Epistulae

Non de ea philosophia loquor, quae civem extra patriam posuit, extra mundum deos, quae virtutem donavit voluptati, sed de illa, [*](de illa attested by Pincianus; illa BA.) quae nullum bonum putat nisi quod honestum est, quae nec hominis nec fortunae muneribus deleniri [*](deleniri Muretus; deleri BA.) potest, cuius hoc pretium est, non posse pretio capi. Hanc philosophiam fuisse illo rudi saeculo, quo adhuc artificia deerant et ipso usu discebantur utilia, non credo.

Secutast [*](secutast Buecheler; sinitaut BA.) fortunata tempora,cum in medio iacerent beneficia naturae promiscue utenda, antequam avaritia atque luxuria dissociavere mortales et ad rapinam ex consortio discurrere. [*](After discurrere Buecheler suggested docuere.) Non erant illi sapientes viri, etiam si faciebant facienda sapientibus.

Statum quidem generis humani non alium quisquam suspexerit magis, nec si cui permittat deus terrena formare et dare gentibus mores, aliud probaverit quam quod apud illos fuisse memoratur, apud quos Nulli subigebant arva coloni, Ne signare quidem aut partiri limite campum Fas erat; in medium quaerebant, ipsaque tellus Omnia liberius nullo poscente ferebat.

Quid hominum illo genere felicius ? In commune rerum natura fruebantur; sufficiebat illa ut parens

Inrupit in res optime positas avaritia et, dum seducere aliquid cupit atque in suum vertere, omnia fecit aliena et in angustum se ex inmenso redegit. [*](redegit Buecheler and a late MS.; redacti BA.) Avaritia paupertatem intulit et multa concupiscendo omnia amisit.

Licet itaque nunc conetur reparare [*](conetur reparare Buecheler and Gloeckner; concurrere parare BA.) quod perdidit, licet agros agris adiciat vicinum vel pretio pellens [*](pellem a late MS.; pelleris BA.) vel iniuria, licet in provinciarum spatium rura dilatet et possessionem vocet per sua longam peregrinationem, nulla nos finium propagatio eo reducet unde discessimus.

Cum omnia fecerimus, multum habebimus; universum habebamus.

Terra ipsa fertilior erat inlaborata et in usus populorum non diripientium larga. Quidquid natura protulerat, id non minus invenisse quam inventum monstrare alteri voluptas erat. Nec ulli aut superesse poterat aut deesse; inter concordes dividebatur. Nondum valentior inposuerat infirmiori manum, nondum avarus abscondendo quod sibi iaceret, alium necessariis quoque excluserat; par erat alterius ac sui cura.

Arma cessabant incruentaeque humano

Non inpendebant caelata laquearia, sed in aperto iacentes sidera superlabebantur et insigne spectaculum noctium mundus in praeceps agebatur silentio tantum opus ducens. [*](ducens later MSS.; dicens BA.) Tam interdiu illis quam nocte patebant [*](patebant MSS.; patebat an old reading found by Pincianus.) prospectus huius pulcherrimae domus. Libebat intueri signa ex media caeli parte vergentia, rursus ex occulto alia surgentia.

Quidni iuvaret vagari inter tam late sparsa miracula ? At vos ad omnem tectorum pavetis sonum et inter picturas vestras, si quid increpuit, fugitis adtoniti. Non habebant domos instar urbium. Spiritus ac liber inter aperta perflatus et levis umbra rupis aut arboris et perlucidi fontes rivique non opere nec fistula nec ullo coacto itinere obsolefacti, sed sponte currentes et prata sine arte formosa, inter haec agreste domicilium rustica politum manu. Haec erat secundum naturam domus, in qua libebat

Sed quamvis egregia illis vita fuerit et carens fraude, non fuere sapientes, quando hoc iam in opere maximo nomen est. Non tamen negaverim fuisse alti spiritus viros et, ut ita dicam, a dis recentes. Neque enim dubium est, quin meliora mundus nondum effetus ediderit. Quemadmodum autem omnibus indoles fortior fuit et ad labores paratior, ita non erant ingenia omnibus consummata. Non enim dat natura virtutem; ars est bonum fieri.

Illi quidem non aurum nec argentum nec perlucidos lapides [*](lapides later MSS.; omitted by BA.) in [*](in added by Schweighaeuser,) ima terrarum faece quaerebant parcebantque adhuc etiam mutis [*](mutis later MSS.; multis BA.) animalibus; tantum aberat ut [*](ut later MSS.; omitted by BA.) homo hominem non iratus, non timens, tantum spectaturus occideret. Nondum vestis illis erat picta, nondum texebatur aurum, adhuc nec eruebatur.

Quid ergo est [*](est added by Feige.) ? Ignorantia rerum innocentes erant. Multum autem interest, utrum peccare aliquis nolit an [*](an later MSS.; aut BA.) nesciat. Deerat illis iustitia, deerat prudentia, deerat temperantia ac fortitudo. Omnibus his virtutibus habebat similia quaedam rudis vita; virtus non contingit animo nisi instituto et edocto et ad summum adsidua exercitatione perducto. Ad hoc quidem, sed sine hoc nascimur et in optimis

Liberalis noster nunc tristis est nuntiato incendio, quo Lugdunensis colonia exusta est. Movere hic casus quemlibet posset, nedum hominem patriae suae amantissimum. Quae res effecit, ut firmitatem animi sui quaerat, quam videlicet ad ea, quae timeri posse putabat, exercuit. Hoc vero tam inopinatum malum et paene inauditum non miror si sine metu fuit, cum esset sine exemplo. Multas enim civitates incendium vexavit, nullam abstulit. Nam etiam ubi hostili manu in tecta [*](in tecta Erasmus; iniecta MSS.) ignis inmissus est, multis locis deficit, [*](deficit later MSS.; defecit BA.) et quamvis subinde excitetur, raro tamen sic cuncta depascitur, ut nihil ferro relinquat. Terrarum quoque vix umquam tam gravis et perniciosus fuit motus, ut tota oppida everteret. Numquam denique tam infestum ulli exarsit incendium, ut nihil alteri superesset incendio.

Tot pulcherrima opera, quae singula inlustrare urbes singulas possent, una nox stravit, et in tanta pace quantum ne bello quidem timeri potest accidit. Quis hoc credat ? Ubique

Omnibus fortuna, quos publice adflixit, quod passuri erant, timere permisit. Nulla res magna non aliquod habuit ruinae suae spatium; in hac una nox interfuit inter urbem maximam et nullam. Denique diutius illam tibi perisse quam perit narro.

Haec omnia Liberalis nostri adfectum inclinant [*](inclinant cod. Harl.; inclinandum BA.) adversus sua firmum et erectum. Nec sine causa concussus est; inexpectata plus adgravant; novitas adicit calamitatibus pondus, nec quisquam mortalium non magis quod etiam miratus est, doluit.

Ideo nihil nobis inprovisum esse debet. In omnia praemittendus [*](praemittendus later MSS.; permittendus BA.) animus cogitandumque non quidquid solet, sed quicquid potest fieri. Quid enim est, quod non fortuna, cum voluit, ex florentissimo detrahat ? Quod non eo magis adgrediatur et quatiat, quo speciosius fulget ? Quid illi arduum quidve difficile est ?

Non una via semper, ne tota quidem incurrit, modo nostras in nos manus advocat, modo suis contenta viribus invenit pericula sine auctore. Nullum tempus exceptum est; in ipsis voluptatibus causae

Eligit aliquid novi casus, per quod velut oblitis vires suas ingerat.

Quidquid longa series multis laboribus, multa deum indulgentia struxit, id unus dies spargit ac dissipat. Longam moram dedit malis properantibus, qui diem dixit; hora [*](hora Gruter; horam BA.) momentumque temporis evertendis imperiis sufficit. Esset aliquod inbecillitatis nostrae solacium rerumque nostrarum, si tam tarde perirent [*](tam tarde perirent later MSS.; tanta reperirent BA.) cuncta quam fiunt [*](fiunt later MSS.; finiunt BA.) ; nunc incrementa lente exeunt, festinatur in damnum.