Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
[*](Th. lap. 37.) Idem Theophrastus et Mucianus esse aliquos lapides, qui pariant[*](pariant Bdav. -ient r.), credunt; Theophrastus et[*](et om.h. auctor est et d(?)v.a.S.) ebur fossile e[*](e ego. de dictione cfr. XXXVII 151. 176. om. ll.v.) candido et nigro inveniri[*](inueniri BFda. colore inueniri R(?)hv. uarium D.) et ossa[*](et ossa—19 inueniri[q.] om.B.) e[*](e Rdhv. om.Fa.) terra nasci invenirique lapides osseos.
Palmati circa[*](cir B1. circi a.) Mundam[*](mundam B1hav. myn- d. min- RF. muti- nam B2.) in Hispania, ubi Caesar dictator Pompeium vicit, reperiuntur idque quotiens fregeris.[*](cfr. infra § 158. Strabo VIII 5, 7 p. 367.—Isid. XVI 4, 31. 33. 34.) sunt
et nigri, quorum auctoritas venit in marmora, sicut Taenarius [*](taenariuf Bdv. gena- r. ianua- a.). Varro nigros ex Africa firmiores esse tradit quam in Italia, e[*](& (pro e) R.) diverso albos Coranos[*](coranof BIsid.v(S). -nios h. coronas r. tornis G.) duriores[*](duritioref B.) quam Parios, idem Luniensem[*](lunienfem BJ. lume- F. lumne- a. lune- Rdhv.) silicem serra[*](ferra feri B1. ferrari B2.) secari, Tusculanum[*](tisculanum RF. tusculano a.) dissilire igni, Sabinum fuscum addito oleo etiam lucere. idem[*](item d(?)hG.) molas versatiles Volsinis[*](uolsiniis R(?)G. -nae v.) inventas; aliquas et sponte motas invenimus in prodigiis. nusquam hic[*](hic ll.G. autem h. autem hie v. an his (sc. molis)?) utilior quam in Italia[*](italias RF.) gignitur[*](signitur R.) lapisque, non saxum, est. in quibusdam vero provinciis[*](prouincias R. -ntias F.) omnino non invenitur. sunt quidam in eo genere molliores[*](mollioref Bdav. meli- r.), qui et cote levantur[*](lauantur B1. leuigantur v.a.S. de mendo cfr. § 154, ceterum § 52. 139 et XIII 81. XVII 101. XX 20. XXXI 57.), ut procul in-o tuentibus ophites[*](ophitae R(?)v.a.S.) videri possit[*](possint hv.a.S.), neque est alius firmior, quando et lapidis natura[*](naturae B1.) ligno[*](ut lignum v.a.S.) similiter imbres[*](imbre RF.) solesque aut hiemes non patitur in aliis generibus[*](aliis atque aliis generibus hv.a.S.) atque aliis. sunt et qui lunam non tolerent[*](tolerent Bdv. tulerint F. -runt a. telerin' R.) et qui vetustate robiginem trahant coloremve[*](coloremue Bhv. -mue & RFd. -mque a.) candidum oleo mutent[*](oleum uitent (utenus R) RdT.).[*](Isid. XVI 4, 5. cfr. Diosc. V 142.—Gels. V 11.)Molarem quidam[*](corallium lapidem quidam hv.a.G.) pyriten vocant, quoniam plurimus sit ignis illi, sed est alius[*](aliuf Bdav. alnus r.) spongiosior[*](fpongiofior—18 aliuf BS. om. rv.) tantum[*](tantum BS. an tactu?) et alius etiamnum[*](etiannum B1.) pyrites similitudine aeris. in Cypro eum reperiri volunt metallis[*](uolunt et in metallis R(?)hv.a.S.), quae sint[*](fint B. sunt rv.) circa Acamanta[*](acamanta RFdTS. -menta B. -mania a. -iam v. acarnaniam hG.), unum argenteo colore, alterum aureo. cocuntur varie[*](uarie BdaC. -ae v. uiriae r.), ab aliis
iterum tertiumque in melle, donec[*](donec—2 melle om.a.) consumatur liquor, ab aliis pruna prius, dein in[*](dein in J. dein ll.v.) melle, ac postea lavantur ut aes. usus eorum in medicina excalfacere, siccare,[*](34, 106) discutere[*](difcutere Bdav. -sumere r.),[*](& ll.v(D). del. H.) extenuare[*](humorem extenuare hv.a.S.) et duritias in pus[*](in puf B(P)S. intus a. innius R. in inius F. nimias hv.) vertere[*](uertere ll.S. mollire hv.). utuntur et[*](e (pro et) B.) crudis tusisque[*](tuffifq. B1a. tunf- B2S.) ad strumas atque furunculos.[*](Isid. XVI 4, 5.) pyritarum [*](pyritarum—8 sunt om.a.) etiamnum[*](&iannum B1.) unum[*](unum Bdv. una r.) genus aliqui faciunt plurimum ignis habentis[*](ignis habentis (-ti d1) d2T. -nis habent ii BS. -nis hapenti r. habent (-ns v) ignis hv. de structura cfr. § 147.). quos vivos appellamus[*](appellamus et R(?)hv.a.S.), ponderosissimi sunt, hi[*](hii B3. ii B2in ras. S. if B1.) exploratoribus castrorum maxime necessarii. qui clavo vel altero lapide percussi scintillam[*](scintillas Isid.hv.a.S.) edunt, quae excepta[*](exceptae Isid.hv.a.S.) sulpure aut fungis aridis vel foliis[*](follif B.) dicto celerius[*](celerim R.) praebet[*](praebet BaIsid.S. -bent G. trahent r. -hunt dThv(H).) ignem.[*](cfr. Plin. XXXVII 151. 177. Diosc. V 164. Isid. XVI 4, 25.—Diosc. V 155. Geopon. XV 1, 33. Isid. XVI 4,19.) Ostracitae[*](oftracite B.) similitudinem testae habent. usus eorum pro pumice ad levandam[*](lauandam B1dT. leuigandam v.a.S.) cutem. poti[*](potii B1.) sanguinem sistunt et inliti cum melle ulcera doloresque mammarum sanant.—Amiantus alumini similis nihil igni deperdit. hic veneficiis[*](ueneficif B1D.) resistit omnibus, privatim Magorum.— [*](Diosc.V 168. cfr. ib. 150. Isid. XVI 4,26.) Geoden[*](geoden BH. ceo- a. gaeo- v. geomer r.) ex argumento appellant, quoniam conplexus est terram, oculorum medicamentis utilissimum, item mammarum ac testium vitiis.— Melitinus[*](melitines h. -tites v.a.S e Diosc.) lapis sucum remittit dulcem melleumque[*](melleumque BaS. melliu- (-eliu- F) r. -itumque hv.). tunsus[*](tunfuf BS. tusus rv. (dist. H).) et cerae[*](caere BF.) mixtus
eruptionibus pituitae maculisque corporis medetur et faucium exulcerationi, epinyctidas[*](epinyctidas dv. epynuct- B. epinit- a. -dis r.) tollit, volvarum dolores inpositus vellere[*](uel- lere BS. -ri rv. an in uellere? cfr. nota ad XXVIII 248.).[*](Diosc. V 145. Isid. XVI 4, 3. Solin. 22, 11 (19). Prise. 581 sqq. Geopon. XV 1, 32.)— Gagates lapis nomen habet[*](habet Ba(h)v. om. r.) loci et amnis Gagis[*](gacis F. gangis a. gagatis hv.a.B.) Lyciae. aiunt et in Leucolla[*](leucola B. -cocolla Tv. cfr. V 96. 131.) expelli mari atque intra XII stadia colligi. niger est, planus, pumicosus , levis, non multum a ligno differens, fragilis, odore, si teratur, gravis. fictilia ex eo inscripta[*](infcripta Bdv. in inscr- r. scr- a.) non delentur; cum uritur, odorem sulpureum reddit; mirumque, accenditur aqua, oleo[*](oleo ex B1. oleo ex eo B2.) restinguitur.[*](Nicand. ther. 37 c. schol. Orphei Lith. 479. Damig. 20. Diosc. V 145. Isid. XVI 4, 3. cfr. Plin. XXX 14.) fugat serpentes ita recreatque volvae strangulationes. deprendit sonticum morbum et virginitatem suffitus. idem[*](item RFv.a.G.) ex vino decoctus dentibus medetur strumisque cerae permixtus. hoc dicuntur uti Magi[*](& BaG. id r.) in ea[*](ea Bv. eam r.), quam vocant axinomantiam[*](axinomantiam BdhB (necyom- v). -ntiant F. -nciant R.), et peruri[*](periuri B1.) negant, si eventurum[*](euenturum (-torum F) RFdhav(D). uent- BS non apte coil. XVII 233 et Liv. IX 12, 1.) sit quod aliquis optet.[*](Diosc. V 162. Seren. 595. cfr. Plin. XXXVII 184.—Diosc. V 140. Isid. XVI 4, 9.)— Spongitae[*](fpongitae (span- a) BaS. -iae rv.) lapides[*](natiui hv.a.S.) inveniuntur in spongeis et sunt marini. quidam eos tecolithos[*](tecolithos G (cysteo- v). tego- (-tos B) Bdh. -thus r.) vocant, quoniam vesicis[*](uesicae dhv.a.S.) medentur, calculos rumpunt in vino poti.— Phrygius lapis gentis habet nomen; est autem glaeba pumicosa. uritur[*](uri B.) ante vino perfusus[*](perfufuf Bdhv. -so r.), flatus[*](flatus ego. -tur BS. -turque dav(D). -tusque r Isid.) follibus, donee rufescat[*](rufescat ll.v(S). rube- h(?)Dal.), ac rursus dulci vino extinguitur ternis[*](ternif BhaS. ext- r. et hoc trinis (ternis H) v.) vicibus, tinguendis vestibus tantum utilis.[*](Diosc. V 143. cfr. Solin. 30, 34. Plin. XXXVII 168.) Schistos[*](scistos a. scisichos R. -ihos F.) et haematites[*](haematites dv. hem- BF. emathi- R. haec emati- a.) cognationem habent[*](habet Ra.). haematites invenitur in metallis, ustus[*](uftuf Bdav. ost- F. host- R.) minii[*](mini B1S.) colorem imitatur , uritur ut[*](et (pro ut) RFVen.) Phrygius, sed non restinguitur vino. adulteratu m[*](adulteratum H cum Salm. -tur BRdav. -tor F. -tus h (add. schisto v.a.S).) haematiten[*](haematiten B2v. -ite (hem- Fa) ra.) discernunt venae rubentes et friabilis[*](friabiles Fd. -lis est v.a.H. feriabilis a. fragilif B2.) natura. oculis cruore suffusis mire convenit.[*](Diosc. V 144. Orphei Lith. 666 sqq. Damig. 9. cfr. Isid. XVI 4, 18.) sistit profluvia [*](profluuiam F. -ium Rhv.a.S.) mulierum potus. bibunt et qui sanguinem[*](potuf—fanguinem Bav. om. r.) reiecerunt cum suco Punici mali. et in vesicae vitiis efficax bibitur et in vino contra serpentium ictus[*](ictuuf B1D.). infirmiora omnia[*](infirmior ad omnia haec (om. Ven.) eadem v.a.S.) eadem in eo[*](in eo ll.S. est v.), quem[*](quem dTv. que B. quam r.) schiston[*](scisthon R. fcifton B2.) appellant. oculorum vitiis[*](oculorum uitiis ego coll. § 152 et Diosc. in iis (his B2R) ll. (praem. sed) v.) commodior[*](com- modior Bav. -otior (-omo- R) r.) croco similis, peculiaris[*](peculiarius hv.a.S.) explendis[*](ex- plendif BS. -dit Fd. -det R. -pendit a. -plendet (spl- v) pro- ficit hv.) ulcerum[*](ulcerum D cum U 801. cfr. § 152. 156 et Diosc. oculorum ll.v.) lacunis[*](lacrymis hv.a.S.) in lacte muliebri, procidentesque oculos praeclare cohibet. haec est sententia eorum, qui nuperrime scripsere; [*](Isid. XVI (8, 5) 4, 17.) Sotacus e vetustissimis auctoribus quinque genera haematitarum tradit praeter magnetem. principatum dat ex iis[*](hif B2R (item infra).) Aethiopico, oculorum medicamentis utilissimo et iis, quae panchresta[*](panchrefta (-char- B1) Bdv(H). -cresta r Dal.) appellat[*](appellant dhv.a.S.), item ambustis. alterum androdamanta dicit[*](dicitur B.) vocari, colore nigrum[*](nigrum BS. -ro rv.), pondere ac duritia insignem, et inde nomen traxisse praecipueque in Africa repertum; trahere autem in se argentum, aes, ferrum. experimentum eius esse in cote ex lapide basanite—
reddere enim sucum sanguineum—, et esse ad iocineris vitia praecipui[*](praecipui Bdv. -ue r.) remedii. tertium[*](tertium-p. 361, 7 generis om.a.) genus Arabici facit, simili duritia, vix reddentis sucum ad cotem aquariam, aliquando croco similem. quarti generis hepatiten[*](hepatiten BS. ela- (aela- F) r.) vocari[*](uocare B1.), quamdiu crudus[*](quan- diu crudū (-du B1) B.) sit, coctum vero miltiten[*](miltiten BC. -liten r. -tem hv.), utilem ambustis, ad omnia utiliorem rubrica[*](rubricae B.); quinti generis schiston, haemorrodias [*](haemoroidaf B.) reprimentem in potu[*](in potu BS. in totum rv. an potu vel in potione?). omnes autem haematitas tritos[*](tritof Bv. -tas r.)[*](trium ll.v.) in oleo II drachmarum pondere a ieiunis bibendos ad[*](& ll.S. del. B. esse v.) vitia sanguinis. idem[*](idem auctor hv.a.S.) schiston et alterius generis quam[*](quem (qua R) uocant Rdhv.a.S.) haematiten tradit, quem vocat anthraciten[*](anthraciten dhG (-tin B). -chiten (int- R) RF. andracithen B.); nasci in Africa nigrum, attritum[*](attritum Bdv. atertium F. at ciū R.) aquariis[*](aquarif B1D.) cotibus reddere ab ea parte, quae[*](quae—13 parte om.B1. (supply. ead. man. in marg.).) fuerit ab radice, nigrum colorem, ab altera parte[*](parte del. G.) croci. ipsum utilem esse oculorum[*](eucolorē R.) medicamentis.[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15.—cfr. Diosc. V 160. Solin. 37, 14. Prisc. 985. 986.) Aëtitae[*](aetitae H. -ite B. -ites Rv. aethi- F. (lapis .. habet v.a.G).) lapides ex[*](ex BdG. et r. etiam hv.) argumento nominis magnam famam habent. reperiuntur in nidis aquilarum, sicut in decumo[*](decumo om.B.) volumine diximus. aiunt binos inveniri,[*](10,12) marem[*](marem et dhv.a.S. marmae RF.) ac feminam, nec sine iis[*](iis dhv. if B1D. his r.) parere quas diximus aquilas, et ideo binos[*](binof Bdv. -nas r.) tantum; genera eorum quattuor[*](quattuor Bv. quabi- turur F1. qua bibitur r.) in Africa nascentem pusillum ac mollem, intra se[*](fe BhS. senet F (ortum ex iterato uel). se et (ac v) RG. semet dD.) velut in[*](in om.Rh.) alvo[*](aluo Bv. albo r.) habentem argillam suavem, candidam. ipsum friabilem
[*](et p. 361, 1 fragilem B2.) feminei[*](quem feminei v.a.S.) sexus[*](fexuuf BD.) putant, marem autem, qui in Arabia nascatur[*](nafcatur BS. -citur rv.), durum, gallae[*](galle B1. -lliae B2.) similem aut subrutilum[*](fubrutilium B1.), in alvo habentem durum lapidem. tertius in Cypro invenitur colore illis in Africa nascentibus similis, amplior tamen atque dilatatus; ceteris enim globosa facies. habet in alvo harenam iucundam et lapillos, ipse tam mollis, ut etiam digitis frietur[*](frietur RFdG. frig&ur B1. fric&ur B2hv(D). cfr. § 166. XXXIV 117. 121. XXXVII 60. XII 49. 65. 92.). quarti generis Taphiusius[*](taphiusius hv. thapi- ll.) appellatur, nascens iuxta Leucada[*](leucada FdaS. -dam Rh. -dem v. leuchaba B.) in Taphiusa, qui[*](in taphiusa qui (-uf aeq. B) locus ll.v(S). ubi est mons capius (taphius H) qui locatus hH.) locus est dextra[*](dextra RFdhv. -tera a. extra BD.) navigantibus ex Ithaca[*](ex ithaca (itacha B) BS. ex hac (hat F) ad ll.v. ad hH.) Leucadem[*](leucadam Rha.). invenitur in[*](in om.B1.) fluminibus candidus ac rotundus. huic est in alvo lapis, qui vocatur callimus[*](callimuf Bdav. calamus r.), nec quicquam terreni[*](terreni ego. -ent (torr- a) ll.da. tene- rius hv. teretius S e coni. J. (cfr. supra argillam et hare- nam).).[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15. Prisc. 986. Damig. 1. cfr. Diosc. V 160. Geopon. XV 1, 30. Plin. XXX 130.) aëtitae gravidis[*](grauitis R. omnes grauidis hv.a.S.) adalligati mulieribus vel quadripedibus pelliculis[*](pelliculif Bav. -la r. fellicolis d.) sacrificatorum[*](sacrificati uteri hv.a.G.) animalium continent[*](con- tin& B.) partus[*](partuuf B1D.), non nisi parturiant removendi; alioqui[*](alioquin B2Tv.a.Bas.) volvae excidunt[*](excidunt ll.C(S). -dium fit dTv(H).). sed nisi parturientibus auferantur, omnino[*](omni RF.) non pariant[*](pariant (-rea-B1) BF1S. -riunt rv.).[*](Diosc. V 172. Isid. XVI 4, 13.) Est et lapis Samius in eadem insula, ubi terram laudavimus, poliendo auro utilis, in medicina oculorum[*](35,191) ulceribus cum lacte quo supra dictum est modo et contra veteres lacrimationes[*](lacrumationef Bd.). prodest et contra vitia stomachi[*](fthomathi B.) pots, vertigines sedat mentesque[*](mentes R(?)hG.) commotas restituit.
quidam et morbis comitialibus utiliter dari putant et ad urinae difficultates. et acopis miscetur. probatur gravitate , candore. volunt[*](uolunt ll.S. uuluas hv.) et partus contineri adalligato eo.[*](eo tradunt hv.a.S.)- Arabus[*](ara- bius v.a.G.) lapis,[*](Diosc. V 148. cfr. Isid. XVI 4, 11. Plin. XXXVII 145.) ebori similis, dentifriciis adcommodatur[*](adcommodatur (-omo- B) Bdav. -tus R. -tos F.) crematus. privatim haemorroidas[*](haemoroidaf B.) sanat cum lanugine linteorum aut super[*](aut fuper BS. insuper rv. cfr. XVII 76 et nota ad XXX 107. an & insuper?) linteolis inpositis[*](impositis Rha. -tus dD.).[*](cfr. Plin. epist. I 9, 6. Ovid. ars am. I 506. Martial. ep. XIV 205. V 41, 6. Catull. 1, 2. 22, 8.) Non praetermittenda est et pumicum natura. appellantur quidem[*](quidem BdaB. -dam r (praem. lapides) v.) ita[*](ita (S. et ita G) erofa faxa in (samin RF) ll.aG. et cetera saxa erosa annis in B. ita erosi amne h (add. in) v.) erosa saxa in aedificiis[*](aedi- ficiif B2av. -cif B1D. ae (e F) diffusis r.), quae musaea [*](musea Rdhv.a.J. cfr. XXXVII 14.) vocant, dependentia ad imaginem specus[*](fpecuuf B1D.) arte reddendam , sed ii[*](ii dS. io F. hi Ba. hic R. et ii v.) pumices, qui sunt in usu corporum levandorum [*](lauandorum B1dTh. leuigand- v. a.S.)[*](tā R.) feminis, iam quidem et viris, atque, ut ait Catullus, libris, laudatissimi[*](laudatiffimif B.) sunt[*](sunt om.R.) in Melo, Nisyro[*](in syro dT. scyro v.a.H. cfr. Theophr.) et Aeoliis insulis.[*](Th. lap. 21. Diosc. V 124.) probatio in candore minimoque pondere et ut[*](& ut Bv. & r. ut T.) quam maxime spongiosi aridique[*](ariq. B1. -idi a.) sint, teri[*](ac teri d(?)v.a.S. eri FR. facile B1.) faciles nec harenosi in fricando[*](an friando? cfr. Theophr.). vis eorum in medicina extenuare , siccare, trina[*](trina—17 lauantur om.a.) ustione[*](trina (tertia H) uftione BG. tur in austri natione (nit- F) r. in austro (in ustrina ter v) siccantur hv.) ita, uti[*](ut R(?) v.a.J. de uti cfr. nota ad XXXI 7.) torreantur[*](torreant B. -tur et (ac v) hv.a.S.) carbone puro, totiens vino restinguantur albo[*](aluo B.om.R.). lavantur[*](labantur F. alb- R.) deinde ut[*](34,106) cadmia et siccati[*](ficcatif B.) conduntur quam minime uliginoso loco.
usus farinae ex iis[*](ex iis ego. eius ll. v.) oculorum maxime medicamentis: [*](Diosc. V 124. Th. H. IX 17, 3. Isid. XVI 3, 7.) ulcera purgant[*](purgant Bdav. -gat R(?)hVerc. pugnant F.) eorum leniter explentque[*](expletque Verc.), cicatrices[*](cicatrices et R(?)hv.a.D. (dist. D).) emendant [*](emendat R(?)Verc.).[*](uncos ego posui; pertinere videntur verba post loco (p. 362,18). 3 a BS. om. rv.)—(Quidam a tertia ustione refrigerates potius quam restinctos terere[*](terrere B1.) malunt ex vino).—adduntur et in[*](& in BdaS. etiam F. etiam ad R(?)hv.) malagmata capitum verendorumque ulceribus utilissimi[*](utilissima d(?)v.a.S (ad seqq. relatum).). fiunt ex iis[*](iif v(S). if B1 (Fa?)D. his rC.) et[*](ad (pro et) h.om.d(?)v.a.S.) dentifricia. Theophrastus auctor[*](auctor BaG. autem auctor rv.) est potores in certamine bibendi[*](bibendo B1.) praesumere farinam eam, sed, nisi universe[*](uniuerfo ll. v (S). immenso hVerc. locus adhuc corruptus videtur.) potu inpleantur, periclitari, tantamque[*](tantumq. B. -taque F. (an ficcandi? cfr. Theophr.).) refrigerandi naturam esse, ut musta fervere desinant pumice addito.