Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*](: Ael. II 45. XVI 19. cfr. Pl. XXXII 8.— (7) Nic. ther. 830 sq. Ael. I 56. II 36. 50. VIII 26.) Nec veuena cessant dira, ut in lepore, qui in Indico mari etiam tactu pestilens vomitum dissolutionemque stomachi protinus creat, in[*](in om.Fa) nostro offa informis, colore tantum lepori similis, in Indis et magnitudine et pilo, duriore tantum. nec[*](nec R(?)G.om. rv) vivus ibi capitur. aeque[*](aeque R(?)v. atq- Ea. adq- DF) pestiferum animal araneus, spinae in dorso aculeo noxius. sed nullum usquam execrabilius quam radius super caudam eminens trygonis[*](trigonis FRava.C) , quam nostri pastinacam appellant, quincunciali magnitudine: arbores[*](arbore a.-ris F2) infixus radici necat, arma ut telum[*](teum F1. eū a) perforat vi[*](ui RG. ut r. et v) ferri et veneni malo.

[*](Ar. VIII 19 extr.) Morbos universa genera piscium, ut cetera animalia etiam fera, non accipimus sentire. verum aegrotare singulos manifestum facit aliquorum macies, cum in eodem genere praepingues alii capiantur.

[*](Ar. V 5, 540b 6. 7.22. 541a 32. 15. 18. VI 13, 567a 32 sq. 14, 568b 30. (G I 6 init. III 5, 756b 1 sq.).) Quonam modo generent, desiderium et admiratio hominum differri non patitur. pisces attritu ventrium[*](uentium F1a) coeunt tanta celeritate, ut visum fallant, delphini et reliqua cete simili modo et paulo diutius. femina piscis coitus tempore marem[*](mare F1R) sequitur, ventrem eius rostro pulsans; sub partu[*](partum G) mares feminas[*](femina F1a.-nam Rva.H(S)) similiter, ova vescentes earum. nec satis est[*](est F2E2v. et r) generationi per se coitus, nisi editis ovis interversando mares vitale adsperserint virus. non omnibus id contingit ovis in tanta multitudine; alioqui replerentur[*](replerentur F2E2v.-lentur r) maria et stagna, cum singuli uteri innumerabilia concipiant.

[*](Ar. VI 14, 568b 3.V 10, 543a 20. (cfr. supra § 76).— V 5, 540b 8 sq. (P IV 13,695b7 sq.). V 3.)[*]((2) V 6, 541b 10 sq. 4–6. V 7 init. (G I 14).)Piscium ova in mari crescunt, quaedam summa celeritate, ut murenarum, quaedam paulo tardius. plani piscium

, quibus cauda non est... aculeatique[*](est aculeatique ll.G(D). obest aculeique v(H). lac. ego indicavi coll. Ar.; exciderunt fere generis carnosi (vel obesi)) , et[*](et del.R2. ut va.H) testudines in coitu[*](coetu F1.-tus R. cetu a) superveniunt, polypi crine uno feminae naribus adnexo, saepiae et lolligines linguis, conponentes inter se bracchia et in contrarium nantes[*](natantes a); ore et pariunt. sed polypi in terram verso capite coeunt, reliqua mollium tergis ut canes, item locustae et squillae[*](squillae v. schillae (scyllę a) ll), cancri ore.[*](Ar. V 3.— (9) Hesych. s. v. γύρινος. schol. Nic. ther. 620. (cfr. Ar. VI 13, 568a 1).) ranae superveniunt , prioribus pedibus alas feminae mare[*](mare Ev.-ri r) adprehendente, posterioribus clunes. pariunt minimas carnes nigras, quas gyrinos[*](gyrinos v. chri- ll) vocant, oculis tantum et cauda insignes[*](insignes E2v.-ne r) , mox pedes figurantur cauda findente[*](findentes in Fa) se in posteriores. mirumque, semestri vita resolvuntur in limum nullo cernente, et rursus vernis aquis renascuntur quae fuere natae[*](natae ll.v. -turae H(ad sq. referens)) , perinde occulta ratione, cum omnibus annis id eveniat.[*](Ar. V 15, 547b 11–15. 546b 23. 24. Pint. SA 30, 980d. (cfr. Pl. XI 118).— (16) Ar. VI 15, 569a 29. 569b 14 sq.— (17) V 15, 547b 18.— (20) cfr. Pl. XXXII 59.— (20. 21) cfr. Athen. VII 298c. (aliter Ar. VI 16).) et mituli, pectines[*](et pectines R(?)v) sponte naturae[*](naturae v. -ra F1Ea. natae F2R2ecorr.) in harenosis proveniunt; quae durioris[*](duriores Fa. dures R1) testae sunt, ut murices, purpurae, salivario[*](saliuario v. -rig ll. an saliuae?) lentore, sicut acescente[*](aces- cente v. acres- ll. cfr. XI 118) umore culices; apua[*](apua ll.zS. -uae G2cum P(H). atque v(L). cfr. XXXI 95) spuma maris incalescente[*](inualescente coni.H) , cum admissus est imber; quae vero siliceo tegmine operiuntur, ut ostrea, putrescente limo aut spuma circa navigia diutius stantia defixosque palos et lignum maxime. nuper conpertum in ostreariis[*](ostreariis (E?) v. ostra- r) umorem iis fetificum lactis modo effluere. angu- [*](se sub R2) illae atterunt se[*](se-nuiuescunt om.R1) scopulis; ea strigmenta vivescunt[*](uiuiscunt R2C), nec alia
est earum[*](eorum SJ errore) procreatio.[*](Ar. VI 11, 566a 26–30.) piscium diversa genera non coeunt praeter squatinam et raiam[*](raiam R(?)B. ranam rv) , ex quibus nascitur priore parte raiae[*](rariae E. ranae va.B) similis, et nomen ex utroque conpositum apud Graecos trahit.[*]((6) V 9, 543a 3. 5. VI 14, 568a 18. 17. V 9 ib. 7. 8. 14. 15. (VI 11, 566a 20–22).— (10) Ar. V 11 init. (VI 11, 566a 23).— (11) V 12 init. 18, 550a 10–14. (Athen. VII 323.) quaedam tempore[*](tepore P. at cfr. X 25) anni gignuntur et in umore ut[*](ut ll.G2(H). et v(L)) in [*](uermes Birt p. 142) terra, vere pectines[*](pectine F1a), limaces[*](limaches F1R. Clym- a), hirudines[*](hiru//dines R2Verc.(S). hirund- rv(Dal.)J); eadem[*](eodem ava.H) tempore evanescunt. piscium lupus et trichias bis anno parit, et saxatiles omnes; mulli[*](mulli FRE1aB. muli v. molli E2. n??? mulli F2. non- nulli D. at cfr. Ar.) ter et[*](et ego. ut ll.v) chalcis, cyprini sexiens, scorp aenae[*](scorpaenae (B)S. Corpenę F2.-poene R.-pene r. scorpiones v ex Ar. (cfr. XXXII 151)) bis ac sargi, vere et autumno, ex planis squatina bis sola[*](bis sola ll.H. sola bis B. sola v) , autumno, occasu[*](occasu ll.v(H). et occ- B) vergiliarum, plurimi piscium tribus mensibus Aprili, Maio, Iunio, salpae[*](salpe Fa. a sa- R) autumno, sargi, torpedo , squali circa aequinoctium[*](aequinoctium autumni Birt p. 143), molles vere, saepia omnibus mensibus. ova eius[*](ob eius F1a) glutino atramenti ad speciem uvae cohaerentia masculus[*](masculos F1R1a) prosequitur adflatu; alias sterilescunt. [*](Ar. V 12, 544a 6–10. 18, 550a 1–5.8. (IV 1,525a 5))polypi hieme coeunt, pariunt vere ova tortili vibrata pampino, tanta fecunditate, ut multitudinem[*](mul- Titudinē F2C. -ne rv) ovorum occisi non recipiant cavo capitis quo praegnantes tulere[*](tellure F2); excludunt[*](excludunt F2. ea clud- F1R1a. ea exclud- R2E(?)v) L die, e quibus multa propter numerum intercidunt.[*](Ar. V 18, 550b 1.4–8. 550a 26. (V 12 init.). 550b 12. V 12, 544a 15–24.) locustae et reliqua tenuioris crustae ponunt ova supter ipsa[*](supter ipsa ego ex Ar. om. a. super oua rv) atque ita incubant. polypus femina modo in ovis[*](in quis a) sedet, modo cavernam
cancellato bracchiorum inplexu[*](implexa a) claudit[*](claudis R) . saepia in terreno parit inter harundines aut sicubi enata alga[*](alca F1a), excludit quinto decimo[*](ac (a F) de- cimo RSJ) die. lolligines in alto conserta ova edunt ut saepiae. purpurae, murices eiusdemque generis vere pariunt. echini ova pleniluniis habent hieme[*](quidam hieme Birt p. 146) ; et cocleae hiberno tempore nascuntur.

[*](Ar. VI 10, 565b 24. VI 11 extr.— III 1, 511a 9–11. (G III 1, 749a 19).— (11) VI 14, 568b 15–17. 19. (IX 37, 621a 21 sq.).) Torpedo octogenos[*](octogenis F1a) fetus habens[*](habens v.-ent (-et F2R2) ll) invenitur eaque[*](ea quę F2) intra se parit, ova praemollia in alium locum uteri transferens atque ibi excludens. simili modo omnia quae cartilagin ea[*](cartilaginea v. -na ll. cfr.§ 78) appellavimus. ita fit ut sola piscium et animal [*](78) pariant[*](pariunt a) et ova concipiant. silurus mas solus[*](masculus F2a) omnium edita custodit ova, saepe et quinquagenis diebus, ne absumantur ab aliis. ceterae feminae in triduo excludunt, si mas attigit[*](Sima (Syma a) satigit F1a).

[*]((14) Ar. VI 13, 567b 22–26. (17, 571a 2. G III 4 extr.). Ael. IX 60.— (16) cfr. Ar. V 33, 558a 8–11.— (19)Ar. VI 13, 567a 27. IV 11, 538a 20. (G III 5, 755b 21. II 5, 741a 35). - (20) G III 6, 757a 6.) Acus[*](a coitu (coi//tu F) Fa) sive[*](siue REv. e Fa) belone[*](be- lone v ex Ar. bell- ll) unus piscium dehiscente propter multitudinem utero parit. a partu coalescit[*](coalescit G. call- v. quale scit R. -le sit r) vulnus, quod et in caecis serpentibus tradunt. mus marinus in terra[*](terra G.-rras ll.v) scrobe effosso parit ova et rursus obruit terra, tricensimo die refossa aperit fetumque in aquam ducit.

Erythini[*](erithini F. erinth- a) et channae volvas habere traduntur; qui trochos[*](throcos R. trochus a) appellatur a Graecis, ipse se inire. fetus omnium aquatilium inter initia visu carent.

[*](Sen. fr. 8 Haase.) Aevi piscium memorandum[*](memorandum v. numer- ll) nuper exemplum accepimus. Pausilypum villa est Campaniae haut procul

Neapoli; in ea in Caesaris piscinis a Pollione[*](apollone F. app- a) Vedio coniectum [*](coiectum Fa. coest- R1) piscem sexagensimum post annum expirasse scribit Annaeus Seneca, duobus aliis aequalibus eius ex eodem genere etiam[*](etiam om. SJ errore) tune viventibus. quae mentio piscinarum admonet , ut paulo plura dicamus hac de re[*](addere Fa) prius quam digrediamur ab aquatilibus.

[*](Varro III 3, 10. Col. VIII 16,5.4. 9. Macrob. III 15,2. 3. 7. Val. M. IX 1, 1. Cic. in Hort. ap. Non. 194, 13. (14) Titius ap. Macrob. III 16, 13.14.16–18. Hor. sat. II 2, 31. Athen. I 4c. Ael. VIII 28. Gell. VI 16, 5 (e Varr.). cfr. Pl. XXXII 61.62.)

Ostrearum vivaria primus omnium Sergius[*](Sergius v.-i///nus R.-inus r) Orata invenit in Baiano aetate L. Crassi[*](crassio F1a) oratoris ante Marsicum bellum, nec gulae causa, sed avaritiae, magna vectigalia tali ex ingenio suo percipiens, ut qui primus pensiles invenerit balineas, ita mangonicatas[*](mangonizatas va.S) villas[*](illas F2) subinde vendendo. is primus optimum saporem ostreis Lucrinis adiudicavit, quando eadem aquatilium genera aliubi atque aliubi meliora , sicut lupi pisces in Tiberi amne inter duos pontes, rhombus Ravennae, murena in Sicilia, elops Rhodi[*](he- lops rodi F. helebrodi a), et alia genera similiter, ne culinarum censura peragatur. nondum Britannica serviebant litora, cum Orata Lucrina nobilitabat. postea visum tanti in extremam Italiam petere Brundisium ostreas, ac, ne lisesset[*](ne lis esset B. nelitis (uel- v). Sed ll.v) inter duos sapores, nuper excogitatum [*](excogitantū F2) famem longae advectionis a Brundisio conpascere in Lucrino.

[*](Varro III 3,10. 17, 5.9. 2, 17. Macrob. III 15, 6. Vell. II 33, 4. Plut. Lucull. 39 med.) Eadem aetate prior Licinius[*](lucinius Fa) Murena reliquorum piscium vivaria invenit, cuius deinde exemplum nobilitas secuta est Philippi, Hortensi[*](hortensi E2G. -ius zv. ortensi(-sii F2)F2E1a. ost- F1R). Lucullus exciso etiam monte iuxta Neapolim maiore inpendio quam villam exaedificaverat[*](aedificauerat ava.H)

euripum et maria admisit, qua de causa Magnus 'Pompeius Xerxen togatum eum appellabat. |XL|[*](|XL| D. XL R1Ead2v. om. r.XLB. tricies G. qua- dragies H) HS[*](HS e ego. HS C(H). his e d. hii se F1R1. in se (sae E1) E1a. ipse R2. ipsi F2.-sius v(G). pinsae (ipsae?) E2. del. L) e piscina ea[*](piscina ea ego. -nae a (-na ad) ll.v. cfr. n. luc. p. 31) defuncto illo veniere[*](ueniere B. -nire FRv.-nere d. uiuere Ea) pisces.

[*](Varro III 17, 3. Macrob. ib. 10.) Murenarum vivarium privatim excogitavit ante alios C. Hirrius[*](Hirrius H(J). hirrus (hyrrus a) ll. codd. Varr. v(S). Hirius C) , qui[*](quin F2) cenis triumphalibus Caesaris dictatoris sex milia numero murenarum mutua[*](mutuo Verc.) appendit. nam permutare quidem pretio noluit[*](noluit Ev. uol- r) aliave[*](aliue F1.-ia a) merce. huius villam infra[*](infra ego. intra ll.C. -ter v. cfr. XVI 123) quam modicam[*](modicam C(D). -cum ll.v(H). cfr. Macrob.) |XL|[*](|XL| D.XLav. XL r. qua- dragies C) piscinae vendiderunt.[*](cfr. Varro III 17, 6. 7. Macrob. ib. 4.) Invasit dein[*](deinde va.S(J)) singulorum piscium amor. apud Baulos in parte Baiana piscinam habuit Hortensius orator, in qua murenam adeo dilexit, ut exanimatam flesse credatur. in eadem villa Antonia Drusi murenae, quam diligebat, inaures addidit[*](addit Fa) , cuius propter famam nonnulli Baulos videre concupiverunt.

[*](cfr. Pl. VIII 211.— (17) Varro III 14, 4. cfr. Pl. XXX 45.) Coclearum vivaria instituit Fulvius Lippinus[*](lippinus ll.J. luppi- T. Lupi- v(S). Hirpi- B. cfr. VIII 211) in Tarquiniensi paulo ante civile bellum quod cum Pompeio Magno gestum est, distinctis quidem generibus earum, separatim ut essent albae[*](albu- lae Pe Varr.), quae in Reatino agro nascuntur, separatim[*](separatim ut RS) Illyricae, quibus magnitudo praecipua, Africanae, quibus fecunditas, Solitanae, quibus nobilitas. quin et saginam earum commentus[*](commentus (P)L. -tatus (-tatū R) ll.v) est sapa et farre aliisque generibus, ut[*](ut F2E2v. om. r) cocleae quoque altiles ganeam implerent: cuius artis

gloria[*](gloriā in F1a) in eam magnitudinem perductas, ut[*](perductas ut anon. ap. Dal. -ta sit ut ll.v(H). -tae sint ut L) LXXX quadrantes caperent singularum calices, auctor est M. Varro.

[*](Th. fr. 171, 2 Wim. Ael. V 27 extr.) Piscium genera etiamnum a Theophrasto mira produntur. circa Babylonis rigua decedentibus fluviis [*](dist. S) in cavernis[*](cauernas (-nis a) aquas habentes (hebetes v) azva.G) aquas habentibus remanere quosdam, inde exire ad pabula pinnulis gradientes crebro caudae motu, contraque venantes[*](uenantes EC(D).-tis rv(S)) refugere[*](fugere a) in suas cavernas et in his obversos[*](obuersus Fa. aduersos HBrot.) stare; capita eorum esse ranae marinae similia, reliquas partes gobionum[*](globionum E1. gobiorum E2va.Brot. cfr.§177), branchias[*](brachias F1R.-ia F2) ut ceteris piscibus.[*](Th. fr. 171, 7. Mir. ausc. 73. Athen. VIII 331c. cfr. Mela II 83. Sen. NQ III 17, 3.) circa Heracleam [*](He- racleam ad Lycum amnem P) et Cromnam[*](Cromnam G(D). cfr. VI 5. cronā F2. chronu R. crona r. cromnam (toronē v) et lycum zv(H)) et multifariam[*](multifariam G. -ria (mati- a) ll.v) in Ponto unum genus esse quod extremas fluminum aquas sectetur cavernasque sibi faciat in terra atque in his vivat, etiam reciprocis amnibus siccato litore; effodi ergo, motu demum corporum [*](uncos ego posui)vivere eos adprobante[*](adprobante J. -ant ll.v. -ari coni. Dal.).[*](Th. ib. 8.— (19) Athen. VIII 331c.) circa eandem Heracleam[*](Heracleam eandem R(?)va.D) [eodemque] Lyco[*](lico Fa) amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui ad pabula petenda palpitent exiguis branchiis, quo[*](quod va.(P)H) fieri non indigos[*](indigos (P)H. -go ll.v) umoris, propter quod et anguillas diutius vivere exemptas aquis, ova autem in sicco maturari ut testudinum. eadem in Ponti regione adprehendi glacie piscium maxime gobiones non nisi patinarum calore[*](calore F2v.-rē r) vitalem motum fatentes[*](fatentis EaS) . [*](Th. ib. 11. Mir. ausc. 74. Athen. VIII 331d.— Eudox. ap. Strab. XII 562 extr.— cfr. Pl. XXX 19.)et[*](et ego. //// F1. est rH. om. v) in his quidem, tametsi[*](tametsi F2R2E2v. tamen si E1. tam si F1R1. si a) mirabilis, est[*](est ll.v(et dist.). del.F2H) tamen aliqua ratio.

idem tradit in Paphlagonia effodi pisces gratissimos cibis terrenos altis scrobibus in iis locis, in quibus[*](in quibus ll.zS(D). ubi v(J)) nullae restagnent aquae, miraturque[*](miraturque F2E2v(D). -tusque rH) et ipse[*](ipsi F1a) gigni sine coitu: umoris quidem vim aliquam[*](aliam H) inesse quam[*](qualem Gesner. (aequam S)) puteis arbitratur[*](arbitratur F2R2E2v(D). om. rJ) , ceu vero in ullis[*](ceu uero in ullis J. ceu uero nullis (in nu- H) F2RE2H. as uero Nullis F1E1. Nullis a. cum in nonnullis G. cum nonnulli v) reperiantur pisces. quicquid est hoc, certe minus admirabilemtalparum facit vitam[*](admirabile ... uita B), subterranei animalis , nisi forte vermium terrenorum et his[*](his om. G) piscibus natura inest.

[*](Diod. I 10, 2. Mela I 52. Ov. M I 422–429.) Verum omnibus his fidem Nili inundatio adfert omnia excedente miraculo[*](excedentem miraculo (-la v) F1ava.H). quippe detegente eo musculi reperiuntur inchoato opere genitalis aquae terraeque, iam parte corporis viventes, novissima effigie etiamnum[*](etiamnū v. -m nō ll) terrena.

Nec de anthia pisce sileri[*](silere F2dD) convenit quae[*](quae G(J). que R1. iq; F1. hiiq; F2. idque R2S. itaq; Eav. ea quae D) pierosque adverto credidisse. Chelidonias insults diximus [*](5,131) Asiae scopulosi[*](scopulosi (-los in F1) maris FG(D). -los in mari Eav. -los inmalis R.-los inmanis (coni.S) J) maris ante promunturium Tauri[*](Tauri add. post ante B coll. V 131, post maris D. om. ll.v(G)) sitas; ibi frequens hic piscis et celeriter capitur uno genere. parvo navigio et concolori veste eademque hora per aliquot dies continuos piscator enavigat certo spatio escamque proicit. quicquid vero[*](uero ego. ex eo ll.v. ex ea d. (an in esca?)) mutetur[*](mutetur ll.v. mittitur C) , suspecta fraus praedae est, cavetque[*](cauetque (et dist.) zD. -esque F1.-ensque rv. an cauensque quod timet cir- cūit (vel ambit, olim falso scriptum amuit)?) quod timuit. cum id saepe factum est, unus aliquande consuetudine invitatus anthias escam adpetit. notatur hic[*](huic F1a) intentione diligenti ut auctor spei conciliatorque capturae;

neque est difficile, cum per aliquot dies solus accedere audeat. tandem et aliquos[*](an alios?) invenit paulatimque comitatior postremo greges adducit innumeros, iam vetustissimis quibusque adsuetis piscatorem agnoscere et e manu cibum rapere [*](capere a1va.G) . tum ille paulum[*](palū F2) ultra[*](ultra F2v. -ra ad r) digitos in esca iaculatus hamum singulos involat verius quam capit, ab umbra navis brevi conatu rapiens[*](conatu rapiens G.-tur (-tu Rv) absens ll.v. -tu abscedens B) ita ne ceteri sentiant, alio intus excipiente centonibus raptum, ne palpitatio ulla aut sonus ceteros abigat.[*](Mucian. fr. 18 Brunn. PIut. SA 25,977c. cfr. Pl. XXXII 13 extr.— Numen. ap. Athen. VII 321b.) conciliatorem nosse ad hoc prodest, ne capiatur, fugituro[*](Parcit piscator fugituro va.H) in reliquum grege[*](gregē ava.H). ferunt discordem socium duci insidiatum pulchre noto cepisse[*](coepisse F. cęp- a. cepisseque Hack.) malefica voluntate; agnitum in macello socio[*](a socio R(?)v), cuius iniuria erat, et damni[*](dati damni va.H) formulam editam condemnatumque addit[*](addidit C) Mucianus aestimata lite[*](aesti- mata lite R(?)v.-at aliter ll. (add. X libris va.H)). iidem anthiae, cum unum hamo teneri viderint, spinis, quas in dorso serrats habent, lineam secare traduntur, eo qui teneatur extendente, ut praecidi possit. at inter sargos ipse qui tenetur[*](tenetur va.S) ad scopulos lineam terit.

[*](Ar. V 15, 548a 10. 7. 8.) Praeter haec claros sapientia auctores video [*](dist. C) mirari stellam in mari. ea figura est, parva admodum caro intus, extra duriore callo. huic tam igneum fervorem esse tradunt, ut omnia in mari contacta[*](contracta Fa) adurat, omnem cibum statim peragat. quibus sit hoc cognitum experimentis haut facile dixerim, multoque[*](que om. va.S) memorabilius[*](mirabilius ava.G) duxerim[*](duxerim G. dix- ll.v(H). cfr. XXXIII 138. n.luc.p.100) id cuius experiendi cotidie occasio[*](cottidie ex occasio a) est.

[*](cfr. supra § 101.) Concharum e genere sunt dactyli, ab[*](ab R(?) v. om.r) humanorum

unguium similitudine[*](similitudinē appellant FadT) appellati. his natura in tenebris remoto[*](remotu F1R) lumine alio fulgere[*](fulgere E2zH.-gore F2v. fugere r) claro[*](clare z.-rere va.H) et, quanto magis umorem habeant, lucere in ore[*](ore v(J). ora E1zS. hora r) mandentium, lucere in manibus atque etiam in solo ac veste decidentibus guttis, ut procul dubio pateat, suci illam naturam esse, quam miraremur[*](miramur dT.-remur va.H) etiam in corpore.

[*](Ar. IX 2, 610b 10. 17. (Ael. V 48 extr.).— (9) Ar. VIII 2, 590b 14–18. Ael. X 38.— Nigidius fr. 118 Swob. cfr. Ar. IX 2, 610b 16. 11. 14.) Sunt et inimicitiarum atque concordiae miracula . mugil et lupus mutuo odio flagrant, conger et murena caudam[*](caudā RzS.-da r. -das d(?)v) inter se praerodentes. polypum in tantum locusta [*](dist. CFW Müller p. 14) pavet, ut, si[*](si R2E2v(D). om. rJ) iuxta vidit[*](uideat R2e corr. SD. -derit va.H. uiso TJ) omnino, moriatur, locustam conger; [*](dist. G2ex Ar.) rursus polypum congri lacerant. Nigidius auctor est praerodere caudam mugili lupum eosdemque statis[*](statis v. esta- Ra. aesta- FD. cfr. n. luc. p. 22. 101) mensibus concordes esse; omnes autem vivere, quibus caudae sic amputentur .[*](Plut. SA 31, 980f. Ael. II 13. Op- pian. hal. V 71.) at e contrario[*](contrario R(?)v. -ie r) amicitiae exempla sunt, praeter illa[*](illos de R(?) va.D) quorum diximus societatem[*](societatē EdD.-ate rv) , ballaena et musculus, quando[*](quandoque F2E2va.G)[*](94. 142) praegravi[*](praegraui (E?) v.-uis FR1a.-ues R2) superciliorum pondere obrutis eius oculis infestantia [*](quę F.om.a) magnitudinem vada praenatans demonstrat oculorumque vice[*](fius (eius D) uice F1E1dD) fungitur.

Hinc volucrum naturae dicentur.

[*](LIB. X)

[*](Ar. P IV 13, 697b 14.— Diod. II 50, 4–6. III 28, 2, 3. Ael. II 27. IV 37. XIV 7 init. — (15) Th. IV 4, 5.) Sequitur natura avium, quarum grandissimi et paene bestiarum generis struthocameli[*](strutiocameli a (passim). struthi- va.S) Africi vel Aethiopici altitudinem equitis insidentis equo[*](equo F. eque a) excedunt, celeritatem vincunt, ad hoc demum datis[*](datus F1Ra) pinnis, ut currentem adiuvent. cetero[*](cętera a) non sunt volucres nec a terra attolluntur[*](attolluntur ego. toll- ll.v. cfr. CFW Müller p. 19) . ungulae iis[*](ungulae iis v. -lae his E2D. -la eis d.-la eius r) cervinis similes[*](similes E(?)v.-lis r) , quibus dimicant, bisulcae et conprehendendis lapidibus utiles, quos in fuga contra sequentes ingerunt pedibus. concoquendi sine dilectu[*](delectu va.D. cfr. VII 107. 180. 149. VI 66. XXXIII 137) devorata mira natura, sed non minus stoliditas in tanta reliqui corporis altitudine[*](alti- tudinē F1R1a) , cum colla frutice occultaverint[*](occultauerunt zH Brot.) , latere sese existimantium . praemia[*](praemia del.F2. praecipua R2. praemira D) ex iis ova, propter amplitudinem pro quibusdam habita[*](quibusdam habita pro (P)D) vasis, conosque bellicos[*](conusque bellicas Fa) et galeas adornantes pinnae.

[*](cfr. Herod. II 73. Mela III 83. 84. Ov. M XV 393–407. Tac. A VI 28. Ael. VI 58. Phil. VA III 49. Sol. 33, 11. 12. (cfr. Pl. XII 85. VII 197).) Aethiopes atque Indi discolores[*](in indis colores F1a. (an Aethiopiae atque Indis discolores... esse ferunt?)) maxime et[*](et om. (E?)D) inenarrabiles

ferunt aves et ante omnes nobilem Arabiae[*](arabiae FdEav(D).-ia R(?)G) phoenicem, baud scio an[*](haud .. an om.F1au. an om.R) fabulose, unum in toto orbe nec visum magno opere. aquilae narratur magnitudine, auri fulgore circa colla, cetero[*](cętera azva.H) purpureus, caeruleam roseis caudam pinnis distinguentibus, cristis fauces[*](fauces (Salm.) H. faces F1dEa.-cies F2R.-ciem v) caputque plumeo apice honestante[*](honestante dzv(H)J. coho- G. honestare ll. -ri S(D)). primus atque diligentissime[*](diligentissimus va.S) togatorum de eo prodidit Manilius[*](Manilius v. mamill- ll. -ilius J. cfr. § 5 et ind. auct.), senator ille maximis nobilis doctrinis doctore nullo: neminem extitisse qui viderit vescentem , sacrum in Arabia Soli esse, vivere annis DXL[*](DXL ll.Sol.S. DLX Brot. DIX H. DCLX v. D diebus XL U), senescentem casiae[*](casiae F2H(D). -ia R2v(S).-ssia F1Ea. cossa R1) turisque surculis construere nidum, replere odoribus et superemori. ex ossibus deinde et[*](deinde et F2L. -de e rG. -de ac zv) medullis eius nasci primo ceu vermiculum, inde fieri pullum, principioque iusta funera priori reddere et totum deferre nidum prope Panchaiam[*](panchaiā F2C.-caiam E2v. pacaiā F1.-atā R2.-atū r. (prope Panchaiam del. voluit U)) in Solis urbem et in ara ibi deponere.[*](Sol. 33, 13.— (20) Sol. 33,14. (Dio LVIII 27, 1).) cum huius alitis vita magni conversionem anni fieri prodit idem Manilius[*](ma- milius RJ) iterunque significationes tempestatum[*](tempestatium F.-tuū a) et siderum easdem reverti, hoc autem circa meridiem incipere quo die signum arietis sol intraverit, et fuisse eius conversionis annum prodente se P. Licinio Cn[*](Cn. om.R2a. en F. M. va. H) . Cornelio cos. CCXV. Cornelius Valerianus phoenicem devolavisse in Aegyptum tradit[*](tradit HBrot.) Q. Plautio Sex. Papinio cos. allatus est et[*](est et F2(Rh)G. esset r. esse v) in urbem Claudii principis censura anno urbis DCCC et in comitio propositus, quod actis testatum est, sed quem falsum[*](quam falsum F2) esse nemo dubitaret.

[*](Ar. IX 32, 618b 26–31. 18–20. 23–26. Hom. ω 316. — (13) Val. M. IX 12 ext. 2. Ael. VII 16.) Ex his quas novimus aquilae maximus honos, maxima et vis. sex earum genera. Melanaë[*](melana a) tos a[*](e F1a) Graecis dicta, eadem leporaria[*](eadem leporaria ego. -dem in (que v) ualeria ll.v (ortum e corrupto leuaria).del. D. cfr. Ar.λαγωφόνος), minima magnitudine, viribus praecipua , colore nigricans, sola aquilarum fetus[*](fetuos F1.-tos R1) suos alit — ceterae , ut dicemus, fugant —, sola sine clangore, sine murmuratione.[*](13) conversatur autem in montibus, secundi generis pygargus[*](pigargus FR.-rpus a) in oppidis[*](oppidis ll. Ven.(D). -dis mansitat Verc.) et in campis, albicante cauda. tertii morphnos[*](morphons FR1.-phos R2va.B. -fons a) , quam Homerus et percnum[*](p. C. num a. perennum F2E. percnon va.S) vocat, aliqui et plangum[*](plangum (-ncum v) et S ex Ar. clanuget Fa.-gem E. -n///get R1.-ngunt et R2.-gum et z.-gam et (Gaza) Brot.) et anatariam[*](annatariam F1R1a) , secunda magnitudine et vi; huic vita circa lacus. Phemonoe[*](phemonoe EH. phoem- FRv. femone a), Apollinis dicta filia, dentes esse ei[*](esse ei FaD. ei esse (R?) v) prodidit, mutae alias carentique[*](tarentique (-quae a) R1a. ear- F1) lingua, eandem aquilarum nigerrimam, prominentiore cauda; consensit et[*](consensit et FRv(S). om.a.-ntit et C(J)) Boeus. huius[*](Boeus. huius D2 (Herm. 1901 p. 3 n. 1). Boeus (P)H. boet- huius F1E1.-thuus E2.-thus B(D1). -tius Rv. Huius a. poeta huius F2) ingenium est et[*](et E. ei rv) testudines raptas frangere e[*](et (pro e) R) sublimi iaciendo, quae fors[*](fors FRE2zD. fros E1. fors av) interemit poetam Aeschylum, praedictam[*](praedictum Fa) fatis, ut ferunt, eius[*](eius v. ei ll.u. (ei —16 cauent om.a)) diei[*](dei F1u. (eidem coni. Rh)) ruinam secura caeli fide caventem[*](cauentem R1G.-nt. Item Fd. Item a.-ntem. Item R2(E?)zv(S)).[*](Ar. IX 32, 618b 32–619a 4. 8. 9. 13. 14.) quarti generis est percnopterus[*](percnopterus B ex Ar. -cepterus adv.-turus F1E1.-tirus R.-cipit irus F2E2), eadem oripela rgus[*](oripelargus G ex Ar. -perlacus F1Rau. mori (-ratur v. nari F2) per lacus E2F2v), vulturina specie, alis minimis, reliqua magnitudine

antecellens, sed inbellis et degener, ut quam verberet[*](uerberent FR1a) corvus; eadem ieiunae semper aviditatis et querulae murmurationis. sola aquilarum exanima fert[*](fieri (pro fert) F1R1a) corpora; ceterae, cum occidere, considunt. haec facit, ut quintum genus γνήσιον vocetur velut verum solumque incorruptae originis, media magnitudine , colore subrutilo, rarum conspectu. superest haliaëtos[*](haliae- tus (E?) S.-ietus R2v.-itus a.-ietos FR1.-iaeetus C), clarissima oculorum acie, librans ex alto sese visoque in mari pisce praeceps in eum ruens et discussis pectore aquis rapiens.[*](ib. 34, 620a 1.6–12. VIII 3, 593b23. IX 32, 619a 7. Ael. V 33.) illa[*](illa Verc. illam ll. Ven. an illa autem (aū)?) , quam tertiam fecimus, aquaticas aves circa stagna adpetit mergentes[*](mergente/// R) se subinde, donec sopitas lassatasque rapiat. spectanda dimicatio, ave ad perfugia litorum tendente, maxime si condensa harundo sit, aquila inde ictu[*](inde ictu (Rh)G. in deiectu ll.v) abigente[*](ab ingente F1au) alae[*](alae (Rh) G. ala ll.B. alia zv) et, cum adpetiit[*](adpetiit ego. -tat ll.S. -tit v) in lacu[*](lacu ego (et dist.). -cus v. latus ll) , scandente[*](scandente ego. candente F2. -tes F1R2ad1.-dantes u. cadentes R1.-dantes E1.-dente E2d2v. de mendo cfr. § 40) umbramque suam[*](aquam FRS.-ua Eav(J)) nanti sub aquam a litore ostendente, rursus ave in diverso[*](di- uersa va.H) et ubi minime se credat expectari emergente. haec causa gregatim avibus natandi, quia plures simul non infestantur respersu[*](respersus F2) pinnarum[*](pinarum F1R1a. penn- R2va.S) occaecantes[*](hostem(?) obcecantes (oceantes R1) Rv. de dictione cfr. XI 146). saepe[*](saepe - 18 merguntur om.a) et aquilae ipsae, non tolerantes[*](tolerante R1u.-tae F1) pondus adprehensum, una merguntur. [*](Ar. IX 34, 620a 2–5. Ael. II 26. IX 3 extr. Lucan. IX 902 sq.)haliaëtus tantum inplumes etiamnum pullos suos percutiens subinde cogit adversos[*](aduersus R2va. Verc.) intueri solis radios et, si coniventem[*](conniuentem R2v. conibe- a. conhibe- r) umectantemque[*](umectantemque R2S. umeta- R1. ////ecta- F1. humecta- (humeta- a) ruG(D). flectent- z. flent- v. cfr. XI 145) animadvertit, praecipitat[*](praeci- pitant FR) e[*](e om.a. //// F1) nido velut adulterinum
atque degenerem. illum, cuius acies firma contra stetit, educat. [*](Mir. ausc. 60.)haliaëti[*](alieti FRa) suum genus non habent, sed ex diverso aquilarum coitu nascuntur. id quidem, quod ex his natum est, in ossifragis[*](ossifragis v. -gi ll) genus habet, e quibus vultures minores progenerantur[*](progenerantur minores ava.S) et ex his magni, qui omnino non generant . quidam adiciunt genus aquilae quam barbatam vocant, Tusci vero ossifragam.

[*](cfr. Pl. XXX 130. XXXVI 149 —151. Ael. I 35 extr. (schol. Nic. ther. 37. Serv. Aen. I 394).) Tribus primis et[*](et d1v. est et d2. est ll) quinto aquilarum generi inaedificatur nido lapis aëtites[*](aetites R2v. aeeti- R1. aedi- Eu. edi- Fda), quem aliqui dixere gagiten[*](gagiten FR1Ev(J).-gyten a. -gaten R2dC. cfr. XXXVI 141. gangiten H (falso e schol. Nic. ther.37)), ad multa remedia utilis, nihil[*](utilis nihil F2v. nihil utilis r) igne deperdens.— est autem lapis iste[*](ipse FT) praegnans intus alio[*](alio F2E2S. aluo R2d2. auo r. om. v) , cum quatias, velut[*](alio uelut va. S) in utero[*](urceo Müller em. II p. 5) sonante.[*](Ar. VI 6 init. IX 32, 619a 26. 27. 34, 619b 24 sq. Ael. II 26 extr.)— sed vis illa medica non nisi nido dereptis[*](reptis a. direptis R2E2va.D). nidificant in petris et arboribus, pariunt et ova[*](et oua (uo R) ll.H. oua v) terna, excludunt pullos binos; visi sunt et tres aliquando. alterum expellunt taedio nutriendi. quippe eo tempore ipsis cibum negavit natura, prospiciens ne omnium ferarum fetus raperentur . ungues quoque earum invertuntur diebus his, albescunt inedia[*](inaedie F1. inedię a) pinnae[*](pennae Ra (passim) va.S) , ut merito partus suos oderint. sed eiectos ab iis cognatum genus ossifragi[*](ossifragi ll.v(Brot.) -gae C. at cfr. § 11.XXX 60. 63. 68) excipiunt et educant cum suis.[*](Ar. ib. 619b30.32. 619a 28–34.) verum adultos quoque persequitur parens et longe fugat, aemulos scilicet rapinae. et alioqui[*](alioqui F2H.-uin rv(S)) unum par[*](par (E?) v. per r) aquilarum magno ad populandum tractu, ut satietur[*](satiet F1. saciet a) , indiget[*](indiget Ev. -gent R2. indie et R1da. in die F).

determinant ergo[*](ergo - 5 queat om.a) spatia nec[*](spatia nec F2E2v(D). cfr. Ar. -ia/// et R.-ia et E1. pati an & F1) in proximo praedantur. rapta non protinus ferunt, sed primo deponunt expertaeque pondus tunc demum abeunt[*](auehunt P) .[*](ib. 16–18. 14–16.— (8) Ael. IX 2.— (9) cfr. Serv. Aen. I 394.)— oppetunt non senio nec aegritudine , sed fame, in tantum superiore adcrescente rostro, ut aduncitas aperiri non queat.— a meridiano autem tempore operantur et volant; prioribus horis diei, donec impleantur hominum conventu fora, ignavae sedent. aquilarum pinnae mixtas reliquarum alitum pinnas devorant. negant umquam[*](negant umquam F2v.-atū quam (que z) rz) solam hanc alitem fulmine exanimatam[*](examinatam Fa (passim)) ; ideo armigeram Iovis consuetudo iudicavit[*](iudicauit v. ind- ll).

[*](cfr. Sail. Cat. 59, 3.— (13) cfr. Veget. ep. r. mil. III 6 (p. 76, 11 Lang). Paul. Festi p. 148, 13. Fest. p. 234a 31.) Romanis eam legionibus Gaius Marius in secundo consulatu suo proprie dicavit. erat et antea prima cum quattuor aliis[*](alis F2) : lupi, minotauri, equi aprique singulos ordines anteibant. paucis ante annis sola in aciem portari coepta erat, reliqua in castris relinquebantur; Marius in totum ea abdicavit. ex eo notatum, non fere[*](ferre R2S) legionis[*](le- gionis F2G(J).-nes rS. apud legiones zv) umquam hiberna esse[*](hiberna esse F1R1Eau(Rh)Brot. -nasse F2R2G.-natū esse (in castris) v) castra ubi aquilarum non sit iugum.

[*](cfr. Ael. II 39.— (21) Ar. IX 1,609a 4. Hom. M 201– 207. Verg. A XI 751–756. Nic. ther. 448 sq. Cic. div. I 106.)Primo et secundo generi non minorum tantum quadripedum rapina, sed etiam cum cervis proelia. multum pulverem volutatu collectum iusidens cornibus excutit in oculos, pinnis verberans[*](ora uerberans R2E2va.J(D)) , donec praecipitet in rupes. nec unus [*](dist. ego.cfr. XVIII 232. XXXII 30 extr.) hostis illi[*](illi v. illis ll) satis: est acrior cum[*](est. acrior est cum E2va.S(D)) dracone pugna multoque magis anceps, etiamsi in aëre. ova hic consectatur aquilae aviditate malefica[*](malifica F1R) . aquila[*](aquila ego. ab illa FRE1au. at illa E2v) ob hoc rapit ubicumque visum,

ille multiplici nexu[*](inexu F1R1. in nexu R2. nexas (om. alas) a) alas ligat, ita se inplicans, ut simul decidat [*](decidant L)ipse.

[*](cfr. Ael. II 40. VI 29 e Phylarcho.) Celebris[*](ipse. Celebris ego. Saepe (Sepe F1a. Sepae E1. Sem- per z) celebres (-ris R2zRh) F1RE1auzJ. Est percelebris (-re F2) E2F2v(D). dist. Rh) apud Seston[*](seston F2in ras.R2v. sexto r) urbem aquilae gloria est: educatam[*](gloria ē educatam ego(cum P).-ia ee ductā (ducam E1.-iare Eductā R2) ll.-ia educatam (-ctam J)v) a virgine retulisse[*](retulisset ad. rett- F1) gratiam aves primo, mox deinde venatus adgerentem, defuncta postremo in rogum accensum eius iniecisse sese et simul conflagrasse. quam ob causam incolae quod vocant heroum[*](quam uocant heroeum Fau) in eo loco fecere, appellatum Iovis et Virginis, quoniam illi deo ales adscribitur.