Epitome Rerum Romanorum

Quippe quae sine muro, sine turribus, modice edito in tumulo apud flumen sita, quattuor milibus Celtiberorum quadraginta exercitum per annos undecim sola sustinuit, nec sustinuit modo, sed saevius aliquando [*]()perculit pudendisque foederibus adfecit. Novissime, cum invictam esse constaret, opus fuit eo qui Carthaginem everterat.

Non temere, si fateri licet, ullius causa belli iniustior. Segidenses, socios et consanguineos suos,

Romanorum manibus elapsos, exceperant. [*]()Habita pro his deprecatio nihil valuit. Cum se ab omni bellorum contagione removerent, in legitimi foederis pretium iussi arma deponere. Hoc sic a barbaris [*](fixit Freinshemius: fixisset codd. ) [*](et eum scripsi: etiam codd. ) [*](aliquando Lipsius: aliquanto codd.) [*](exceperant: susceperant B. )

num: hunc quoque adsiduis caedibus ita subegerunt, ut ne oculos quidem aut vocem Numantini viri quisquam sustineret.

Tamen cum hoc quoque foedus maluere, contenti armorum manubiis, cum ad internicionem saevire potuissent.

Sed non minus Numantini quam Caudini illius foederis flagrans ignominia aut pudore populus Romanus dedecus quidem praesentis flagitii deditione Mancini expiavit,

ceterum duce Scipione, Carthaginis incendiis ad excidium urbium inbuto, tandem etiam in ultionem excanduit. Sed tum acrius in castris quam in campo,

nostro cum milite quam cum Numantino proeliandum fuit.

Quippe adsiduis et iniustis et servilibus maxime operibus adtriti ferre plenius vallum, qui arma nescirent, luto inquinari, quia sanguine nollent, iubebantur. Ad hoc scorta, calones, sarcinae nisi ad usum necessariae amputantur.

Tanti esse exercitum quanti imperatorem vere proditum est. Sic redacto in disciplinam [*](Mancinus was placed unarmed and bound before the gates of Numantia, but the Numantines refused to take him prisoner (Veil. Pater. II, 1, 5). ) [*](Cp. Liv. Spit. 57 (where the incident is referred to): militem triginta dierum frumenta ac septenos vallos ferre coegit. )

Dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur. Sed cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam, eo necessitatum conpulsi primum ut destinata morte in proelium ruerent, cum se prius epulis quasi inferiis implevissent carnis semicrudae et caeliae; [*]()sic vocant indigenam ex frumento potionem.

Intellectum ab imperatore consilium, itaque non est permissa pugna morituris. Cum fossa atque lorica quattuorque castris circumdatos fames premeret, a duce orantes proelium, ut tamquam viros occideret, ubi non impetrabant, placuit eruptio.

Sic conserta manu plurimi occisi, et cum urgueret fames, aliquantisper inde vixerunt. [*]()Novissime consilium fugae sedit; sed hoc quoque ruptis equorum cingulis [*]()uxores ademere, summo scelere per amorem.

Itaque deplorato exitu in ultimam rabiem furoremque conversi, postremo Rhoecogene duce se, suos, patriam ferro veneno, subiecto igne undique pere-

gerunt. Macte [*]()fortissimam et meo iudicio beatissimam in ipsis malis civitatem. Adseruit cum fide socios, populum orbis terrarum viribus fultum tam parva manu aetate tam longa sustinuit. Novissime [*](caeliae NL: praellae B.) [*](vixerunt: vicerunt B. ) [*](cingulis: singuli B. ) [*](esse post macte add. codd. del. Aldus. )

Unus enim vir Numantinus non fuit qui in catenis duceretur; praeda, ut de pauper-rimis, nulla: arma ipsi cremaverunt. Triumphus fuit tantum [*]()de nomine,

Hactenus populus Romanus pulcher, egregius, pius, sanctus atque magnificus; reliqua saeculi, ut grandia aeque, ita vel magis turbida et foeda, crescentibus cum ipsa magnitudine imperii vitiis;

adeo ut, si quis hanc tertiam eius aetatem transmarinam, quam ducentorum annorum fecimus, dividat, centum hos priores, quibus Africam, Macedoniam, Siciliam, [*]()Hispaniam domuit, aureos,

sicut poetae canunt, iure meritoque fateatur, centum sequentes ferreos plane et cruentos et si quid immanius; quippe qui Iugurthinis, Cimbricis, Mithridaticis, Parthicis, piraticis bellis, Gallicis atque Germanicis, quibus caelum ipsum gloria ascendit, Gracchanas Drusianasque caedes, ad hoc servilia bella miscuerint et, ne quid turpitudini desit,

gladiatoria. Denique in se ipse conversus Marianis atque Sullanis,[*]()novissime Pompei et Caesaris manibus, quasi per rabiem et furorem—nefas!—semet ipse laceravit.