Naturalis Historia

mullum[*](Nullum Fa) LXXX librarum in mari Rubro captum Licinius Mucianus prodidit, quanti mercatura eum[*](mercatur aeum luxoria F) luxuria suburbanis litoribus inventum?

Est[*](est om.F2Rva.G) et haec natura, ut alii alibi pisces principatum optineant, coracinus in Aegypto, zaeus[*](zaeus Birt p. 177. zeus ll. v. cfr. XXXII 148), idem faber appellatus, Gadibus, circa Ebusum salpa, obscenus alibi[*](alibi et qui nus om.R. et om.a) et qui nusquam percoqui possit nisi ferula verberatus; in Aquitania salmo fluviatilis marinis omnibus praefertur.

[*]((7) Ar. II 13, 505a7. 504b29. — (8) Ar. III 11 extr. —) Piscium alii branchias[*](bran- cias ll (passim)) multiplices habent, alii simplices , alii duplices. his aquam emittunt acceptam ore[*](in ore az). senectutis indicium squamarum duritia, quae non sunt omnibus similes. duo lacus Italiae in radicibus Alpium Larius et Verbannus[*](Verbanus va.S. cfr. ll 224) appellantur, in quibus pisces omnibus annis vergiliarum ortu existunt squamis conspicui crebris atque praeacutis, clavorum caligarium effigie[*](efficie Ra. -ciae F), nec amplius quam circa eum mensem[*](eā mense (-sem R) FRa) visuntur.

[*](cfr. Paus. VIII 21, 2. (Athen. VIII 332cf. Ael. IX 36). —) Miratur et Arcadia suum exocoetum, appellatum ab eo quod in siccum somni causa exeat. circa Clitorium [*](clitorum R) vocalis hic traditur et sine branchiis, idem aliquis Adonis dictus.

[*](Th. fr. 171, 3. 5 Wim. Athen. VIII 332b. Mir. ausc. 71.) Exeunt in terram et qui marini mures vocantur et polypi et murenae, quin et in Indiae fluminibus certum genus piscium ac deinde resilit. nam in[*](nam in G2. nam ll.v) stagna et amnes transeundi[*](trans- eundi G2 (J). -unti DF1R. -unt in F2S. -unt Eadzv. cfr. XVII 12) plerisque evidens ratio est, ut tutos fetus edant, quia non sint ibi qui[*](que (pro qui) F1a) devorent partus fluctusque minus saeviant . has intellegi ab iis causas servarique temporum vices[*](uices v. uis Ea. ius r)

[*](cfr. Athen. VII 330ab. —) Marinorum alii sunt plani, ut rhombi[*](hrombi F. cro- a (item 4)), soleae ac[*](a ava.S) passeres, qui ab rhombis situ tantum corporum differunt— dexter hic[*](hic om. va.S) resupinatis[*](resupinatus Dd(?)v) est illis, passeri laevus[*](laeus R1. leus Fa) —, alii longi, ut murena, conger[*](conger. ideo DRv. -geri. De op (ideo F2) F. -giri. De op E. -gri. De o a. -ger D) .[*](Ar. I 5, 489b 24–35; P IV 13, 695bsq. — (10) ib. 696a 4. 6–8. 18.19. cfr. 11 13, 504b 30 sq. — (13) V 10, 543a 28. —) ideo pinnarum[*](pinarum F1Ea) quoque fiunt discrimina , quae[*](quaternas G. quattuor quibusdam ternae R2E2D. quidem (quasdam R1) ternae r. quinas v. cfr. Ar.) pedum vice sunt datae piscibus, nullis[*](n??? nullis a) supra quaternas , quibusdam[*](quibus- dam E2v. -bus que (quae F1R) r) binae[*](binae ll. H. add. quibusdam trinae v), aliquis nullae. in Fucino tantum lacu piscis est qui octonis pinnis natat. binae omnino longis et lubricis[*](et lubricis ut G. ut lumbricis ut (et av) ll.v) , ut anguillis et congris, allis[*](aliis ego ex Ar. om. ll. v) nullae, ut murenis, quibus nec branchiae. haec omnia flexuoso corporum inpulsu ita mari utuntur, ut serpentes terra[*](terra et D. -rrae ll.v. -rra C) , et in sicco quoque repunt; ideo etiam vivaciora talia. et e planis aliqua[*](aliqua nunc F1a. -quando non R2S) non habent pinnas, ut pastinacae — ipsa enim latitudine natant — et quae mollia appellantur, ut[*](ut om.FR1a) polypi, quoniam pedes illis pinnarum vicem praestant.

[*](Ar. VIII 2, 592a 23. 13. 15. 17. 5–8. 26. 10. 11. cfr. Th. ap. Athen. VII 312b) Anguillae octonis vivunt annis. durant et sine aqua, quinis[*](aqua quinis ego ex Ar. aquis az. aqua rv) et[*](et ll.S. del. v(J)) senis diebus aquilone spirante, austro pau- [*](lac. ego indicavi et dist. coll. Ar.; excide- runt fere translationem in vivaria facile toler[ant hieme]) cioribus.... ant hieme[*](aut hieme (hicme F) Fa. at(?) hieme (hicme D) r. at hiemem v) , eadem[*](eaedem v. at cfr.ἐν τῷ αὐτῷ ὕδατι καὶ ὀλίγῳ ἀεὶ ὄντεςap. Ar.) in exigua aqua non tolerant

lacus est Italiae Benacus in Veronensi agro Mincium[*](mincium R2v. -clum Fa. -ndum R1) amnem tramittens[*](transmittens Rava.D) , ad cuius emersus annuo tempore, Octobri fere mense, autumnali si- 5 dere, ut palam est, hiemato lacu, fluctibus glomeratae volvuntur in tantum mirabili multitudine, ut in excipulis eius fluminis ob hoc ipsum fabricatis singulorum milium reperiantur globi.

[*]((10–15) Ar. V 9, 542b 32. 10, 543a 19–27. Athen. VII 312de. Ael. I 50. IX 66. cfr. Pl. XXXII 14.—) Murena quocumque mense parit, cum ceteri pisces stato pariant. ova eius citissime crescunt. in sicca[*](sicca DF2R1dD. -ccola F1. -cco rv) litora elapsas[*](litora elapsas DFD. -re (-ra d) lapsas (-sus R) rG. -re ela- v) vulgus coitu serpentium impleri putat. Aristoteles zmyrum[*](zmyrrū F. zmirum a (item 14). smyr- Brot. myr- G) vocat marem qui generet; discrimen esse quod murena varia et infirma[*](infirma F2E2v. in for- r) sit, zmvrus unicolor et[*](et ego. om. ll. v. (Ar.καὶ ἔσωθεν καὶ ἔξωθεν)) robustus dentesque et extra os habeat. in Gallia septentrionali murenis omnibus dextera in maxilla septenae maculae ad formam septentrionis aureo colore fulgent, dumtaxat viventibus , pariterque cum anima extinguuntur.[*](Sen. de clem. I 18, 2. de ira III 40, 2. Dio LIV 23, 2. Tertull. de pallio 5. — (24) cfr. Col. VIII 17, 2.)[*]((1) Verrius fr. 4 Egger. Isid. 27, 15. —) invenit in hoc animali documenta[*](docimenta Fa) saevitiae Vedius Pollio, eques Romanus ex[*](et a) amicis[*](amici Fa) Divi Augusti, vivariis earum inmergens damnata mancipia, non tamquam ad hoc feris terrarum non[*](non R(?)v. om. r) sufficientibus, sed quia in alio genere totum pariter homi- [*](an gu- statu? cfr. X 185. XV 132. XXIV 18 et nota ad XXIII 59, de mendo VII 64. XXVIII 90. XXV 135) nem distrahi spectare[*](spectari F1G) non poterat. ferunt aceti gustu praecipue eas in rabiem agi. tenuissimum iis tergus[*](tercus F. ste- ad), contra

[*]((5)Ar. Y 540b 17. — (10) Ar. VIII 2,591a 9. 591b 8. 25; P IV 13. 696b 26. — (11) Ar. I 11, 492a 27. III 1,511a 4. II 13 extr. VI 10 init.; G III 3 init. —) Planorum piscium alterum est genus, quod pro spina cartilaginem habet[*](habetur ut a. -etur F1) , ut raiae[*](raiae B. rapae DF2Ev. trapę r), pastinacae, squatinae, torpedo et quos bovis, lamiae, aquilae, ranae nominibus Graeci appellant. quo in numero sunt squali quoque, quam- [*](grege F. -gē a)[*](seladie Ra)vis non plani. haec Graece in universum σελάχη appellavit Aristoteles primus[*](primo E2D) hoc nomine[*](nomine eis (DER?) v. -mine F. -men adT)iis inposito[*](inposito nos F2E2in ras. v. -sit (-ssit R) onus DF1R. -suit onus adT). nos distinguere non possumus[*](possumus F2Ev. -ssum r) , nisi si[*](si om.adva.S) cartilaginea[*](cartilaginea C. -na ll (passim)) appellare libeat. omnia autem carnivora sunt talia et supina vescuntur, ut in delphinis diximus, et cum ceteri pisces ova pariant, hoc genus solum, ut ea quae cete appellant, animal parit, excepta quam ranam vocant.

[*](Ar. II 14 extr. Ael. II 17. cfr. Pl. XXXII 2. 139. Lucan. VI 675. —) Est parvus admodum piscis adsuetus petris, echeneis[*](echinus ava.B) appellatus. hoc carinis adhaerente naves tardius ire creduntur, inde nomine inposito. quam ob causam amatoriis quoque veneficiis infamis est et iudiciorum ac litium mora, quae crimina una laude pensat fluxus gravidarum utero sistens partusque continens ad puerperium. in cibos [*](dist. J ex Ar.)tamen non admittitur[*](ar- bitratur F2ava.J) . pedes eum habere arbitrantur, Ari- [*](lac. ego indicavi; ex- cidit infitias) stoteles ... it apposita[*](it apposita F1. ita pos- rv. id appos- dT) pinnarum[*](pen- narum a (passim)va.G) similitudine.[*](Mucian. fr. 20 Brunn. — cfr. Herod. III 48. Diog. La. I 7, 2.) Mucianus muricem esse latiorem purpura, neque aspero[*](spero F1a) neque rotundo

[*](Ar. VIII 30, 607b 11. 20. 17. Ael. XII 28. Plut. SA 33, 981f. —) Mutant colorem candidum menae[*](menae DFRH. hieme Ea. in hi- dT. hieme menae v) et fiunt aestate nigriores. mutat et phycis, reliquo tempore candida, vere varia. eadem piscium sola nidificat ex alga atque in nido parit.

[*](Ar. IV 9, 535b 27. Ael. IX 52. — (17) Ar. IX 37, 621a 4. —) Volat sane perquam similis volucri[*](uolat hirundo d2v. at cfr. 16. 17 et § 145) hirundo[*](hirundo ego. -dini ll. v) , item miluus[*](miluus R2E2v. -lus d2in ras. -lis r), subit in summa maria piscis ex argumento appellatus lucerna, linguaque ignea[*](ignea Eav. lig- R. lineam d.om.DF) per os exerta tranquillis[*](tranquillat (transq- F) Fda) noctibus relucet. attollit[*](attollit ll. C (J).-it cornuta v (S)) e mari sesquipedanea[*](sesquipedania a. -alia zva.G) fere cornua[*](cornuta aC) quae[*](que F.an qui (sc. piscis)?) ab iis nomen traxit. rursus draco marinus, captus atque inmissus in harenam, cavernam sibi rostro mira celeritate excavat.

[*](Ar. IV 1,523b 1–11. 26–524a1.) Piscium sanguine carent de quibus dicemus. sunt autem tria genera: primum[*](primū dTS. -mus E1a. -mis DFR. in primis E2v (D)) quae mollia appellantur,

[*](Ael. IX 52. — (8) Ar.IV 4, 528a 31. 9, 535b 27. IX 37, 621b 10. cfr. Pl. infra 103. — (9) Ar. IV 1,525a 11. 524b 16. IX 1, 608b 17. 37, 621b 29 sq. Plut. SA 26, 978a. Ael. I 34. (cfr. Pl. XI 8).) Lolligo etiam volitat extra aquam se efferens, quod et pectunculi faciunt, sagittae modo.— Saepiarum generi mares varii et nigriores constantiaeque maioris. percussae tridente feminae auxiliantur, at femina icto mare fugit. ambo autem, ubi sensere se adprehendi, effuso atramento , quod pro sanguine iis[*](sanguineis F1. -ne eis F2. -nis a) est, infuscata aqua absconduntur .

[*](Ar. IV 1,525a 15. 524a 3. 5. 6. 8–14. 16–18. 2. 19. — IX 37, 622a 29. 31.) Polyporum multa genera. terreni maiores quam pelagii[*](pelagii DdG. -gici E2zv (D). -gi r. cfr. n. luc. p. 85) . omnibus[*](omnes va.D) bracchiis[*](brachiis R(?)B. branchis rv) ut pedibus ac manibus utuntur, cauda vero, quae est[*](est polypis v. at cfr. § 19) bisulca et acuta, in coitu. et polypis fistula in dorso, qua tramittunt mare, eamque[*](eademque RS. eam va.G) modo in dexteram partem, modo in sinistram transferunt. natant obliqui in caput, quod praedurum est sufflatione[*](ut sufflatione coni. H coll. Ar.καθάπερ ἐμπεφυσημένην) viventibus. cetero[*](cetero ll. G. -rum zv. an saxo (vel petrae)? cfr. Ar. et Pl. X 189) per bracchia velut acetabulis dispersis haustu[*](Austo F. hausto a. eo hau- va. G) quodam adhaerescunt[*](aderescunt F. aresc- a. cui adhaeresc- zva.G) ; tenent supini, ut avelli non queant. vada

[*](Ar. IX 37, 622b 1–15. (IV 1 extr.) Ael. IX 34.) Inter praecipua autem miracula est qui vocatur nautilos, ab aliis pompilos. supinus in summa aequorum pervenit, ita se paulatim adsubrigens[*](subrigens va.D) , ut emissa omni per fistulam aqua velut exoneratus sentina facile naviget. postea prima duo bracchia retorquens membranam inter illa mirae tenuitatis extendit, qua velificante in aura, ceteris subremigans bracchiis, media se cauda[*](secunda a. cauda va.S) ut gubernaculo regit[*](regit RS. se regit DFE2B.s erigit E1a. dirigit v). ita vadit alto[*](alto (DE?)v. alio ll. an alta?) Liburnicarum gaudens[*](ludens R(?)G. (cfr. § 94)) imagine, si[*](et si C) quid pavoris interveniat, hausta se mergens aqua.

[*]((cfr. Ael. V 44. IX 45).)[*]((1) Ar. V 12, 544a 8. IX 37, 622a 15. 17. Ael. VI 28 extr.) Polyporum generis est[*](an est et?) ozaena[*](ozaena R(?)L. oze- B. omze- r. onoge- v) dicta a[*](a E2v. om. r) gravi capitis odore, ob[*](ab Fa) hoc maxime murenis eam consectantibus[*](coniactantibus Fa).

Polypi binis mensibus conduntur. ultra bimatum non vivunt. pereunt autem tabe semper, feminae celerius et fere a partu.

Non sunt praetereunda et L. Lucullo proconsule Baeticae conperta de polypis, quae Trebius Niger e comitibus eius prodidit: avidissimos esse concharum, illas ad tactum conprimi, praecidentes[*](praecidentes Rv. -tis rS) bracchia eorum, ultroque escam ex praedante capere. carent conchae visu omnique sensu alio quam cibi et periculi. insidiantur ergo polypi apertis inpositoque lapillo extra corpus, ne palpitatu eiciatur[*](eiciatur v. -antur ll): ita securi grassantur[*](grassatur FR1) extrahuntque carnes. illae se contrahunt, sed frustra, discuneatae. tanta sollertia animalium hebetissimis quoque est. praeterea negat ullum atrocius esse animal ad conficiendum hominem in aqua[*](aqua Eav. -uā r) . luctatur[*](luctatur v. -antur (-te a) ll) enim conplexu et sorbet acetabulis ac numeroso suctu[*](suctu (U 191) J. -ctudu DFR1. -ctu diu R2S. -ctu dū E2zH. -ctu de[trahit] v. suetudo E1a.an suctu dis- [trahit], ut § 77?) trahit, cum in naufragos urinantesve[*](urinantesue (unna- a) av. -tisue (-uae R) rS) impetum cepit. sed si invertatur, elanguescit vis; exporrigunt enim se resupinati. cetera, quae idem retulit, monstro propiora possunt videri.[*](cfr. Ael. XIII 6.— (20) cfr. Ar. I 8, 534a 18. Pl. X 194.) Carteiae[*](cartege R.om.a) in cetariis[*](cetariis v. ceteris ll) adsuetus exire e mari in lacus eorum[*](an earum? cfr. § 49 extr. XXXVII 66) apertos atque ibi salsamenta populari — mire[*](mire R(?)E2v. mille r. (mire — 21 inlinuntur post 17 resupinati pon. va.H)) omnibus marinis expetentibus odorem quoque eorum, qua de causa et nassis inlinuntur [*](muriae inlinuntur J (errore)) -, convertit in se custodum indignationem adsiduitate furti inmodicam[*](inmodicam ego. -cant DFR1a. -ca E1. -ci R2E2v(S). -cae his H (ad seqq. referens).cfr. § 103 concauam) . saepes erant obiectae, sed has transcendebat [*](transcendebat (DE?) v. -bant ll) per arborem nec deprehendi potuit nisi canum sagacitate

[*](Mucian. fr. 5 Brunn.) Navigeram similitudinem et aliam in Propontide visam sibi prodidit Mucianus: concham esse acatii[*](acatii B. achati ll.v) modo carinatam, inflexa puppe, prora rostrata. in hanc[*](hanc E2v(D). hac (ac a) rC) condi[*](cond; F. -dus a) nauplium, animal saepiae simile[*](similem Fa), ludendi societate sola. duobus hoc fieri generibus: tranquillo enim vectorem demissis[*](demissis v(H). dim- ll.Dal.2(D)) palmulis ferire ut remis; si vero flatus invitet[*](inuitent (DE?) va.H(D)), easdem in usum[*](usum coni. Dal. usu ll.v. cfr.XVI 15. XXII 66 al.) gubernaculi porrigi pandique buccarum[*](baccarum F1. concarum E2. -charum va.H(D) cfr. n. luc. p. 85) sinus aurae. huius voluptatem esse ut ferat, illius ut regat, simulque eam

[*](Ar. IV 2 init. — VIII 17, 601a 16. 10. V 17 extra. Th. ap. Athen. III 105d. — (9) Ar. VIII 2, 590b 25. Ael. IX 25.) Locustae crusta fragili muniuntur in eo genere quod caret sanguine. latent[*](latent D(?)v. -et r) mensibus quinis. similiter cancri, qui eodem tempore occultantur, et ambo veris principio senectutem anguium more exuunt[*](exuunt E2v. exigunt r) renovatione tergorum. cetera in undis natant, locustae reptantium modo fluitant, si nullus ingruat metus, recto meatu, cornibus, quae sunt propria rotunditate praepilata, ad latera porrectis; isdem erectis[*](erectis R(?)v. ereptis r) in pavore oblique[*](obliquae Fa) in latera[*](latere a) procedunt. cornibus inter se dimicant. unum hoc animalium, nisi vivum ferventi aqua incoquatur, fluida came non habet callum.[*](Ar. V 17, 549b 13. 20–22. — (16) cfr. Pl. II 109.)

vivunt petrosis locis, cancri mollibus. hieme aprica litora[*](litore F) sectantur , aestate in opaca gurgitum recedunt. omnia eius generis hieme laeduntur, autumno et vere pinguescunt et plenilunio magis, quia noctes[*](noctes ego. -te ll.v. -tem (coni. H) Brot.) sidus tepido fulgore mitificat.

[*](Ar. IV 2 init. 525b 4–9. 27. Diphil. ap. Athen. III 106e. Ael. XIV 9. — (21) Ar. V 17 extr. IV 2, 525b 15 sq. 24. 34. 526a 1. 13. 18. 22; P IV 8, 683b 27. 684a8. 2. 27.) Cancrorum genera carabi[*](carabi v. -aui ll.D (item 19)) , astaci[*](astaci v. -tac ll), maeae[*](maeae B(S) ex Ar. meae ll. maiae C) , paguri[*](paguri v. pacu- ll), Heracleotici, leones et alia ignobiliora. carabi cauda a ceteris cancris distant. in Phoenice hippoe vocantur[*](uocantur v. -atur ll), tantae velocitatis, ut consequi non sit[*](sit R2v. sint (poss- F2) r). cancris vita longa, pedes octoni, omnes in obliquum[*](oblique v. -quo ll. cfr. § 103) flexi. feminae primus pes duplex

[*](Ar. IV 4, 528b 24. 27. cfr. Pl. XI 140. 129. — (4) Ar. VIII 13 extr. — cfr. Pl. XXXII 151. Athen. III 90d. — (5) cfr. infra § 184.)In eodem genere cocleae aquatiles terrestresque, exerentes se domicilio binaque ceu cornua[*](cornua v. -ua qua E1a. -ua quae E2. -uque R2. -uaque r) protendentes contrahentesque, oculis carent, itaque corniculis praetemptant iter.