Silvae

Statius, P. Papinius (Publius Papinius)

Statius, P. Papinius. Statius, Volume 1. Mozley, John Henry, editor. London: William Heinemann; New York: G.P. Putnam's Sons, 1928.

vidit quippe pii iuvenis navamque quietem
intactamque fidem succinctaque pectora curis
et vigiles sensus et digna evolvere tantas

[*](proavis seu s: proavi seu M (Imhof keeps this and reads munera); proavis aut Heinsius. )

[*](falsoque M: falsaeque Heinsius. )

sobria corda vices, vidit, qui cuncta suorum
novit et inspectis ambit latus omne ministris.
nec mirum: videt ille ortus obitusque, quid auster,[*]()
quid boreas hibernus agat, ferrique togaeque [*]()
consilia atque ipsam mentem probat, ille subactis [*]()
molem immensam umeris et vix tractabile pondus [*]()
imposuit—nec enim numerosior altera sacra
cura domo—. magnum late dimittere in orbem
Romulei mandata ducis viresque modosque
imperii tractare manu; quae laurus ab arcto,
quid vagus Euphrates,quid ripa binominis Histri,
quid Rheni vexilla ferant, quantum ultimus orbis
cesserit et refugo circumsona gurgite Thyle—
omnia nam laetas pila attollentia frondes,
nullaque famosa signatur lancea penna—
praeterea, fidos dominus si dividat enses,
pandere quis centum valeat frenare, maniplos
inter missus eques,[*]() quis praecepisse cohorti,
quem deceat clari praestantior ordo tribuni,
quisnam frenigerae signum dare dignior alae;
mille etiam praenosse vices, an merserit agros

[*](auster s: arctos M. )

[*](togaeque Poni.: rotagae M. )

[*](subactis Arantius: iubatis M: probatis Krohn. )

[*](pondus Arantius: tempus M. Phillimore suspects damage to archetype at the ends of these four lines. )

[*](maniplos intermissus eques M: maniplis intermixtus equos Salmasius: maniplo intermissus eques Medvig. )

Nilus, an imbrifero Libye sudaverit austro;
cunctaque si numerem, non plura interprete virga
nuntiat ex celsis ales Tegeaticus astris
quaeque cadit liquidas Iunonia virgo per auras
et picturato pluviam ligat aera gyro
quaeque tuas laurus volucri, Germanice, cursu
Fama vehit praegressa diem tardumque sub astris
Arcada et in medio linquit Thaumantida caelo.
Qualem te superi, Priscilla, hominesque benigno
aspexere die, cum primum ingentibus actis
admotus coniunx! vicisti gaudia paene [*]()
ipsius, effuso dum pectore prona sacratos
ante pedes avide domini tam magna merentis
volvens. Aonio non sic in vertice gaudet,
quam pater arcani praefecit hiatibus antri
Delius, aut primi cui ius venerabile thyrsi
Bacchus et attonitae tribuit vexilla catervae.
nec tamen hinc mutata quies probitasve secundis
intumuit: tenor idem animo moresque modesti
fortuna crescente manent, fovet anxia curas
coniugis hortaturque simul flectitque labores.
ipsa dapes modicas et sobria pocula tradit,
exemplumque ad erile monet; velut Apula coniunx
agricolae parci vel sole infecta Sabina,
quae videt emeriti iam prospectantibus astris
tempus adesse viri, propere mensasque torosque
instruit exspectatque sonum redeuntis aratri.
parva loquor, tecum gelidas comes illa per arctos
Sarmaticasque hiemes Histrumque et pallida Rheni

[*](paene Burmann: cene M, certe Markland. )

frigora, tecum omnes animo durata per aestus
et, si castra darent, vellet gestare pharetras,
vellet Amazonia latus intercludere pelta;
dum te pulverea bellorum nube [*]() videret
Caesarei prope fulmen equi divinaque tela
vibrantem et magnae sparsum sudoribus hastae.
Hactenus alma chelys. tempus nunc ponere frondes,
Phoebe, tuas maestaque comam damnare cupresso.
quisnam impacata consanguinitate ligavit
Fortunam Invidiamque deus? quis iussit iniquas
aeternum bellare deas? nullamne notabit
illa domum, torvo quam non haec lumine Agat
protinus et saeva proturbet gaudia dextra?
florebant hilares inconcussique penates:
nil maestum, quid enim, quamvis infida levisque,
Caesare tam dextro posset Fortuna timeri?
invenere viam liventia Fata, piumque
intravit vis saeva larem, sic plena maligno
adflantur vineta noto. sic alta senescit
imbre seges nimio, rapidae sic obvia puppi
invidet et velis adnubilat aura secundis,
carpitur eximium Fato Priscilla decorem;
qualiter alta comam silvarum gloria pinus
seu Iovis igne malo seu iam radice soluta
deficit et nulli spoliata remurmurat aurae,
quid probitas aut casta fides, quid numina prosunt
culta deum? furvae miseram circum undique leti
vallavere plagae, tenduntur dura sororum
licia et exacti superest pars ultima fili.

[*](pulverea b. nube M: pulvereum Baehrens: in nube edd. )

nil famuli coetus, nil ars operosa medentum
auxiliata malis: comites tamen undique ficto
spem simulant vultu, flentem notat illa maritum,
ille modo infernae nequiquam flumina Lethes
incorrupta rogat, nunc anxius omnibus aris
inlacrimat signatque fores et pectore terget
limina; nunc magni vocat exorabile numen
Caesaris, heu durus fati tenor! estne quod illi
non liceat? quantae poterant mortalibus annis
accessisse morae, si tu, pater, omne teneres
arbitrium? caeco gemeret Mors elusa barathro
longius et vacuae posuissent stamina Parcae.
Iamque cadunt vultus oculisque novissimus error
obtunsaeque aures, nisi cum vox sola mariti
noscitur; illum unum media de morte reversa
mens videt, illum aegris circumdat fortiter ulnis
immotas obversa genas, nec sole supremo
lumina, sed dulci mavult satiare marito.
tum sic unanimum moriens solatur amantem:
‘pars animae victura meae, cui linquere possim
o utinam, quos dura mihi rapit Atropos, annos:
parce, precor, lacrimis, saevo ne concute planctu
pectora, nec crucia fugientem coniugis umbram.
linquo equidem thalamos, salvo tamen ordine mortis,[*]()
quod prior: exegi longa potiora senecta
tempora; vidi omni pridem te flore nitentem,
vidi altae propius propiusque accedere dextrae,
non in te fatis, non iam caelestibus ullis

[*](mortis s: mostis M: mestos Pol. (marg. note in Ex. Cors.): noctis Ed. Prin.: maestos Phillimore. )

arbitrium: mecum ista fero. tu limite coepto
tende libens sacrumque latus geniumque potentem
inrequietus ama, nunc, quod cupis ipse iuberi,
da Capitolinis aeternum sedibus aurum,
quo niteat sacri centeno pondere vultus
Caesaris et propriae signet cultricis amorem
sic ego nec Furias nec deteriora videbo
Tartara et Elysias felix admittar in oras.’
haec dicit labens sociosque amplectitur artus
haerentemque animam non tristis in ora mariti
transtulit et cara pressit sua lumina dextra.
At iuvenis magno flammatus pectora luctu
nunc implet saevo viduos clamore penates,
nunc ferrum laxare cupit, nunc ardua tendit
in loca—vix retinent comites—. nunc ore ligato
incubat amissae mersumque in corde dolorem
saevus agit, qualis conspecta coniuge segnis [*]()
Odrysius vates positis ad Strymona plectris
obstupuit tristemque rogum sine carmine flevit,
ille etiam erecte [*]() rupisset tempora vitae.
ne tu Tartareum chaos incomitata subires,
sed prohibet mens fida ducis mirandaque sacris
imperiis et maior amor.Quis carmine digno
exsequias et dona malae feralia pompae
perlegat? omne illic stipatum examine longo
ver Arabum Cilicumque fluit floresque Sabaei
Indorumque arsura seges praereptaque templis

[*](conspecta coniuge segnis M: conspecto coniugis igni Barth. )

[*](erecte M: certe s: fractae Imhof. )

tura Palaestinis, simul Hebraeique liquores
Coryciaeque comae Cinyreaque germina: et altis
ipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit
tegmine, sed toto spectatur in agmine coniunx
solus;. in hunc magnae flectuntur lumina Romae
ceu iuvenes natos suprema ad busta ferentem:
is dolor in vultu, tantum crinesque genaeque
noctis habent, illam tranquillo fine solutam
felicemque vocant, lacrimas fudere marito.
Est locus, ante urbem qua primum nascitur ingens
Appia quaque Italo gemitus Almone Cybebe
ponit et Idaeos iam non reminiscitur amnes,
hic te Sidonio velatam molliter ostro
eximius coniunx—nec enim fumantia busta
clamoremque rogi potuit perferre—beato
composuit. Priscilla, toro. nil longior aetas
carpere, nil aevi poterunt vitiare labores
siccatam [*]() membris: tantas venerabile marmor
spirat opes. mox in varias mutata novaris
effigies: hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,
illo Maia tholo,[*]() Venus hoc non improba saxo.
accipiunt vultus haud indignata decoros
numina: circumstant famuli consuetaque turba
obsequiis, tunc rite tori mensaeque parantur

[*](siccatam s: sic catum M: sic cautum Phillimore. )

[*](tholo M: polo. loco edd: luto Baehrens. it, his eyes with grief. of Cybele, the Magna Mater, on March 27 th in the river Almo, a small tributary of the Tiber. )

assiduae. domus ista, domus! quis triste sepulcrum
dixerit? hae merito visa pietate mariti
protinus exclames: ‘est hic, agnoseo, minister
illius, aeternae modo qui sacraria genti
condidit inque alio posuit sua sidera caelo.’
sic, ubi magna novum Phario de litore puppis
solvit iter iamque innumeros utrimque rudentes
lataque veliferi porrexit brachia mali
invasitque vias, it [*]() eodem angusta phaselos
aequore et immensi partem sibi vindieat austri.
Quid nunc immodicos, iuvenum lectissime, fletus
corde foves longumque vetas exire dolorem?
nempe times, ne Cerbereos Priscilla tremescat
latratus? tacet ille piis! ne tardior adsit
navita proturbetque vadis? vehit ille merentes
protinus et manes placidus locat hospite cumba,
praeterea, si quando pio laudata marito
umbra venit, iubet ire faces Proserpina laetas
egressasque sacris veteres heroidas antris
lumine purpureo tristes laxare tenebras
sertaque et Elysios animae praesternere flores,
sic manes Priscilla subit; ibi supplice dextra
pro te Fata rogat, reges tibi tristis Averni
placat, ut expletis humani finibus aevi
paeantem terras dominum iuvenemque relinquas
ipse senex! certae iurant in vota sorores.

[*](it Gevart: in M. )

Rura meus Tyrrhena petit saltusque Tagetis
Crispinus; nec longa mora est aut avia tellus,
sed mea secreto velluntur pectora morsu,
udaque turgentes impellunt lumina guttas,
ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici
vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altis
rupibus atque oculos longo querar aere vinci.
Quid ': si militiae iam te, puer inelite, primae
clara rudimenta et castrorum dulce voearet
auspicium, quanto manarent gaudia fletu
quosve darem amplexus! etiamne optanda propinquis [*]()
tristia: et [*]() octonos bis iam tibi circuit orbes
vita. sed angustis animus robustior annis,
succumbitque oneri et mentem sua non capit aetas,
nec mirum: non te series inhonora parentum
obscurum proavis et priscae lucis egentem
plebeia de stirpe tulit: non sanguine cretus
turmali trabeaque recens [*]() et paupere clavo

[*](propinquis s: propinqui M: et iamne propinquas Phillimore. )

[*](et s: ut M. )

[*](trabeaque recens Krohn: trabeque et remis M: trabeaque Remi nec Lipsius. )

augustam sedem et Latii penetrale senatus
advena pulsasti, sed praecedente tuorum
agmine. Romulei qualis per iugera circi,
cum pulcher visu, titulis generosus avitis
exspectatur equus, cuius de stemmate longo
felix demeritos habet admissura parentes,
illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem
pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:
sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,
primaque patricia clausit vestigia luna.
mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentem
agnovere umeri, sed enim tibi magna parabat
ad titulos exempla pater, quippe ille iuventam
protinus ingrediens pharetratum invasit Araxen
belliger indoeilemque fero servire Neroni
Armeniam, rigidi summam Mavortis agebat
Corbulo, sed comitem belli sociumque laborum
ille quoque egregiis multum miratus in armis
Bolanum; atque illi curarum asperrima suetus
credere partirique metus, quod tempus amicum
fraudibus, exserto [*]() quaenam bona tempora bello,
quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis
Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,
Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,
metiri [*]() Bolanus agros, aperire malignas
torrentum nemorumque moras tantamque verendi
mentem implere ducis iussisque ingentibus unus

[*](exserto Livineius: exorto M. )

[*](metiri M: metari Avantius. broad purple stripe down the middle). See note to v. 1. 52. )

sufficere, ipsa virum norat iam barbara tellus,
ille secundus apex bellorum et proxima cassis,
sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderent
arma Cleonaeusque acies impelleret arcus,
pugnante Alcide tamen et Telamona timebant.
disce, puer,—nec enim externo monitore petendus
virtutis tibi pulcher amor: cognata ministret
laus animos, aliis Decii reducesque Camilli
monstrentur—tu disce patrem, quantusque negantem
fluctibus occiduis fesso usque [*]() Hyperione Thylen
intrant mandata gerens quantusque potentis
mille urbes Asiae sortito rexerit anno,
imperium mulcente toga. bibe talia pronis
auribus, haec certent tibi conciliare propinqui,
haec iterent comites praecepta senesque paterni.
Iamque alio moliris iter nec deside passu
ire paras; nondum validae tibi signa iuventae
inrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.
nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquis
occidit et geminam prolem sine praeside linquens.
nec saltem teneris ostrum puerile lacertis
exuit albentique umeros induxit amictu,
quem non corrupit pubes effrena novaeque

[*](fesso usque Vollmer: fessusque M: fessoque Dom.: fessoque Hyperioni Imhof. Hercules (slayer of the Nemean lion near Cleonae). The reference is to the previous sack of Troy, in which Hercules took part. returned from exile to defeat the Gauls. )

libertas properata togae! ceu nescia falcis
silva comas tollit fructumque exspirat in umbras.
at tibi Pieriae tenero sub pectore curae
et pudor et docti legem sibi dicere mores;
tunc hilaris probitas et frons tranquilla nitorque
luxuriae confine tenens pietasque per omnes
dispensata modos; aequaevo cedere fratri
mirarique patrem miseraeque ignoscere matri,
admonuit fortuna domus, tibine illa nefanda
pocula letalesque manu componere sucos
evaluit, qui voce potes praevertere morsus
serpentum atque omnes vultu placare novercas?
infestare libet manes meritoque precatu
pacem auferre rogis; sed te. puer optime, cerno
flectentem visus [*]() et talia dicta parantem:
‘parce, precor, cineri: fatum illud et ira nocentum
Parcarum crimenque dei, mortalia quisquis
pectora sero videt nec primo in limine sistit
conatus scelerum atque animos infanda parantes.
excidat illa dies aevo nec postera credant
saecula! nos certe taceamus et obruta multa
nocte tegi propriae patiamur crimina gentis.
exegit poenas, hominum cui cura suorum,
quo Pietas auctore redit terrasque revisit,
quem timet omne nefas, satis haec lacrimandaque nobis
ultio, quin saevas utinam exorare liceret

[*](visus Postgate: iustis M. )

Eumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae
immemoremque tuis citius dare manibus amnem.’
Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris,
nec tantum pietas, sed protinus ardua virtus
affectata tibi. nuper cum forte sodalis
immeritae falso palleret crimine famae
erigeretque forum succinctaque iudice multo
surgeret et castum vibraret Iulia fulmen:
tu. quamquam non ante forum legesque severas
passus, sed tacita studiorum occultus in umbra,
defensare metus adversaque tela subisti
pellere, inermis adhuc et tiro. paventis amici,
haud umquam tales aspexit Romulus annos
Dardaniusque senex medii bellare togata
strage fori. stupuere patres temptamina tanta
conatusque tuos, nec te reus ipse timebat.[*]()
par vigor et membris, promptaeque ad fortia vires
sufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur
ipse ego te nuper Tiberino in litore vidi,
qua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,
tendentem cursus vexantemque ilia nuda
calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:
—si qua fides dictis, stupui armatumque [*]() putavi—:
Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassans
tela novercales ibat venator in agros

[*](nec te reus ipse timebat M: some edd. mark a lacuna after reus: de te, pro te edd., nec tunc Leo: se tenebat conj. Pliillimore. )

[*](armatumque M: Martemque Markland. be dealt with under the Lex Iulia de maritandis ordinibus. (" nec reus ipse= et ipse is qui non erat reus "). I do not, )

Ascanius miseramque patri flagrabat Elissam;
Troilus haud aliter gyro leviore minantes
eludebat equos aut quem de turribus altis
Arcadas Ogygio versantem in pulvere metas
spectabant Tyriae non torvo lumine matres.
Ergo age iam [*]() magno—ducis indulgentia pulsat
certaque dat votis hilaris vestigia frater—
surge animo et fortes castrorum concipe curas,
monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,
flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,
qui tibi tam tenero permisit plaudere collo
nubigenas clipeos intactaque caedibus arma.
Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?
Arctoosne amnes et Rheni fracta natabis
flumina an aestiferis Libyae sudabis in arvis?
an iuga Pannoniae mutatoresque domorum
Sauromatas quaties? an te septenus habebit
Hister et umbroso circumflua coniuge Peuce?
an Solymum cinerem palmetaque capta subibis
non sibi felices silvas portentis Idymes?
quod si te magno tellus frenata parenti
accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes!
quanta Caledonios attollet gloria campos!
cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:
‘hic suetus dare iura parens, hoc caespite turmas

[*](iam Phillimore: nam M; punctuation Vollmer's. )

adfari; late [*]() speculas [*]() castellaque longe
—aspicis?—ille dedit cinxitque haec moenia fossa;
belligeris haec dona deis, haec tela dicavit
—cernis adhuc titulos—; hunc ipse vocantibus armis
induit, hunc regi rapuit thoraca Britanno.’
qualiter in Teucros victricia bella paranti
ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem.
Felix, qui viridi fidens, Optate, iuventa
durabis quaecumque vias vallumque subibis,
forsan et ipse latus—sic numina principis adsint—
cinctus et unanimi comes indefessus amici,
quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessit
bella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,
hic amor est duretque precor! nos fortior aetas
iam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,
et mihi! sed questus solitos si forte ciebo
et mea Romulei venient ad carmina patres,
tu deeris. Crispine, mihi, cuneosque per omnes
te meus absentem circumspectabit Achilles,
sed venies melior—vatum non irrita currunt
omina—. quique aquilas tibi nunc et castra recludit,
idem omnes perferre gradus cingique [*]() superbis
fascibus et patrias dabit insedisse curules.
Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae,

[*](late Waller: vitae M, vicis, vigiles, Vetti, viden has etc. edd. )

[*](speculas s: specula M. )

[*](cingique Pol.: cingitque M. called " tribuni laticlavii," as compared with " tr. angusti-clavii," who were knights (Suet. Otho, 10). This rank and that of " praefectus alae (equitum) " were often given to sons of senators (Suet. Oct. 38). Hence "clari" in v. 1. 97. This would be the first step (i. 173) in the senatorial career. )

unde suae iuxta prospectat moenia Romae
proximus ille deus, Fama velocior intrat
nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?
dicebam certe: vatum non irrita currunt
auguria, en! ingens reserat tibi limen honorum
Caesar et Ausonii committit munia ferri.
vade,[*]() puer, tantisque enixus suffice donis,
felix, qui magno iam nunc sub praeside iuras
cuique sacer primum tradit Germanicus ensem!
non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipse
Bellipotens aquilas torvaque induceret ora
casside, vade alacer maioraque disce mereri!

Ipse malas vires et lamentabile carmen
Elysio de fonte mihi pulsumque sinistrae
da. genitor praedoete, lyrae. neque enim antra moveri
Delia nec solitam fas est impellere Cirrham
te sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra,
quicquid ab Ismariis monstrabat collibus Euhan,
dedidici. fugere meos Parnasia crines
vellera, funestamque hederis inrepere taxum

[*](vade Pol.: unde M. )

extimui trepidamque—nefas!—arescere laurum.
certe ego, magnanimum qui facta attollere regum
ibam altum spirans Martemque aequare canendo.
quis sterili mea corda situ. quis Apolline merso
frigida damnatae praeduxit nubila menti?
stant circum attonitae vatem et nil dulce sonantes
nec digitis nec voce deae. dux ipsa silenti
fulta caput cithara, qualis post Orphea raptum
astitit, Hebre, tibi, cernens iam surda ferarum
agmina et immotos sublato carmine lucos.