) C 23 aliquid P damnari-p. 28, 1 ignoto in ras. M 24 parricidiae CG, (tert. i eras.) N paricidię F 25 esset] fuit (exp. et corr. esset) N )

exiens suffocabat conseruum suum, ut et de praeterito ignoto sibi facinore et de impietate in conseruum admissa inexcusabilis damnaretur. et tamen ad praesens damnatus non est Cain, sed confusus et reus sub terrore dimissus est super terram, ut, si paeni- . teret, ignosceretur ei. denique timens ne quis eum pro hoc facto occideret, ait ad deum: maior causa est mea relinqui me. si eicis me hodie a facie tua, et a facie terrae abscondam me et ero gemens et tremens super terram. et erit, omnis qui inuenerit me occidet me. territus Cain uerbis iusti iudicis dei timet despici a deo, ita ut et a conspectu hominum fugere se debere putet certus, quia qui irato deo uiuit etiam ab homine possit occidi. sed quid ei respondit dominus? non sic, inquit, hoc est (con ad hoc te remisi, cum non merearis uiuere, ut ab aliquo occidaris, sed ut gemas et tremas, quasi qui primus malum exemplum dederis super terram, dum laboribus tuis non respondit fructus ex humo\'. itaque omnis qui occiderit, inquit, Cain, septem uindictas exsoluet. haec sententia ostendit iure damnandum Cain. quando enim uidit legem datam sub tali comminatione, ne quis imitaretur factum eius, plus coepit timere, sciens quid mali admiserat.

Septem ergo uindictas promittit, si quis ad hoc facinus adspirasset, ut uidens ex hoc opere Cain reum factum, et cum adhuc legis manifestatio non erat. sciret se septemplici poena multari si non hoc uitaret, ut legis notitia sex plagas adderet supra quam meruerat Cain, ut cum plaga Cain septem numerarentur uindictae. [*]( 6 Gen. 4, 13. 14 13 Gen. 4, 15 a 17 Gen. 4, 15 b ) [*]( 1 exioene N conseruam (er in raa.) M conuerno (corr.) N 4 paenetiret F penetiret (corr. m2) B 6 occiderit (it m2 in ros.) G, A deum P dominum cet. est causa P relinque CGA relinqui (add. s s. I.) F 7 me eicis G, (alt. e 8. I.) A 8 abcedam N ero (r ml in rcu.) G 10 dispici CNFG 12 rato M 14 te om. N ab om. F, (add. m2) B 18 haec est M 22 uindicatas C facinora deus piraaaet C 25 notitia sex plagas] notitias ex plaga C notitias ex plagas N, G (corr. ,2 plagis), notitia ser plag (corr. plagas) A )

hoe etiam numero remunerandi sunt qui relietis omnibus dominum sequuntur et in futuro uitam aeternam habebunt, hoc est signum quod posuit deus in Cain, ne quis occideret eum omnis qui inuenisset eum. in parricida enim posita lex est, ut si quis homicidium fecisset, quia omne parricidium homicidium eat, septiens reus esset, quam fuerat Cain, ut hac seueritate ceteri territi ab hoc se facinore inhiberent.

VI. SI LAMECH OCCIDIT CAIN, SICUT PUTATUR?

Frustra hoc putant, qui arbitrantur quod Lamech dixerit de Cain: occidi uirum in liuore mihi et iuuenem in uulnere mihi. iam enim quinta generatione natus erat Lamech a Cain, id est de Matusalam abnepote Cain. hoc autem idcirco memorat Lamech, ut ostendat acrius adstringendum eum qui sub manifestata lege peccauerit. ac per hoc si post Cain in imitatorem eius septiens uindicatum est, quanto amplius uindicandum in eum est, quem nec factum Cain et correptio nec post eum lata sententia terruit, ut a tam impio et crudeli facinore uoluntatem auerteret! post Cain ergo Lamech homicidium perpetrauit, qui sine dubio iuxta ea quae supra dicta sunt septem uindictas exsoluit. et quid post Lamech ei, qui hoc secutus fuisset, futurum esset ostendit dicens:de Lamech autem septuagiens septiens quia malum opus paenitentia non subsequitur, septuaginta septem [*]( 1 cf. Luc. 5, 11 2 cf. Marc. 10, 30 etc. Gen. 4, 15 c 10 Gen. 4, 23 22 Gen. 4, 24 b. ) [*]( 1 hii add. m3 ante qui G 2 et om. N 3 nequis (quis eras. Nml BmU) NB occiderit MO A 5 parricide M parricidium N paracidium AB (corr. A, Bm2) 6 est om. C 8 81] Utrum P lamecech P 10 et iuuenem in uulnere mihi om. X 11 quinta (i in ras.) F quarta. GA quanta B 12 a om. X (add. Bm2) mathusalam C matusala X 14 sub»*manif»estata (ex manistestata) M lege] lite (corr. m. ree.) M 15 imit.] imit. (pr. i ertw.) M imit. (m 8. pr. i eras.) C 17 ante eum add. in M. rec. C sententia data P deterruit M 18 Cludelisaimo N crudelis (a eras.) F, Q uerteret (corr. m2 B) X 21 quid NF (corr.), G 22 «.lamech C )

plagarum ictibus feriatur. unde et saluator etiam septuagiens septiens peccanti, conuerso tamen, remitti praecepit.

Sed ne putetur alius ante Lamech homicidium post Cain fecisse, quia dixit: de Cain uindicatum est, quasi iam factum. Lamech autem de se quo modo diceret quia uindicatum in eum erat, cum adhuc recens esset homicidium, quod confessus fuerat se fecisse, cum constet omne factum sententiam secum habere? quando enim alia spes non est, praeter quam quod expleto operi dignum scitur, futurum pro facto habetur. denique dictum Adae est: qua die manducaueritis, morte moriemini, et utique non statim mortui sunt, sed post longum temporis interuallum; sed quia iam spes inmortalitatis amissa erat, futura mors praesens dicta est, quia haec coepit in spe haberi. igitur Lamech iuuenem se occidisse fatetur et Cain, sicut claruit, usque ad hoc tempus peruenire non potuit aut si peruenit, quod inpossibile est, senior fuit.

VII. QVAE DECEM UERBA IN TABULIS DATA SUNT, AUT SINGULAE TABULAE QVOTENA UERBA HABUERUNT?

Decem sententias decem uerba appellauit, quia et saluator sensum uerbum significauit dicens inter cetera ad Iudaeos: interrogo uos et ego unum uerbum; respondete mihi: baptismum Iohannis unde erat, « caelo an ex hominibus? hunc sensum uerbum> appellauit. simili modo et in duabus tabulis decem uerba scripta dicuntur, qui [*]( 1 cf. Matth. 18, 22 4 Gen. 4, 24 a 10 Gen. 2, 17 22 Luc. 20, 3. 4\' ) [*]( 1 septugiea (corr. m3) M 2 praecipit CNFB 5 autem om. X 6 adhuc recens esset] adrecensisset C 7 omnes X 9 expletur NFGA expletoulI (0 m2) B 18 in epe coepit X 14 habere (corr.) C 17 in tabuliB (inta in ras.) C 18 quot dena P quot.- C quottfp? N quotena (en eras.) F quod G, (corr. quot) A 23 de C 25 dicuntar] dinoscitur X quia P quae CB )

decem sensus sunt. denique dicit: nou sint tibi dii alii praeter me — primum uerbum hoc est — et subiecit: non facies tibi ullam similitudinem, quae sunt in caelo sursum et in terra deorsum, neque in aqua quae est sub terra. deinde adiecit tertio: non sumes nomen domini dei tui in uacuo; non enim mundabit dominus, qui sumit nomen eius in uanum, hoc est non in mendacio nomen domini dei tui adsumes, ut perieres per illud\\ dehinc quarto loco dicit: sabbata domini dei tui seruabis et non facies in illo ullum opus seruile. haec quattuor uerba sunt de decem; ista ad dominum proprie pertinent; haec sunt in prima tabula scripta.

Deinde in secunda tabula haec continentur: primum uerbum est: honora patrem tuum et matrem; secundum: non occides; tertium: non fornicaberis; quartum: non furaberis; quintum: non falsum testimonium dices; sextum: non concupisces quicquam proximi tui, et talia. haec in secunda tabula scripta probat apostolus Paulus dicens: honora patrem et matrem, quod est mandatum primum in promissione. quo modo esset primum, nisi in secunda tabula ab ipso coepisset? \'in promissione) autem ideo dixit, quia statim subiecit: ut sis longaeuus super terram et bene tibi sit. haec [*]( 1 Ex. 20, 3 (Deut. 5, 7) 2 Er. 20, 4 (Deut. 5, 8) 5 Ex. 20, 7 (Deut. 5, 11) 9 Ex. 20, 8. 10 (Deut. 5, 12. 14) 14 Ei. 20, 12 (Deut. 5, 16) 15 Ex. 20, (13) 15 (Deut. 5, (17) 18); Ex. 20, (14) 18 (Deut. 5, 17) 16 Ex. 20, (15) 14 (Dent. 5, (17) 19); Ei. 20, 16 (Deut. 5, (17) 20) 17 Ex. 20, 17 (Deut. 5, (18) 21) . 19 Eph. 6, 2 22 Eph. 6, 3 ) [*]( 1 sin M 6 tui om. M mundauit uel mandauit Cml mandauit Om2, NX 8 peieres P periures NX per om. X 9 Babbato C sabbatum Bm2 11 de decem] dedecim CNQA proprie ad deum P 16 foraueris C 17 concupiscis (corr.) N 18 alia N X 20 promis- Bione* (?) C 22 promissionem MF promiaionem N qui X 23 longeuos (corr. longeuuos) M )

est promissio facta his qui mandata custodiunt. itaque habes et mandata distincta et numerum eorum consummatum et quae et quanta in singulis tabulis scripta sunt.

VIII. UT QVID MOVSES DESCENDENS DE MONTE CUM TABULIS UULTUM SPLENDIDUM HABUIT ET INTOLERABILE?

Accepta potestate in peccatoies cum honorificentia descendit de monte facie gloriosa. lex enim contra peccatores data est. Moyses ergo quia non peccauerat, gloriosus apparuit in tantum ut a peccatoribus uideri non posset. ostensum enim in eo est, quia peccatores gloriam dei non merentur aspicere. post simulacrum enim uituli fusilis et confractionem tabularum, in quibus data lex fuerat, rursus ascendens Moyses in montem cum tabulis, in quibus accepta lege cum descenderet. gloriosa facta est facies eius, ut non possent aspicere filii Israhel uultum eius, neque Aaron, quia et ipse peccauerat; sed interposito uelamine loquebatur ad illos, ut tam diu indigni essent gloria dei, quam diu in peccatis uerterentur.

Unde dicit apostolus: cum conuersus fuerit ad dominum, auferetur uelamen, ut dono dei abluti digni fierent intendere gloriam dei. in confractione enim tabularum, quas ante acceperat, Iudaeorum populum reprobum significauit, eo quod peccatis studentes promissione dei indigni futuri [*](8 cf. Ex. 34, 29 17 cf. Ei. 84, 83 19 II Cor. 3, 16 ) [*](3 quanta (corr. m. rec. quot) N 4 descedes M 6 intolerabile N, Gta2, B 9 peccauerit M 10 posset (corr. possit [?]) C 11 aspicdre om. add. mg. N 12 fussilis (corr.) C confractione MCX 18 data lex] lez data (corr.) N rnssae N 18 gloria M gloriam cet. uerterentur (exp. te et corr. sa) N 19 fuerit (uer mJi in ras.) B 20 auferentur M ut] ad M 21 confrsctionem N 22 acciperat CX )

erant. quod autem reiterata lex est, alter populus futurus significatus est, cui proficeret lex data in monte.

VIIII. SI OMNIA DEUS BONA FECIT ET BONA UALDE, QVID EST UT DICAT AD NOE: \'DE MUNDIS ET INMUNDIS INDUC TECUM IN ARCAM,\' CUM IN ABSOLUTO SIT INMUNDUM BONUM DICI NON POSSE?

Per id quod multimodam rationem habent uerba, faciunt quaestiones. nam si ad causam de qua agitur referantur, nulla erit quaestio, quia per ordinem res ipsae se prodent. nam aliquando (commune dicimus quod indiuisum est, aliquando quod inmundum est; duobus enim modis appellatur (commune). denique Petrus apostolus: commune, inquit, et inmundum numquam intrauit in os meum, et apostolus Paulus: omne, inquit, quod non est ex fide peccatum est, et alibi: lex, ait, non est ex fide, et non tamen peccatum est. uides ergo, quia unus adque idem sermo non eadem semper significat.

Ideo et cum dicitur (inmundum), considerandum est qua ex causa dicatur, quia aliquando ad conparationem meliorum inmundum dicitur, aliquando ad opera sordida refertur, ut malum intellegatur. nulla igitur substantia malum, quia quae per substantiam inmunda putantur ad conparationem pulcherrimarum rerum inmunda sunt. nam et panis inmundus dicitur . et oleum et plumbum ad conparationem auri inmundum est et coruus ad pauum et, cum unius corporis membra sint, alia honesta, alia inhonesta uocantur, cum sciantur mala non esse. itaque omnia in sua natura bona sunt, quia utilia. [*]( 3 cf. Gen. 1, 31 4 cf. Gen. 6, 19. 7, 2 12 cf. Act. 10, 14 14 Bom. 14, 23 15 Gal. 3, 12 25 cf. I Cor. 12, 23. 24 ) [*]( 3 nude bona (corr.) N 5 are(h)a CNX in aU. om. CNX absolnto (corr. solitam) N 8 ad] adhuc F, (corr. ad hanc m2) B ad hanc OA agitur om. C 9 erat NX 10 communi M in diuisum C 12 petrus petr (petr eras.) N commune] denique add. C 13 intrauit (r in ras.) C 18 qua ex] quia (corr.) ex N ex qua X 20 quae om. N ) [*]( L. Fi.-Aaf. Qaaeat. teat. ) [*]( 3 )

X. CUM DEUS DICAT AD ABRAHAM DE FILIIS ISRAHEL, QVOD QVARTA PROGENIE EXITURI ESSENT DE POTESTATE AEGVPTIORUM, QVID EST UT E CONTRA LEX DICAT: \'QVINTA PROGENIE EXIERUNT FILII ISRAHEL DE TERRA AEGVPT\'? UALDE UIDETUR CONTRARIUM.

Quantum ad uerba pertinet, uidetur esse contrarium; si autem sensus requiratur, inuenietur esse non dispar. sic enim lex loquitur, ut a diligentibus ac sedulis possit intellegi, ut ratio ueritatis non incuriosis, sed sollicitis se reuelet. nam utique deus dixit: quarta progenie, et Moyses scripsit: quinta progenie, quamuis utrumque Moyses retulerit et fallere eum inpossibile sit, in quo tanta uirtus operata sit. ac per hoc inuestigandus est sensus, quia non otiose aliquid aut inprouide diuina loquitur scriptura. itaque duae partes sunt, quas singuli memorauerunt. deus enim quattuor generationes significauit, quae natae sunt in Aegypto; Moyses autem addens his unam, ex qua hae ortum acceperunt, cum intrassent in Aegyptum: quinta, inquit, generatione exierunt filii Israhel. generationem enim quae intrauit in Aegyptum, et quattuor quae illic natae sunt, simul conplexus est. nam Abraham usque ad exitum filiorum Israhel de Aegypto generationes sunt octo. ducentis enim quindecim annis a promissione facta Abrahae habitauerunt in Chanaan et ducentis quindecim in Aegypto.