Metamorphoses

Commodum limen evaserant, et fores ad pristinum statum integrae resurgunt; cardines ad foramina resident, postes ad repagula redeunt, ad claustra pessuli recurrunt. At ego ut eram etiam nunc humi proiectus, inanimis, nudus et frigidus et lotio perlitus, quasi recens utero matris editus, immo vero semimortuus, verum etiam ipse mihi supervivens et postumus, vel certe destinatae iam cruci candidatus, Quid inquam De me fiet, ubi iste iugulatus mane paruerit? Cui videbor verisimilia dicere proferens vera? Proclamares saltem suppetiatum, si resistere vir tantus mulieri nequibas: sub oculis tuis

Haec identidem mecum replicabam, et nox ibat in diem: optimum itaque factu visum est anteluculo furtim evadere et viam licet trepido vestigio capessere. Sumo sarcinulam meam, subdita clavi pessulos reduco: at illae probae et fideles ianuae, quae sua sponte reseratae nocte fuerant, vix tandem et aegerrime tunc clavis suae crebra immissione patefiunt.

Et heus tu, ubi es? inquam: Valvas stabuli absolve, antelucio volo ire. Ianitor pone stabuli ostium humi cubitans, etiam nunc semisomnus Quid? Tu inquit Ignoras latronibus infestari vias, qui hoc noctis iter incipis? Nam etsi tu, alicuius facinoris tibi conscius scilicet, mori cupis, nos cucurbitae caput non habemus ut pro te moriamur. Non longe inquam Lux abest: et praeterea quid viatori de summa pauperie latrones auferre possunt? An ignoras, inepte, nudum nec a decem palaestritis despoliari posse? Ad haec ille marcidus et semisopitus in alterum latus evolutus Unde autem inquit Scio an convectore illo tuo, cum quo sero devorteras, iugulato fugae mandes praesidium?

Illud horae memini me terra dehiscente ima Tartara inque his canem Cerberum prorsus esurientem mei prospexisse: ac recordabar profecto bonam Meroen non misericordia iugulo meo pepercisse sed

In cubiculum itaque reversus de genere tumultuario mortis mecum deliberabam. Sed cum nullum aliud telum mortiferum Fortuna quam solum mihi grabatulum subministraret, Iam iam grabatule inquam Animo meo carissime, qui mecum tot aerumnas exanclasti, conscius et arbiter quae nocte gesta sunt, quem solum in meo reatu testem innocentiae citare possum, tu mihi ad inferos festinanti subministra telum salutare; et cum dicto restim, qua erat intextus, aggredior expedire ac tigillo, quod fenestrae subditum altrinsecus prominebat, iniecta atque obdita parte funiculi et altera firmiter in nodum coacta, ascenso grabatulo ad exitium sublimatus et immisso [*]()capite laqueum induo. Sed dum pede altera fulcimentum quo sustinebar repello, ut ponderis deductu restis ad ingluviem astricta spiritus officia discluderet, repente putris alioquin et vetus funis dirumpitur, atque ego de alto reddens Socratem—nam iuxta me iacebat— superruo cumque eo in terram devolvor.

Et ecce in ipso momento ianitor introrumpit exerte clamitans Ubi es tu, qui alta nocte immodice festinabas, et nunc stertis involutus? Ad haec nescio an casu nostro an illius absono clamore experrectus Socrates exsurgit prior, et Nec inquit Immerito stabularios hos omnes hospites detestantur. Nam iste curiosus dum importune irrumpit—credo studio rapiendi aliquid—clamore vasto marcidum alioquin me altissimo somno excussit. [*](Oudendorp's correction for the MSS' misso. )

Emergo laetus atque alacer insperato gaudio perfusus, et Ecce, ianitor fidelissime, comes et pater meus et frater meus, quem nocte ebrius occisum a me calumniabaris, et cum dicto Socraten deosculabar amplexus: at ille odore alioquin spurcissimi humoris percussus, quo me Lamiae illae infecerant, vehementer aspernatur: Apage te inquit Fetorem extremae latrinae, et causas coepit huius odoris comiter inquirere. At ego miser afficto ex tempore absurdo ioco in alium sermonem intentionem eius denuo derivo et iniecta dextra Quin imus inquam Et itineris matutini gratiam capimus. Sumo sarcinulam et pretio mansionis stabulario persoluto capessi mus viam.

Aliquantum processeramus et iam iubaris exortu cuncta collustrantur, et ego curiose sedulo arbitrabar iugulum comitis,qua parte gladium delapsum videram, et mecum Vesane, aio Qui poculis et vino sepultus extrema somniasti. Ecce Socrates integer, sanus, incolumis. Ubi vulnus? Spongia ubi? Ubi postremum cicatrix tam alta, tam recens? et ad illum Ne inquam Immerito medici fidi cibo et crapula distentos saeva ei gravia somniare autumant: mihi denique quod poculis vesperi minus temperavi, nox acerba diras et truces imagines obtulit, ut adhuc me credam cruore humano aspersum atque impiatum.

Quo facto et ipse aliquid indidem sumo, eumque avide esitantem aspicio aliquanto intentiore macie atque pallore buxeo deficientem video. Sic denique eum vitalis color turbaverat ut mihi prae metu, nocturnas etiam Furias illas imaginanti, frustulum panis quod primum sumpseram, quamvis admodum modicum, mediis faucibus inhaereret, ac neque deorsum demeare neque sursum remeare posset. Nam et crebritas ipsa commeantium metum mihi cumulabat: quis enim de duobus comitum alterum sine alterius noxa peremptum crederet? Verum ille, ut satis detruncaverat cibum, sitire impatienter coeperat; nam et optimi casei bonam partem avide devoraverat, et haud ita longe radices platani lenis fluvius in speciem placidae paludis ignavus ibat argento vel vitro aemulus in colorem. En inquam Explere latice fontis lacteo. Assurgit ille et oppertus paululum planiorem ripae marginem complicitus in genua appronat se avidus affectans

Haec Aristomenes. At ille comes eius, qui statim initio obstinata incredulitate sermonem eius respuebat, Nihil inquit Hac fabula fabulosius, nihil isto mendacio absurdius, et ad me conversus Tu autem inquit Vir, ut habitus et habitudo demonstrat, ornatus, accredis[*]()huic fabulae? Ego vero inquam Nihil impossibile arbitror, sed utcumque fata decreverint, ita cuncta mortalibus provenire: nam et mihi et tibi et cunctis hominibus multa usu venire mira et paene infecta, quae tamen ignaro relata fidem perdant. Sed ego huic et credo Hercule et gratas gratias memini, quod lepidae fabulae festivitate nos avocavit; asperam denique ac prolixam viam sine labore ae taedio evasi. Quod beneficium etiam illum vectorem meum credo laetari: sine fatigatione [*](So Petschenig for the MSS' accedis. )

Is finis nobis et sermonis et itineris communis fuit: nam comites utrique ad villulam proximam laevorsum abierunt. Ego vero quod primum ingressu stabulum conspicatus sum, accessi, et de quadam anu caupona illico percontor Estne inquam Hypata haec civitas? Adnuit. Nostine Milouem quendam e primoribus? Arrisit et Vere inquit Primus istic perhibetur Milo, qui extra pomerium et urbem totam colit. Remoto inquam Ioco, parens optima, dic oro et cuiatis sit et quibus deversetur aedibus? Videsne inquit Extremas fenestras, quae foris urbem prospiciunt et altrinsecus fores proximum respicientes angiportum? Inibi iste Milo deversatur ampliter nummatus et longe opulentus, verum extremae avaritiae et sordis infimae infamis homo, foenus denique copiosum sub arrabone auri et argenti crebriter exercens, exiguo Lare inclusus et aerugini semper intentus, cum uxorem etiam calamitatis suae comitem habeat. Neque praeter unicam pascit ancillam et habitu mendicantis semper incedit.

Ad haec ego risum subicio: Benigne inquam Et prospicue Demeas meus in me consuluit, qui peregrinaturum tali viro conciliavit, in cuius hospitio nec fumi nec nidoris nebulam vererer, et cum dicto modico secus progressus ostium accedo et ianuam firmiter oppessulatam pulsare vocaliter incipio.

Quibus properiter lectis Amo inquit Meum Demean, qui mihi tantum conciliavit hospitem, et cum dicto iubet uxorem decedere utque in eius locum assidam iubet, meque etiam nunc verecundia cunctantem arrepta lacinia detrahens Asside inquit Istic: nam prae metu latronum nulla sessibula ac ne sufficientem supellectilem parare nobis licet. Feci, et Sic ego te inquit Etiam de ista corporis speciosa habitudine deque hac virginali prorsus verecundia generosa stirpe proditum et recte conicerem, sed et meus Demeas eadem litteris pronuntiat. Ergo brevitatem gurgustioli nostri ne spernas peto. Erit

His ego auditis mores atque parsimoniam ratiocinans Milonis, volensque me artius ei conciliare, Nihil inquam Rerum istarum, quae itineris ubique nos comitantur, indigemus. Sed et balneas facile percontabimur. Plane quod est mihi summe praecipuum, equo, qui me strenue pervexit, faenum atque hordeum acceptis istis nummulis tu, Fotis, emito. His actis et rebus meis in illo cubiculo conditis pergens ipse ad balneas, ut prius aliquid nobis cibatui prospicerem, forum cupidinis peto inque eo piscatum opiparem expositum video et percontato pretio, quod centum nummis iudicaret, aspernatus viginti denariis praestinavi. Inde me commodum egredientem continuatur Pythias condiscipulus apud Athenas Atticas meus, qui me post aliquam multum temporis amanter agnitum invadit, amplexusquc ac comiter deosculatus

Quo audito statim arrepta dextera postliminio me in forum cupidinis reducens Et a quo inquit Istorum nugamenta haec comparasti? Demonstro seniculum: in angulo sedebat. Quem confestim pro aedilitatis imperio voce asperrima increpans Iam iam inquit Nec amicis quidem nostris vel omnino ullis hospitibus parcitis, quod tam magnis pretiis pisces frivolos indicatis et florem Thessalicae regionis ad instar solitudinis et scopuli edulium caritate deducitis? Sed non impune: iam [*]( The name, whatever it is, has been corrupted in the MSS to Dstio. Other suggestions are Dositheo and Clytio.)

Et ecce Fotis ancilla Rogat te inquit Hospes. At ego iam inde Milonis abstinentiae cognitor excusavi comiter, quod viae vexationem non cibo sed somno censerem diluendam. Isto accepto pergit ipse et iniecta dextera clementer me trahere adoritur: ac dum cunctor, dum modeste renitor, Non prius inquit Discedam quam me sequaris, et dictum iureiurando secutus iam obstinationi suae me ingratis oboedientem perducit ad illum suum grabatulum, et residenti Quam salve agit inquit Demeas noster? Quid uxor? Quid liberi? Quid vernaculi? Narro singula. Percontatur accuratius causas etiam peregrinationis meae; quas ubi probe protuli, iam et de patria nostra et eius primoribus

Ut primum nocte discussa sol novus diem fecit, et somno simul emersus et lectulo, anxius alioquin et nimis cupidus cognoscendi quae rara miraque sunt, reputansque me media Thessaliae loca tenere, quo artis magicae nativa contamina totius orbis consona ore celebrentur, fabulamque illam optimi comitis Aristomenis de situ civitatis huius exortam, suspensus alioquin et voto simul et studio, curiose singula considerabam. Nec fuit in illa civitate quod aspiciens id esse crederem quod esset, sed omnia prorsus ferali murmure in aliam effigiem translata, ut et lapides quos offenderem de homine duratos, et aves quas audirem indidem plumatas, et arbores quae pomerium ambirent similiter foliatas, et fontanos latices de corporibus humanis fluxos crederem. Iam statuas et imagines incessuras, parietes locuturos, boves et id genus pecua dicturus praesagium, de ipso vero caelo et iubaris orbe subito venturum oraculum.

Sic attonitus, immo vero cruciabili desiderio stupidus, nullo quidem initio vel omnino vestigio cupidinis meae reperto cuncta circumibam tamen, dum luxum nepotalem simulantia[*]()ostiatim singula pererro, repente me nescius forum cupidinis intuli; et ecce mulierem quampiam frequenti stipatam famulitione ibidem gradientem accelerate vestigio comprehendo: aurum in gemmis et in tunicis, ibi inflexum, hic intextum, matronam profecto confitebatur. Huius adhaerebat lateri senex iam gravis in annis, qui, ut primum me conspexit, Est inquit Hercule Lucius, et offert osculum et statim incertum quidnam in aurem mulieris obganniit. Quin inquit Etiam ipse parentem tuam accedis et salutas? Vereor inquam Ignotae mihi feminae, et statim rubore suffusus deiecto capite restiti. At illa obtutum in me conversa En inquit Sanctissimae Salviae matris generosa probitas. Sed et cetera corporis execrabiliter ad regulam sunt congruentia: inenormis proceritas, succulenta gracilitas, rubor temperatus, flavum et inaffectatum capillitium, oculi caesii quidem sed vigiles et in aspectu micantes, prorsus aquilini, os quoquoversum floridum, speciosus et immeditatus incessus.

Et adiecit Ego te, O Luci, meis istis manibus educavi; quidni? Parentis tuae non modo sanguinis, verum alimoniarum etiam socia; nam et familia Plutarchi ambae prognatae sumus, et eandem [*](There is here a gap in the MSS which has been filled in by a later hand. These three words are fairly near the meaningless MSS' reading, and can be construed. )

Atria longe pulcherrima columnis quadrifariam per singulos angulos stantibus attolerabant statuas, palmaris deae facies, quae pinnis explicitis sine gressu, pilae volubilis instabile vestigium plantis roscidis delibantes,[*]()nec ut maneant inhaerent, et iam volare creduntur. Ecce lapis Parius in Dianam factus tenet libratam totius loci medietatem, signum perfecte luculentum, veste reflatum, procursu vegetum, introeuntibus obvium et maiestate numinis venerabile: canes utrimquesecus deae latera muniunt, qui canes et ipsi lapis erant; his oculi minantur, aures rigent, nares hiant, ora saeviunt et sicunde de proximo latratus ingruerit, [*](Colvin's emendation for the MSS' decitantes. Helm suggests detinentes. )

Dum haec identidem rimabundus exinde delector, Tua sunt ait Byrrhaena Cuncta quae vides ; et cum dicto ceteros omnes sermone secreto decedere praecipit. Quibus dispulsis omnibus, Per hanc inquit Deam, O Luci carissime, ut anxie tibi metuo et

At ego curiosus alioquin, ut primum artis magicae semper optatum nomen audivi, tantum a cautela Pamphiles afui ut etiam ultro gestirem tali magisterio me vel ampla eum mercede tradere et prorsus in ipsum barathrum saltu concito praecipitare. Festinus denique et vecors animi, manu eius velut catena quadam memet expedio et, Salve propere addito, ad Milonis hospitium perniciter evolo; ae dum amenti

Haec mecum ipse disputans fores Milonis accedo et, quod aiunt, pedibus in sententiam meam vado. Nec tamen domi Milonem vel uxorem eius offendo, sed tantum caram meam Fotidem: suis parabat viscum fartim concisum et pulpam frustatim consectam et abacum [*]()pascuae iurulentae et quod naribus iam inde ariolabar, tuccetum perquam sapidissimum. Ipsa linea tunica mundule amicta et russea fasceola praenitente altiuscule sub ipsas papillas succinctula, illud cibarium vasculum floridis palmulis rotabat in circulum et in orbis flexibus crebra succutiens et simul membra sua leniter illubricans, lumbis sensim vibrantibus, spinam mobilem quatiens placide decenter undabat. Isto aspectu defixus obstupui et [*](MSS miseris. Milesiis and mysticis have both been proposed. ) [*](The best MS seems to read ambacu pascuae iurulenta,, from which no meaning can be extracted. The suggestion given in the text is tolerably near and makes fair sense. )