Expositio Evangelii secundum Lucan

et quoniam quae loco superiore praestrinximus delibasse satis . est, nunc quia in libro secundum Matthaeum duos homines in regione Gerasenorum daemoniis adflatos Christo occurrisse [*](8,27) cognouimus, hic autem sanctus Lucas unum inducit [*]( F ) eundemque nudum — nudus enim est quicumque tegumentum naturae suae et uirtutis amisit - qua ratione de numero euangelistae dissonare uideantur non otiose praetereundum, sed requirendum arbitror. et quidem licet discordet numerus, tamen concordat mysterium; uir enim iste qui habebat daemonium populi figura [*]( 1394 A ) gentilis est, opertus uitiis, nudus errori, patens crimini. duo illi quoque similiter figuram populi gentilis accipiunt, quoniam, cum tres filios Noe generauerit, Sem Cham Iaphet, Sem tantummodo familia in possessionem adscita est dei. ex duobus illis diuersarum nationum populi pullularunt, quorum alter maledictus, quod nudatum patrem non texerat, benedictus alter, [*]( 3 epist. Iudae 9 4 Matth. 8, 26 10 Mattb. 8, 28 20 Gen. 9, 18 23 Gen. 9. 22 sqq. ) [*]( 3 micahel P 5 maria (a alt. eras.) P choibere A 7 demet (a s. e alt.) a demutet X 8 ne post somno transponunt X nostro X in nostri a non X in nobis X 9 superiore (-ri m2) P superiori aOicx praestriniimus APB perstrinximuB cet. 13 nudis (v 8. i m3) enim P tegumentum PEŢLT et (u pr. ex i m2) B tegimentum aG indumentum (in mg. m3 al. integimentum) A integumentum (u pr. ex i) 0 integimentum C et (i ex u) F, (i ex e) V integementum (v s. e alt. m2) n 15 relinquendum X (del. et 8. m2 requirendum F) 18 ante errori add. gratia A 20 iaphet FO et (phet in ras. m3) V iafeth cet. (et iafeth PaCL) 21 possessione APBL et ex A et PB 23 alter benedictus PL )

Qui multis inquit temporibus agebatur, utpote qui a [*](8,27) diluuio usque ad aduentum domini uexabatur, furore dementi rumpens uincla naturae. nec inmerito etiam sanctus Matthaeus in monumentis illos habitasse signauit, siquidem talium animae in quibusdam uideantur habitare tumulis sepulchrorum. quid enim aliud sunt corpora perfidorum nisi quaedam defunctorum [*]( C ) sepulchra, in quibus dei uerba non habitent? agebatur ergo in loca deserta spiritalium scilicet infecunda uirtutum profugus a lege, discretus a prophetis, remotus a gratia.

non enim [*](8,30-33 ) uno daemonio, sed totius legionis laborabat incursu, quae cum dominum uidisset cognouissetque praescia dominici aduentus tempore in abyssos se esse trudendam, coepit orare ut introeundi in porcos acciperet facultatem. et primum clementiam [*]( D ) domini debemus aduertere, quod nullum prius ipse condemnat, sed unusquisque sibi auctor est poenae, non mittuntur in porcos daemones, sed ipsi petunt, quia caelestis luminis claritatem sustinere non poterant, ut qui oculos dolent radium solis ferre non possunt, sed tenebrosa eligunt et splendentia derelinquunt. fugiant ergo daemones splendorem lucis aeternae [*]( 6 Matth. 8, 28 10 Matth. 12, 43 ) [*](1 licet auersus PL aduersus ic et (d eras.) AV ne dm. X nuditate PBL patris X 3 seminis (s alt. 8. u. m2) gjluiaset (e s. si m2) A semini siluisset aL seminis luisset X 4 agebatur (8. vi3 agitabatur) P utpute X 5 delubio A et (m3 diluuio) P uexebatur A 6 uincla (in mg. uincula) V uincula LX 7 habitare L signauit A (qui haec add. expuncta: si quidem talium animae in monumentis illos habitasse signaoit) aCx significauit cet. 8 habitare uideantur (uidontur EaT) X uideantur it 10 habitant PL 11 infecunda] et fecunda V (et in ras.) FO et infecunda C et (in 8. u. tn2) ic 12 desertus A nonj nondum X 13 qui (quae m2) A 14 cognouissetque ACLCX et m3 P cognossetque P ml cognoscetque BLX presentia (sentia in ,.as.; praescia m2) A praescii PBL 15 abysso PBL rogare Er T 16 acciperent X 20 posterant (s eras.) P 21 ut spi. derelinquant X )

Qui sunt isti porci nisi forte illi de quibus dictum est: nolite dare sanctum canibus neque miseritis margaritas porcis, ne forte conculcent eas pedibus suis? illi scilicet, qui inmundorum usu animalium uocis et rationis expertes lutulentis uitae suae actibus naturalium [*]( 1395 A ) coinquinauerint ornamenta uirtutum, qui inpetu feruntur in praeceps, quoniam nullius meriti contemplatione reuocantur, sed tamquam de superioribus ad inferiora per inprobitatis procliue detrusi suffocantur in aquis inter fluitantia mundi istius strangulatorum in modum intercluso pereuntes spiritus conmeatu; neque enim in his qui fluuido aestu uoluptatum huc atque illuc feruntur incerti ullius spiritus potest esse uitale conmercium.

uidemus [*](B ) igitur quia homo ipse sibi est auctor aerumnae. nam nisi quis porci more uixisset, numquam accepisset in eum diabolus [*]( 1 Matth. 8, 29 3 Zach. 13, 2 8 Matth. 8, 29 12 Matth. 7, 6 ) [*]( 2 futura sunt X quae s. u. m3 P, om. L 3 in s. u. P, om. BLX 6 ergo eo AaBx. et (eo exp.) w eo PL ergo CFOV ne BL 8 poenam s. u. m3 A 9 omnibus (m2 hominibus) A 11 eunt illi ET 12 sanctam dare CO nec EG margaritas uestras ante porcos x 13 illis (s erae.) P 15 expertes et A coinquinauerant (a alt. incertum, s. u m2) A coinquinauerint F (int in ras.) G (int s. u. m2) coinquinauerunt ET 18 ad inferiora s. u. m3 A inprobitatis (o s. u.; -es m2) P 19 fluctuantia BETX fluentia C strangylatorum A 20 pereuntes Fit Vx. pereuntis AO pereunt cet. 21 flubido A fluido aCGLO 22 illiua A (ullius m2) aCLX uideamus (a ertU.) P 23 auctor est X 24 accepisset (e pr. ex i m2) P )

sed dicit aliqui: cur hoc a deo [*]( c ) permittitur diabolo? at ego dico, ut boni probentur, inprobi puniantur; haec enim poena peccati est. denique lege quia inmittit dominus febrem et tremorem et malos spiritus et caecitatem et omnia flagella iuxta merita peccatorum. sed redeamus ad lectionem.

Uiderunt inquit hoc magistri gregum et fugerunt. [*](8,34) neque enim aliquam uel philosophiae professores uel principes [*]( D ) synagogae pereuntibus populis possunt ferre medicinam. solus est Christus, qui aufert peccata populorum, si tamen medendi patientiam non recusent. ceterum curare non dignatur inuitos et cito infirmes deserit, quibus oneri uideat esse praesentiam [*](8,37) suam, sicut Gerasenorum populis, qui exeuntes de ciuitate, in qua species synagogae uidetur exsistere, rogabant ut discederet, [*]( E ) quia timore magno tenebantur.

infirma enim mens non [*](8,37) capit dei uerbum nec potest pondus sustinere sapientiae; fatiscit et soluitur.

et ideo diutius molestus non fuit, sed [*](8,37) ascendit et regressus est. ascendit utique ab inferioribus ad superiora, a synagoga scilicet ad ecclesiam et regressus per stagnum [*]( 9 Dent. 28, 59, Ps. 31, 10 18 Matth. 8, 34 23 I Cor. 2, 14 ) [*]( 1 eed AocX sed ut cet. 5 forti P (-te m2) BL contemni ΑΒχ conteri PL contempni cet. 6 aliqui (s s. u. add.) m1 P, m2 iz aliquid F (d in ras.) 0 aliquis V (s in ras.) cet. 8 peccantis A 9 et tremorem (et tr in ras.) P 13 aliquam (om. uel) X principes (e in ras.) V principia BF et (-es corr.) 0 principi A principe C 16 dignabantur A 17 infirmes (0 s. e) P inflrmie L inflrmoe cd. uidet Px. 18 gerassenorum Pr et (s pr. s. u., eras.) T exeuntes (es s. u. ni3) A in quos A 19 discederent (nt eras. et s. t m3) P discedere L 21 capit ∗∗∗ (dni eras.) dei A 22 fatiscit ml PB fatescit Pm3 Bm2 ELTX (-iscit corr. EOre) 24 et reuersus EyT )

cur autem non recipitur liberatus, sed domum [*](8,39) redire censetur nisi ut et iactantiae causa uitetur et infidelibus sit exemplum quam domus illa naturale sit diuersorium? et ideo qui remedium sanitatis fuerat consecutus a tumulis et sepulchris in illam spiritalem domum redire praecipitur, ut fiat dei templum, in quo erat mentis sepulchrum.

Et ecce uenit uir, cui nomen Iairus, et ipse princeps [*]( 1396 A ) [*](8,41 sq. ) synagogae erat, et cecidit ante pedes Iesu rogans eum ut intraret domum suam, quia filia unica erat illi fere annorum duodecim et haec moriebatur. reliquerat in Gerasenis synagogam Christus, ut diximus, et quem sui non receperant excepimus quem exspectabamus. nec nobis igitur a quibus exspectabatur diu defuit nec ad illos, si rogetur, redire fastidit. uir enim iste princeps synagogae, cui filia erat [*]( a ) unica, pro synagogae pereuntis remedio precabatur, quae urguebatur in mortem, quia deserebatur a Christo. quem putamus synagogae principem esse nisi legem, cuius contemplatione dominus synagogam non penitus dereliquit, medicinam [*]( 1 Matth. 9, 1 4 Luc. 9, 23 8 Matth. 8, 28 15 Ioh. 1, 11 ) [*]( 1 nos et illos enim ET 3 transit sine periculo transit X (alt. transit del. Orc) 4 discrimine I uadat (corr. m2) P diacrimene uadat L sine discrimine uadat X 6 redire censeretur X (censetur m2 OKV) quur (exp., u alt. 8. t4.) nisi A 7 exemplum A (m dtl.) PBL exemplo cet. quam G quoniam B cum X quamquam cet. deuersorium (e pr. eras., i s. ras.) A diuorsorium P diuersorium cet. 8 qui a quia A Y (uterque a exp.) cet. ab humiles (corr. a tumulis) A 9 in] et in X (et eras. V, exp. n) 11 uenit mn. X zairus X et om. X (s, u. m2 JE) 13 in domum aX ille (i 8. e) P 14 XII PGL et reliquerat X (et exp. V) quamquam s. reliquerat m3 A 15 gerassenis PLX 16 quem non exspectabamus A nec a nobis A 17 quibus 999 exspectabatur A rogaretur AX 18 fastidit redire ET 20 in mortem] et morte A deserebatur (in mg. de .. batur) V desiderabatur L putabamus P (ba eras.) BL 22 sed medicinam PBL )

moraliter hunc locum satis putauimus exprimendum et ideo non illa quae dicta sunt retractamus, sed mystica breui uolumus sermone praestringere. an non ita factum est, ut dei uerbum cum uenisset ad Iudaeos, adscisceretur a gentibus et prius ab illis qui in lege non crediderant in gratia crederetur?

nam sicut illa quae in medicis erogauerat omnem substantiam[*]( D ) [*](8,43) suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda, religiosa, fide promtior, pudore cunctatior; hoc est enim pudoris et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam. uerecunda ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit, sapiens sanatam se esse cognouit. sic sancta plebs gentium, quae deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit ut crederet, deuotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit [*]( E ) ut sanitatem suam et ipsa sentiret. fiduciam sumsit ut fateretur quod praeripuisset alienum.

[*](8,44) Cur autem retro tangitur Christus? an quia scriptum est: [*](8,42 sq. ) post dominum deum tuum ambulabis? quid etiam sibi uult quod et principis filia annorum XII moriebatur et mulier ista fluxu sanguinis ab annis XII laborabat nisi ut intellegatur [*]( F ) [*]( 7 Act. 13, 46 9 Ephes. 2, 12 sq. 22 Deut. 18. 4 ) [*]( 2 dei s. u. m2 A 3 ex] de PL 4 parata P (-it m2) L fidem aF et (m exp.) A. (m eras.) OV praecepit X (in mg. m2 praeripit, i pr. ex e F; ripuit 8. cepit m2 n; s. preripit m2 F) scitatem P (8. m3 X sanitatem) L sanitatem (s. m2 salutarem) n 5 experemendam (corr. m3) P 6 quo (ae m2 s. o) A retractamus aBL retractauimus (ui eras.) P recantamus A (primitus scriptum fuisse uideiur retractamus) C recensemus cet. uoluimus A uolumus (m ex im) a 7 praestringere ABCX perstringere cd. 8 a] ad V et (d eras.) Ox, de (in ras.) F 9 legem E (m eras.) T gratia ArzCGj 15 ergo] enim L tetigit (s. it est ras.) P 17 adsereret PaBL 18 crediderit X (crederet m2 FV) 23 filiann A 24 fluxu sanguinis post XII transponunt X )

nam ego cogrioui de me [*](8,46) uirtntem exisse. quod est euidentis indicii quia non intra possibilitatem condicionis humanae atque intra corporis claustrum inclusa sapientia, diuinitas coartata est, non capitur angustiis corporalibus, non tenetur, sed ultra fines nostrae mediocritatis uirtus exundat aeterna. non enim humana ope plebs gentium [*]( c ) liberatur, sed dei munus est congregatio nationum, quae etiam [*]( 2 Rom. 11, 11 4 Rom. 11, 25 ) [*]( 2 huius uirtus eat X delicta A delicto (& <. o) E 6 antiquior (i alt. e. u.) A quam s. u. m2 A quamdiu] quam X (m2 quamdiu OK) audiuit (t a. u.) A 9 suae om. X 11 surrexit (i 8. u.) A 13 corporis P (e m3 8. iş) L 14 non uidit E (-et m2) TX 15 audiuit X (audit m2 F) qui] quia E (a exp.) y T 16 qui fideliter non A 17 nam et ego X de me uirtutem A uirtutem de me cet. 18 quid X (o s. i m2 k) euidentitis: (ti pr. eras., tis in ras.) P euidentius A (u exp.) C indicij (in add. m3, j ex t m3) P indicit L indicio G 20 inclaustra X (-trata m2 V, inclusa m2 K) sapientiae X diuinitatis B cohartata P 22 vye A )

non latet eum quicumque fimbriam tetigerit, qui [*]( D ) tetigerit auersum: neque enim deus indiget oculis ut uideat neque corporaliter sentit, sed in se habet cognitionem omnium. beatus ergo qui uel extremam partem uerbi contigerit; nam totum quis potest conprehendere?

Uerum ut ad illam quae adhuc aegra est reuertamur, ne per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur, [*](8,49) uenerunt inquit serui dicentes principi: noli uexare [*]( E ) illum; filia tua mortua est.

et primum illud consideremus [*](8,43) quod suscitaturus mortuam ad faciendam fidem aemorrousam ante curauit. et ut scias exempli gratia stetisse sanguinis fluxum, dum illa petitur, ista curatur. sic et resurrectio temporalis in domini passione celebratur, ut et perpetua illa credatur. sic et Mariae paritura sterilis indicatur, ut conceptura uirgo [*]( 19 Luc. 1, 36 ) [*]( 1 nanc (m m2 s. nc) A nam Xy 4 superiora u. u. eius PBCL nequiuimus X 6 qui tetigerit auersum (Bum a. u., cetera in ras.) P 7 cjauersum A 9 contegerit A 12 nos magis quam per suam moram BC et ml AP; nostram moram dum diu zpi moramur ingressum m3 A (tram ... ingressum s. u. et uerbis magis... moram exp.); 1 nram mori dum diu zpi moratu ingressus s. u. m3 P; nostram moram dum diu xpi moratur ingressum et deinde post uerba mortua esse credatur haec ne per nos magis quam per Buam moram mortua esse credatur a; ne per nostram moram dum diu xpi moramur ingressum (ingresau GX) cet. si uerba dum diu Christi moramur ingressum genuina sunt, post magis ea imerenda esse adparet 13 ueneruntque E (que eras.) T inquit] ergo X 15 hemorrusam (h s. u. et r pr. exp. m2) A memoreusam (m pr. exp. et s s. u. m3) P emorusam (deinde ras. 7 litt.) a emmorusara B (ceteros omitto) 16 et om. X 17 ad illa (ad exp.) A ad illam OJ ad illum E (-am m2) T patitur L temporalis (tem in ras.) P 18 ęţ A, om. x- s. u. m. rec. K illa s. u. P 19 ęt ṃạṛι̣ạẹ A maria PX (mariae m2 FnV), om. EfT )

uenerunt inquit serui dicentes principi: noli uexare illum. adhuc et hi increduli ad resurrectionem, quam Iesus in lege praedixit, in euangelio conpleuit. itaque cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros adsciuit; non enim a multis continuo est credita resurrectio.

denique dicente domino: non est mortua puella, sed [*]( 1398 A ) [*](8,52 sq. ) dormit deridebant inquit eum. quicumque enim non credit inridet. fleant igitur mortuos suos qui putant mortuos, ubi resurrectionis fides est, non mortis species, sed quietis est. nec illud abhorret Matthaei, quod ait tubicines fuisse in domo - principis et turbam tumultuantem, uel Quia more ueteri tubicines ad incendendos excitandosque luctus ferebantur adhiberi [*]( B ) uel quia per legis et litterae cantilenam exsultationem synagoga non poterat capere spiritalem.

tenens ergo manum puellae [*](8,54—56 ) Iesus sanauit eam et iussit dari ei manducare. quod est testimonium uitae, ut non phantasma, sed ueritas crederetur. beatus ille cui manum sapientia tenet. utinam meos quoque teneat actus, teneat manum iustitia, teneat dei uerbum, inducat in penetralia sua, spiritum auertat erroris, conuertat salutis, [*]( c ) dari mihi iubeat manducare! panis enim caelestis est dei [*]( 4 Ps. 15, 10 6 Act. 17, 32 11 Matth. 9, 23 17 Matth. 14, 26; cf. Lnc. 24, 37 sqq. 20 Cant. 1, 4 21 Ioh. 6, 51 ) [*]( 1 denique quae PL elisabeth maria OVX 3 hii P (i alt. eras.) L 6 a om. X 8 et deridebant X credet A credunt inrident (n tert. s. u. m2 E, inridet T) ETX 10 mortis est, om. deinde est PL 11 aborret A tubicinia A et (-es m2) a tibicines BL et (i pr. m2 ex u) F 12 principęs (i 8. e) P uel quia exp. m3 et post more 8. u add. enim A, more enim (om. uel quia) EfT ueteris A tubicines (b ex u) P tibicines BL et (i pr. ex u m2) F 13 incendendos (n alt. in ras.) P, om. EjT ael (s. M. m3) excitandosque (que exp. m3) A excitandos EfT uidebantur PL 15 capjre (e s. i) P manum ihs (ihs manum, manum s. u. m2 n) puellae X 16 tihs (t eras.) P & ihs L ei dari PCL dare FOrex 17 fantasma P 18 meos (o ex 5) P quoque in mg, om. teneat P 19 actos PL 20 conferat (in mg. m3 al. conuertat) A 21 dl uerbum est ELT ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 17 )