Institutio Oratoria

ne iis quidem accesserim, qui laudativam materiam honestorum, deliberatiuam utilium, iudicialem iustorum quaestione contineri putant, celeri magis ac rotunda usi distributione quam vera. stant enim quodam modo mutuis auxiliis omnia. nam et in laude iustitia utilitasque tractatur et in consiliis honestas, et raro iudicialem inveneris causam, in cuius non parte aliquid eorum, quae supra diximus, reperiatur.

omnis autem oratio constat aut ex iis, quae significantur, aut et iis, quae significant, id est rebus et verbis. facultas orandi consummatur natura, arte, exercitatione, cui partem quartam adiiciunt quidam imitationis, quam nos arti subiicimus.

tria sunt item, quae praestare debeat orator; ut doceat, moveat, delectet. haec enim clarior divisio quam eorum, qui totum opus in res et in adfectus

praestantissimis auctoribus placet alia in rhetorice esse, quae probationem desiderent, alia quae non desiderent, cum quibus ipse consentio. quidam vero, ut Celsus, de nulla re dicturum oratorem, nisi de qua quaeratur, existimant, cui cum maxima pars scriptorum repugnat tum etiam ipsa partitio; nisi forte laudare, quae constet esse honesta, et vituperare, quae ex confesso sint turpia, non est oratoris officium.

illud iam omnes fatentur, esse quaestiones aut in scripto aut in non scripto; in scripto de iure, in non scripto de re. illud rationale hoc legale genus Hermagoras atque eum secuti vocant, id est νομικόν et λογικόν.

idem sentiunt, qui omnem quaestionem ponunt in rebus et in verbis. item convenit, quaestiones esse aut infinitas aut finitas. infinitae sunt, quae remotis personis et temporibus et locis ceterisque similibus in utramque partem tractantur, quod Graeci θέσιν dicunt, Cicero propositum, alii quaestiones universales civiles, alii quaestiones philosopho convenientes, Athenaeus partem causae appellat.

hoc genus Cicero scientia et actione distinguit, ut sit scientiae, an providentia

finitae autem sunt ex complexu rerum personarum temporum ceterorumque; hae ὑποθέσεις a Graecis dicuntur, causae a nostris. in his omnis quaestio videtur circa res personasque consistere.

amplior est semper infinite, inde enim finita descendit. quod ut exemplo pateat, infinita est, an uxor ducenda? finita, an Catoni ducenda? ideoque esse suasoria potest. sed etiam remotae personis propriis ad aliquid referri solent. est enim simplex, an respublica administranda? refertur ad aliquid, an in tyrannide administranda?

sed hic quoque; subest velut latens persona:; tyrannus enim geminat quaestionem, subestque et temporis et qualitatis tacita vis; nondum tamen hoc proprie dixeris causam. hae autem, quas infinitas voco, et generales appellantur; quod si est verum, finitae speciales erunt. in omni autem speciali utique inest generalis, ut quae sit prior.