Noctes Atticae

Gellius, Aulus

Gellius, Aulus. The Attic Nights of Aulus Gellius. Rolfe, John C., editor. Cambridge, Mass.; London: Harvard University Press; William Heinemann, 1927 (printing).

Idem Cato in eadem oratione eidem M. Caelio tribuno plebi vilitatem obprobrans non loquendi tantum, verum etiam tacendi: Frusto, inquit, panis conduci potest, vel uti taceat vel uti loquatur.

Neque non merito Homerus unum ex omnibus Thersitam ἀμετροεπῆ et ἀκριτόμυθον appellat verbaque illius multa et ἄκοσμα strepentium sine modo graculorum similia esse dicit. Quid enim est aliud ἐκολώα?

Eupolidis quoque versus de id genus hominibus consignatissime factus est:

  1. Λαλεῖν ἄριστος, ἀδυνατώτατος λέγειν,
quod Sallustius noster imitari volens [*](sic, added by Hertz.) sic scribit:

Loquax, inquit, magis quam facundus. Quapropter Hesiodus, prudentissimus, linguam non vulgandam, sed recondendam esse dicit proinde ut thesaurum, eiusque esse in promendo gratiam plurimam, si modesta et parca et modulata sit:

  1. Γλώσσης τοι θησαυρὸς ἐν ἀνθρώποισιν ἄριστος,
  2. Φειδωλῆς πλείστη δὲ χαρις κατὰ μέτροι ἰούσης,

Epicharmium quoque illud non inscite se habet:

  1. Οὐ λέγειν τύγʼ ἐσσὶ δεινός, ἀλλὰ σιγᾶν ἀδύνατος,
ex quo hoc profecto sumptum est:

Qui cum loqui non posset, tacere non potuit.

Favorinum ego audivi dicere versus istos Euripidi:

  1. Ἀχαλίνων στομάτων
  2. Ἀνόμου τʼ ἀφροσύνας
  3. Τὸ τέλος δυστυχία,
non de his tantum factos accipi debere, qui impia aut inlicita dicerent, sed vel maxime de hominibus quoque posse dici stulta et inmodica blaterantibus, quorum lingua tam prodiga infrenisque sit, ut fluat semper et aestuet conluvione verborum taeterrima, quod genus homines a Graecis significantissimo vocabulo κατάγλωσσοι appellantur.

Valerium Probum, grammaticum inlustrem, ex familiari eius, docto viro, comperi, Sallustianum illud, satis eloquentiae, sapientiae parum, brevi antequam vita decederet, sic legere coepisse et sic a Sallustio relictum affirmavisse: satis loquentiae, sapientiae parum, quod loquentia novatori verborum Sallustio maxime congrueret, eloquentia cum insipientia minime conveniret.

Huiuscemodi autem loquacitatem verborumque turbam magnitudine inani vastam facetissimus poeta Aristophanes insignibus vocabulis denotavit in his versibus:

  1. Ἄνθρωπον ἀγριοποιόν, αὐθαδόστομον,
  2. Ἔχοντʼ ἀχάλινον, ἀκρατές, ἀπύλωτον στόμα,
  3. Ἀπεριλάλητον, κομποφακελορρήμονα,

neque minus insigniter veteres quoque nostri hoc genus homines in verba proiectos locutuleios et blaterones et linguaces dixerunt

Quod verba istaec Quadrigari ex Annali tertio, ibi mille hominum occiditur, non licenter neque de poetarum figura, sed ratione certa et proba grammaticae disciplinae dicta sunt.

QUADRIGARIUS in tertio Annalium ita scripsit: Ibi occiditur mille hominum. Occiditur, inquit, non occiduntur.

Item Lucilius in tertio :

  1. Ad portam mille a porta est, sex inde Salernum,
mille, inquit, est, non mille sunt.

Varro in XVII. Humanarum: Ad Romuli initium plus mille et centum annorum est.

M. Cato in primo Originum: Inde est ferme mille passum.

M. Cicero in sexta in Antonium: Itane medius in L. Antonii clientela est? Quis umquam in illo Iano inventus est, qui L. Antonio mille nummum ferret expensum?

In his atque in multis aliis mille numero singulari dictum est;

neque hoc, ut quidam putant, vetustati concessum est aut per figurarum concinnitatem admissum est, sic videtur ratio poscere.

Mille enim non pro eo ponitur,

quod Graece χίλιοι dicitur, sed quod χιλιάς et sicuti una χιλιὰς et duae χιλιάδες, ita unum mille et duo milia certa atque directa ratione dicitur.