Naturalis Historia

[*](med.: Macrob. I 9, 10. Lydus de mens. 4, 1.) Fuisse autem statuariam[*](ftatuarum BU.) artem familiarem Italiae quoque et vetustam[*](uetusta VRd.), indicant[*](indicat h.) Hercules ab Euandro sacratus, ut produnt, in foro boario, qui triumphalis vocatur atque per triumphos vestitur habitu triumphali, praeterea Ianus geminus[*](praeter aianus genus V.) a Numa rege dicatus[*](delatuf B.), qui pacis bellique argumento colitur digitis ita figuratis, ut CCCLXV[*](CCCLV H Brot. cum v.a.G.) dierum[*](uncos ego posui. cfr. Bergk I 27.) nota [aut[*](aut BS. om. rv(D).) per significationem anni temporis] et aevi esse[*](aeui esse B(a?)S. acuisse O. aeui se rv.) deum indicent[*](indicent BS. -icet r. -itet O. -icaret v.). signa quoque Tuscanica per terras[*](terrasq. O.) dispersa[*](dispersa sa V1. -rsa cesa V2R.) quin[*](quin D. quae (que V2) ll.Ov. om. a. quae quin UJ.) in Etruria factitata[*](factita// B1. facta B2.) sint[*](fint BU. om. rOv.), non est dubium. deorum tantum putarem ea fuisse, ni[*](ni BOv. enim R. aenim V. ut a.) Metrodorus Scepsius, cui[*](fui VR.) cognomen a[*](aom.VRv. a. G.) Romani[*](romanif B.) nominis odio inditum[*](CXXX R. c et x hv. a. G. duo millia G.) est, propter MM statuarum Volsinios expugnatos[*](expugnatas a. -ulsatos V2d. -to V1R. pulsatos hv. a. G.)

Similitudines exprimendi quae prima fuerit origo, in ea, quam plasticen[*](plasticen dhv. -cem VRa. -ce B.) Graeci vocant, dici convenientius[*](35,151 sqq) erit; etenim prior[*](peior V.) quam statuaria fuit. sed haec ad infinitum effloruit, multorum voluminum opere[*](operi B1SJ.), si quis plura[*](pluras V. -res dhv. a. G.) persequi velit;[*](cfr. Plin. XXXVI 115. Liv. ep. LII. Frontin. strat. IV 3,15.) omnia enim quis possit? M. Scauri[*](cauri B.) aedilitate signorum MMM in scaena[*](III in senatu VRd.) tantum[*](tantum om.h.an fuere, tantum?) fuere temporario [*](temporario tantum hBergkI 27.) theatro. Mummius Achaia devicta replevit urbem[*](urbem ipse (om.h) excessit non hv. a. S.), non relicturus filiae dotem; cur enim non cum excusatione ponatur[*](ponatur Bav. conatur V. -aretur dh. concitus R.)? multa et Luculli invexere. Rhodi[*](r hodie B1. rhodii B2.) etiamnum [*](etiamnunc VRdT.)III[*](IIIego. tria milia hv.LXXIII BdTD. LXXIII r Ven. (an pluf -IIIvel ??? XII?)) signorum esse Mucianus ter cos. prodidit, nec pauciora Athenis, Olympiae, Delphis superesse creduntur. quis ista mortalium persequi possit aut quis usus noscendi intellegatur? insignia[*](infigna B.) maxime et aliqua de causa notata voluptarium sit[*](sic VRh.) attigisse[*](attingisse V. -igisset a.) artificesque celebrates nominavisse [*](nonminauisse VO2.), singulorum quoque inexplicabili[*](inexplicabile R. -plebili a.) multitudine, cum[*](ad DCX hv. a. H.) Lysippus MD opera fecisse prodatur[*](prodatur BaG(S). datur VdT. dicatur R(?)H. tradatur hv.), tantae omnia artis, ut claritatem possent dare vel singula: numerum apparuisse defuncto eo, cum thesaurum[*](thenfaurum BVD.) effregisset heres[*](here V. ere d. heros a.); solitum[*](solutum VRdh.) enim ex manipretio[*](manupretio RdT. inani (im- mani v)pr- B2v.a.G. cfr. §, 45. XXXIII 147. XXXV 148.) cuiusque signi denarios seponere aureos singulos.

Evecta[*](euectas V1R. -tio a.) supra humanam fidem ars est successu[*](fucceffum B1a. -ccensu R.), mox[*](uox B1.) et audacia. in[*](& BaG. et in (inde R) r. etiam v.) argumentum success[*](fucceffuuf B1D. -ccensus R.) unum exemplum adferam, nec deorum hominumve[*](hominumue BaG(S). -num uel r. -nisue dTH. nec hominum v.) similitudinis expressae. aetas nostra vidit in Capitolio, priusquam id novissime conflagraret[*](conflagrauit V(?)G.) a Vitellianis incensum, in cella Iunonis canem ex aere volnus suum lambentem, cuius eximium miraculum et indiscreta[*](discreta VRd.) veri[*](uiri V.) similitudo non eo solum intellegitur , quod ibi[*](ubi Vda.) dicata[*](dicatus hv. a. G.) fuerat, verum et[*](et noua v. a. S.) satisdatione; nam quoniam[*](nam quoniam BS. nouam a. nam rv.) summa nulla par videbatur, capite tutelarios cavere pro[*](eo hv. a. G.) ea institutum[*](instituti hv. a. S.) publice[*](publicae B. -ci hv. a. S.) fuit.[*](Strabo VII 6, 1 p. 319.) audaciae innumera sunt exempla. moles quippe excogitatas[*](excogitas V1. exagitatas a.) videmus statuarum[*](statuas O.), quas colossaeas[*](coloffaeaf BaJ. -sseas (-seas V) rdTOH. -ssos hv. cfr. § 78. 54. XXXV 51. XXXVI 26. XXXVII 75.) vocant, turribus pares. talis est in Capitolio Apollo, tralatus a M.[*](M. om.Vh.) Lucullo ex Apollonia Ponti[*](ponte V. -tio a.) urbe, xxx cubitorum, D[*](D ll.TaD. quingentis de h. -tis H. ta O1. a O2. CL V. L Overbeck misc. arch. p. 6.) talentis factus[*](factis VR.);[*](Strabo VI 3, 1 p. 278. Lucil. ap. Non. s. v. cubitus (p. 201 M).—Plutarch. Fab. Max. 22 extr.) talis in campo Martio Iuppiter, a[*](a Bhv(U). aulo rdTaO. a diuo H cum Gron.) Claudio[*](cl. B.) Caesare dicatus, qui devoratur[*](qui ideo uocatur pom- peianus a v. a. S.) Pompeiani theatri vicinitate; talis et Tarenti factus a Lysippo, XL cubitorum. mirum in eo quod[*](inequod B1. in equo B2.) manu, ut ferunt, mobilis[*](nobilis a. mobiles V. moles v. a. B.) ea ratio[*](ratione B2hv. a. B(U).) libramenti est, ut[*](ut hman. Dal. v(U). om. ll. G(J). cfr. § 47.) nullis convellatur procellis. id quidem providisse[*](an et prouidisse?) et artifex dicitur modico intervallo, unde maxime flatum opus erat frangi,

[*](cfr.Liv.X 38,3.)Factitavit colossos[*](colosos R (semper fere).) et Italia. videmus certe Tuscanicum Apollinem in bibliotheca templi Augusti quinquaginta pedum a pollice, dubium aere mirabiliorem an pulchritudine [*](pulchritudinem V. 22 est (pro e) VRa.). fecit et Sp. Carvilius Iovem, qui est in Capitolio, victis Samnitibus sacrata lege pugnantibus e[*](est (pro e) Vra.) pectoralibus eorum ocreisque et galeis. amplitudo tanta est, ut conspiciatur

[*](Quintil. inst. or. VI 3, 98.)Signis, quae vocant Corinthia, plerique in tantum capiuntur, ut secum circumferant, sicut Hortensius orator sphingem Verri reo ablatam, propter quam Cicero illo iudicio in altercatione[*](altercationem B.) neganti ei, aenigmata se intellegere, respondit debere[*](habere VR.), quoniam sphingem domi haberet. circumtulit et Nero princeps Amazonem, de qua dicemus, et[*](82) paulo ante C. Cestius consularis[*](consularis Laris Fröhner mus. Rhen. 47 p. 292.) signum[*](signum uncis inclusit U. an sphingem (vel lacuna)?), quod secum[*](quam BU.) etiam in proelio habuit. Alexandri quoque Magni tabernaculum sustinere traduntur solitae[*](solita V.) statuae, ex quibus duae ante Martis Ultoris aedem[*](aedem Bhv. -dis r.) dicatae sunt, totidem ante regiam.

Minoribus simulacris signisque innumera prope artificum multitude nobilitata[*](a nobilitate VR.) est, ante omnes tamen Phidias [*](iouem Va.) Atheniensis love Olympio[*](olympio BS. cfr. § 54. XXXVI 18. -piae Rdahv(D). -phiae V.) facto ex ebore quidem et auro, sed et ex[*](et ex aC. ex BVdhv. om.R.) aere signa fecit. floruit autem olympiade LXXXIII, circiter ccc urbis nostrae annum[*](annum VRU(D). cfr. XIV 73. 97. XVI 144. anno.m. B. anno dahv(J).), quo[*](quo Bhv. quod rda.) eodem tempore aemuli eius fuere Alcamenes, Critias, Nesiotes[*](nefiotef B S.nestotes r. -ocles v.), Hegias, et deinde olympiade LXXXVII Hagelades[*](hagellades VR. haleales a. Age- lades v. a. U. cfr. § 55. 57.), Callon[*](gallon VR.), Gorgias Lacon; rursus[*](rurfuf—phradmon BS. om. r. polycletus h. -tus phradmon (-agmon B) v.) LXXXX Polyclitus, Phradmon, Myron[*](myro V. miro R (fere semper).),

[*](extr.: Lucian. imag. 4. 6.)Ita distinctis celeberrimorum aetatibus insignes raptim

[*](cfr. Plin. supra § 49. VII 127. XXXVI 18.—Pausan. V 10, 2. I 24, 5. 28, 2. Strabo IX 1, 16 p. 396.—cfr. Pausan, VII 22, 9.)Phidias praeter Iovem Olympium, quem nemo aemulatur , fecit ex[*](et ex v. a. S.) ebore[*](aebore B.) aeque[*](aeque ll. v. an auroque?) Minervam Athenis, quae est in Parthenone[*](partenonia (-ias V)VRv. a. B. ) stans[*](ftanf BRv (S). trans V. astans B.), ex aere vero praeter Amazonem[*](amozonem B.) supra dictam Minervam tam eximiae pulchritudinis, ut formae cognomen acceperit[*](accepit V.). fecit et cliduchum[*](cliduchum hB. -cur ll. clyducum d. -dicum v.) et aliam Minervam, quam Romae Paulus Aemilius ad aedem Fortunae Huiusce Diei[*](huiufce diei (die dT) BdTS. cfr. § 60. -usce modi ei r. -usque diei H. om.hv.) dicavit[*](dedicauit hv. a. S.), item duo signa, quae Catulus in eadem aede[*](aede fuit h. aede posuit v. a. S.), palliata et alterum colossicon nudum[*](post nudum excidisse fere primus scientia aeris fundendi inclaruisse coni. Brieger coll. § 56. 46.), primusque artem toreuticen[*](fore uticen// B.) aperuisse[*](apparuisse VR.) atque demonstrasse merito iudicatur[*](iudicatus R.).

Polyclitus Sicyonius[*](sicionib; R.),[*](Lucian. philopseud. 18. Cic. Brut. 86, 296. Lucian. de saltat. 75.) Hageladae[*](hegeladae R. agelade V. -dae TH. -dis hv. cfr. § 49.) discipulus, diadumenum fecit molliter iuvenem[*](iuuenum VRd.), centum talentis nobilitatum, idem et doryphorum[*](dorophorum Vd. dorofo- R.cfr. § 86.) viriliter puerum. fecit et[*](et del. U (puncto ante fecit sublato).) quem canona

[*](Cic.Verr. IV 60, 135. anthol. Pal. IX 717. 718 al.—Lucian. philopseud. 18. Quintil. II 13, 10.—anthol. Pal. VII 190.)Myronem Eleutheris natum, Hageladae[*](ageladae (-de V) VRdTH. -dis hv. cfr. § 49. 55.) et ipsum discipulum , bucula maxime nobilitavit celebratis versibus laudata , quando alieno plerique ingenio magis quam suo commendantur. fecit et canem[*](canem ll. v. Ladam Benndorf. cfr. anthol. Gr. IV 185. Catull. 55, 25.) et discobolon et Perseum[*](perfeum BS. -sea rv.) et pristas[*](priscas h. cristas v. a. B. (cfr. XXXVI 26). pyctas Löschke obs. archaeol. nr. 4. (Murray class. review 1887 I 3).) et Satyrum admirantem tibias et Minervam,

[*](Pausan. VI 4, 3. 4. 2,10. 13, 1. 18, 1. 13, 7.—cfr. anthol. Gr. IV 180. 294 (Plan. IV 112).—Athenaeus I 34 p. 19c.)Vicit[*](et V.) eum Pythagoras Reginus[*](regi- nuf BhD. rhe- rv. cfr. XII 7 (M).) ex Italia pancratiaste Delphis posito; eodem[*](eundem v.a. S. eodem uicit del. U.) vicit et Leontiscum[*](leontifcum ll. S (ut sit suam Leon- tisci statuam). -tius cum hv. -tius qui B. -tinus qui H. an Leontiscum suum? cfr. § 69. 71. XXXV 92.). fecit et stadiodromon [*](ftadia dromon BV.)[*](dist. U.) Astylon[*](aftulon B.), qui Olympiae ostenditur, et Libyn[*](libyn B (C) e Paus. lybin BdVen. lipin V. lympin R. iolpum h. -pis v.), puerum tenentem tabellam[*](ta-bellam BG. -llas rv.) eodem loco et mala ferentem nudum, Syracusis autem claudicantem, cuius ulceris dolorem sentire etiam spectantes videntur, item Apollinem serpentemque eius sagittis configi[*](configi S e coni. J. -git B. -fici rv.de structure cfr. XXXV 144.), citharoedum[*](citharoedē R.), qui Dicaeus[*](deceus V. dircaeus v. a. B.) appellatus est, quod[*](quod BG. quoniam rv. cfr. §14.), cum Thebae ab Alexandro caperentur, aurum a fugiente conditum sinu eius celatum esset. hic primus[*](primum VRd.) nervos et venas expressit capillumque diligentius. [*](cfr. Diog. Laert. VIII 46.)—Fuit[*](famiuf Bv. san???ius Rh. samnius V. initiiu R.) et alius Pythagoras Samius, initio pictor, cuius

Lysippum Sicyonium Duris[*](duris Bv. dux r.) negat ullius[*](ulliuf BS. tull- r(v add. affirmat post discipulum).) fuisse discipulum , sed primo aerarium fabrum[*](fabrum om.B1SU coll. XVI 23. cfr. § 1. Vitruv. II 7, 4.) audendi[*](audenti R.) rationem cepisse[*](cepiffe BH. coep- rv.) pictoris[*](picturis VRd.) Eupompi[*](euponpi V. itupompi R.) responso[*](responsio VRd.). eum[*](eo B.) enim interrogatum , quem sequeretur antecedentium, dixisse monstrata[*](monftrata BS. demo- rv.) hominum multitudine[*](multitudinem V.), naturam ipsam imitandam esse, non artificem. plurima ex omnibus signa fecit, ut diximus, fecundissimae[*](fecundiffime BVen.) artis, inter quae[*](interque RhBrot.) destringentem[*](distringentem Vdhv. a. Brot. distin- R.) se, queen[*](37) M. Agrippa ante[*](anthe B.) Thermas suas dicavit, mire gratum Tiberio principi. non quivit temperare sibi in eo, quamquam imperiosus sui inter initia principatus, transtulitque[*](transtulitque Bv. -lit qui r.) in cubiculum alio[*](alio ibi (sibi h) dhv. a. S.) signo substituto, cum quidem tanta pop. R. contumacia fuit, ut[*](ut BV2dS. ui r. ut (om.h) magnis hv.) theatri clamoribus reponi apoxyomenon[*](apoxuomenon V. adapyoxyom- B.) flagitaverit[*](flagitauerat R. flaget- V.) princepsque, quamquam adamatum , reposuerit. nobilitatur Lysippus[*](lyfippif B.) et temulenta[*](temulenta Bhv. -tia r.) tibicina et canibus ac venatione, in primis vero quadriga cum[*](quadriga cum B1dhv. -gatum B2. -garum r.) Sole[*](folē B2.) Rhodiorum. fecit[*](fecit—21 orsus post remanentibus (p. 185, 2) transponi voluit Bergk I 4 sqq.) et Alexandrum Magnum multis operibus[*](horfum V.), a pueritia eius orsus, quam statuam inaurari iussit Nero princeps[*](principis VR.) delectatus admodum illa; dein, cum[*](cum pretio Rhv. -tiuo B2. cum praeti (-tii V2) V. compretiū B1. pretio d.) pretio perisset[*](operiff& B1d. -ris et Vh.) gratia artis, detractum est aurum, pretiosiorque

Filios et discipulos reliquit laudatos artifices Laippum[*](laippum BdS. -psum r. Lahippum v(Brot.). Dah- H. cfr. § 52. 87.), Boëdan[*](boedan BVS. baeda ait R. bedan d. -dam hv.cfr. § 73.), sed ante omnes Euthycraten[*](eutfcratem R.). quamquam is constantiam potius imitatus patris quam elegantiam austero maluit genere quam iucundo placere. itaque optume expressit Herculem Delphis et Alexandrum Thespiis[*](thefpiis S e coni. J. -pif BD. -pim r. -pin hv.) venatorem et[*](et BS. thespiadas VR. et thesp- dG. -dum hv.) proelium equestre, simulacrum[*](simulacrum om. G.) ipsum[*](ipfum BS. om. rv.) Trophoni[*](troponi VRd.)

Artifices, qui compositis voluminibus condidere haec, miris laudibus celebrant[*](celebrant et v. a. S.) Telephanen[*](telephanen S. (-nem G). thel- B. telaph- hv. elaph- r.) Phocaeum[*](phocaeum BS. -ceum rv.), ignotum alias[*](lac. indicavi cum CFW Müllero p. 21 oppidi parvi. nomen excidisse suspicante. in VRdThv. a. S(D).), quoniam .... Thessaliae[*](thessaliae BS. -lia rdThv (D).) habitaverit et ibi[*](&ibi BS. ibi VdT. ubi R(?)H. (ubi ante habi- tauerit hv).) opera eius latuerint; alioqui[*](alioquin B2Vdv. a. H. aliquin R.an atqui? cfr. II 163. XVII 20.) suffragiis ipsorum aequatur Poly-o clito[*](polyclito S. -tuf B. -tū r. -leto dhv.), Myroni, Pythagorae[*](pythagoraei B2.). laudant eius Larisam[*](larissam dhv. a. S. lasi- R.) et Spintharum [*](fpintharum BH cum B2. -narum rv.a.B(G). -irarchum B1.) pentathlum[*](pentanthlum B. penthalū R.) et Apollinem[*](apollonē R.). alii non hanc ignobilitatis fuisse causam, sed quod[*](quod BS. quo V.om.R. quoniam dhv.cfr. § 14.) se[*](e R.) regum Xerxis atque Darei officinis[*](officini VRh.) dediderit[*](dederit B.), existimant.

[*](cfr. Plin. XXXVI 39. Cic. Verr. IV 2, 4.)Praxiteles quoque, qui[*](qui ego. om. ll. v. an quamquam pro quoque (scriptum olimq???; q???;.),ut § 84?) marmore felicior, ideo et clarior fuit[*](fuerit VR.)[*](& BS. om. rv.), fecit tamen et ex aere pulcherrima opera: Proserpinae raptu, item[*](item B2dhv. idem r.cfr. § 64. 75. 76. 82. 89.) catagusam[*](catagusam B. (-glysam v). -usa VRd. -ussam h. caftagufam B.) et Liberum patrem[*](patrem BS. -em et rv(D).), Ebrietatem

[*](cfr. Plin. XXXVI 16.—Pausan. I 23, 2. Plutarch. de garr. 8. Polyaen. strat. VIII 45.)Alcamenes[*](alcamenef BB. alchim- Vd. alchym- R. acham- v.), Phidiae discipulus, et marmorea fecit, sed[*](sed B. et rv.) aereum pentathlum[*](petathlum Vd. -alum v. a. B.), qui vocatur encrinomenos; at[*](at B2Rdv. ad rD.) Polycliti

[*](cfr. Polyb. XXXII 27 (25), 4.—cfr. Plin, XXXIII 155.)Plures artifices fecere Attali[*](attali om.B.) et Eumenis[*](eumenef B.) adversus Gallos proelia, Isigonus[*](Epigonus A Michaelis. cfr. § 88.), Pyromachus[*](phyromachus v. a. Lugd.), Stratonicus[*](ftratonichuf B. 8 boethi BhC. -eti Rv. -eoti V.), Antigonus , qui volumina condidit de sua arte. Boëthi, quamquam argento melioris[*](meliorif BG. -ores r. -or v.), infans eximium[*](eximiū, ego. -mie Rdhv(D). -miae V. fex anno (annif B2) B (ortum ex eximio: cfr. § 106. XXXII 37. XXIX 56. XIX 121). ulnis U cum Hauptio. ex animo J. sexennis O Jahn. annosum (γέροντα) Büchelerad Herodae mim. IV 31 (idem olim ui annisus). ui annosum R Meister Herodae mim. p. 99 n. 1. ui Kalb. amplexando Traube.) anserem strangulat. atque ex omnibus, quae rettuli, clarissima quaeque in urbe[*](in urbe Bv(S). om. rH(D).) iam sunt dicata a Vespasiano principe in templo Pacis aliisque eius operibus, violentia[*](uiolentia Bv. -tis d. -ti r.) Neronis in urbem[*](urbem Bv. -be r.) convecta et in sellariis domus[*](domuuf B1D.) aureae disposita.

[*](cfr. Plin. infra § 87.—(Tatian. c. Graec. 55 p. 120. Lucian. dial. meretr. 8, 3).—Pausan. VI 3, 6. 17, 7.—cfr. Plin. XXXIII 156. XXXV 58. supra § 84. )Praeterea sunt aequalitate celebrati artifices, sed nullis operum suorum praecipui: Ariston, qui et argentum caelare [*](celari VR.) solitus est, Callides[*](callides ll. S (D). -icles U. -iades H. -ias G. callases hv.), Ctesias[*](ctefiaf BRdH. ete-Vh. cle- B. de- v.), Cantharus Sicyonius, Diodorus[*](diodoruf BS. dionysiodorus (dyonis- V) rv(J- -sodorus hG. dionysius, diodorus D. (dyonis ortum ex gemi). (nato icyonius).), Critiae[*](critae B.) discipulus, Deliades[*](diliades R.), Euphorion, Eunicus[*](eunichus R.)

[*](cfr. Plin. supra § 81. XXXV 107. 80. (Pausan. VI 1, 6). C. I. Gr. I add. p. 911 nr. 370 B. Plin. XXXVI 38. Tatian. c. Graec. 55 p. 119.)Nunc percensebo eos, qui eiusdem generis opera fecerunt , ut Apollodorus, Androbulus, Asclepiodorus, Aleuas[*](aleuas v. -euuas ll.) philosophos[*](philosophos hv. -phuf Bd. -pus r.), Apellas[*](apellas hv(G). appellas VRd. -at B. an- helas C cum B.) et adornantes[*](adornantef BD. adora- rv.) se[*](sed V.) feminas[*](fe VD.om. rv.), Antignotus[*](antignonus h. -gonus v. a. S.) et[*](& BdG. et lucta- tores rv(D). cfr. v. 8.) perixyomenum[*](peroximenum VR. periox- d. -xyomenon v. a. B.) tyrannicidasque supra dictos, Antimachus[*](antimachus—8 nobilef Bv. om. r.),[*](72) Athenodorus feminas nobiles, Aristodemus[*](aristodam VR. -damus d.) et luctatores[*](& eluctatoref B.) bigasque[*](bitasque R.) cum auriga, philosophos, anus[*](annuf B. anuus D.), Seleucum regem. habet gratiam suam huius quoque doryphorus[*](dorophorus Vd.cfr. § 55.).[*](cfr. Pausan. IX 16,2. Plin. XXXVI 24. XXXV 54. 155. Pausan. V 17, 3. 4. VI 7,1. 9. 12, 6. 16, 5. Diog. Laert. IX 49. C. I. Gr. nr. 725.)—Cephisodoti [*](chepisodoti V. cephissodoti hH. -dori v. cfr. 50. 52. 74.) duo fuere: prioris est[*](priorif eft BG. -res et (ut R1) r. e priore est v.) Mercurius Liberum patrem in[*](in om.VRd.) infantia nutriens; fecit et contionantem manu elata —persona in[*](in VRhv. uel B.) incerto est—; sequens philosophos fecit. Colotes[*](colotef BH cum B2. -tas C. -lytes r. celetas B1. coclites v.), qui cum Phidia Iovem Olympium fecerat, philosophos , item Cleon et Cenchramis[*](cenchramis ll. v. -mus Overbeck.) et Callicles[*](callicles hB. cali- B. galli- V1Rv. -ces V2.) et Cepis[*](cepif BS. -phis rv.), Chalcosthenes[*](calcoftenef B. caecosthenes Overbeck.) et comoedos et athletas, Daippus[*](daippus S. -psius R. dippuf B. diaippus d. -ipus Vh. dahippus v.) perixyo-[*](et p.194,1 perixyomenon B. pexom-B1. pexiom-B2. perlayom- Vdh. perlasom- R. pella iom- v. paralyom- Brot.)

[*](Vitruv. IV 1 10. Pausan. I 26, 7.—extr.: cfr. Plin. VII 113.)Ex omnibus autem maxime cognomine insignis est Callimachus, semper[*](sup R.) calumniator, sui nec fine habentis[*](habens v. a. S) diligentiae[*](diligentia VR.), ob id catatexitechnus[*](catatexi- technus S. calatex- B. catotex- r. cacizotech- v e Paus. (texi- technos B).) appellatus, memorabili[*](memorabili BhH. -lis rv.) exemplo adhibendi[*](adhibendi & BS. -dis r. -di dC. -dae v.) et curae modum. huius sunt saltantes Lacaenae, emendatum opus, sed in quo gratiam omanem diligentia[*](diligentiam Vh.) abstulerit. hunc quidem[*](quidem BVhv(S). -dam Rd(?)C.) et pictorem fuisse tradunt . non aere captus[*](captos Vdh.) nec arte, unam tantum Zenonis[*](zezonis R.)

In mentione statuarum est et una non praetereunda, quamquam auctoris[*](auctorif Bdv. -res r.) incerti, iuxta rostra, Herculis tunicati, sola eo[*](fola eo BS. -leo dT. suleo r. Eleo v. Oetaeo Brot. cum Turnebo.) habitu Romae, torva face sentiensque[*](fentienfque BS. -ientique r. -teque v.) suprema tunicae[*](tunicae BS. -ca r (praem. in v).). in hac tres sunt tituli: L. Luculli[*](luculli v. -cilli B. -cullu r.) imperatoris de manubiis[*](manubis V1. -nibus dh. -nib. illif B.), alter: pupillum Luculli filium ex S. C.[*](f. c. Bhv. se r.) dedicasse, tertius: T. Septimium[*](septiomū R.) Sabinum aed. cur. ex privato in publicum[*](publicē R.) restituisse. tot certaminum tantaeque dignationis simulacrum id fruit.

[*](Isid. XVI 20, 5–8.) Nunc praevertemur[*](preuertemur R. reuer- V2dv. a. S. cfr. XXVIII 123.) ad differentias[*](differentias V2dav. -tia V1. -tiae R. -tiam Bh.) aeris[*](aerif Bdv. eris a. sacris V1Rh. -ras V2.) et mixturas . in Cyprio [coronarium[*](coronarium—14 ductile av (S). om. ll.dThH. nec Isid. habet.) et regulare est utrumque ductile] coronarium tenuatur[*](tunuatur B1.) in lamnas[*](lamna VR. -minas av. a. S.), taurorumque felle tinctum[*](cinctum R.) speciem auri in coronis histrionum praebet, idemque in uncias additis auri scripulis[*](scripulum R. scrupulis d(?)v. a. S.) senis praetenui pyropi[*](pyropi—22 regulare est om.a.) brattea[*](brattea Bv (S). -atia VR. -actea Verc.) ignescit. regulare et in allis fit metallis, itemque[*](idemque Vv. a. C.) caldarium. differentia quod caldarium funditur[*](funditua B. -tus R.) tantum, malleis fragile[*](fragili B.), quibus regulare obsequitur ab aliis ductile appellatum, quale omne Cyprium[*](cipirum R.) est. sed et in ceteris metallis cura distat a caldario; omne enim diligentius purgatis igni vitiis excoctisque regulare est.[*](Isid. XVI 20, 9.)—In reliquis

id quoque[*](id quod Vhv. a. G.) notasse non ab re est, aes omne frigore[*](aefme- frigore B1.) magno melius fundi.—Sequens temperatura[*](temperatur VR.) statuaria est eademque tabularis hoc modo: massa proflatur in primis, mox in proflatum additur tertia portio aeris collectanei, hoc est ex usu[*](ex fuco empti B.) coempti. peculiare in eo condimentum attritu[*](attritu Bhv. atritum a. arietu r.) domiti et consuetudine nitoris veluti mansuefacti. miscentur et plumbi[*](plumbi Bdv. plurimi r. -mi et a.) argentarii pondo duodena ac selibrae[*](fex librae B2d. librae a.) centenis proflati[*](proflati—p. 198, 1 uocant om.a.).[*](Isid. XVI 20, 2.)—Appellatur etiamnum[*](etiamnune VTv. a. G.) et formalis temperatura aeris tenerrimi, quoniam nigri plumbi decima portio additur et argentarii vicesima, maximeque ita colorem bibit,

[*](Isid. XVI 20, 9. 1.) Aera extersa[*](ex terra V. extera ah.) robiginem celerius trahunt[*](tradunt VR.) quam neglecta[*](nec lecta B.), nisi[*](hi fi B.) oleo perunguantur. servari ea optime in[*](in om.R.cfr.nota ad XIX 115 (vol. III p. 495)) liquida pice tradunt. usus aeris ad perpetuitatem monimentorum [*](monentorū B.) iam[*](tam V.) pridem tralatus est tabulis aereis, in quibus publicae constitutiones inciduntur.

[*](Isid. XVI 20, 12. Diosc. V 84.) Metalla aeris multis modis instruunt[*](incidunt R.) medicinam [*](medicina VR. -camen a.), utpote cum ulcera omnia ibi[*](ubi V.) ocissime sanentur, maxime tamen prosunt[*](prodest R(?)hv. a. S.) cadmea[*](catmeaB1. cadmia B2hv. a. S (ut semper). cfr. § 2.). fit sine dubio haec et in argenti fornacibus, candidior ac minus ponderosa, sed nequaquam comparanda aerariae. plura autem genera sunt. namque ut ipse lapis, ex quo fit[*](fit VR.) aes[*](aes dIsid. v(J). es a. res ll. S. cfr. § 2. 110. 117.), cadmea[*](cadmea S. -mia ll.v(D).) vocatur, fusuris necessarius, medicinae inutilis[*](utilis BS coll. § 104. om.a.sed cfr. Diosc.), sic rursus in fornacibus existit alia[*](alia quae BvaJ. -iamque Rdhv. et Isid. aliaque aliam Mülleremend. V 14.), quae originis suae[*](originis suae nomen ego. nominis sui originem ll. Isid. v (mutatis inter se nominibus: cfr. XXXI 102. XXXV104. [XXXVI 56]. XXXXVII 71. 84. 149. XX 251. XXII 17. [XXI 45]. XXIV 15. 18. XVII 227. XII 9).) nomen recipit. [*](Diosc. V 84. (cfr. Plin. XXXVII 151 init.).)fit autem egesta flammis atque flatu tenuissima parte materiae et camaris[*](cammarif B1. -mmerif B2 camaribus a. -meris hv. a. S (ut semper).) lateribusque[*](lateribufque BaS. -usue rv.) fornacium[*](fornatiū R (item infra). -acum hv. a. S. cfr. § 102. 128. 144. 167.) pro quantitate levitatis adplicata. tenuissima est in ipso fornacium ore[*](more VR.)

Et aes ipsum uritur ad omnia eadem, praeterque[*](praeterquae B1. -quam v. a. G.) albugines oculorum et cicatrices, ulcera quoque oculorum cum lacte sanat; itaque[*](itaque BS. itemque Vh. atque d. idque R(?)v.) Aegyptii[*](aegyptia B.) collyrii[*](collyrii B2hv. -yri (-iri R) rS. -yrio d.) id[*](id om.dv. a. S.) modo terunt in coticulis[*](Diosc.87.). facit et[*](et om.BS.) vomitiones e melle sumptum. uritur autem Cyprium in fictilibus crudis cum sulpuris pari pondere , vasorum[*](uasorum ego. cfr. Diosc. uaso VRa. uafe BdThv(S). del. C(J). (an dense?).) circumlito spiramento, in caminis, donec vasa ipsa percoquantur. quidam et salem addunt, aliqui alumen pro sulpure, alii nihil, sed aceto tantum[*](tantum Bdv. -tum teritur r.) aspergunt. ustum teritur in[*](in ego. om. ll. v. cfr. § 104 bis. 111. 168. XXXIII 93. 103. 104. XXXV 43. XXXVI 177; aliter XXXIII 123.) mortario Thebaico, aqua pluvia[*](pluuiae B2. cfr. § 104.) lavatur iterumque adiecta largiore teritur et, dum considat, relinquitur

[*](Diosc. V 87. 88. eupor. I 41. (Isid. XVI 20, 13). 89.) Et scoria aeris simili modo lavatur, minore[*](minore R(?)G. -or rv(D). cfr. XXV 93.) effectu quam ipsum aes. sed et aeris flos medicinae utilis[*](utilis dav. -le r.) est. fit aere[*](acere B1. aceto re B2.) fuso et in alias fornaces[*](furnacef B.) tralato; ibi flatu[*](flato R.) crebriore excutiuntur veluti[*](ueluti BaJ. -ut Rdv. -ud Vh.) milii[*](milii v. -li aS. milli B1. melli B2. similli V. -ili R.) squamae, quas vocant florem[*](florem—8 uocant om.av.a.B.); cadunt autem, cum panes aeris aqua refrigerantur, rubentque similiter squamae[*](fquamae (-ma h) aerif BhS. quam ex aeris r. ex eis fit B.) aeris, quam vocant lepida, et sic adulteratur flos, ut squama[*](quama R. spuma H.) veneat[*](ueneat v. -neant B. -niat r.) pro[*](pro—10 aeris (haec B) Bav(S). om. rH.) eo. est autem squama aeris decussa[*](de- cursa R.de mendo cfr. XXXII 13.) vi clavis, in quos panes[*](pane R.) aerei[*](aeret VR.) feruminantur [*](feri minantur B2.),[*](dist. ego.) in Cypri[*](cypriis v.a. H.) maxime officinis. omnis[*](omnis ego. -ia ll.v. an summa? cfr. § 144. XXXI 90.) differentia haec[*](hoc BJ. (saltem in hoc).) est, quod squama excutitur ictu[*](ictu BaJ. -tus VR. -tibus dhv.) isdem[*](isdem (iisd- v) aD. idem ll.) panibus, flos cadit sponte.[*](cfr. Celsus VI 6, 5.) squamae est alterum genus suptilius, ex summa scilicet lanugine[*](languine B1.) decussum, quod vocant stomoma.

Atque[*](pavcif B2.) haec omnia medici—quod pace eorum dixisse liceat—ignorant. parent[*](parent U 751. par& BS. pars maior et rv(J). pars maior paret D. (saltem paret maior pars: cfr. § 6. X 201. XVII 185. XVIII 120. 237. 58. XXV 7. XXX 99).) nominibus[*](nomina v.a. G(H).): in tantum a conficiendis medicaminibus[*](medicaminibus d(?)G. add. iif (ortum ex uf) B1D. his r; praem. iis (his C) v.a.G(S).) absunt[*](apfunt B.), quod esse proprium medicinae solebat[*](folebant BV1. ). nunc quotiens incidere[*](incide in B1. -derit B2.) in libellos, componere

[*](Diosc. V 88. 89. eupor. I 64. 86. 85. 190. Scribon. 50. 51. 133.) Et[*](et om.a[B2U].) squama autem et flos uruntur in patinis fictilibus aut aereis, dein lavantur ut supra ad eosdem[*](eosdemque h.) usus[*](ufuuf B1D. us VR.); squama[*](squama ego. que VR.om.rv. de mendo cfr. v.12. 13 et § 107. XXXVI 162.)[*](106) et amplius narium[*](narium ll.v(S). ad na- C.) carnosa vitia, item[*](idem R.) sedis[*](fedat B2D. sed cfr. Diosc.), et gravitates aurium per fistulam in eas[*](in af B1. in aef B2.) flatu inpulsa[*](inpulsa hv. -su VR. -so d. -fum BaD.) et uvas oris[*](ulcera oris v.a.H.) farina admota tollit et[*](et ex R(?)v.a.S.) tonsillas cum melle. fit ex candido[*](candida B1.) aere squama lounge[*](ęref quam alonge B1. ęrea longe quam B2.) Cypria inefficacior. nec non urina pueri prius macerant clavos panesque quidam excussuri[*](excuffuri B2J. -ffurif B1. -ssum d. -ssu Oh. -ssus a. -ssas V. -ssam R(?)v.) squamam [*](fquamam BRv. -ma V2dh. quama V1. quam O. qua a.), teruntque[*](teruntque BVdS. atterunt quae O. aterunt R. terunt hv. macerant quam a.) et aqua[*](aquam B1.) pluvia[*](pluuia B1v. -iae B2 (cfr. §104). -iali r.) lavant. dant et hydropicis [*](hydro- pifcif B1.)[*](duabus ll. v.) eam[*](eam om.Vdhv.a.G.) drachmis[*](drachmis om.VRdh.) II in mulsi hemina et inlinunt cum polline.

[*](Vitruv. VII 12, 1. Th. de lap. 57. Isid. XVI 20, 14.)[*](Diosc.V 91. (92).) Aeruginis quoque magnus usus est[*](eft BaS. sed rv.). pluribus fit ea modis. namque et lapidi, ex quo[*](quo om.Vav.a.C.) coquitur aes, deraditur , et aere candido perforato atque in cadis suspenso super acetum[*](aceto B.) acre[*](acre BRdTaS. aere VO. -reo hv.) opturatumque[*](obturatis C.) operculo. multo probatior est[*](pro- batior est (ē/// B2) fi B28. -or efti B1. lore si dTa. -ores VR. -ore quam si hv.), si hoc idem squamis fiat. quidam vasa ipsa candidi aeris fictilibus condunt in acetum[*](aceto hv.a.S.) raduntque decumo [*](decimo B2VRv.a.S.) die. alii vinaceis contegunt totidemque[*](totidem (a?)v.a.G.) post dies radunt, alii delimatam aeris scobem[*](fcrobem B.) aceto spargunt versantque spathis[*](fpathiif B. -tis V1dv.a.C. -ties V2. spaciis ah.) saepius die, donec absumatur[*](abfumat B2.). eandem scobem[*](eadem scobe (-bae V) VR.) alii terere in mortariis aereis ex aceto malunt. ocissime[*](ocissime–p. 204, 7 desinat om.a.) vero contingit coronariorum[*](coronariorum B1RTH. cona- Vd. cv??? ęra- B2. coronarium (-rum Dal.)aeruginem v.) recisamentis in acetum id additis. adulterant marmore trito maxime Rhodiam aeruginem, alii pumice[*](punice V.) aut cummi[*](gummi B2Rv.a.S.). praecipue autem fallit atramento sutorio[*](futolario B1. fub tal- B2.) adulterata; cetera enim dente deprehenduntur stridentia[*](stridenda R.) in frendendo. experimentum in vatillo[*](in uatillo VdS. in bat- Rhv. (cfr. XXXIII 127). ut in illo B. ut uratur in uatillo Müller emend. V 15. sed cfr. § 163. XXXVI 147.) ferreo[*](an feruenti?), nam quae sincera est[*](est hv. sunt (ortum ex st) ll.dOS(D). del. J.), suum colorem retinet[*](retinet (det- 0) hOv(J). -nent:ll.dS(D).), quae mixta[*](mixtam O.) atramento, rubescit[*](rubescunt d.). deprehenditur[*](deprehendentur B (item v. 18. 19).) et papyro galla prius macerato, nigrescit enim statim aerugine inlita. deprehenditur et visu maligne virens.[*](Diosc.V 92 extr.—ib.med.) sed sive sinceram sive[*](sinceram siue om.B.) adulteram[*](adulteram ll.v(S). -atam d(?)hG. cfr. XXXIII 114.) aptissimum est elui[*](elui BS. eius VRdThv. del. G.) siccatamque[*](siccatam dThv.a.S.) in patina

[*](Diosc. V 92 init.) Est[*](est om.B.) et alterum genus aeruginis, quam vocant scoleca[*](fcoleca BaH. -ciam v. coleca O. -eaca VR.), in Cyprio[*](an in Cyprio mortario Cyprio aere? cfr. Diosc. et XXXIII 93.) aere trito[*](trito BS. hic tr- VdaOh. hoc tr- v. intr- R (an recte? cfr. Diose. et XXX 77. 81. XXIV 7).) alumine et sale aut nitro pari pondere cum aceto albo quam acerrimo[*](acerrime V.). non fit hoc nisi aestuosissimis[*](aetiuofiffimif BD. cfr. II 126. XVI 137. XVII 187. XVIII 268. 295. 329. XXIII 104; de mendo XVII 139. XVIII 33. 83.) diebus circa canis ortum. teritur autemdone viride[*](putride V.) fiat contrahatque se vermiculorum specie,[*](duae ll.v.) unde et nomen. quod vitiatum[*](uitiatum ego. uitium ll.v. locus nondum sanatus; cfr. Diose. et U 753. Müller emend. V 16.) ut emendetur, II partes quam[*](quam ll.v(J). quae hC. cfr. XXXV 16.) fuere[*](fiere VR.) aceti miscentur[*](post miiscentur lac. indicavit J cum Dal.) urinae[*](urinae Müller emend. V 16. -na ll.v.) pueri inpubis. idem autem[*](pubis idem autem in om.B.) in medicamentis et santerna[*](santernam a. -ter B.) efficit, qua diximus aurum feruminari. usus[*](ususque d(?)v.a.S.) utriusque qui aeruginis.[*](33,93) scolex[*](fcolex BS. -le a. -lea r. -lecia v.) fit et per se derasus[*](derasa (rasa v. a. G) ab hv.a.S.) aerario[*](erano R.) lapidi[*](lapi R. -ide dhv.a.S.), de quo nunc dicemus.

[*](cfr. Plin. supra § 2.)[*](Diosc. V 115. (cfr. Celsus V 7).) Chalcitim[*](chalcitim Bav(S). -tin dhH. calcitim V. -tio R.) vocant[*](uocant BS. -nt la- pidem rv.), ex quo et[*](et (del. H)ipsum dhv.a.S.) ipso aes coquitur. distat a cadmea, quod illa super terrain ex subdialibus[*](fubdialibuf Bv. subsid- r.) petris caeditur, haec ex obrutis, item[*](idem Vdh.) quod[*](quo h.) chalcitis friat[*](fricat a. frangat B2.) se[*](fe Bdv. si r. sed a.) statim, mollis nature, ut videatur lanugo concreta. est et alia distinctio, quod chalcitis tria genera continent, aeris et misyos[*](myfiof BVv.a.C.) et soreos[*](sorecis R. -rios (-ryos C) v.a.S.), de quibus singulis dicemus suis locis. [*](120 121) habet autem aeris venas oblongas. probatur mellei coloris, gracili venarum discursu, friabilis[*](friauilis V. fricabi- Ra. fragi- B2.) nec lapidosa. putant et

[*](Diosc. V 118. (116). cfr. eupor. I 71. 73. 77.) Sori[*](psori a. sory R(?)C. cfr. v.1.) Aegyptium maxime laudatur, multum superato Cyprio[*](cyprium Vh. principum R.) Hispaniensique et Africo, quamquam[*](que om. v.a.S.) oculorum curationi quidam utilius putent[*](puterit R. -tant v.a.S.) Cyprium; sed in quacumque natione[*](trituque av.a. S.) optimum cui maximum virus[*](uirus in G.) olfactu[*](olfactum B1h.), tritumque[*](tritumque —17 olfactum om.VRh.) pinguiter nigrescens et spongiosum. stomacho res contraria in tantum, ut quibusdam olfactum[*](olfactū BS.- -tu dav.) modo vomitiones moveat. et Aegyptium quidem tale[*](talem B1. -le est man. Dal. an recte?), alterius nationis[*](nationif Bhv. -ne r.) contritum splendescit ut[*](ut BH. at h. et rv.) misy[*](misi R.) et[*](e teste R. este V. est v.a.H.) est lapidosius. prodest autem et dentium dolori, si[*](fi Bav. om.r.) contineatur[*](colluatur hv.a. G.) atque colluat, et

[*](Diosc.V 116. Pl. iun. 14, 1.) Misy aliqui tradiderunt fieri exusto lapide in scrobibus[*](sorori- bus V1. sori- V2R.), flore eius luteo miscente[*](miscentesque (om. se) R.) se ligni pineae favillae . re vera autem e[*](e Bdhv. et r.) supra dicto fit lapide, concretum natura discretumque vi[*](ui BS. ut r. et v.), optimum in Cypriorum[*](optimum in cypriorum om.B.)[*](an cypri (cfr. § 103. 107), ut causa omittendi apparent?) officinis[*](offi- cialif B.), cuius notae sunt friati[*](friati av. -atri B. -at V. fiati R.) aureae[*](auritae B. laureae V(a?).) scintillae et, cum teratur, harenosa natura sine[*](fine (fin B1J) ll. siue hv(D). cfr. § 171. 118.) terra[*](terrae a. terrea Lugd.(D). torreatur J non apte coll. Diosc. et § 119.), chalcitidi[*](chalcidi B. -citidis B.) similis[*](simis R.). hoc admiscent qui aurum purgant. utilitas eius infusi cum rosaceo auribus purulentis et in lana[*](& in lana BaG. et lana VdThv. om.R.cfr. notae ad XXVIII 73 et- 248.) inpositi capitis ulceribus. extenuat et scabritias oculorum inveteratas, praecipue utile tonsillis contraque anginas[*](anguinas VRh.) et suppurata[*](fupporata B.).[*](Marc. 8, 199. Diosc. eupor. I 189. 196.) ratio ut XVI drachmae in hemina[*](emina a. heminam (hae- V) VRd.) aceti coquantur addito melle, donee lentescat. sic ad supra dicta utile est. quotiens opus sit molliri[*](mollirium eius VR.) vim eius, mel adspergitur. erodit[*](erodit —21 enim om.a.) et callum fistularum ex aceto foventium[*](fuentium B1. flue- B2. (cfr. §103 et XXXII 121).) et collyriis[*](collyrif B1.) additur[*](additum B. -tus h.), sistit et sanguinem ulceraque quae serpant quaeve putrescant, absumit [*](apfumit B.) et excrescentes[*](excrefcentif BS.) carnes. peculiariter virilitatis vitiis[*](uitii B.) utile et feminarum profluvium[*](profluui B1.) sistit.

[*](Diosc. V 114. Isid. XVI 2, 9.) Graeci cognationem aeris nomine fecerunt et atramento sutorio; appellant enim chalcanthon[*](chalcanton (cal- V) VR. -thum dv.a.S.). nec ullius

[*](Diosc. V 85.—Scribon. 26. 49. 220.) Etiamnum[*](etiamnunc VRfv.a. G.) in aerariis reperiuntur quae vocant pompholygem[*](pompolicem a. -pygem VR.) et spodon[*](spodion hv (item infra). fpondon Ba.). differentia, quod pompholyx [*](pompholux Vd. -polyx B. -polix a.) lotura[*](latura se a.) separator[*](fepara- tur BaS. par- v. asper- h. splur- (-tus V1R) r.), spodos inlota est. aliqui quod[*](id quod Rd(?)v.a. S.) sit[*](fit V1R.) candidum levissimumque pompholygem[*](pomphylocem V. -hilocem R.) dixere et esse[*](esse om.R.) aeris ac[*](ac J e coni. D. ad Ba. a r. &dhv.) cadmeae favillam, spodon[*](spon- don VRda.) nigriorem esse ponderosioremque [*](esse ponderosiorem om.VRh.), derasam[*](dē rasa R.) parietibus fornacium, mixtis scintillis[*](scintillis ll.v. an lapillis (vel cinere, pilis)? cfr. Diosc.), aliquando et carbonibus. haec aceto accepto[*](accepto om.VdTh.cfr. XXIX 38. 56. XXXV 194.) odorem aeris praestat et, si tangatur[*](tangantur B.) lingua, saporem horridum. convenit

Spodos[*](spondos VR (semper). spodium a. -ios v.a.G.) Cypria optima. fit autem liquescentibus[*](liquiefcentibuf B.) cadmea et aerario lapide. levissimum hoc est flaturae[*](efflatur et ocius RdTv.a.S.) totius evolatque e[*](e Bdhv. et r.) fornacibus et tectis adhaerescit, a fuligine distans candore. quod minus candidum ex ea[*](eo d(?)H.), inmaturae fornacis[*](inmature efornacif B1.) argumentum est; hoc quidam[*](quidem Va.) pompholygem . vocant. quod vero rubicundius ex iis[*](his V. hiif B2.) invenitur, acriorem[*](& BS. om. rv.) vim habet et exulcerat adeo, ut, cum lavatur, si attigit[*](si attigit om.R.)[*](attingat hv.a.S.) oculos, excaecet. [*](cfr. Diosc. V 85. eupor. I 32. 33. 48. Celsus V 7.) est et mellei coloris spodos[*](spon- dos VR. spodium a. -ios v.a.G.), in qua[*](aqua B1Ven.) plurimum aeris intellegitur. sed quodcumque[*](quocum- que Ra.) genus lavando fit utilius; purgatur ante pinna[*](pinna B1Vav(S). penna rH.), dein crassiore[*](craffiore BRv -ior Vdh. crossiora a.an crebriore?) lotura[*](dist. ego. cfr. Diosc.) digitis scabritiae[*](scabritiem v.a.S. fcabritif fcabritiae B.de mendo cfr. § 96.) excernuntur[*](excernit C. exterunt v.a.S.). eximia[*](eximia ego e Diosc. cfr. § 129. & media BS. media rv(D).) vis est eius, quae[*](que B.) vino lavatur. est aliqua[*](ali qua & BaG. et (ut V) aliqua rv.) et in genere vini differentia . leni enim[*](leui enim h. liniem V.) lota collyriis oculorum minus utilis[*](minus utilis ll.S. minus apta H. nimium uigiliis fatiga- torum apta hv.) putatur , eademque efficacior ulceribus, quae manent[*](man& B1. -nant adhv.a.S.), vel oris, quae[*](quē R.) madeant[*](madent hv.a.S. aderant R. maneant a.), et omnibus medicamentis, quae parentur[*](parent ut R. -nt ui V. -rantur d(?)v.a.S.) contra gangraenas[*](cancraenaf B2.). fit et in argenti fornacibus spodos,

[*](Diosc. V 86.) Antispodon[*](antispodion hv.a.G.) vocant cinerem fici arboris[*](arborif BaV. om. r.) vel caprifici vel myrti foliorum cum tenerrimis ramorum partibus vel oleastri[*](oleaftry B. -ris a. oleas VR.) vel oleae[*](uel oleae BaS. om. rv.) vel cotonei[*](cotonei dTH. -naei B. -ni Ra. ceotoni V. citonii h. cydo- G. cyto- v.) mali vel lentisci, item ex moris inmaturis, id est candidis, in sole arefactis vel e buxi coma aut pseudocypiri[*](pseudocypiri (a?)S. -cupiri B1. -cii piri B2. -cypri dT. -peri hv. -cipri r.) aut rubi aut terebinthi vel oenanthes[*](oenanthis Vv.a.C.). taurini quoque glutinis aut linteorum cinerem similiter pollere inventum est. uruntur omnia ea[*](ea Badv. a r.) crudo fictili in fornacibus, donec figlina[*](figvlina B2D. cfr. § 113.) percoquantur[*](per- coquatur VR. -uetur a.).

In aerariis officinis et smegma[*](fmeg//na B2. psegma B e Diosc. V 88.) fit iam liquato aere ac percocto additis etiamnum[*](etiamnunc R.) carbonibus paulatimque accensis, ac repente vehementiore flatu[*](flatuque G.) exspuitur[*](expuritur VR.) aeris palea quaedam. solum, quo excipiatur, stratum[*](fteatum B1. status R. -tim B2.) esse debet marilla[*](marilla J2. -rila S cum J1 (D). -ili B. maxili r. -illa v.a.B. Facile B (ad seqq. referens).).

[*](Diosc. V 119.) Ab ea discernitur quam[*](quam hG. qua B. aqua rv. cfr. § 131.) in isdem[*](hisdem V.) officinis diphrygem [*](difrygem B. -phryga v.a. G.) vocant Graeci ab eo, quod bis torreatur. cuius origo triplex. fieri enim traditur ex lapide pyrite cremato in caminis, donec excoquatur in rubricam[*](rubrica VRa.). fit et in[*](in om.R.) Cypro[*](cypro Bahv. -rio r.) ex luto[*](ulto B1. alto B2.) cuiusdam specus[*](pecuf B1. spectus VR.) arefacto prius[*](prio V.), mox paulatim circumdatis sarmentis. tertio fit modo in fornacibus aeris[*](aere R.)

[*](Messalla de famil. Rom. (Peter hist. Rom. fragm. p. 266).) Unum etiamnum[*](etiam- nunc R.) aeris miraculum non omittemus . Servilia familia inlustris in fastis trientem aereum pascit auro, argento, consumentem[*](consument eum V1. -te V2da.) utrumque. origo atque natura eius incomperta mihi est. verba ipsa de ea re Messallae[*](messallae (mefa- B1) v. -alae B2hC. -alis r. mesale a.cfr. § 22.) senis ponam: Serviliorum familia habet trientem sacrum, cui summa cum cura magnificentiaque sacra quotannis[*](quodannif B1V1D.) faciunt. quem ferunt alias crevisse, alias decrevisse videri et ex eo aut honorem aut deminutionem[*](deminutione V. diminutionem B2ahv.a.Brot.) familiae significare [*](significare coni. S. -r& B. -ri rv.).

Proxime[*](dist. CFW Müler p. 17.) indicari debent metalla[*](metalli R.) ferri.

[*](Isid. XVI 21, 2. Serv. ad Verg. Aen. X 174.—(cfr. Aristot. mir. ausc. 48).) Ferri metalla[*](mella B1.) ubique propemodum[*](propemodo VR.) reperiuntur, quippe etiam insula Italiae Ilva[*](ilua B1v. silua a. illa r.) gignente, minimaque difficultate adgnoscuntur[*](adgnofcuntur B1D. agn- rS. cogn- v.) colore ipso terrae manifesto[*](manifefto Bv. -ta rS.). ratio[*](sed ratio v.a.S.) eadem excoquendis[*](excoquendif Bdav(D). cfr. § 166 extr. 146. -di rhJ coll. XI 231.) venis; in Cappadocia tantum quaestio est, aquae[*](aquae Bv. -ua r.) an terrae[*](terrae Bv. -rra r.) fiat[*](fiat om.R.) acceptum, quoniam perfusa Cer aso[*](Ceraso U 755. certo- ll.v.a.D.) fluvio terra neque aliter ferrum e[*](et VR.) fornacibus reddit. differentia ferri numerosa[*](innumerosa VRh.).[*](Isid. XVI 21, 3.—Verg. Aen. VIII 420. Varro ap. Serv. ad Aen. X 174. Nonius p. 21, 10 M. cfr. Lucil. fragm. III 29 (Müller).) prima in genere[*](genera VR.) terrae caelive [*](caeli- uae B.): aliae molle tantum plumboque vicinum[*](uicinius hv.a.S.) subministrant, aliae fragile et aerosum rotarumque usibus et clavis maxime fugiendum, cui prior ratio convenit; aliud brevitate sola placet clavisque caligariis[*](galligaris VRd.), aliud robiginem[*](rubi- ginem V2Rdhv.a.S. ab origine B.de mendo cfr. § 149.) celerius sentit[*](fefntit B1. fe fentit B2. (a robigine. . senescit coni. J).).

[*](Isid. XVI 21, 4. 4, 1. Lucret. VI 911.) De magnete lapide suo loco dicemus concordiaque , quam cum ferro habet. sola haec materia virus[*](uirus ll.Tav(S). cfr. § 120. 160. 177. -res d(?)hB. uim Isid. cfr. v. 10. XXXVI 128.)[*](36,126 sqq.) ab eo lapide accipit retinetque longo tempore, aliud[*](aliud Bav. aut r.) adprehendens ferrum, ut anulorum[*](acolorum VR.) catena spectetur interdum . quod volgus imperitum appellat ferrum vivum, vulneraque talia[*](tali dv.a.S.) asperiora fiunt.[*](Isid. XVI 21, 4.) hic[*](hic om.VRdh.) lapis et in Cantabria [*](can- tabri B.) nascitur, non ut[*](ut BS. om. rv.) ille magnes verus caute continua, sed sparsa bulbatione[*](bulbatione B. bull- r H cum B. bubb- v.)—ita appellant[*](appellantes scio VRa.)—, nescio an vitro[*](uitro B. cfr. XXXVI 192. ultro (-ra a) ll.dahv.) fundendo perinde utilis, nondum enim expertus est quisquam [*](quicquam VRh.); ferrum[*](ferri v.a.H.) utique inficit eadem[*](aciem v.a.H.) vi[*](ui BTH cum Gron. ut rv.).—Magnete[*](magnet B2.) lapide[*](lapidē B2. -def B1.) architectus[*](artitectus R.) Timochares[*](timocharef BS. -ohares (tym- dT) rdT. -ocrates ah. Dinochares H. -ocrates G. chirocr- v. (cfr. V 62. VII 125).) Alexandriae[*](alexandreae V. -dri d.) Arsinoes templum concamarare incohaverat[*](incohauerat ego. incola- B. inchoa- rv. cfr. XIV 61. XXXVI 75. 122.), ut in eo[*](eo BRIsid.v. ea r.) simulacrum e ferro pendere in aēre[*](in aere hIsid.v. aere VRdaS. om.B.cfr. X 111. XXXI 31. 30. XIV 12. XXXVI 118.) videretur. intercessit ipsius mors et Ptolemaei [*](tolemaei B1. -mei B2. tholomei R. tphol- V.) regis[*](regis om.hv.a.S.), qui id sorori[*](sororis uitie iussit R.) suae iusserat fieri.[*](Isid. XVI 21, 4.)— Metallorum [*](dist. ego.) omnium vena ferri largissima est Cantabriae[*](canthabriae B.). maritima[*](maritimae SJ(errore).) parte, qua[*](quam dhv.a.S.) oceanus adluit[*](alluut R.), mons praealtus[*](praerupte altus hv.a.S.)- incredibile dictu—totus ex ea materia[*](ma- terie dhv.a.S.) est, ut in am- (?)bitu oceani diximus. [*](4,112)

Ferrum accensum igni, nisi duretur ictibus, corrumpitur . rubens non est habile[*](estabile V.) tundendo neque antequam

[*](Pl. iun. 36, 8–10. 86, 1. 54, 4. Diosc. V 93 extr. Celsus IV 96 (9). Scribon. 146.) Medicina[*](medicinae B.) e ferro[*](efferro B1.) est et alia quam secandi. namque[*](fecvndina quę B2.) et[*](et om.hv.a.S.) circumscribi circulo[*](circulo Bv(S) -los rH.) terve circumlato mucrone et adultis et infantibus prodest contra noxia medicamenta, et praefixisse[*](praefixiffe BG. -xe r. -xae a. -xit d. -xo h. -xos v.) in[*](in Bav. om. r.) limine evulsos[*](aeuulsos V1. -sis V2.) sepulchris clavos adversus noctumas lymphationes, pungique leviter mucrone[*](mucro- nem B1.), quo[*](que VR.) percussus homo sit, contra dolores laterum pectorumque[*](pectorumue VTh. -uel R.) subitos[*](sub- ditos Vd. -tus R.), qui punctionem adferant[*](adferantque. Bam V1. -que. Nam V2.). quaedam ustione sanantur , privatim vero canis rabidi[*](rapidi V.) morsus[*](morfuuf B1D.), quippe etiam praevalente morbo[*](morfo B.) expaventesque[*](expauescentesque hv.a.S.) potum usta[*](tusta V.) plaga ilico liberantur. calfit[*](calefit Rdhv.a.S.) etiam ferro candente potus in multis vitiis, privatim vero dysentericis.

[*](cfr. Plin. XXV 42.) Est et robigo ipsa in remediis, et sic proditur[*](proditum B.de mendo cfr. § 122. 175.)

[*](cfr. Diosc. V 90. eupor. I 209. II 61. I 212.) Squama quoque ferri in usu est ex acie aut mucronibus, maxime simili[*](similis et Vd.), sed acriore vi quam robigo, quam ob rem et contra epiphoras oculorum adsumitur. sanguinem[*](fanguinem BaS. -emque rv.) sistit, cum volnera ferro maxime fiant. sistit et feminarum profluvia. inponitur et contra[*](contra om.R.) lienium[*](lienium BS. liconium a. lienum V2dhv. ali- r.) vitia, et[*](& BaS. om. rv.) haemorroidas[*](emoroidaf B.) compescit ulcerumque serpentia. et genis prodest farinae modo adspersa paullisper. praecipua tamen commendatio eius in hygremplastro ad purganda vulnera fistulasque et omnem[*](omnē Bav(S). -ne r Brot.) callum erodendum et rasis ossibus carnes recreandas. componitur hoc modo: propolis[*](propolis ego coll. XXII 107. Scribon. 209. pari VRdTaD (coll. XXXVI 158). pal. B.om.hv. picis H. panis J coll. XXII 138. aluminis coni. S (coll. § 149 de mendo). conici possit etiam galbani: cfr. XXIV 21 (XI 16). Scribon. 210 (vel panacis: cfr. Diosc. eupor. I 188).) oboli[*](et p. 219, 1 obolif fex B1. -lis ex Vhv.a.H. -lis et dT.)

[*](cfr. Isid. XVI 22, 1. Plin. IV 104. VII 206. Diodor. V 38, 4. 22, 5. Strabo III 2, 9 p. 147.) Sequitur natura plumbi, cuius duo genera, nigrum atque candidum. pretiosissimum in hoc[*](in hoc ego. hoc ll. S. om.hv.) candidum[*](candidum om.hS.), Graecis[*](a graecis dhv.a.S.) appellatum[*](appellatus R.) cassiterum[*](cassityrum VRd.) fabuloseque narratum in[*](in om.BVen. cfr. XXXII 63. XXXI 17.) insulas[*](& BS. om. rv.) Atlantici maris peti vitilibusque[*](utilibufque BVen. uit. Huiusque a.) navigiis[*](nauis R.) et circumsutis corio advehi. nunc certum est in Lusitania[*](lufitaniae a. ly- sinia Vd. lis- R.). gigni et in Gallaecia[*](galacia B2. galleciae V. -ia B(edd.a. Lugd.). -lliciae (-cie a) dahIsid.(v). -Ileta R. Callaecia J coll. XXXIII 78 (item infra).) summa tellure, harenosa et coloris[*](coloref B.) nigri. pondere tantum ea deprehenditur;[*](Isid. XVI 22, 1. 2.) interveniunt et minuti calculi, maxime torrentibus siccatis. lavant eas harenas metallici et, quod subsedit, cocunt in fornacibus. invenitur et in aurariis metallis, quae alutias[*](alutiaf BS. -tia rav(Brot.). -ta dTH. elutia C cum B. cfr. XXXIII 67.) vocant, aqua inmissa eluente[*](fluente V1. lu- V2. eluenti B. -uunt hv.a.B.) calculos nigros paullum[*](paululum d.cfr. nota ad XXVIII 133.) candore variatos, quibus eadem gravitas quae auro, et ideo in calathis[*](calathis hB. -tis dVen. co- latis VRv. cutalif B. cloacis aD. om. Isid. scutulis U 757. locus nondum sanatus.), quibus aurum colligitur, cum eo rem-anent; postea[*](posita VRh.) caminis[*](caminis v. -millif B1J. -mellis da. cvm illif B2. gamellis r.) separantur conflatique in plumbum album resolvuntur.[*](cfr. Plin. XXXIII 94.—Homerus λ 25. ψ 561.) non

Stagnum inlitum aereis[*](aereis ll. Ver.(S). -rif B2Ven. aeneis C.) vasis saporem facit gratiorem ac[*](ac BS. ad VR. aut a. et dhv.) compescit virus aeruginis, mirumque, pondus non auget. specula[*](secula VR.) etiam[*](etiam BS. quoque rv.) ex eo laudatissima, ut diximus, [*](33,130) Brundisi[*](bryndisi VRd.) temperabantur, donec argenteis uti coepere et ancillae. nunc adulteratur stagnum addita aeris candidi tertia portione in plumbum album. fit et alio modo mixtis albi plumbi[*](plumbib; R.) nigrique libris; hoc nunc aliqui argentarium appellant. iidem[*](iidem RdhLugd. id- rv(D).) et tertiarium vocant, in quo[*](quod VR.) duae sunt[*](st R.an sint?) nigri portiones et tertia albi. pretium eius inlibras[*](libras Bav. -ris r.) $X$ XX[*]($X$ XX BS. xxx rv. x. x dH.). hoc fistulae solidantur. inprobiores ad tertiarium[*](tertiarum B1V.) additis partibus aequis[*](aequi VR.) albi argentarium vocant et eo quae volunt

Albi natura plus aridi habet, contraque nigri tota umida est. ideo album nulli rei sine mixtura utile est. neque argentum ex eo[*](ex eo—6 argentum om.B.) plumbatur, quoniam[*](quia d2in ras. quam T.) prius liquescat[*](liquescat dTa. -uiscat V. -uescit R(?)hv.) argentum, confirmantque[*](confirmantque (quod dThH)—7 argentum ll.v(H). om. Bas. (errore, ut videtur).), si minus albo nigri, quam satis sit, misceatur, erodi[*](prodi B.) ab eo argentum. album incoquitur aereis operibus Galliarum invento ita, ut vix discerni possit ab argento, eaque incoctilia appellant. deinde et argentum incoquere simili modo coepere equorum[*](& quorum B1.) maxime ornamentis iumentorumque ac iugorum[*](ac iugorum BS. adiu- r. iugis hv.) in[*](in hv. om. ll.S. cfr. CFW Müller p. 24 n. 2.) Alesia oppido; reliqua gloria Biturigum[*](gloria biturigum (-ivgum B2) B(d?)v.-iabitur iugum r.) fuit.[*](Isid. XVI 22, 3.) coepere deinde et esseda sua colisataque ac[*](fua colifataque ac BS. suaculis atque acre (hoc a) ra. et uehicula et d2in ras.hB. baculis et v.) petorita[*](pecorita R.) exornare simili modo, quae iam[*](quae iam BS. quae (que R) inani r. om.hv.) luxuria[*](luxuriam B1. -xoria V.om.hv.a.S.) ad aurea quoque, non modo argentea[*](ar- genta VR.), staticula[*](ftaticula BaB. taticola F. //// ticula V. tic- R. uehicula d2in ras.hv.) pervenit[*](inanis luxuria peruenit hv.a.S.), quaeque in scyphis[*](scyphis dv. cy- B. scypis V. scipis R. esphis a.) cerni prodigum[*](prodi- gum B1Vdav(S). -gium rG.) erat, haec[*](heac V. hac B2. ////c B1.) in vehiculis adteri[*](ad terri Vd. art- R. cartha V. -ta B.) cultus vocatur. plumbi albi experimentum in charta est, ut liquefactum pondere videatur, non calore, rupisse. India neque aes neque plumbum habet gemmisque ac margaritis suis haec permutat.

[*](Isid. XVI 22, 3.) Nigro[*](nigrum VR.) plumbo ad fistulas lamnasque utimur, laboriosius in Hispania eruto totasque per Gallias, sed in Brittannia summo terrae corio[*](curio B.) adeo large, ut lex ultro dicatur[*](lex custodiatur D. lex cauere dicatur U 758. lege interdicatur Brunn. lex inter- dicat ut M Hertz. an nec interdicatur? (cfr. XXXIII 78. 49).), ne plus certo modo fiat. nigri generibus haec sunt nomina: Iovetanum[*](iouetanum Bv(S). -antum r. Ouetanum H.), Caprariense, Oleastrense[*](oleafterenfe B.), nec differentia ulla[*](illa V.) scoria modo excocta[*](excocita B1.) diligenter. mirum in his solis metallis, quod derelicta fertilius revivescunt. hoc videtur facere laxatis spiramentis ad[*](ac B1.) satietatem infusus[*](infus V.) aër, aeque[*](aeque v. eque h. atque (-uae V) ll.) ut feminas quasdam fecundiores facere abortus. nuper id conpertum in Baetica Samariensi[*](famarienfi BJ. samiarenci V. saremianensi a. santarensi Rd(?)v. an Salutariensi? cfr. III 15.) metallo, quod locari[*](uocari B.) solitum $X$[*](x libras (-ris v) hv.a.H.)cc[*](ccJ. cc. M. VR2H. ccc R1. cc Bdahv.) annuis[*](annuif BaH. -us r. annos dThv.), postquam obliteratum erat, $X$ CCLV[*]($X$ CCLVego. CCLV H cum Gron. XXXLV R. $X$ XLV B. XXLV V.X.XLVJ. $X$ |XIV|D. XL. v a. LV V.) locatum est[*](locatum est om.VRh.). simili modo Antonianum in eadem provincia pari[*](a pari aD. cfr. U 759.) locatione pervenit ad HS[*](HS—14 et ad [dita] Bav. om.r.)CCCC[*](CCCCBaS. cccc v.MMD.) vectigalis. mirum et addita aqua non liquescere vasa e[*](uasa e V1Rdv(J). uas e rS.) plumbo, eadem, si in[*](fi in (sin V) ll.Brot. in hv.) aquam[*](aquam CFW Müller p. 8 n. 2. aqua ll.v. (an si cum aqua?).) addantur[*](addantur B. -atur rS. om.hv.) calculus vel[*](uel S. ue Bda. ua r. om.hv.) aereus[*](cereus Rd. caaer- V. aereusue v.a.S.) quadrans [*](quadraf BV. si (quadrans si v. -drans Brot.) addatur hv.a.S.), peruri[*](uas puri h. uas peruri v.a.Brot.).

[*](Gels. V 26, 36. Theod. Prisc. eupor. II 33 p. 131, 17 (Rose).—Suet. Nero 20.) In medicina per se plumbi usus cicatrices reprimere adalligatisque lumborum[*](plumborum B.) et renium parti[*](parti dhv. -te ll.) lamnis

[*](Diosc. V 97. Celsus V 15. Scribon. 48.) Scoria[*](fcor//ea B1.) quoque plumbi in usu est. optima quae[*](quae BS. que quae Rhv. quaeque Vd.om.a.) maxime ad luteum colorem accedit[*](accendit B.), sine plumbi reliquiis[*](reliquif B1Vv.a.C.) aut sulpuris specie[*](an ac uitri specie? cfr. Diosc. aut sulpuris speciem (transpositum post colorem) U 763.) et terra[*](fpecie terrae B.) carens. lavatur haec in mortariis minutim fracta, done aqua luteum colorem trahat, et transfunditur in vas purum, idque saepius, usque dum subsidat quod utilissimum est. effectus[*](effectuuf B1D.) habet eosdem quos

Fit[*](& Bv. om.a.) et spodium ex[*](ex B2v. & B1. est a.) plumbo eodem modo[*](modo BC. omav.) quo ex Cyprio aere; lavatur[*](laudatur Ba.) in linteis raris aqua caelesti separaturque [*](feparanturq. B. (an recte et deinde terrena, ut XXX 116. IX 140? contra XXX 32. XXXVII 194).)[*](130) terrenum transfusione; cribratum[*](crebratum B1.) teritur. quidam pulverem eum[*](eum BVaS. eam R. cum dhv. del. G.) pinnis digerere[*](detergere v.a.S.) malunt ac terere in vino odorato.

[*](Diosc. V 100.) Est et molybdaena, quam alio loco galenam appellavimus , vena[*](uena Bhv. -nar r.) argenti plumbique communis. Melior [*](33,95) haec, quanto magis aurei colors quantoque minus plumbosa,[*](34,198) friabilis et modice gravis. cocta cum oleo iocineris colorem trahit. adhaerescit et auri argentique fornacibus; hanc metallicam vocant. laudatissima quae in[*](in hman.Dal.v. om. ll.S. cfr. CFW Müller p. 24 n. 2.) Zephyrio fiat; probantur minime terrenae minimeque lapidosae[*](lapidiose V. -sae Ven.). coquuntur[*](cocuuntur B1. -cuntur: S. uocantur V.) lavanturque scoriae modo.[*](Diosc. V 100. cfr. Celsus V 19, 26. Diosc. eupor. I 182. II 52.) usus in lipara[*](in lipara (lipp- dVen. lypp- a) ll.dav(J). illi par B2. in liparas C. cfr. XXXIII 105. XXIII 162, sed singul. num. etiam ap. Scribon. 222. 223.) ad lenienda ac refrigeranda ulcera et emplastris, quae non inligantur[*](alligantur Vd(?)v.a.S.), sed inlita ad cicatricem perducunt in teneris[*](temporis R.) corporibus mollissimisque[*](mol- liffimafq. B1.) partibus. compositio[*](compofito B1.) eius e[*](e BS. est rv.) libris[*](tribus ll.v (bis).) III et cerae libra, olei III heminis, quod in senili corpore cum fracibus[*](fraucibus R.) additur. temperatur cum[*](cum BS. et cum rv(D).) spuma

[*](Diosc. V 103. (cfr. Isid. XIX 17, 23). Vitruv. VII 12, 1. cfr. Plin. XXXV 37 extr.) Psimithium[*](psinthium VR. psimmythium h(?).v.a.S. apsyntium a.) quoque, hoc est cerussam, plumbariae dant officinae[*](danda effi- cinae B.), laudatissimam[*](ladatiffimam B1. laudatissima a. -mum hv.a.S(JD).) in Rhodo[*](ripdo R.). fit autem ramentis plumbi tenuissimis[*](tenuissimi VR.) super vas aceti asperrimi inpositis atque ita destillantibus. quod ex eo cecidit in ipsum acetum, arefactum molitur[*](mollitum B. (cfr. § 152).) et cribratur[*](cribatur VR.) iterumque aceto admixto[*](mixto hv.a.S.) in pastillos dividitur et[*](ei VR.) in sole siccatur aestate. fit et alio modo, addito in urceos aceti plumbo opturatos per dies[*](decem ll.v.) X derasoque ceu[*](au (pro ceu) R.) situ ac rursus[*](acrafuf B1.) reiecto[*](itiecto R. deie- v.a.H.), donec deficiat materia.[*](Diosc. V 103.—cfr. Martial. ep. II 41, 12. VII 25, 2.) quod derasum est, teritur et cribratur [*](cribatur V. scri- a.) et coquitur in patinis misceturque rudiculis, done rufescat[*](rubescat dTH.) et simile[*](fimili B1.) sandaracae fiat. dein lavatur dulci aqua, donec nubeculae[*](nubi- culae Rd.) omnes eluantur[*](eluantur Bdv. eluent- a. eleuat- R. aluat- V.). siccatur postea similiter et in pastillos dividitur. vis eius eadem quae supra dictis[*](dictis ll.v. de structura cfr. XXVII 93.), lenissima[*](leuissima hv.a.S.) tantum[*](tamen h.) ex omnibus, praeterque ad candorem feminarum[*](feminarum om.R.). est autem letalis potu[*](potu BaS. -tus rv.) sicut spuma[*](sputa V1R. spumae h(?)Lugd.) argenti. postea cerussa ipsa, si coquatur, rufescit.

[*](cfr. Plin. XXXV 39.—Diosc. V 121. Isid. XIX 17, 11. Pl. iun. 15, 10. Marc. 6, 29. Pl. iun. 37, 15–17. Marc. 16, 51.) Sandaracae quoque propemodum dicta natura[*](dic tantura B1.) est. invenitur autem et in aurariis et in argentariis metallis , melior quo magis rufa quoque magis[*](rufa quoque magis om.B.) virus sulpuris[*](sulpuris ego e Diosc. et Isid. om. ll. v.)

[*](Diosc. 120. Isid. XIX 17, 12. (cfr. Plin. XXXIII 79. VI 98). Diosc. V 121. Marc. 34, 57.) Et arrhenicum[*](arrhenicum BJ. arren- daBrot. arsen- v. arreoi- Vh. arroi- R.) ex eadem est materia. quod optimum , coloris etiam in auro excellentis[*](excellentius av.a.Brot.); quod vero pallidius aut sandaracae simile est, deterius iudicatur. est et tertium genus, quo miscetur aureus color sandaracae. utraque[*](utraeque B.) haec squamosa, illud[*](ilum VR.) vero siccum purumque, gracili venarum discursu fissile. vis eadem quae supra, sed acrior. itaque et causticis additur et psilotris[*](psilotris (fil- B) BVen. (S). -thris dhVerc. -tri a. -lutris r.). tollit et[*](ei (pro et) V. i R.) pterygia digitorum carnesque[*](carnes R.) narium et condylomata et[*](et om.R.) quidquid excrescit[*](an excrescat?). torretur, ut valdius[*](valdiuf (ald- B1) BJ. ualid- rv. cfr. XXXIII 147; contra XXXVII 106. XXXI 108. XXXX 14. XXVII. XVII 108. 258. XVI 186. XI 54.) prosit, in nova testa[*](innouat teftam B1.), donec mutet colorem.

Metallorum, quibus opes constant, adgnascentium[*](adgnafcentium (-tum B) BS. agna- V1H. adna- v. ac na- V2Rh. na- dTBrot.)- que[*](que BTH(S). quae r. que in dBrot. quoque v.)iis[*](iis S. if BD. eis rv.) natura indicata[*](indi (spat. vac.) modum B.) propemodum est, ita conexis rebus, ut inmensa medicinae silva officinarumque[*](officanarumque V.) tenebrae et morosa caelandi fingendique ac tinguendi[*](ac tinguendi BBrot. -gendi Rv. attingenti V.) subtilitas simul dicerentur . restant terrae ipsius genera lapidumque vel numerosiore[*](numerofiore G. -iores ll.v.) serie[*](serie G. -iae B. erie R. aerie d. -riae V1. -reae V2. erariae (aer- v) hv.), plurimis singula a[*](an a delendum?) Graecis praecipue voluminibus tractata. nos in iis brevitatem sequemur utilem instituto[*](inftituto Bs. -uti eo r. -uti v. -uto hoc dBrot.), modo nihil[*](nic il B.) necessarium- aut naturale omittentes,[*](cfr. Plin. XXXVI 47. 50. Seneca exc. controv. II 1, 12. epist. 86, 6. 114, 9. 115, 9. Vitruv. VII 3, 10.—Strabo XII 8, 14 p. 577.)

primumque dicemus quae restant de[*](deo B1.) pictura, arte[*](arti B.) quondam[*](quando V.) nobili[*](denobili R. (an et nobili?).)—tunc cum expeteretur regibus[*](regibuf BS.a reg- rv(D). cfr. XXXIII 112. XXXVII 60. XXV 92. VIII 34. XVI 18. XIX 64. VI 173.) populisque—et alios[*](alios ll.v(S). illos C.) nobilitante, quos esset dignata posteris tradere, nunc vero in totum[*](totum a BS. cfr. § 184. an totum est?) marmoribus pulsa[*](pulfa iam BG. -sa tum v. postulatum r.), iam quidem et auro[*](auro Bdv. -rum r.), nec tantum ut parietes[*](pabeites V1. pabert R.) toti operiantur, verum et interraso marmore vermiculatisque[*](uermiculatifque Bdv(H). -tis G. -tosque h. -colastiq. (quod V) r.) ad effigies rerum et animalium crustis. non placent iam

Imaginum[*](imaginum BdTv. -nem r.) quidem pictura, qua[*](quam dhv.a.S.) maxime similes[*](similis VR.) in aevum[*](in deum B.) propagabantur figurae, in totum[*](quod in totum v.a.S.) exolevit. aerei[*](aurei Durandus. sed cfr. § 14.) ponuntur[*](dist. ego.) clipei argentea facie[*](argentea facie ego. -teae facies ll.v. cfr. Blümneri techn. IV 244 sqq. 318.), surdo figurarum[*](figurabunduf crimine B.) discrimine ;[*](dist. G.) statuarum capita permutantur, volgatis[*](uvl- gatif B2v.a.S. mulg- VR.) iam pridem salibus etiam carminum. adeo materiam conspici malunt omnes quam se[*](se om.B.) nosci. et inter haec pinacothecas[*](in apothecaf B2.) veteribus tabulis consuunt[*](conferciunt vet. Dal.) alienasque effigies colunt, ipsi honorem [*](honore VR.) non nisi in pretio ducentes, ut frangat[*](fragat VR.) heres furisque[*](forasque h. -risque D. furis v.a.Brot. -risue coni. Brot.) detrahat laqueo[*](laqueo ego cum D (sed pro dat. accipiendum). -eū BVS. -eus R(?)dhv. -eis U.).[*](Cic. de fin. V 1, 3. II 31, 101. Diog. Laert. X 18.) itaque nullius effigie vivente imagines pecuniae, non suas, relincunt[*](relinquit R. -qunt B2.). iidem[*](iidem dC. id- ll.v(D).) palaestras[*](an palaestrae?) athletarum imaginibus et ceromata sua exornant, Epicuri[*](epicuri v. -curi ui B1. -curiof B2S. -culi r.) voltus per cubicula gestant ac circumferunt secum. natali

[*](Suet. Tib. 70.) Non est praetereundum et novicium inventum, siquidem non[*](non ll.dThcod. Poll.S. nunc J(U). icones D. non solum v.) ex auro argentove[*](argentumue B1.), at[*](at ego. aut ll.v.) certe ex aere in bibliothecis dicantur[*](ducantur VR.) illis[*](illi v.a.S.), quorum inmortales animae in locis iisdem locuntur, quin immo[*](qui immo VR.) etiam quae non sunt finguntur, pariuntque desideria non traditos[*](traditi v.a.Brot.) vultus, sicut[*](sicuti VR.) in Homero evenit[*](deuenit B. id eu- J coll. IX 159.).[*](cfr. Plin. VII 115. Isid. VI 5, 2.) quo[*](quo ll.v an utique?) mains, ut equidem arbitror, nullum est felicitatis specimen quam semper omnes scire cupere, qualis[*](qualef BV.) fuerit[*](fuerint B.) aliquis. Asini Pollionis[*](polionif BS.) hoc Romae inventum, qui primus bibliothecam dicando ingenia hominum rem[*](re d1. rei R2d2.) publica m[*](publicam v. -cae V. -ce Rdh. p. B.) fecit. an priores coeperint[*](coeperunt R.) Alexandreae et Pergami reges[*](regef Bv. om.r.), qui bibliothecas magno certamine instituere, non facile dixerim.[*](Corn. Nep. Attic. 18, 5. 6.) imaginum amorem[*](amorem BG(S). -re rv(H).) flagrasse quondam[*](quos- dam Brot.) testes sunt Atticus[*](et atticus Rhv.a.S.) ille Ciceronis edito de iis volumine, M.[*](et M. dhv.a. U.) Varro benignissimo[*](benignissimo Bdv. -me r.) invento insertis voluminum[*](uoluminum Bv. -nibus r.) suorum fecunditati

[*](cfr. Liv. X 19, 17.) Verum[*](uerum BS. suorum rD. suorum uero dhv.) clupeos[*](clupeof B1D. clyp- Vv. clip- r (Verc.)S. (item semper deinceps).) in sacro vel publico dicare privatim primus instituit, ut reperio, Appius Claudius [qui[*](uncos posuit U cum Gesnero.) consul cum P. Servilio fuit anno urbis CCLVIIII]. posuit enim in Bellonae aede maiores suos, placuitque in excelso spectari in titulos honorum legi, decora res, utique si liberum[*](liberorum d2in ras.hv.a.S.) turba[*](turba ll.G(S). -bae v. om.dTH.) parvulis[*](paruulis om.B.) imaginibus ceu nidum aliquem subolis pariter ostendat[*](oftendat BhG. -aut rv.), quales clupeos nemo non gaudens favensque aspicit.[*](cfr. Charis. p. 77, 20 K. Velius Longus p. 68, 11 K. Caper p. 97,14 K. (Beck Plin. libr. dub. serm. rell. p. 62).) post eum M. Aemilius collega in consulatu Quinti[*](quintii B2.) Lutatii[*](liitati V.) non in basilica modo Aemilia, verum et domi suae posuit, id quoque Martio exemplo. scutis enim, qualibus apud Troiam[*](troianum B1.) pugnatum est, continebantur imagines, unde et nomen habuere[*](habere R.) clupeorum , non, ut perversa grammaticorum suptilitas voluit, a cluendo. origo plena[*](plena BhG. -am rv.) virtutis, faciem reddi in scuto cuiusque[*](eiufque B2Ven. eius D.), qui fuerit usus illo.[*](Liv. XXV 39, 13. 17.) Poeni ex[*](ex Bdv. et ex rD.) auro factitavere et clupeos et imagines secumque vexere. in castris[*](uexere. in castris ego. in castris uexere (BS. uenere r. tulere hv) ll.hv. cfr. § 5. XXXIV 48.) certe

[*](Isid. XIX 16, 2. Quintil. inst. or. X 2, 7. Philostr. vita Apoll. Tyan. II 22.—Strabo VIII 3, 12 p. 343.) De picturae initiis incerta[*](incerta om.R.) nec instituti operis quaestio est. Aegyptii sex milibus annorum aput ipsos inventam, priusquam in Graeciam transiret[*](transiret B2dhv. -rent B1. -sieret V. -ssieret R.), adfirmant, vana praedicatione, ut palam est; Graeci autem alii Sicyone , alii aput Corinthios repertam, omnes umbra hominis lineis[*](lineif Bv. -nteis r.) circumducta[*](circumducta Bhv. -dicta r.), itaque primam talem, secundam singulis coloribus et monochromaton[*](e (om. et) monochromato B (prob. U 764).) dictam[*](dicta V.), postquam operosior[*](ope- riofior B.) inventa erat, duratque talis etiam nunc[*](etiannunc B. etiamnum v. a. G.).[*](cfr. Aelian. var. hist. X 10.)[*]([cfr. Loewy Inschr. Gr. Bildh. 5].—Corn. Nep. fragm. 35 Halm. (Cic. de rep. II 19, 34).) inventam [*](dicunt a dv.a.S.) liniarem[*](liniarem (linea- hv) S. -aurem VRd. -auro em B.) a Philocle[*](filocle B. pil- R.) Aegyptio[*](aegypti R.) vel Cleanthe[*](cleanthe d(?)Bas. -te ll.v.) Corinthio [*](corinthio Bv. oriontio r.) primi exercuere[*](exercuere B2v. exerque r.) Aridices[*](Aridices S cum Keilio. arad- B. ard- rv.) Corinthius et[*](et dhv(J). om. ll.U.) Telephanes[*](telephanes dhv. teliph- B. telepa- r.) Sicyonius, sine ullo etiamnum[*](etiam- num dhv. -unc VR. ei annum B.an etiamtum?) hi colore, iam tamen spargentes linias intus. ideo et quos pinxere[*](pin- xere ego. cfr. XXXVII 119. pingere ll. -rent v.) adscribere institutum

[*](cfr. Plin. infra § 115. Serv. ad Verg. Aen. I 44.) Iam enim[*](enim om.R.) absoluta erat pictura etiam in Italia. exstant certe hodieque antiquiores[*](antiqui- oris R.) urbe picturae Ardeae in aedibus[*](in aequibus (equ- R) VR.) sacris, quibus equidem[*](eo quidem B. ego qu- D. sed cfr. XXXIII 12 et Ludewig stud. philol. Prag. III p. 36. (an nullas equidem?)) nullas aeque[*](aeque Bhv. equi r.) miror[*](miror Bhv(S). minor r. demiror G.), tam longo aevo durantes[*](durantes dhv. -tis ll.D. -tibus coni. S. an durant et?) in orbitate tecti veluti[*](ueluti om.B.) recentes[*](recentes dhv. -tis ll.D. -tibus coni.S.). similiter Lanivi[*](laniui B1U. -nuui rv.), ubi Atalante et Helena comminus pictae sunt nudae ab eodem artifice, utraque excellentissima forma, sed altera[*](post ut ex- cidisse adultera altera ut putavit J coll. § 136.) ut virgo, ne ruinis[*](ruinif Bv. minis r.) quidem templi[*](templi Bv. -pti r.) concussae .[*](cfr. Plin. XXXIII 115.) Gains[*](gaiuf BS. gatus V. caius RdTH. potius (pont- v) legatus (Caii add. v) hv.) princeps[*](principis v.a.H.) tollere eas conatus est libidine[*](liuidine B.) accensus, si tectorii[*](tectorii B. -turi VR. lectori B. tecti d2in ras.hv.) natura permisisset. durant[*](durant BG. -ra r. -rauere hv.) et Caere antiquiores et ipsae[*](ipsae dv. -se ll.), fatebiturque[*](fatebitur quae B.) quisquis eas diligenter

[*](Val. Max. VIII 14, 6.—Hieron. ad Euseb. chron. Ol. 156, 3 p. 129 Schoene.) Apud Romanos quoque honos[*](honor V.) mature[*](maturae B. nat- v.a.B.) huic arti[*](arte V2R.) contigit, siquidem cognomina ex ea[*](& ea B1.) Pictorum traxerunt Fabii[*](fabi B1. -bie d. -bia VR.) clarissimae gentis[*](gentis Bdv. -tes r.), princepsque eius cognominis ipse aedem[*](aedens V. edens R.) Salutis pinxit anno urbis conditae CCCCL, quae pictura duravit ad nostram memoriam aede ea[*](aede ea S cum J. -dem (-desB2) ea B. aede a R. medea V1d. edem a V2. aede v.) Claudi principatu exusta. proxime celebrata est in foro boario aede[*](boario aede Bv. aeri VR.) Herculis Pacui[*](pacui B1J. cfr. XXXIV 22. -uuii B2hv. -ubii V2. -ubi r.) poetae pictura. Enni sorore genitus hic fuit clarioremque[*](clarioremq. Bdhv. -em qui r.) artem eam Romae fecit gloria scaenae [*](scaenae S. -na B. scenae dhv. -na r.). postea non est spectata honestis manibus, nisi forte quis Turpilium[*](turpilium Bhv. -illum r.) equitem Romanum e Venetia nostrae aetatis velit[*](uelit BG. uellet dTh. hellet R. belleae (-lle v) Vv.) referre[*](referret V2R. -erat v.a.G.), pulchris eius operibus hodieque Veronae exstantibus . laeva is manu pinxit, quod de nullo[*](quod e nulo B.) ante memoratur [*](moratur VR.). parvis[*](paruiffe B.an paruis ipse?) gloriabatur tabellis extinctus nuper in longa senecta[*](fecta B.) Titedius[*](titediuf BJ2. sit edius (aed- V) r. Titidius S cum J1coll. Tac. ann. II 85. Antistius H. Aterius v.) Labeo[*](labeo Rv. babeo BV.) praetorius, etiam proconsulatu provinciae Narbonensis functus[*](fructus R.), sed ea re[*](re BS. res rv.) inrisa[*](inrisa ego. inlifa B. in risu rv. irrisu (inr- S) dS.) etiam[*](etiam ll.J. et iam v(S). et Dal.) contumeliae[*](contumeliae (-tim- B1) BS. -lia rv.) erat.[*](cfr. Suet. Caes. 83.) fuit[*](fugit ad R.) et principum[*](prin- cipium BhVen.) virorum[*](uirorum Bv. uiuo- r.) non omittendum [*](dist. ego.) de pictura celebre consilium, cum[*](cum- que B. Qu. hv.a.S.) Q. Pedius, nepos[*](et p. 236, 1 nepoftq. B. nepusque V.)

[*](cfr. Strabo VIII 6, 23 p. 381. Plin. infra § 100. VII 126.) Tabulis autem externis auctoritatem Romae publice fecit primus omnium L. Mummius, cui cognomen[*](cognomina Vd.) Achaici[*](achalci B. caici Vd.) victoria dedit. namque cum[*](cum om.R.) in praeda vendenda rex Attalus [*](rex attaluf BdG(S). rexat aliu r. rex attains distraxisset et hBrot. res distraxisset et rex atta- lus v.) $X$ |VI|[*]($X$ |VI| D. x. vIH cum Gron. XVI BVd2in ras. XIII R. VI. M. sestertium v.) emisset tabulam Aristidis[*](ariftidif Bdhv. -des r.), Liberum patrem, pretium [*](pretium Bhv. -io r.) miratus suspicatusque aliquid in ea virtutis, quod ipse nesciret, revocavit tabulam, Attalo multum querente, et in Cereris delubro posuit. quam primam[*](primam dG. -mum ll.v.) arbitror picturam externam Romae publicatam, deinde video et in foro positas volgo.[*](cfr. Cic. de or. II 66, 266. Quintil. inst. or. VI 3, 38.) hinc enim ille Crassi oratoris lepos[*](lepof Bdhv. -pus r.) agentis[*](agentif Bv. eg- r.) sub Veteribus; cum testis[*](cum teftif (textis h) BhB. contextis rv.) compellatus instaret: dic ergo, Crasse, qualem me noris[*](me norif BS. mensores (mems- V) r. me reris v.)? talem, inquit[*](inquid B1.), ostendens[*](oftendef B.) in tabula[*](tabula U. -lam B. -la (-lam V) pictum Vdv. tapabulā pfictum R.cfr. § 22.) inficetissime[*](inficietissime Vd.) Gallum exerentem[*](exerentem Bv. exerce- r.) linguam. in foro fruit et illa pastoris senis[*](pastores senes VR.) cum baculo[*](uaculo V.), de qua Teutonorum[*](teutonorum (tau- B) BTv. teho- RFd.inVevanidum.) legatus respondit interrogatus, quantine[*](quanti hv.a.S.) eum aestimaret, donari sibi nolle[*](non l&alem B.) talem vivum[*](uiuom BS.) verumque.[*](cfr. Plin. infra § 136. VII 126.) sed praecipuam auctoritatem publice[*](publicae B.) tabulis fecit Caesar dictator[*](dictator om.B.) Aiace et Media[*](media BU. -dea rv.) ante Veneris Genetricis[*](genetricif Bdhv. -trix r.) aedem dicatis, post

[*](Isid. XIX 16, 2.) Quibus coloribus singulis primi pinxissent diximus,[*](dist. ego.) cum de iis[*](iis ego. if B. his rS.om.d(?)v.) pigmentis traderemus in metallis,[*](33,117) quae[*](quae S. qui (ortum ex que) ll.v(U). del. Littre.) monochromata[*](monochromata a ego. cfr. § 56. -atea h(?)v. -ta ea Littre (item D). mox neogrammatae a B. -atea rS. mox —qui uncis includi voluit U 764. (an monogrammata a?).) a genere[*](genere ego. -ra ll. v.) picturae vocantur[*](uocantiur BS (quae praem. J). -auerunt r. -rint hv.). qui deinde et quae invenerint et quibus temporibus, dicemus in [*](53 sq. ) mentione artificum, quoniam indicare naturas colorum prior causa operis instituti est. tandem se ars ipsa distinxit et invenit lumen atque umbras, differentia colorum alterna vice[*](uicef B1. uie R. uiae V1. uia. V2.) sese[*](fefe B2hv. se V2. effe r.) excitante[*](excitant & B.). postea[*](postea om.hv.a.S.) deinde adiectus est splendor, alius hic quam lumen. quod[*](quod (quem v) quia hv.a.S.) inter haec[*](hoc v.a.S.) et umbras[*](umbraf BS. -ra V. -ram Rdhv.) esset[*](eff& Bhv. -ent r.), appellarunt tonon, commissuras vero colorem et transitus harmogen[*](armogen VRv.a. H.).

[*](Vitruv. VII 7, 1. 5, 8. Th. lap. 55.—Isid. XIX 17, 2.) Sunt autem colores austeri aut floridi. utrumque [*](aque (pro que) R.) natura aut mixtura evenit[*](uenit B2.). floridi sunt—quos dominus [*](dominos V2.)pingenti[*](pingenti Bas. fi- (-ent V) ll.v.) praestat[*](praestant R.)—minium[*](meinium B1.), Armenium[*](armenium om.B1. cfr. § 47.), cinnabaris, 20 chrysocolla, Indicum, purpurissum[*](purpuriffi B. -issimum v.a.B.); ceteri austeri. ex omnibus alii nascuntur, alii fiunt. nascuntur Sinopis[*](sinopus VR.),

[*](Isid. XIX 17, 3. Th. lap. 52. 53. Diosc. V 111. Vitruv. VII 7, 2.) Sinopis inventa primum in Ponto est; inde[*](inde BIsid.v(S). in r. om.dhBrot.) nomen a Sinope urbe. nascitur et in Aegypto, Baliaribus[*](balliaribus V. balla- B. balea- dhv.a.S.), Africa, sed optima in Lemno[*](lemno dhv. temno (-nio B1) ll.) etin Cappadocia, effossa e[*](e G(J). & BS. et in rv.) speluncis[*](fpelucif B.). pars[*](parf BS. trans r. om.hv.), quae[*](que Rd.) saxis adhaesit[*](athaefit B1. adhefit B2. adesit V.), excellit[*](excellit dhv. -ll & B. -lli r. (an excellit et glaebis ibi suus?).). glaebis suns colos, extra maculosus. hac[*](ac R. hacque v. a. S.) usi suntveteres ad splendorem. species Sinopidis tres: rubra[*](rubras VR.) et minus rubens atque inter haso media. pretium optimae[*](optimae in libras v.a.S. (an in pondo, ut.§ 36?)) $X$ II[*](XIII denarii v.a.H.), usus ad penicillum aut si lignum colorare libeat;[*](Diosc. V 111. eupor. II 48.) eius, quae[*](eiufquae Bv. et usque r.) ex Africa venit, octoni[*](octoni Bdv. octi V. oti R.) asses—cicerculum[*](circum B.) appellant—; magis ceteris rubet, utilior abacis. idem pretium et[*](et om.dhv.a.S.) eius, quae pressior[*](praesior V1 praecisior V2.) vocatur , et[*](et om.R. (an set vel haec?).) est maxime fusca. usus[*](usus eius Rdv.a.S.) ad bases[*](bafif B1RS.) abacorum, in medicina[*](lac. ego indicavi. excidisse videtur pastillis; cfr. Diosc.) vero blandus .... emplastrisque[*](inplastrisque VR.) et malagmatis, sive sicca compositione sive liquida facilis, contra ulcera in umore[*](ulcerai numore B1. -ra tum- B2.) sita[*](fi ita B.), velut[*](uolut R. ueluti VC.) oris, sedis[*](fed hif B2.). alvum sistit infusa, feminarum profluvia pota[*](pota v. tota ll.) denarii pondere[*](pon- dera B1.). eadem adusta siccat scabritias oculorum, e[*](e VRG(J). & BS. om.dv.) vino maxime.

[*](Diosc. V 113.) Rubricae[*](rubricae v. -ca ll.) genus in ea voluere intellegi quidam[*](quidem B.) secundae[*](secunda R.) auctoritatis, palmam enim Lemniae[*](lam- niae B.) dabant[*](dabunt R.). minio proxima haec est, multum antiquis celebrata[*](celebratam B1.) cum insula, in qua nascitur. nec nisi[*](nisi om.B.) signata venumdabatur, unde et sphragidem[*](phragidem B.) appellavere. hac minium sublinunt[*](fubruunt R.) adulterantque . in medicina praeclara res habetur. epiphoras[*](epiforaf B.) enim oculorum mitigat ac[*](ac S. hac B. et V2dhv. e r.) dolores circumlita et aegilopia[*](aegilopia S (-pas C. -pias v). egil- ll.) manare[*](manare Bdhv. -nere r.) prohibet, sanguinem reicientibus ex aceto datur bibenda[*](bibendo B.). bibitur et contra lienum reniumque vitia et purgationes feminarum, item et contra venena et serpentium ictus terrestrium marinorumque[*](marinorumque Bv. que r.), omnibus ideo antidotis familiaris .[*](Diosc. V 112. Th. lap. 52.—Isid. XIX 17, 13. Th. lap. 53. 54. Diosc. V 111.)— E[*](e BS. ex rv(D).) reliquis[*](relinquif B1.) rubricae generibus fabris[*](fabris om.R.) utilissima Aegyptia et Africana, quoniam maxime sorbentur tectoriis.[*](dist.(P)H.)[*](tectoriis ego. cfr. § 36 et 45. 150, de mendo § 18. XXXVI 177. picturis ll.v.) *rubrica*[*](rubrica huc trans- posui. in text olim omissum et margini adscriptum irrepsit (duobus versibus infra) post exusta (v. 15).) autem nascitur[*](autem nascitur ll.S. nascitur autem dTH. autem apta nascitur hv.) et in ferrariis metallis. ea et fit ochra[*](ea et fit ochra ego. ex ea fit ochra ll.v. ochra; ex ea fit dTBrot. cum P. cfr. Theophr. et Diosc.) exusta[*](exusta rubrica ll.v.) * in ollis novis luto circumlitis . quo magis arsit in caminis, hoc melior. omnis autem rubrica siccat ideoque ex[*](ex VR. et dhv.om.BS.) emplastris conveniet[*](conueniet (vel -iat) ego. cfr. XXV 145. -nit & ll.S. -nil v.) igni etiam sacro.

[*](Vitruv. VII 7, 3.—cfr. Plin. XXXIII 91.) Sinopidis Ponticae selibrae[*](selibrae (VI. li- B2) B. -bra rv. -bra et U 765.) silis[*](falif B2. cfr. § 38.) lucidi[*](lucidis VR.) libris X et Melini Graecensis[*](graeciensis hv.a.J.) II mixtis tritisque una per dies duo-[*](duabus ll. v.)

Paraetonium[*](paraetonium S. -ion hv. -aeconioni R. paretonium Bd. -iom V.) loci nomen habet ex Aegypto. spumam maris esse dicunt solidatam cum limo, et ideo conchae minutae inveniuntur[*](inuenitur VR.) in eo. fit[*](fiat in Cre ac R.) et in Creta insula atque Cyrenis. adulteratur Romae creta Cimolia[*](cimolea B2.) decocta conspissataque[*](confpiffataque Bv. -ssa aque (aquae V) VR.). pretium optimo in pondo VI[*](VI $X$ L S. VI. XL. B. VI XI VT. VI R. x. I H cum Gron. sex x G. sex librarum v.) $X$ L. e candidis coloribus pinguissimum[*](pinguiffimum Bdv. -mis r. cfr. XXXIII 91.) et tectorii[*](tectorii ego. -ri ll.S. -riis v.) tenacissimum propter levorem[*](liuorem B2hv.a.B.).

[*](Isid. XIX 17, 21. Vitruv. VII 7, 3, Th. lap. 62. 63. Diosc. V 179 (171). Vitruv. VII 7, 4.) Melinum candidum et ipsum est, optimum in Melo insula. in Samo quod[*](quod ego. quoque ll.v. cfr. Theophr.) nascitur, eo[*](sed eo v.a.S.) non utuntur pictores propter nimiam pinguitudinem; accubantes effodiunt ibi inter saxa venam[*](uenas dhv.a.S.) scrutantes. in medicina eundem usum habet quem Eretria[*](eretria hv. fre- VRd. fre- tia B.cfr. § 30.) creta; praeterea linguam tactu[*](tactus VR.) siccat, pilos detrahit smectica vi[*](smectica ui U 766 coil. Diosc. et XXX 29. m&cica ut R. meccica ut Vd. metica ut B. medica ui coni. S. et (om. S)mitigat v.a.D.). pretium in libras sestertii singuli.

Tertius e[*](e Bv. et r.) candidis[*](candidif Bv. -idus r. cfr. § 48.) colos est cerussa[*](ceruffa (caer- B) BS. cerussae (caer- V) r.), cuius rationem in plumbi[*](plumbif B1.) metallis diximus. fuit et terra per se in[*](34,175) Theodoti[*](theodoti Bv. -te r.) fundo inventa[*](in cum spat. vac(pro inuenta) B.) Zmyrnae, qua veteres ad navium picturas[*](ufta Bv. & a R1. ut a r.)[*](in del. B.) utebantur. nunc omnis ex plumbo et aceto fit, ut diximus.[*](Vitruv. VII 11, 1. (cfr. Diosc. V 103). Th. lap. 53. Vitruv. VII 11, 2.—Diosc. V 170. Hippocr. de morb. III 27 p. 116. (cfr. Plin. infra § 192).) usta casu reperta est in incendio

Eretria[*](eraetria V. fretria B.cfr. § 30. 37.) terrae suae habet nomen. hac Nicomachus et Parrhasius[*](parrhasius v(H). parna- B. parinta- r. parintha- d. parra- S. para- C.) usi. refrigerat, emollit[*](emollit- que Rv.a.S. aemollit quae (que V2) V.), explet volnera ; si coquatur, ad siccanda praecipitur, utilis[*](praecipitur, utilis ego. cfr. XXVII 140. XXXII 54. XXXI 122. XXVIII 205. XXV 29. -coquitur utilif B. -cipue utilis v. utilis praecipua rH.) et capitis doloribus et ad deprehendenda[*](deprehendenda Bv. -dam Rdh. depraehendam V.) pura; subesse enim ea -o intellegunt, si ex aqua inlita continuo[*](inlita continuo ego. inlita (illita V2v.a.S) non VRdv. inlinunt non B. inlita linteum U 768 ex Hippocr. (saltem lin- teo).) arescat[*](arefcat Bdv. aer- V. er- R.).

[*](Isid. XIX 17, 11. 13. Vitruv. VII 12, 2.) Sandaracam et ochram[*](ocham Vd.) luba tradidit[*](tradidit BS. tradit rv.) in insula Rubri maris Topazo[*](topaizo B. -azono v.a.B.) nasci, sed[*](fed Bhv(S). et VT.om.RdH.) inde non[*](nunc dTH.) pervehuntur ad nos. sandaraca quomodo fieret diximus. fit et adulte- [*](34,177) rina[*](et adulterina G. ad- ulterina et ll.v(J). an lacuna ante et?) ex cerussa in fornace cocta. color[*](colos dhv.a.S.) esse debet flammeus . pretium in libras asses[*](affef Bv. ses r.) quini.[*](Isid. XIX 17, 12. (cfr. Diosc. V 103). Vergil. Buc. IV 45.—Isid. XIX 17, 6.) haec si torreatur aequa parte rubrica admixta, sandycem[*](fandygem B. -dicem V.) facit, quamquam animadverto Vergilium[*](uirgi- lium B2v.a.S.) existimasse herbam id esse illo[*](illo ponte uersus R.) versu:

1. Sponte sua sandyx pascentis[*](pascentes hv.a.S.) vestiat[*](uestiet hVerg. v.a.J.) agnos.

Inter facticios est et Syricum[*](siricum V. firyc- B2. firuc- B1.), quo minium subllini diximus. fit autem Sinopide et[*](et in VR.) sandyce[*](sandice V. -duce B.) mixtis.

[*](Diosc. V 117.—Vitruv. VII 10, 2. 3. Diosc. V 182. Isid. XIX 17, 17.) Atramentum quoque inter[*](in VR.) facticios erit, quamquam est et terrae[*](terrae BVhS. -rre R. -rra dv. terrena U 769 (saltem terrenum). e terra Madvig adv. crit. III 212.), geminae[*](geminis V.) originis. aut[*](autem V.) enim salsuginis modo[*](modo Bv. domo d. -mo et r.) emanat, aut terra ipsa sulpurei coloris ad hoc probatur . inventi sunt pictores, qui carbones infestatis[*](infeftatif ego. -ectant ll. -ectos dhv. iniectos coni. S. adfectarent D. an potius infestantes sepulchra? de mendo cfr. XXXVI 86. (e [om.h] sepulchris carbones infectos hv.a.J).) sepulchris effoderent[*](effoderent Thv. -re BJD. infoderet r. -rent d.). inportuna[*](inportuna BTv. in for- r.) haec omnia ac novicia. fit enim e[*](e BVdTBrot. et Rhv.) fuligine[*](fulgine B1SJ. fiig- R. folig- V1.) pluribus modis, resina vel pice exustis, propter quod etiam officinas aedificavere fumum eum non emittentes[*](emittentef Bv. omi- r.). laudatissimum[*](laudatissimum dhv. -mam B1VR. -ma B2S.) eodem modo fit e taedis[*](e taedis v. e tedis VRd. & aedef B1. & eadē B2.). adulteratur fornacium[*](fornacum dhG.) balinearumque[*](palearumq. B2.) fuligine[*](fulgine B1(Rd?)SJ.) quo[*](quo dhv. qua ll. D.) ad volumina scribenda utuntur.[*](Vitruv. VII 10, 4. Isid. XIX 17, 18.) sunt qui et vini faecem siccatam excoquant adfirmentque[*](affirmantque Rhv.a.S. adfirmant quae F.deVnon constat.), si ex bono vino faex ea[*](faex ea ego. facta BS. faex Rdv. fex VVen.) fuerit, Indici speciem id atramentum praebere. Polygnotus[*](polignoius V.) et Micon, celeberrimi pictores, Athenis e vinaceis fecere, tryginon[*](etriginon Vd. strigmon v.a.B.) appellantes[*](appellantef BS. -ant rv.). Apelles[*](appellef BVv.a.C.) commentus est ex ebore combusto facere, quod elephantinum vocatur[*](uocatur BS. -auit rH. -ant v.).[*](Isid. XIX 17, 16. Vitruv. VII 10, 3. Isid. XIX 17, 20.) adportatur

[*](Isid. XIX 17, 15.) E reliquis[*](reliquif BV2dThv(H). ril-V1. riquis R. liquidis G.) coloribus, quos[*](quas R.) a dominis[*](a domnif B1. ad omnib; R.) dari diximus propter magnitudinem pretii[*](pretii B2v. -ti B1S. om. r.), ante omnes[*](omnes v. -nis ll.S.) est purpurissum.[*](30) creta[*](e reca R. e creta v.a.S.) argentaria cum purpuris[*](purpuriffo B.) pariter tinguitur bibitque eum[*](cum R.) colorem celerius lanis[*](anif B1. aliif B2.). praecipuum est primum, fervente [*](feruentem B1. -ti VRdhv.a.G.) aheno rudibus medicamentis inebriatum, proximum egesto eo addita[*](ad- dito B.) creta in ius idem et, quotiens id factum est, elevatur[*](eleuatur Blsid.S. leua- (leba-V1) rv.) bonitas pro numero dilutiore sanie.[*](Isid. XIX 17, 15. Vitruv. VII 14, 1.) quare Puteolanum[*](putio- lanum B1.) potius laudetur quam Tyrium aut Gaetulicum vel Laconicum, unde pretiosissimae[*](pretiofiffimum B.) purpurae; causa est quod hysgino[*](hysgino B. hyg- B. yyg- V1R. yog- V2. id genus d2in ras.hv. iscino Isid.) maxime inficitur rubiaque, quae[*](rubia- que quae J. rubia (-bea B2) quae BV. -iaque RTh. -iamque d(?)v. rubramque B. cfr. Isid.) cogitur sorbere. vilissimum a Canusio. pretium a singulis[*](a (ante singulis) BVdS. hac h. huic a R(?)v.) denariis in libras ad XXX. pingentes sandyce sublita, mox ex[*](mox ex ego. mox ll.v. cfr. infra. an tum ex?) ovo inducentes purpurissum, fulgorem[*](fulgore Vd.) minii faciunt.

[*](Diosc. V 107. Isid. XIX 17, 16. (cfr. Plin. XXXIII 163).—Vitruv. VII 14, 2. Diosc. V 107.) Ab hoc maxima auctoritas Indico. ex India venit harundinum spumae[*](spumam R.) adhaerescente limo. cum cernatur[*](cum teritur v.a.S.), nigrum, at[*](ad B1. ab V.) in diluendo mixturam purpurae caeruleique[*](caeruleique Rhv. -lique rS.) mirabilem reddit[*](redd& VR. redit B1.). alterum genus eius est in purpurariis officinis innatans cortinis[*](innatam cattinis R.), et est purpurae spuma. qui adulterant, vero Indico[*](indico Bfv(G). -cum V2hB. -cunt V1R.) tingunt[*](tingunt ll.v(H). del. B.) stercora[*](stercoret V1. -re V2h.) columbina[*](columbino V2h.) aut cretam Selinusiam[*](silenusiam BVdv.a.B.) vel anulariam[*](uel alunariam V.om.B.) vitro[*](uitro BB(H). ultro rv(G).) inficiunt. probatur carbone; reddit[*](reddi VR.) enim quod sincerum est flammam[*](flamma VR.) excellentis purpurae et, dum fumat[*](fumat V.), odorem maris. ob id quidam [*](quodam V.) e[*](e Bdv. om. r.) scopulis id colligi putant. pretium Indico $X$ XX[*]($X$ XX Bv (S). XXX V. XX RdT. X. X H.) in libras. in medicina Indicum rigores et impetus sedat siccatque[*](ficcatq. BG. -at oris rv.) ulcera.

[*](Diosc. V 105.) Armenia mittit quod eius nomine appellatur. lapis[*](& B.) est, hic quoque chrysocollae modo infectus, optimumque [*](optimumque Bv(S). -usque (opi- V) rH.) est quod[*](qui H.) maxime vicinum[*](uicinum ll.S. -nus dhH. uiret G. uiride v.) et[*](& B. est rv(H). del. G.) communicato colore cum caeruleo. solebant librae eius trecenis[*](trecenif BD. tric- rv.) nummis taxari. inventa per Hispanias harena est similem curam recipiens; itaque ad denarios senos vilitas rediit[*](redit B.). distat a caeruleo candore modico, qui teneriorem hunc efficit colorem. usus[*](usum hv.a.S.) in medicina ad pilos tantum alendos habet maximeque in palpebris.

[*](Isid. XIX 17, 22.) Sunt etiamnum[*](etiamnunc Rh.) novicii duo colores[*](coloris VR.) e vilissimis[*](e uiliffimif Bv(S). et (e V) nilissimi r H. cfr. § 37. XXXIV 85. 91.): viride est[*](uiride est ego. -des ll. -de d(?)v.) quod Appianum vocatur et chrysocollam[*](cryfocolla B1. -fa colla B2. chrysocollam latum (h. lotum v. luteam B) v.a.H.) mentitur , ceu parum multa[*](parum n??? multa B2.) dicta[*](dicta ll.S. del v. an ficta?) sint mendacia eius; fit e[*](e ego. & ll.S. ex v(D). et ex G.) creta viridi, aestimatum sestertiis[*](feftertii B. -rt. II U 770.) in libras. anulare quod vocant, candidum est, quo muliebres picturae inluminantur; fit et ipsum e creta[*](e (ante creta) ego. et VRd.om.BS. ex hv.) admixtis vitreis gemmis e volgi anulis, inde et anulare dictum.

[*](cfr. Plin. XXXIII 162.) Ex omnibus coloribus cretulam amant[*](aman Vd. -are v.a.H.) udoque inlini[*](in leni VR. illini dv.a.S.) recusant purpurissum[*](purpurosum R.), Indicum, caeruleum, Melinum, auripigmentum[*](uripigmentum B.), Appianum[*](ad pla- num (plen- V) BV.), cerussa[*](caeruffa B (ut semper fere) v. a. C.). cerae[*](caere V.) tinguntur isdem his[*](hif BG(S). s V.om.Rdhv(H).) coloribus ad eas picturas, quae inuruntur[*](inheruntur (vel inbe-) B1. inge- B2.), alieno parietibus genere[*](generi V.), sed classibus familiari, iam vero et onerariis [*](honorariis V.) navibus, quoniam et[*](ex VR.) pericula[*](fericula D. cfr. X 28. an uehicula? cfr. infra et XXXIV 163.) expingimus[*](expinguimus VR.), ne quis miretur[*](miremur V.) et rogos pingi, iuvatque[*](iubatque B1.) pugnaturos ad mortem aut certe caedem speciose[*](fpeciofae B. -si R.) vehi.

Qua[*](quā B. (an quoniam?).) contemplatione tot colorum tanta varietate subit antiquitatem mirari.[*](Cic. Brut. 18, 70. Plutarch. def. orac. 47 p. 436 B.—cfr. Plin. XXXIII 116.) quattuor coloribus solis immortalia illa opera fecere—ex albis[*](alta- bis R.) Melino[*](mellino B.), e silaciis[*](filaci B.) Attico[*](attico dhv. sa- VR.om.B.), ex rubris[*](ex (ante rubris) om.B. et V.) Sinopide Pontica, ex nigris atramento—Apelles[*](appellef BVVen.), Aetion[*](aetion J. cfr. § 78. etion ll.d. echion hv.), Melanthius[*](melanthiuf BdhB. -nchius v. melantius V. uoca- R.), Nicomachus, clarissimi pictores, cum

Et nostrae aetatis insaniam[*](insania R.) in[*](in om.R. ex v.a.Brot.) pictura[*](picturam B1R.) non omittam [*](omittam Bv. mi-V. nimitam R.). Nero[*](nemo R.) princeps iusserat colosseum[*](colosseum dv. -ofeum BV.om.R.an coloffum? fe del.B2.) se pingi cxx pedum linteo[*](in linteo v.a.U.), incognitum ad hoc tempus. ea[*](pa (pro ea) B1. eq. B2.) pictura, cum peracta esset[*](esse V.) in Maianis[*](malanif B. lamianis v.a.H.) hortis, accensa fulmine cum optima hortorum parte[*](pare V1. pure R.) conflagravit[*](conflagrata V2. -fraglata V1.). libertus eius, cum daret Anti[*](anti BS. -tii v. tanti d. ati V1R.del.V2h.) munus gladiatorium[*](gladiatorum BS. sed efr. infra et XXXVII 45. VIII 4 (bis). XIX 23. XV 78. VII 81.), publicas porticus occupavit [*](occupauit BdTv(S). ecurauit (aec-V1) r. inuestiuit hB.) pictura, ut constat, gladiatorum ministrorumque omnium veris[*](uerif Bv. uiris r.) imaginibus redditis. hic multis iam saeculis summus animus[*](animus ll. v. an ambitus, ut XXV 22?) in pictura, pingi autem gladiato??? munera atque in publico exponi coepta a C[*](a C. dhv. ac B1. agi VR. a B2.). Terentio Lucano . is avo suo[*](auo fuo Bdhv. aquo suo V. aquoso R.), a[*](a om.B.) quo adoptatus[*](adoptatur B1.) fuerat, triginta paria[*](paria om.B1.) in foro per triduum dedit tabulamque pictam in nemore[*](nemore Bhv. merore r.) Dianae posuit.