Naturalis Historia

[*](Th. lap. 32.) Gemmae[*](gemmae & BJ.) nascuntur et[*](et FladG(D). om.Bhv(J).) repente novae ac[*](ac om.BJD.) sine nominibus, sicut[*](sicuti a. ut dhv.a.S.) olim[*](olim BS. lampsaci (lams- F. laps- a) rv.) in metallis aurariis Lampsaci[*](lampsaci (lapf- B) BS. om. rv.) unam inventam[*](una in- uenta Lv.a.S.), quae propter pulchritudinem Alexandro regi missa sit[*](fit FS. fit ut Bh. ficut a. fuit ut Lv.), auctor est Theophrastus. cochlides,

quae[*](quae ego. quoque ll. v.) nune volgatissimae[*](uolgo atiffimae B1. uvlgo lat- B2.), fiunt[*](famae fiunt hv.a.G.) verius quam nascuntur[*](nascantur Fdh.), in Arabia repertis ingentibus glaebis[*](mellis glaebis a.), quas[*](quaf BLS. om. rv.) melle excoqui tradunt septenis diebus noctibusque sine intermissione[*](inmiffione B1.): ita omni terreno vitiosoque decusso[*](decussu L.) purgatam puramque[*](purpuramque a.om. v.a.G.) glaebam[*](uiride a.) artificum ingenio varie distingui[*](distingui ego. -tribui ll.v. cfr. § 195 et XXXV 3. XVI 232.) venas[*](in uenas Lv.a.D.) ductusque macularum[*](maculorum B1.) quam maxime vendibili[*](uendi bi B1. -di i B2. om.a.) ratione spectantium[*](spectantium—7 tantae om.a.)[*](fpectantium BD. secta- rv. seca- S cum vet. Dal.), quondamque tantae magnitudinis[*](magnitudines a.) factas[*](factaf BS. fecere rv.), ut equis[*](equitib; B.) regum[*](regnum B1. om.L.) in[*](atque adv.a.S. om.h.) oriente frontalia ac pro phaleris pensilia facerent. et[*](et om.adh.) alias omnes[*](omnis gemme figuras mellis a.) gemmae mellis decoctu nitescunt, praecipue[*](prcipuę B2.) Corsici in omni alio[*](in omni alio adhv. nominalio F. nominif. ali (alii B2) B. in alio omni L.) usu[*](fua (pro usu) B.) acrimonia[*](acrimonia BFdhB(S). -niam cod. Poll.H. acriora rv(C).) abhorrentis[*](abhorrentis—11 excidere om.B.)[*](abhorrentis ll.(B)J. -tes dhv.). quae variae sunt[*](sunt om.adh.), et ad unitatem[*](unitatem ego. noui- ll.v. cfr. § 194. XXXV 3.) excidere[*](excidere Fdh. exced- a. acced-Lv (claudicante etiam structure). cfr. XXXIII 139.) calliditati[*](calliditate B2Lv.) ingeniorum contingit[*](contingit ll.v(S). -igit h(?)C.), utque eaedem[*](utque eaedem ego. ut quaedam B. ut rv.) nomen usitatum non[*](an ne (pro non)? cfr. vol. III p. 496 (ad XX 180) et XXVII 15. XXVIII 163. XXX 33. 106. XXXII 20.) habeant, physis[*](phyfif BS. -ses hv. phisis d. pysis F. phryes r.) appellant velut ipsius naturae admirationem in iis[*](in hif B2a. in imis F1. nimis F2h.om.d.) venditantes[*](uenditantef BG. -dicantes Lav. -dentes Fdh.).

Cum[*](dist. J.) finis nominum non sit—quae persequi non equidem cogito, innumera[*](innumero B.) et[*](et ll.J. ex dv.) Graeca vanitate[*](uanitate B.de re cfr. § 30, de dictione XVIII 239. -tate (uariet- a) conficta. rv (vitio tautologiae).)—, indicatis

nobilibus gemmis, immo vero[*](immo uero BS. immo r. om.dv.) etiam plebeis[*](plebeis Lv. -bis r.), rariorum[*](rariorum ll.v(H). -rorum C.) genera[*](genera BFaS. -rum dhv. om.L.) digna dictu[*](digna dictu B(F?)S. dictu digna (-no h. -nas v) dhv. dictu r.) distinxisse[*](distrinxisse av.a.C.) satis erit[*](erat Lav.a.S. cfr. § 192.). illud modo[*](modo BFdhv(H). uero rG.) meminisse [*](meminisse om.B.) conveniet, increscentibus varie maculis atque[*](atque ll.v(S). ac d(?)C.) verrucis linearumque[*](linearum quae Lv.a.G.) interveniente[*](interueniente (in int- B) BdhG. -ienti F. -ient a. -iunt Lv.) multiplici ductu et colore[*](colores a.) saepius mutari[*](saepius mutari ll.S. mutata saepius dhv(H). -ari saepius G.) nomina in[*](in—6 communiter om.a.) eadem plerumque materia.

Nunc communiter ad omnium[*](omnium quoque a.) gemmarum observationem [*](obseruationes aG.) pertinentia dicemus[*](dicemus—8 uidentur om.a. ) opiniones secuti auctorum.

Cavae aut extuberantes viliores videntur aequalibus[*](eae aequalib. B.). figura oblonga[*](figuram oblongā B1.) maxime probatur, deinde quae vocatur lenticula[*](lentecula BJD. cfr. § 147. 140.), postea epipedos[*](epipedos S cum Turnebo. epicp- B. clitedos (clyt- F) Fdh. clipeidos Lv. elip- a. clyp- C. cycloides H cum Salm.) et rotunda, angulosis[*](angularis a.) autem minima gratia.

[*](Isid. XVI 15, 27.—cfr. Plin. supra § 87. Isid. XVI 8, 4.—cfr. Seneca epist. 90, 33.) Veras a[*](a om.FLa.) falsis discernere[*](difcernere B (Isid.)S. -nenti Fa. -nendi Ldhv.) magna difficultas, quippe cum inventum sit ex veris[*](uiris F. uitrei B.) generis[*](generis—aliud (alia Isid.) ll.S. gemmis in alterius generis dhv.) alterius in aliud falsas[*](falsa Isid. fufaf B (an recte?).) traducere , ut[*](ut B(Isid.)S. et La.om.Fdhv.) sardonyches e ternis[*](e ternis H ex Isid. alter- B (an & e ternis?). teranis F. e (om.L) ceraunis Lv. gnatis d.om.a.) glutinentur[*](glutinentur BFD. -nantur rv.) gemmis ita, ut deprehendi ars non possit, aliunde nigro, aliunde candido, aliunde[*](alium de B (ter).) minio sumptis, omnibus in suo genere probatissimis. quin immo[*](quin immo om.a.) etiam exstant commentarii[*](exstant etiam commenta a.)

auctorum—quos non equidem demonstrabo[*](demonftrabo BLS. -arem F. -arent a. -arim dhv.)—, quibus modis ex crystallo[*](crysallo F. -stallis L.) smaragdum tinguant[*](smaragdum tinguant BS. -do tinguan- tur a. zmaragdi tinguantor (-gantur h) Fh. tinguantur smaragdi Ldv.) aliasque[*](aliafque BS. -iaeque dhv. -ieque La. -iae quae F.) tralucentes , sardonychem[*](sardonychem S. -nicem B. -nyx dhv. -nnyx F. -nix r.) e sarda, item ceteras[*](ceterae dhv.a.S. -ra Fa. -re L.) ex aliis[*](falif B1.); neque enim[*](enim BS. om. rv.) est ulla fraus vitae lucrosior[*](lucriosior F.).

nos contra rationem deprendendi falsas demonstrabimus[*](deprendendo B. demonstrauimus Fa.), quando etiam luxuriam adversus fraudes muniri[*](muniri Fdv(D). -re La. moneri BS.) deceat[*](deceat BS. decet (dicet F) rv.). igitur[*](igitur BS.om. rv.) praeter illa, quae in principatu[*](principatu BS. -alibus rv.) cuiusque[*](cuiufque BS. quisque F. quibusque hv. -uslibet d. -usdam L.om.a.) generis[*](generif BLS. -ibus rv.) privatim diximus, tralticentes[*](tranflucentef B2v. a.J. tralucentem La.) matutino probari[*](prouocari dh. -ris F. probari matutino afalsa iteratione.) censent[*](censant F. cessent a.) aut, si[*](an sit?) necesse est, in quartam horam; postea vetant[*](postea uetant om.a.). experimenta[*](experimento a.) pluribus modis constant: primum pondere[*](in v. pon- dere desinuntFdh.), graviores[*](grauioref BaS. si gra- Lv.) enim[*](enim B(L?)S. om.av.) sunt[*](funt—11 gelidioref BS.om. rv.) verae; dein frigore, eaedem[*](ea eidem B1.) namque in ore gelidiores sentiuntur; post haec corpore. ficticiis[*](ficticiis S. -icif BLD. -itiis v(H). tinctis a. factitiis G.) pusula[*](pusula (punf- B) BS. -lae H. pustule L. -lae v. om.a.) e[*](e S e coni. J. & B. in rv.) profundo[*](profunda a.) apparet[*](appar& BS. -ent rv.), scabritia[*](scabritia—13. 14 inconstantia om.a.) in cute[*](cute Lv. cocte B1. cote B2.) et[*](& BS. in Lv.) capillamenta[*](capillamento v.a.S.), fulgoris[*](ful- gorif BB. frigoris Lv.) inconstantia , priusquam ad oculos perveniat[*](perueniat Bv. -iant r.), desinens nitor[*](in v. nitor desinitL.). decussi[*](decussi v. cuffi B.om.a.cfr. § 194.) fragmenti[*](fragmenti BS. -ti paulum v. om.a.), quod in lamina[*](lamina av(D). ima B. lima J.) ferrea[*](ferrea av(D). ferri BS. cfr. § 53. XXXIII 121.) uratur[*](uratur D cùm Hauptio (Hermae I 36). auratur a. moratur BS. teratur v. an [ferri] exuratur?), efficacissimum

experimentum[*](experimentum BS. -to av.) excusate[*](excusate a. -uffate B. -usant v.) mangones gemmarum recusant[*](dist. ego.), similiter et limae probationem. obsianae[*](obsidianae v.a.S.) fragmenta veras gemmas non scariphant, in[*](in BaS. del. v.) ficticiis[*](ficti- ciis (-cif BD)BS. -ice a. -itiae (fact- C) v.) scariphatio[*](scariphantfcari- phatio (-ifa- B) omnif BS. -ificationis v. -nes H. om.a.S. -ifant B. -ificant av. cfr. XXXII 79.) omnis candicat. iam[*](candicat iam BS. -icantes a. -icantiam (-tium H) fugiunt v.) tanta[*](tantaque v.a.S.) differentia est, ut aliae ferro scalpi non possint, aliae non nisi retuso, omnes autem[*](uerum omnes v.a.S.) adamante. plurimum[*](plurimum autem v.a.G.) vero in iis[*](iis S. if B1D. hif B2av.) terebrarum proficit fervor.

Gemmiferi amnes sunt Acesinus et[*](acesinus et G(S). cfr. VI 71. -nes et Lugd. acaecinuf & B. acfinat et a. oaxis mater v.) Ganges, terrarum autem omnium maxime India[*](india v. -Ię B. in india a.). etenim[*](&enim BS. etiam a. et iam v. cfr. XVIII 340. aliter XXXVI 200.) peractis omnibus naturae[*](naturae av. om.B.) operibus discrimen quoddam rerum ipsarum atque terrarum[*](atque terrarum om. v.a.G.) facere conveniet[*](con- ueni& BS. -niat av. -nit (Ven.)D.).

Ergo in toto orbe[*](orbe S. opebe B2. opere B1. orbe et av.), quacumque[*](quacumque BG. in quemcumque a. in quac- (add. parte C) v.) caeli convexitas[*](conuexitaf Bv. -xitita a.) vergit, pulcherrima omnium est iis[*](iif ego. in BS. om.av. de mendo cfr. XXVI 2 nit.) rebus[*](rebuf quae B. rerum quae a. rebusque G. rebus v.), quae merito[*](meritoque v.a.G.) principatum naturae[*](naturae om.B.) optinent[*](optinent (obt- a) B1a. -net B2S. -nens v.), Italia[*](talia a(?).), rectrix parensque mundi altera, viiis feminis, ducibus militibus, servitiis[*](feruitif B1.), artium praestantia[*](parftantia B.), ingeniorum claritatibus[*](li- toribus portuosis v.a.S.), iam situ ac salubritate caeli atque temperie, accessu cunctarum gentium facili, portuosis litoribus, benigno ventorum adflatu. quod[*](quod BS. om.a. etenim v.) contingit

[*](et p. 476, 1 contingit av. -igit BS. cfr. § 195. XVIII 109. 194. 219. XVII 9. XVI 3. XIX 59. 68. 138. XXIII 61. XXVI 118. XXXII 39 al.) positione procurrentis[*](pofitione procurrentif BS. propositione curr- a. recur- rentis (proc- H) positio v.) in partem utilissimam et inter ortus occasusque mediam, aquarum copia[*](copiam a.), nemorum salubritate [*](salubritatem a(?).), montium articulis, ferorum animalium innocentia, soli fertilitate, pabuli ubertate[*](libertate a(?).). quidquid est quo carere vita non debeat, nusquam est praestantius: fruges[*](fruge a(?).), vinum, oleum[*](oleum BS. olea av.), vellera, lina, vestes, iuvenci. ne[*](ne Bv. om.a.) equos quidem in trigariis[*](trigariis B. -rif BD. tricariis av.) ullos[*](ullof—praeferunt BJ. praeferri (ref- a) ullos (ullis v.a.G) uernaculis animaduerto av.) vernaculis praeferunt. metallis auri, argenti, aeris, ferri, quamdiu licuit[*](licuit BS. libuit av. cfr. III 138. XXXII 78.) exercere, nullis cessit[*](cesset a.) terris[*](terrif & BS. erit et his a. et iis v.) et nunc intra[*](intra BS. inter a. in v. cfr. IX 165. XXI 104. X 118.) se gravida pro omni dote varios sucos[*](sucus a.) et frugum pomorumque sapores fundit[*](fundi a1.). [*](cfr. Iustin. XLIV 1, 5. 6.) ab ea exceptis Indiae fabulosis proximam[*](proximam equidem BS. -me quidem av.) equidem duxerim Hispaniam quacumque [*](quacumque BC. quec- av.) ambitur mari[*](ambitur mari Bv. -tu a (hic desinens). item in v. mari desinunt v.a.S.), quamquam squalidam ex parte, verum, ubi gignit, feracem[*](feracem S e coni. J. facem B.) frugum, olei, vini, equorum metallorumque[*](metallorumque S e coni. J. aliorumque B (ortum ex equorum& allorumque). cfr. lusting.) omnium generum, ad haec pari Gallia. verum desertis suis[*](suis S e coni. J. uif B.) sparto vincit Hispania et lapide speculari, pigmentorum etiam deliciis[*](delicif B1D.), laborum excitatione, servorum exercitio, corporum humanorum duritia, vehementia cordis.

Rerum autem ipsarum maximum est pretium in mari nascentium margaritis; extra tellurem crystallis, intra adamanti[*](adamantis B2.), smaragdis, gemmis, myrrinis[*](murrinis S.); e terra vero exeuntibus in cocco, lasere[*](lasere in S e coni. J. in lafere (-fare B2) B.), in fronde nardo, Sericis[*](feri- cof B1.) vestibus,

in arbore citro, in frutice cinnamo, casia, amomo, arboris aut fruticis suco in sucino[*](fucino B1S. -cif B2.), opobalsamo[*](obolif amo B1.), murra, ture, in radicibus[*](ardicib. B1) costo; ex iis[*](iis S. i B1. hiif B2. is D.), quae spirare convenit, animalibus in terra maximum dentibus elephantorum[*](elephantorum S. elefa- B.), in mari testudinum [*](testudinum S. teftitud- B.) cortici; in tergore[*](inter gorie B1.) pellibus, quas Seres inficiunt, et Arabiae caprarum villo, quod ladanum[*](la- danum S e coni. J. lanum B.) vocavimus; ex [*](12,73)iis[*](iis S. hif B. is D.), quae terrena et maris, conchyliis[*](con- chylif B1D.), purpurae[*](purpurae S e coni. J. -ra B.). volucrum naturae praeter conos bellicos[*](bellicos S e coni. J. -caf B.cfr. X 2.) et Commagenum anserum adipem nullum adnotatur insigne. non praetereundum est auro, circa quod omnes mortales insaniunt, decumum[*](decumum S e coni. J. de mum B.) vix esse in pretio locum, argento vero, quo aurum emitur, paene vicensimum[*](pene uicefimum B2.).

Salve, parens rerum omnium Natura, teque nobis Quiritium solis celebratam[*](celebratem B1.) esse numeris omnibus tuis fave.