Exameron

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

sunt tamen aliqua piscium genera, qui non ingenii facilitate loca mutent, sed fouendi partus necessitate, quem oportuno atque legitimo procurantes tempore ex plurimis locis ac diuerso maris sinu uelut communi consilio conuenientes coniuncto agmine aquilonis maria petunt et ad illud marinos mare partium quadam naturae lege contendunt. [*]( E ) dicas, si ascendentes uideas, reuma quoddam esse; ita proruunt fluctusque intersecant per Propontidem in Euxinum uiolento impetu profluentes. quis piscibus haec adnuntiat loca, [*]( 14 Bas. 156 CD (66 DE) ) [*]( 1 terminos orbis terrarum N\'B orbis C (o ex u) 8 nulla C (n <M.) 4 expectandi n (apectandi C m2) 5 feruntur JfS* ferunt U\' (OM. cete... corpora) ferunt ut c<\'<. certa II 6 et qualia CP et (et ęqualia m2) C 7 uidire C 8 omnibus jS\'JB Brux. Carn. jDttt. omnia yeH. Trec. omni ce<. 9 hiis C et (i pf. exp.) P (i alt. exp.) G 10 inofFensi CGP 11 patrium C (u in rtM.) patriam G (cofr. m2) 14 genera piscium N quae UM\'B et m2 G 17 mari CP et (maris m2) C diuerso (diueraos 9t m2 ac diuersus, U\', diuersus M\') sinu (ainua jV\') maria innumeri N\'B uel 11 (uelnt Gm2) 18 aagmme V et (n eras.) CP (n c.cp. m2) C illum 11 20 decaasic CG et (denique m2) P dacassi F rheuma M (h eras.) quodam C et (cotT. m2) GP 21 praepontidem CF et (corr. m1) P propoutid6 G (o pro exc e) eaxinum portum M<S* euxinum pontum CtMd. 22 Qiolentn C (-to m3) F )

163

praecipit tempora? quis tribuit dispositionem uiandi, comitandi ordinem, metas et tempora reuei\'teQdi? homines scilicet imperatorem habent, cuius expectatur imperium, procedit tessera, proponuntur edicta prouincialibus ut conueniant, tribunis [*]( F ) militum litterae diriguntur, dies statuitur: et plerique ad dies statutos occurrere nequeunt. quis imperator piscibus praeceptum dedit, quis doctor hanc tribuit disciplinam, qui metatores itinera disponunt, qui duces iter dirigunt, ut nullius desit occursus? sed agnosco quis ille sit imperator, qui ordinatione diuina sensibus uniuersorum suum infundat imperium, qui tacitus mutis animantibus naturalis disciplinae ordinem tribuat, non solum magna penetret, sed etiam per minima quaeque se fundat. diuinae legi piscis obsequitur, et homines contradicunt. piscis sollemniter obaudit mandata caelestia, et homines inrita faciunt dei praecepta. an contemptibilis tibi [*]( 92 A ) uidetur, quia mutus est rationisque expers? sed uide ne tu tibi magis incipias esse contemptui, si inrationabili maria deprehendaris. quid autem rationabilius hoc piscium transitu, cuius rationem quidem uerbis non explicant, sed factis locuntur? pergunt enim aestatis tempore ad fretum Ponti, eo quod reliquo maris sinu hic sinus dulcior sit. non enim tamdiu sol ei fluctu quamdiu ceteris inmoratur, eaque [*]( B ) mari causa ut non omnem aquam exhauriat, quae dulcis ac [*]( 6 Bas. 156 CD 157 A (66 E, 67 A) 20 Baa. 157 B (67 B), cf. Plin. N. H. VIIII 49 aq. ) [*]( 1 praecipi F et (-pit m2) CGP praecepti ?[ (praedpit m2) praecepta U\'M\'MS 2 scilicet scripsi 5 U\' sunt ce<. suum Gelenius 4 edicta. C 6 nequeant 11 non queunt N 7 doctor C (do et or in ?\'<M.) 8 nullus deBit occursui C 11 tacitis 11 (-us m2 C) B 12 non ΠΝ\' nec MS et non B y<\'H. Trec. 14 obit M oboedit S Ptttd. mandatis caelestibus Uind. et homines ... praecepta OM. N\'MS 15 inritam C (m e.cp. m3) P contemtibilis CGP contemplabilis V 17 contemtui C\' contemptui (p M<3) G\'P contentui F inrationabili ow. n 19 ratione C 20 loquuntur M\'MSB 22 auctu C flata GjPF freta M freto M<. 23 exauriat V et (corr. m2) CG ac 11 atque JV ) [*]( II* )

164

potabilis sit. quis autem ignoret quod etiam ea quae maritima sunt aquis plerumque dulcibus delectentur? denique dum flumina secuntur et ad superiora ascendunt, frequenter alieni pisces generis capiuntur in mari. cum haec igitur causa Pontum illis faciat gratiorem uel quod aestus temperet sollemnis illic flatus aquilonis, tum oportuniorem ceteris iudicant, in quo generare et partus possint omnesque enutrire, [*]( c ) quod teneri fetus laborem alienae regionis ferre uix possint, quos illic fouet aeris blanda clementia. itaque peracto munere omnes simul eo quo uenerant agmine reuertuntur.

Quaenam ista sit ratio consideremus. obiectus est Ponti sinus boreae ceterorumque uentorum uiolentissimis flatibus, unde si grauis illic procella furit, tempestates mouentur, ita ut de profundo harena uertatur, cuius rei fluctus harenosus [*]( u ) indicio est, qui uentorum motu insurgens altius, tum pondere grauior haud dubie non solum nauigantibus, sed etiam maritimis ipsis animantibus intolerabilis habetur. accedit illud, quod cum plurima et maxima Ponto flumina misceantur, tum hiberno tempore sinus ipse frigidior et torrentum rigescat omnem. propterea pisces tamquam arbitri fluentorum aestate illic asperantis aurae clementiam captare septentrionalium, cuius amoenitate perfuncti rursus hiemis aspera declinare contendunt [*]( E ) et septentrionalis plagae saeua fugientes in reliquos se sinus conferunt, in quibus aut uentorum mollior sit placiditas aut solis soleat uernare temperies. nouit igitur piscis pariendi tempus, quod pro magno mysterio dixit Solomonis sapientia, nouit tempus euudieundi atque redeundi, nouit tempus perfunctionis [*]( 11 Baa. 157 BC (67 BC) 26 Eccl. 3, 2 ) [*]( 1 sit CGPUM\'MB est VS, OM. N\' 3 sequuntur UM\'MSB 4 igitur. C 6 solem. nisi n 10 a.gmine C augmine P (u c.rp.) F reuertuntur C (n aM. in raa.) 13 si OM. N\'MS furit Trec. fuerit B fuerit et H furit et C (et eras.) cet. 14 uersatur UU\'M et m1 S uerratar S m2 <? mg. M\' 16 hau dubie C MtJ, ac fort. sic scripsit Ambrosius 17 intollerabilia C et (1 pro exp.) G 18 cum OMt. 11 19 torrentium VM 20 arbitrii n (-tres G m2) 21 consueuerunt Brux. 23 seuas f 26 solomonis M salomon in S salomonis cet. )

165

et iactationis et nouit ut non queat falli, quia non rationis aestimatione et disputationis argumento utitur, sed inspiratione naturae, quae uera est magistra pietatis. denique omnes [*]( F ) animantes reseruandi habent pariendi tempora, homo solus indiscreta atque confusa. reliqua genera clementiam temporis quaerunt, mulieres solae partus suos inclementer effundunt; uaga enim et intemperans libido generandi uagam pariendi aetatem exhibet. piscis tanta illic transmittit, ut utilitatem aliquam generi suo quaerat, nos quoque diffusa aequora transfretamus; sed quanto honestius quod successionis amore quam quod pecuniae auiditate suscipitur? denique illis ad pietatem, nobis ad quaestum transmissio deputatur. illi subolem referunt omnibus mercibus hic, nos mercem [*]( 93 A ) longe inparem ad periculi uicem misera lucri cupidine reportamus. itaque illi patriam repetunt, nos derelinquimus: illis nando incrementum generis adquiritur, nobis minuitur nauigando.

quis igitur neget diuinitus illis infusum ingenium esse huiusmodi atque uirtutem, cum uideat istos in aquilonem tam sollemnem obeundae fecunditatis peregrinationem uiuaci ingenio conponere, alios in exiguo corpore tantum ualiditatis adsumere, ut maximas hic plenis currentes uelis in [*]( B ) mediis fluctibus sistant, sicut breuis pisciculus echeneis tanta facilitate memoratur nauem ingentem statuere, ut quasi radicatam marlmari haerere uideas nec mouerimoneri; aliquamdiu enim inmobilem seruat. an et huic putas sine creatoris munere tantum potuisse subpetere uirtutis? quid gladios loquar aut [*]( 3 cf. Xen. Comm. I 4, 12 8 Baa. 157 D (67 D) 18 cf. Plin. N. H. VIllI 51 20 Baa. 161 BC (69 A), cf. Plin. N. H. VIIII 79 XXXII 2 sqq. 26 Bas. 161 C (69 B) ) [*]( 5 temporis N generis II 8 sq. pisces... transmittunt... quaerant .\\\'\'B tO suessionis (auaatonis m3) C, (success. m2) C-P 14 longe (n s. M.) m1 C m2 GP 16 dando II 22 echeneis B etheneis Mf\' c( m1 U\' ethineis S echineia Jf et m2 U\' ecineis CPV hecineia C (echinus m2) 23 facilitate. 0 faciIitateTn F radicata C 26 suppetere M<S\' )

166

serras aut canes maritimos aut balaenas aut xygaenas, quid etiam turturis aculeum et hoc mortuae? sicut enim uiperae [*]( c ) imbres si quis calcauerit recens dumtaxat grauius quam uenenum nocere fertur et inmedicabile uulnus serpere, ita etiam turtur aculeo suo mortua amplius quam uiua periculi adferre memoratur. lepusculus quoque, timidum animal in terris, in mari formidabile, citam et quae non facile possit noluit corruptelam inuehit. uoluit enim te creator tuus nec in mari satis ab insidiantibus esse securum, ut propter pauca quae noceant quasi in excubiis positus armis fidei semper et scuto[*]( D ) deuotionis noluit a domino tuo debeas salutis sperare praesidium.

ueniamus ad Atlanticum mare. quam ingentia illic [*]( E ) et infinitae magnitudinis cete, quae si quando supernatant fluctibus, ambulare insulas putes, montes altissimos summis ad caelum uerticibus eminere! quae non in acta nec in litoribus, sed in Atlantici maris profundo feruntur uideri, ut eorum conspectu nautae a nauigandi in illis locis praesumptione reuocentur nec secreta elementorum adire sine supremo terrore mortis usurpent.

Sed iam adsurgamus ipsi de profundo maris et aliquantum[*]( F ) [*]( 4 Ouid Met. I 190 X 189 6 cf. Plin. N. H. XXXII 8 aq. 12 Bas. 161 B (69 A) 13 Bas. 156 C (66 D) Uerg. Aen. VIII 691 sq. 20 Bas. 161 C (69 B) ) [*]( 1 ballenas N\'B falenas ce<. zygcnaa C (z m f<M.) MS tygenas B zigenas M<. 2 aculeum IIjB aculeum centrum N\'S aculeum oc deinde spatium septem fere litt. M uipera ea C (a ea in ras.) 3 *o9 C (h eras.) 4 fertur n perhibetur N 8 tuus II (as in r<M. C), om. N 10 armis C-B et m2 C arma G m1 cet. scuto C m2 N scutum C m1 CPF 12 atlanticum F allanticum C et (adl. m2) P allanticum C (ti <. M. et t m2 a. 1. pr.) athalanticum <S\' (a alt. et\'<M.) athlanttcom cet. 13 cete N\'MS coetae C coetu F coete GPB 14 ambulare rijB adnatare M et m2 S admare S m1 adnare Brux. ad naturae 9(jtf\' adnatarc શ (a tert. in roa. m2) 15 littoribus C (t pr. eras.) 16 atlantici CF aUautici CP athatantici S (a alt. eras.) athlanticl ce<. 18 suhprem? C (o m2) supremo Carn. suppremo Atr. subpraeme P sabpme y subpremc B supremae cet. 20 ipse P et corr. wJ C m2 G aliquanto F aliquantulum N. )

167

sermo noster emergat atque ad superiora se subrigat. solum ea quae usitata multis et plena sint gratiae, quomodo aqua in salis uertatur soliditatem, ut ferro saepe caedatur, quod de Brittanicis salibus nihil mirum, qui <in> speciem marmoris ualidi eiusdem metalli niueo candore resplendent, salubres corporis cibo et potui nimis grati: quomodo etiam non indecorus lapis coralium in mari herba sit, si in aerem transferatur, lapidis firmitate solidetur: unde etiam ostreis pretiosissimam margaritam natura infixerit, quomodo eam maris aqua io tam molli carne tantum. quae difficile apud [*]( 94 A ) reges inueniuntur, ea. litoribus quasi meridiano iacent uulgo et in saxis asperis et cautibus colliguntur. aureum etiam uellus aqua nutrit et lanam in memorati speciem metalli gignunt litora, cuius colorem nullus adhuc eorum qui fucis diuersis obducunt uellera potuit imitari. adeo naturae maritimae gratiam humana implere nescit industria. scimus qua sollicitudine uellera ouium etiam minus pretiosa curentur; sint licet optima, nequaquam tamen his fucus innascitur. hic [*](B ) naturalis color est, quem nullus adhuc fucus aequauit. hoc quoque piscis est uellus. sed et ipsi murices, qui insigne dant regium, sunt maritimi.

et quae pratorum gratia uel hortorum amoenitas potest caeruli maris aequiperare picturam? uolatus licet in pratis flores refulgent, auri quoque fulgorem in substitutum lana resplendet, et illi cito marcescunt, ista diu [*]( lBas.l61AB(6SD) ) [*]( 1 expectemus II (spectemua G m2) 4 brittanicis Gશશ\'\' britannicis S brittannicis ce<. in add. Erasmus specie N\'B 6 corpori MS nimis C (ipr. in r<M.) 7 indecorus (o ex a) C\'C corallium N aere CJPF aęrẽ G (a <. u.) 8 in 1. firmitatem ed. jRowt. 9 naturam CP 11 in litonbna N, fort. recte 13 lana CPV memorati (i in ras.) <7 specie CPV et (eorr. m2) C 14 nullis P et (-us m2) CG fucus CP et (-is m2) C 15 imitari potuit N 21 gratiam CPV 22 caerah CPVM et m1 GS caerulei S m3શ m2 શ\'B cerale G m2 N m1 M\' aequiparare B C\'MrM. TeH. picturiam C 23 refulgeant N fulgore n fulgorem (m crM.) a 24 illi cito C m2 3f<S\' illic (c del. N\'A) N\'B inlicito G Nt? M<. )

168

duratura. seruatur. naturam in hortis eminus nitent, uela in nauibus; hic odor, illic uentus aspirat. quae utilitas in folio? in nauibus [*]( c ) quanta commercia! lilia suauitatem narium, uela hominum salutem inuehunt. adde pisces salientes et delphinas ludentes, adde rauco sonantes fluctus murmure, adice currentes naues ad litora uel de litoribus exeuntes. et cum e carceribus emittuntur quadrigae, quanto studio spectantum et amore certatur! equus tamen in uanum currit, non in uanum nauigia: ille in uanum, quia uacuus, ista ad utilitatem quasi plena [*]( D ) frumenti. quid canenda gratius quae non uerbere aguntur, sed uentorum spiramine, ubi nemo refragator, sed omnes fautores sunt, ubi nemo uincitur quicumque peruenerit, sed omnes puppes, quae peruectae fuerint, coronantur, ubi palma merces salutis, uictoria pretium regressionis est. quantum enim distat inter directos cursus ac reilexosreflexos! isti perpetuantur, hi bellatoribus. adiunge remigiis contexta litora, quibus uexillum exeundi aura de caelo est. itaque aurigae plausum inanem [*]( E ) referunt, hi soluunt uota seruati.

quid de Iona dignum loquar, quem cetus excepit ad uitam, reddidit ad prophetandi gratiam? emendauit aqua quem terrena deflexerant, psallebat in utero ceti qui maerebat m terris et, ut utriusque redemptio non praetereatur elementi, terrarum salus in mari ante praecessit, quia signum filii hominis signum terribilis. sicut iste in utero ceti, sic Iesus in corde terrae. in utroque remedium, maius tamen in [*]( F ) mari pietatis exemplum, quoniam exceperunt pisces quem [*]( 6 Uerg. Georg. I 512 8 Psalm. XXXII 17 20 lon. 2, 2 sq. 23 Matth. 12, 40 ) [*](4 salute CP delfinas libris5 murmore CP 6etIIutJV mittuntur 3f<S\' 7 expectatum C (m del. m2) C (spectantum m2) jPF spectantium 9[Af\'J3 10 hiis P 11 refragator CPMS refragatur cet. 13 coronatum C merce C merci G m1 F mercis G m2 V 14 enim H etiam N 15 refexua CP et (-os m2) C refluxus V 16 exeundi N extendi II 18 his n (s exp. m2 C) hii શશ\'\'B et (m2 ex hi) S\' 19 coe. tus 11 ad alt. N, om. n 20 coeti 11 21 ut om. H/?, eras. S redemtio C et (corf. m2) C 22 helementi CFF et (h Mp.) C elimenti શ(corr. m2) M\' 23 coeti n )

169

homines refutarunt et quem homines crucifixerunt pisces seruauerunt. Petrus quoque in mari titubat. sed non labitur et confessus in fluctibus tamen negauit in terris. itaque illic quasi deuotus manu adprehendtturadprehenditur, hic quasi oblitus aspectu censorio minutis. sed iam rogemus dominum, ut sermo noster quasi Ionas eiciatur in terram, ne diutius in salo fluctuet. et bene etiam exiuit cucurbita, quae obumbret nos a malis nostris. sed et ipsa procedente sole arefacta admonet requiescendum, ne in terra aestuare incipiamus ingenio et nobis etiam uerba [*]( 95 A ) deficiant. certe plus nobis quam Nineuitis data est in aquis remissio peccatorum.

Et cum paulolum conticuisset, iterum sermonem adorsus ait:[*]( B ) Fugerat nos, fratres dilectissimi, necessaria de natura auium disputatio, et sermo huiusmodi nobis cum ipsis auibus euolauerat. suscitare enim natura quadam, ut ii qui aliquid intuentur uel dicendo exprimere uolunt eorum qualitatem quae uel intuentur uel loquuntur adsumant, ut et cum pigrioribus suscitare et cum uelocibus celeri rapiamur aspectu, stilo quoque aut tardiore utamur aut rapido. itaque cum caueo, [*]( c ) ne mari demersa praetereant et aquis operta me lateant, ros omne uolatile, quia dum inclinatus imos aquarum gurgites scrutor, aerios non respexi uolatus, nec umbra saltem pinnae me praepetis lacrimae, quae in aquis potuit relucere. uerum ubi omne negotium expeditum putaui et absolutum esse me credidi et diem quintum consummatum [*]( 2 Mattb. 14, 30; 26, 70 sqq. 4 Luc. 22, 61 7 lon. 4, 6 13 Bas. 168 C (72 A) ) [*]( 1 refutaaemnt G (in quo deinde uerba et quem homines refutauerunt repetuntur) seraaaerunt B (ue s. M. m2) 2 titubabat N labebatur N\'B conCessus est B Trec. 7 etiam n iam N obumbret C (o ex u) 10 nobis om. N niniuitis N (i aJt. ex e m2) S (i alt. ex e MJ) B 12 paulolum CPશM\' et m1 G paululum G m2 cet. 15 hi GશM\'B hii ce<. 17 locuntur GjP9t\' et OM. r 23 saltim P<!tM\' pennae m2 CFN9t\' et tMj! S praepetitis CP et (corr. m2) G reclinauit N relucere potuit Brux. 24 negotium C (o ex u m2) 25 me esse N\', esse ow. B Brux. )

170

arbitratus sum, uenit in mentem auium, quae cum eunt cubitum, quasi peracto laetae munere aethera cantu mulcere [*]( D ) consuerunt. quod uelut sollemniter surgente et occidente die instaurare consuerunt, ut decnrsidecursi uel adoriendi nocturni iuxta diurnique temporis laudes suo referant creatori. magnum igitur incentiuum excitandae nobis deuotionis amiseram. qui enim sensum hominis gerens non erubescat sine psalmorum celebritate diem claudere, cum etiam minutissimae aues sollemni deuotione et dulci carmine ortus dierum ac noctium prosequantur?

redeat igitur nobis uolaticus sermo, qui paene fuerat[*]( E ) lapsus ex oculis et aquilae modo alta petens pondus suos obduxerat nubibus, nisi quia oculos abluti aqua dum de gurgite leuamus ad caelum, speculati uacuum aeris uolatibus ferri ad necessitatem stili putauimus esse reuocandum. eritis uos iudices, qui estis aucupes uerbi, utrum inundauerunt euolet an utiliter in uestra sit retia relapsus. nec uereor ne fastidium nobis obrepat in uolatibus requirendis, quod non obrepsit in [*]( F ) gurgitibus perscrutandis, aut aliqui ex nobis in disputatione obdormiat, cum possit auium cantibus excitari. sed profecto qui inter mutos pisces uigilauerit non dubito quod inter canoras aues somnum sentire non possit, cum tali ad [*]( 2 Uerg. Aen. VII 34 ) [*]( 1 auiom -\'\' (tH mg. m2 -\'- cantus) C recordatio auium r aMom naturaM qui C 2muIcereC\' (m add. m2) 4 iusta Π iustas C m3 B 5 diurnique n ac diurni tS\' ac diuturni N\' et (tu exp.) 2tf ac diuttumaa jB 6 qai CCP quis c<<. 7 homines C erubescat C (t w ra<.) 8 solemni C et (con\'. m1) C 9 hortus 11 (h Mp. G) 10 quippęne C (p pro fa:p. m2) 11 elapaus N 13 apeculatum C m1 speculatim CtMc! jPF et (-antes m2) C aeriis M aerem B 15 aocupea C (p ex b m2) consultis II (t in f<M. C, -ius G m2) euolet n euolaase N\' euolasset c<<., fort. euolarit 16 uestra in N\'B retia ait N nec ow. M 17 uolatilibus શ\'\'MS 18 praeBcradandia Cpraescrutandis C (corr. perscr. m2) JT aliquis SB et m3 C m2 G\' શશ\' aliquid F ex GFF et (ut uidetur) C, OM. JV, in S parua ras. (fort. & eras.) 19 obdormiat C (i a. M. m3) 20 maltoa 11 motui M (motoa m2) Af\' 21 cum tali n.R qui tali Jf qui ire ali શ m1 qui in tali W m2 શ\'\'M\' quin tali S Carn. DtM. !7tnd. )

171

uigilandum gratia prouocetur. neque uero uile putetur, quod potuit praeteriri, cum sit tertia pars in animantibus creaturae. tria enim genera animantium esse non dubium est, terrenum uolatile aquatile. denique sic scriptum est: educant aquae reptilia animarum uiuentium secundum genus et uolatilia uolantia super terram secus [*]( 96 A ) firmamentum caeli secundum genus.

Reuocanmr ad superiora sicut obliuiosi matores, qui cum inconsulto praeterierint, in sua reuei-tentes uestigia incuriae suae multam repetito itineris labore suscipiunt. est tamen etiam bonus uiator, qui dispendium regressionis reliqui itineris compendiosa celeritate compenset, ut mihi faciendum arbitror, maxime cum de auibus sermo sit, quae solent oculos hominum uolatu properatiore praestringere. quid enim conuenit in his [*]( B ) demorari in quibus celeritas placere consueuit? auius igitur et inusitatus in tali genere scriptionis sermo noster canoris auibus I resonet ac resultet.

sed unde mihi cygnea carmina, quae etiam sub graui mortis inminentis terrore delectant? unde mihi illos naturales modulos cantilenae, quibus etiam paludes sonorae cantus edunt dulcissimos suauitate ? unde mihi uoces sittaci dulcedinemque merularum? utinam hoc) luscinia canat, quae [*]( c ) dormientem de somno excitet; ea enim auis signare solet diei surgentis uersari et effusiorem diluculo deferre laetitiam. tamen si illorum suauitas deest, sunt gementes turtures et [*]( 4 Gen. 1, 20 8 Bas. 168 C (72 A) 15 Uerg. Georg. II 328 18 aqq. cf. Anth. lat. 762 R. 1. 13. 31. 42 24 Uerg. Ecl. I 57 sq. ) [*]( 2 praeteriri Carn. Tell. Trec. praeterire Mt. in om. 11 3 tria (i ajC e) CG tr∗ęa P (i 8. ę) 4 producant B 8 uiatorea C (o in ras.) 10 multam S Carn. Dw. Uind. multo M (o ex um) multum cet. repetiti it. laborem B TeM. labore C (b ex p M3) 14 prestingerc C perstringere -y-M 15 in. C et n atque 2V 17 cygnea C\'F3/.B cignea GP cycnea N\'S 19 sonare 11 (sonoros G m2) NM\' 20 dulciasimos SQaoitate (-tem r) n dulcissimi suaaitatem N\'MS dulcissima snauitate B Trec. ayttaci C (eypttaci M.?) G (payttaci m2) sittaci FF psittaci M<. 21 dulcidinemque C (eorr. m2) P (corr. m2) )

172

raucae columbae, tum etiam cornix plena uoce pluuiam uocat. unde rurale in sermone quo possumus, scientia quam nos rusticani docuerunt persequamur.

Et quoniam de aquatilibus reptilibus diximus, arduum est [*]( D ) ut subito ad aues caeli sermo noster ascendat. et ideo de his auibus prius dicamus, quae circa aquas maris fluminumque [*]( E ) uersantur, cum quibus possumus emergere. itaque ab alcyone sermonem adoriamur. ea est auis maritima, quae in litoribus fetus suos edere solet, ita ut in harenis oua deponat medio fere hiemis. nam id temporis fouendis habet deputatum partibus, quando maxime insurgit mare litoribusque uehementior in inliditur. quo magis repentinae placiditatis sollemnitate auis huius eluceret gratia. namque ubi undosum fuerit mare, positis ouis subito mitescit et omnes cadunt [*]( F ) uentorum procellae Batusque aurarum quiescunt ac placidum uentis stat mare, donec oua fouet alcyone sua. septem autem dies fotus sunt, quibus decursis educit pullos fetusque abaoluitabsoluit. ilico alios quoque septem adiungit dies, quibus enutriat partus suos, donec incipiant adolescere. nec mireris tam exiguum nutriendi tempus, cum absolutio fetuum tam paucorum dierum sit. tantam autem gratiam minuscula auis diuinitus indultam habet, ut hos quattuordecim dies nautici praesumptae serenitatis obseruent, quos et alcyonidas uocant, [*]( 97 A ) [*]( 1 Uerg. Georg. I 388 7 Bas. 177 AB f75 E, 76 A), cf. Plin. N. H. X 90 XVIU 231 15 Uerg. Ect. II 26 ) [*]( 2 scientiam C (in t\'<M.) GVPB 3 rusticam C 6 aquis C 7 alcbyone M (ḥ eras.) alcytone <S\' (t eras.) altyone F\' alcione C alchione N\' altione <\'c<. 8 Htoribua C (li a. M. w.?) 9 fetos 9fM\' et corr. m3 C m2 C arenis IIB deponant CP et (n exp.) C 11 partibaa CVશ\'\'M\' et tM.! C partibus (v 8. i) શB partubus C m2 PMS 13 solemnitate CCPM\' 14 mitiscit N (con\'. m2) M\' 15 quiescunt MSB mitiscuntશ m1 M\' mitescunt 9[ m2 ce<. 16 fouit શM\' foueat Trec. atcyone Jf5\' alcione CP alchiotie 2V\' alchionea B altione CF 20 nudrienti C (-di m3) nutrienti F nutrimenti N\'MS 22 XlIII II nauticae C 23 praesumtae C\'<?jP alcyonidas MS alchionidas N\'B altionidas cet. )

173

quibus nullos motus procellosae tempestatis horrescant. nonne uos passeribus pluris estis? dominus ait.

si igitur auis minusculae contemplatione et insurgit mare et repente ut\' atque aspero hiemis inter graues procellas tempestatesque uentorum deterget caeli nubila fluctusque componit elementis omnibus subito infusa tranquillitas, quantum praesumere debeas, o homo, ad imaginem dei factus agnoscis, si tamen auiculae istius fidem studio deuotionis [*]( B ) imitens. illa tempestates uidens insurgere, saeuire uentos inter hiberni saeua, non reuocatur neque reflectitur, sed inpellitur. denique in litore sua oua constituit, ubi ea relabente fluctu madida adhuc harena suscipiat, nec insurgentes fluctus, quos immurmurare atque adlabi uideat, reformidat.

et ne putes quod ouorum uideatur habere contemptum, continuo, ubi deposuerit oua, nidificat et suo partus corpore fouet nec saluti propriae adluuione litoris pertimescit, sed [*]( c ) secura de dei gratia uentis se committit et fluctibus. parum est hoc. adiungit totidem alios ad nutnendumnutriendum dies nec interpellaninterpellari tot diebus infidi maris tranquillitatem ueretur ternptatquetemptatque dictum suum naturae iam sollemnitate fundatum. illa teneros fetus non latibulis aliquibus abscondit aut tectis nec includit cauernis, sed nudo et praescripta committit solo, quereris defendit a frigore, sed diuino fotu, quo magis cetera despiciat, tutiores fore extimat. quis nostrum paruolos suos non uestimentis [*]( D ) [*]( 2Luc.t2,7 ) [*]( 1 nullos -C (o ex u m3) nullus N\' et (in ras.) B 2 plaris SB et m2 P9t\' plures Pશ\' Mj! ce<. 4 aspera M<S\' granes ΠΜS ingruentes N\'B 5 detergit N\'B et Kt3 C m2 G detergeret V 6 helementis CGP 9 seaire C (ae ex si m.?) 10 replectitur C 12 arena 11 13 uidet TeH. Trec. uideat (a acp.) m3 6\' m2 G 14 potes C (v s. o m3) contemtum C conceptum F 16 adluuionem M6B 19 temtatque C et (corr. m2) C 20 naturaશ (-rę m2) M\'G iam CPVશ\'\'MSB etiam G et tam 9t (tanta s. M. m2) M\' sollemnitate C (e alt. e.c 6) sollemnitatem PY 22 tabernis CGP 23 diuino C (di ex de m3) dispiciat PB et (eon*. m3) C (corr. m2) G 24 extimat C m1 P estimant Fexistimat C m3 ce<. paruolos m1 CG patuulos C m3 C m2 cet. )

174

tegat, tectis abscondat, quis non claudat eos saeptis cubiculorum, quis non ita diligenter undique fenestras obstruat, ne qua possit aura uel leuiter penetrare? merito quos tam sollicite induimus ac fouemus, exuimus eos clementiae caelestis inuolucro, turmis uero quos nudos proicit eos diuino uestit indutu.