Expositio Evangelii secundum Lucan

cum enim conuersus fueris ad dominum, aufertur uelamen, [*](21,27) et uides Christum. uides illum in nubibus. non equidem puto quod in caligine tenebrosa et horrore pluuiali Christus [*]( E ) adueniat - nubes enim uidentur, caelum utique caliganti horrore subtexunt, et quomodo in sole tabernaculum posui t suum, si pluuialis erit eius aduentus?

- sed sunt nubes quae quia sic oportet caelestis obtexunt mysterii claritatem, sunt nubes quae rore gratiae spiritalis umescant. aspice nubem in ueteri testamento: in columna inquit nubis loquebatur ad eos. per Moysen utique loquebatur, per Iesum Naue, qui solem statuit, ut plenioris acciperet luminis claritatem. ergo [*]( F ) Moyses et Iesus Naue nubes sunt. aspice quia uiri sancti [*]( 4 Ps. 23, 10 6 Ps. 18, 2 10 Ps. 33, 6 12 II Cor. 3, 16 13 Matth. 24, 30 16 Ps. 18, 6 18 Esai. 45, 8 19 Exod. 13, 21; 83, 9 20 Ps. 98, 7 21 Ios. 10, 12 ) [*]( 2 receperint x 8 saluatoris Χϰ 4 augmentum (g 8. U.) P 5 consequentur X (et Em2) necesse est om. X 6 moueantur P (n 8. U. m2) L 7 et om. PL 8 infusionem P (m del. m2) L 9 haec moueantur X emoueantur E (be m2) rT moueantur G 10 me] eum Xx 12 fuerit P (a s. t m3) L 13 nonne quidem ΧϰL 15 post enim add. quando 8. u. m3 P quae X (et m2 V) in caelum et aC caelorum X caliginantium X 16 posuit tabernaculum X 18 quae] aquae X obtexant a 20 uetere P m1 (ueteri m3) L 21 ihn ΧΕγΤ22 luminis acciperet x acceperit X 28 ihu naue P (-na m3) BL, hiesus naue a nubes in mg. m3 P, om. BL )

cum ergo apparuerit Christus in nubibus, [*]( 1518 A ) conci dent s e tribus terrae; est enim quidam ordo criminum et series peccatorum, quae Christi dirimatur aduentu.

Uidete ficulneam et omnes arbores. cum [*](21,29 sq. ) producunt ex se fructum, scitis quia prope est aestas. diuerso quidem modo in unum tamen concurrere uidetur euangelistarum sententia. Matthaeus enim de sola dixit ficulnea, cum ramus eius tener fuerit, hic de arboribus omnibus. uerum [*]( B ) siue cum fructus in omnibus uirescit arboribus et ficulnea fecunda iam floret, ut omnis lingua confiteatur deo confitente etiam populo Iudaeorum, sperare domini debemus aduentum, quo tamquam temporibus aestiuis resurrectionis fructus metentur, siue cum leuem fragilemque iactantiam homo iniquitatis tamquam folia synagogae ramus induerit, conicere debemus adpropinquare iudicium; nam remunerari fidem dominus-et delinquendi finem adferre festinat.

duplicem igitur habet figuram [*]( c ) [*]( 1 Esai. 60, 8 2 Esai. 37, 16; 6. 2, Ezech. 10, 1; cf. Dan. 3, 55 4 Apoc. I, 7; Dan. 7, 13 5 Cant. 3, 6 et 11 6 Esai. 19, 1 9 Luc. 1, 35 10 Apoc. 1, 7; cf. Zach. 12, 10 16 Matth. 24, 32 19 Rom. 14, 11 Philipp. 2, 11; Esai. 45, 24 23 II Thesa. 2, 8, Rom. 11, 17 sq. ) [*]( 1 qui sicut] quia quasi ϰ 2 et ezechihel α3 eherubym- L serafin P serapbim y seraphym L 4 post omoes add. prophetae 8. U. m3 P, m2 E 5 et om. Ρϰ 6 et om. a et (in quibus ueniet) X 7 prophetas X nube aX 9 quam ΡαΒCγL (uide ... superuenit om. G), qua cet. 10 apparuit X 16 enim om. PBL 23 synagoga ΕγΤ ramos αCϰ ra̩mo seu (seu̩ V) X 24 remunerari (-re m3) P, (-re m2) E )

Ecce introeuntibus uobis in ciuitatem occurret [*](22,10) uobis homo amphoram aquae portans. bonum est considerare ubi dominus pascha faciat. secundum Matthaeum habes: ite e in ciuitatem ad quendam. primum maiestatem diuinitatis aduerte. cum discipulis loquitur et iam nouit quid alibi sit futurum. deinde dignationem eius intuere, quia non [*]( E ) persona diuitis aut potentis eligitur, sed pauper ambitur et angustum hospitium pauperis amplis nobilium aedibus antefertur. ite e inquit ad quendam. sciebas, domine, nomen eius, cuius sciebas ministerium, sciebas ministerium, cuius sciebas occursum, sed ideo sine nomine designatur, ut ignobilis aestimetur. nihil hic conpositum, ubi non exprimitur persona, sed causa. secundum Marcum autem lagunam aquae portans.

hic ergo apostolis mandatur sequendus. et [*]( F ) [*](22,11 sq. ) quomodo pater familias? ut agnoscas sanctitatis definitionem esse, non census. quomodo in superioribus habens stratum? ut magnum meritum eius aduertas, in quo dominus cum discipulis sublimium uirtutum eius delectatione l\'equiesceret. utinam [*]( 4 Lac. 13, 9 7 Gen. 3, 7 12 Matth. 26, 18 21 Marc. 14, 13 ) [*]( 1 hic] in X haec L cum alt. om. BLX, a. u. m3 P 6 fienlneis X fraudes (-is tn2) PX fraudi a 7 suscepta aCx 9 ciuitate occunit X 11 in (s. u. m2) pascha P faciat] ueniat PL 16 amplissimis π amplissimo FOV 18 alt. Bciebus ministerium om. X (in quibus myaterium Bciebus) X 19 ignobilis (ig 8. u.) P 20 hic 8. u. P 21 langunam (n eras., e 8. u m2) P lagoenam BG L langnenam a et (u 8. u.) 7 laguenam eet. (n expo m2 CV) 22 et] sed C 24 stratum magnum P (magnum 8. M. m2) X 25 magnum om. x aduertas agnoscas X )

nam de aqua quid loquar? super aquam ante ipsos mundi natales sanctus, ut legitis, spiritus ferebatur.s o aqua, quae humano aspersum sanguine, ut praesentium lauacrorum figura praecederet. orbem terrarum lauisti!s o aqua, quae [*]( B ) sacramentum Christi esse meruisti, quae lanas omnia nec lauaris! tu incipis prima, tu conples perfecta mysteria. a te principium, in te finis, uel potius tu facis ut finem nesciamus. per te faetor tabidae carnis aboletur et pereuntia situ uiscera asperso sale in multam seruantur aetatem. per te arentibus aestu corporibus dulcis ad gratiam, salutaris ad uitam, suauis ad uoluptatem potus infunditur, tu nomen prophetis et apostolis, [*]( c ) tu nomen saluatori dedisti - illi nubes caeli, illi sal mundi, ille fons uitae est -, quae montibus pressa non clauderis, quae scopulis inlisa non frangeris, quae terris infusa non deficis, sed intimis scaturriens uenis aut spiritum inclusa uitalem inhalas aut sucum diffusa fertilem praestas aut rigatum superfusa adcommodum subministras, ue siccatis exanimata uitalibus sollemnes neget terra prouentus. omnium elementorum substantia, caelum aer mare terra te reddunt. te prophetico [*]( D ) [*]( 4 Luc. 6, 38 6 Gen. 1, 2 11 Uerg. Ecl. VIII 11 17 Esai. 60, 8; Dan. 7,18 18 Matth. 5, 13, Ps. 35, 10, cf. Iob. 7, 88 22 Ps. 1, 3 24 Exod 17, 6 ) [*]( 1 lagunam Pm1 lagoenam BG L languenam γπ laguenam Pm2 cet. (u expo m2 CY) 2 ante habena add. portat X superibus (ori a. i) P 4 non mediocrem ΡαCL non mediocres qui mensuram habent BXX 5 et (8. v. m2) supereffluentem P superaffluentem G superfluentem ET 6 supra quam BX supra aqua a 7 legitis X et m2 E legisti aB legii Cx legitur PL 8 laba∗∗crorum (v 8. p m2) P 9 lauasti E (-isti m2) T lauis P (m2 -as) L 11 tu alt. P m1, td P m3 L 18 ille fons uitae est] tu fons uitae ea PBL clauderes (-is m3) P 20 inhalas inclusa uitalem PL 21 infusa PBL 22 rigatum 8. adcommodum Engelbrecht rigatu a. adc. libri eIanimata αCπ et m2 V examinata V m1 FΟϰ exinanita PBL 24 et terra Xx te om. X )

Et ego quidem dispono uobis, sicut disposuit [*]( E ) [*](22,29) mihi pater regnum. regnum dei non est de hoc mundo. non ergo aequalitatis homini ad deum, sed similitudinis, aemulatio est; solus enim Christus est plena imago dei propter expressam in se paternae claritudinis unitatem; iustus autem homo ad imaginem dei est, si propter imitandam diuinae conuersationis similitudinem mundum hunc dei cognitione contemnat uoluptatesque terrenas uerbi perceptione despiciat quo alimur in uitam. unde et corpus Christi edimus, ut uitae[*]( F ) aeternae possimus esse participes. non enim uictus et potus nobis praemii loco spondetur et honoris, sed communicatio [*](22,80) gratiae caelestis et uitae, neque duodecim throni tamquam aliqua corporalis sunt receptacula sessionis, sed quia secundum diuinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium, non interrogatione factorum uirtutem remunerans inpietatemque [*]( 1515 A ) condemnans, ita et apostoli in iudicium spiritale formantur remuneratione fidei, et exsecratione perfidiae, uirtute errorem redarguentes, sacrilegos odio persequentes.

conuertamur igitur [*]( 2 Ioh. 19, 34 4 I Ioh. 5, 8 8 Ioh. 18, 86 10 Coloss. 1,15, 11 Coloss. 3, 10 ) [*]( 1 euomuit a te uomuit P (t pro eraa.) BL uomuit eet. 3 et crediderunt om. X 4 est X e G 5 et del. m2 P post sanguis add. et sps aqua P (haec exp.) L 8 de] in X 9 dm GX dum i (n ezp.) cd. 10 est alt. om. PBL 14 uoluptatemque P (a 8. m m2) L uerbi] ; dei P (a. u. m2 uerbi) BL, uerbi dI C 15 uita. PB (e ut uidetur ! eras.) uitae L uita Gr 16 possumus X 17 et s. tI. m3 P, om. L communicatio (o pro ex n) P cumminatio L 18 XII POL 19 postIII quia add. sicut ed. Rom. 23 et ex(s)ecratione aBx exsecratione P (inter x et s rasura unius litterae) CL et secretiore X 24 igitur i om. PL \' )

deinde contuendum est quia non omnis honorificentiae studio humilitas definitur; potes enim deferre alicui propter saeculi gratiam, potentiae metum utilitatisque contuitum. tua [*]( 22,? sq. ) aedificatio quaeritur, non alterius honor, et ideo una datur omnibus [*]( c ) forma sententiae, ut non de praelatione iactantia sit, sed de humilitate contentio, eoque se dominus proponit imitandum. egebamus omnium, ipse nullo, et tamen praebuit se humilitatis auctorem, cum discipulis ministraret. quod utique faciebat non studio utilitatis, sed exercitatione uirtutis.

Petrus autem etsi [*](22,34) spiritu promtus, corporis tamen adhuc infirmus adfectu denuntiatur dominum negaturus; neque enim poterat diuinae constantiam intentionis aequare. passio domini aemulos habet, [*]( D ) pares non habet. ita non reprehendo quod negauit, laudo quod [*](22,54-62 ) fleuit. aliud commune condicionis est, aliud speciale uirtutis. et ideo instruitur ad cauendum, non cogitur ad negandum.

Qui [non] habet inquit sacculum tollat, similiter [*](22,36) et peram et qui non habet uendat tunicam suam [*]( 8 cf. Matth. 13, 15; Marc. 4, 12 4 Matth. 4, 19 sq. 7 Luc. 18, 28 14 Ps. 15, 2 ) [*]( 1 ne in perditione aliqua ΡαΒCL et (perditionem aliquam) X impendio ne qua ϰ 2 excusatione P (-ni m2) aLX 4 qui ad P (ad e. u. m2) et (d 8. u. m2) π V secati sunt P (corr. m3) BL . 6 iubet X 8 studium humilitatis X 9 potes X potest P (t alt. eras.) cet. deferri X 10 humilitatisqae PBL 13 emitandum P (corr. m9) temptandum L 15 faciebat om. PBL 17 promptus P m9 18 denegaturus X 20 pares non habet om. PL 23 non expo m2 PEa; deleui ut e glossemate nunc ortum; nunc ed. Rom. pessime, cum in Batra Bcriptura legatur sed nunc qui )

multis hoc iniquum [*](22,87) uidetur, sed non iniquus dominus, qui cum se posset ulcisci, [*]( F ) maluit inmolari. est etiam gladius spiritalis, ut uendas patrimonium, emas uerbum, quo mentis penetralia uestiuntur. est etiam gladius passionis, ut exuas corpus et inmolatae carnis exuuiis ematur tibi sacri corona martyrii, quod ex benedictionibus dominicis colligere potes, qui summam omnium coronam, si quia persecutionem patiatur pro iustitia, praedicauit. denique ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum animos, de se exemplum protulit, dicens:

quoniam hoc [*]( 1516 A ) [*](22,37) quod scriptum est oportet impleri in me, quod et cum iniustis deputatus est. mouet tamen adhuc quod duos gladios discipuli protulerunt, ne forte unum noui, unum ueteris testamenti, quibus aduersum diaboli armamur insidias. denique dicit dominus: sat est quasi nihil desit ei quem utriusque testamenti doctrina munierit.

Pater, si possibile est, transfer a me calicem [*]( B ) [*](22,42 Iq. ) hunc. haerent plerique hoc loco, qui tristitiam saluatoris ad argumentum inolitae potius a principio quam susceptae ad [*]( 1 Matth. 26, 52 10 Matth. 13, 44 sq. 13 Matth. 5, 10 20 Ephes. 6, 11 ) [*](1 ante emat add. ęş u̦ț P (exp. m2) aea et L emat sibi gladium] emat gladium sibi B gladium sibi emat PL me iubea PBL, me 8. v. C, post iubes add. gladium X 2 haberi P ml αΒCL habere Pm2 cet. 8 uideare a (a eras.) n nidear PL uidear me B uidearis ΕγΤ uideri GV. m2 nidere COV m1 uide F 4 uindicare E ml L me om. PBL 5 satis PL dicit X dicens a 6 ingens P (m2 in lege) L 8 possit GLX 10 post quo add. nuda X 13 coronarum X 19 alterum ueteris PL 20 ueterie sit (sit 8. u. m3) P aduersus ϰ21 satis PLX 24 hunc] istum ET plurimique X salutaris PBL )

nos uoluit erudire, ut quia in Ioseph didiceramus carcerem non timere, mortem uincere disceremus in Christo et quod est amplius quemadmodum futurae mortis maestitiam uinceremus. quomodo enim te imitaremur, domine Iesu, nisi sequeremur ut hominem, nisi mortuum crederemus, nisi uulnera uidissemus? quemadmodum discipuli crederent fuisse [*]( E ) [*](22,45) moriturum, nisi morituri tristitiam conperissent? sic adhuc dormiunt et nesciunt dolere, pro quibus Christus dolebat; ita enim legimus quia peccata nostra portat et pro nobis dolet. doles ergo, domine, non tua, sed mea uulnera, non tuam mortem, sed nostram infirmitatem: et nos aestimauimus te esse in doloribus, cum tu non pro te, sed pro me doleres; [*]( 15 Esai. 53, 3 16 Gen. 39, 20 sqq. 24 Esai. 53, 4 25 concil. Constantinop. 3 act. 10 ) [*]( 1 sensu BXX 2 retorquere x 8 maiestatem eius pietatemque PBL 4 demi..ror (se uidetur eras.) P de miro L contulerit X mecum (c eras.) P 5 nihil (eras.) nihil P 6 dilectione X 7 suscepit (i 8. u.) P 10 ergo] enim X 13 fortitudinem P (is 8. em m2) L 15 inquit ante enim repetunt X iofirmitates (e ex i m2) P 16 quam P (quia m2) L 21 uidissemus (i alt. ex e m3) P 22 sed PL si (ed 8. i m3) n 23 dolebat (b 8. u, m2) P . )

sed quid mirum si pro omnibus doluit qui pro uno fleuit? quid mirum si moriturus pro omnibus taedeat, qui Lazarum resuscitaturus illacrimat? sed et ibi piae sororis lacrimis commouetur, quia mentem humanam tangebant, et hic alto operatur affectu, ut quia in carne sua peccata nostra perimebat, maerorem quoque animae nostrae suae animae maeror aboleret. et fortasse ideo[*]( 1517 A ) tristis est, quia post Adae lapsum tali transitu nobis erat ex hoc saeculo recedendum, ut mori esset necesse: deus enim mortem non fecit nec laetatur perditione uiuorum et ideo fastidit quod ipse non fecit.

Denique ait: transfer a me calicem istum, quasi[*](22,42) homo mortem recusans, quasi deus sententiam suam seruans; oportet enim mori nos saeculo, ut resurgamus deo, ut iuxta diuinam sententiam lex maledictionis resoluto in terrae limum [*]( B ) naturae fine soluatur.

quod autem ait: non mea uoluntas, [*](22,42) sed tua fiat, suam ad hominem rettulit, patris ad diuinitatem; uoluntas enim hominis temporalis, uoluntas diuinitatis aeterna. non alia uoluntas patris, alia filii; una enim uoluntas, ubi una diuinitas. disce tamen deo esse subiectus, ut non [*]( C ) quod ipse uis eligas, sed quod deo scias esse placiturum.