Naturalis Historia

[*](Colum. I 5, 3. (Celsus II 18 p. 66, 23).—Athen. II 16 p. 42 c d.) Quaeritur inter medicos, cuius generis aquae sint utilissimae. stagnantes[*](stagnentes V.) pigrasque merito damnant[*](dampnant R.), utiliores quae profluunt[*](fluunt dT.an profluant?) existimantes[*](existimant a.), cursu enim percussuque ipso extenuari atque proficere; eoque miror cisternarum[*](cistanarum V.) ab aliquis maxime probari. sed hi rationem adferunt, quoniam levissima[*](breuissima VR1d.) sit imbrium[*](imbrium aqua v. a. J.), ut[*](ut Erv. om. r.) quae subire potuerit ac pendere in aëre. ideo et nives praeferunt[*](praeferuntur E. -unt imbribus R(?)v. a. J.) nivibusque[*](nubibus quae E.) etiam glaciem, velut ad infinitum[*](ad finitum E. infin- R. affinium H cum anon. Dal.) coacta[*](coacto V.) subtilitate ; leviora enim haec esse et glaciem multo leviorem[*](meliorem T. -raem V.) aqua[*](aque d.). horum sententiam refelli interest vitae[*](uituae V.). in primis enim levitas illa deprehendi[*](deprehendi v. repreh- d. repraeh- r.) aliter[*](alitem V. -tate d1. agili- d2.) quam sensu[*](sensus V. sexu E.) vix potest, nullo paene[*](poenae V.) momento ponderis aquis inter se distantibus[*](distantur VR1.). nec levitatis in pluvia aqua argumentum est subisse eam in caelum, cum etiam lapides[*](lapides om.E.) subire[*](subisse E.) appareat cadensque inficiatur halitu terrae, quo fit ut pluviae aquae sordium plurimum[*](plurium E.) inesse sentiatur citissimeque ideo calefiat aqua[*](qua E.) pluvia.[*](Hippocr. de aëre et aquis c. 4 p. 199.—cfr. Plin. II 152. XVII 225. Seneca nat. qu. III 25, 11.) nivem quidem glaciemque subtilissimum elementi[*](elementi Ev. -to d. -tum r.) eius videri miror adposito[*](adpositū V. -ta E.) grandinum argumento, e quibus pestilentissimum potum esse convenit. nec vero pauci

inter ipsos[*](ipsas d.) e contrario ex gelu[*](gelo VR.) ac nivibus insaluberrimos[*](insaluberrimis Vd1.) potus praedicant, quoniam exactum sit inde quod tenuissimum fuerit. minui certe liquorem omnem congelatione[*](congela- tionem V.) deprehenditur et rore nimio scabiem fieri, pruina uredinem [*](uridine a. ... dine E.), cognatis et nivis[*](ex niuis d.) causis.[*]((cfr. Celsus II 30 extr.).) pluvias quidem aquas celerrime putrescere convenit minimeque durare in navigatione . Epigenes autem aquam, quae septies putrefacta purgata sit, ait[*](ait J. om.VdE. perhibet R(?)v(D) contra Plinii usum. (an tradit?).) amplius non putrescere. nam cisternas etiam medici confitentur inutiles alvo duritia[*](duricia VRdT. -cias r. -tias E. -tias facientes v. a. S.) faucibusque, etiam limi non aliis inesse plus[*](plus aut E. plis ut V.) aut animalium, quae faciunt [*](an faciant?)[*](dist. D.) taedium.[*](Hippocr. de aëre et aquis c. 5.—Herodot. I 188. Athen. II 23 p. 45b. Solin. 38, 4.)item[*](taedium. item ego. taedium ll.v. (an taedium. at iidem?).) confitendum[*](confitendum rv. -ntum E. -ntes r.) habent[*](habent ll.v. cfr. praef. § 33. autem D.) nec statim amnium utilissimas esse, sicuti nec torrentium ullius[*](ullius v. uilius VRd. illius E.), lacusque plurimos salubres[*](salubres maxime v. a. J.). quaenam[*](que. Nam V. quaedam v. a. S.) igitur et cuius[*](huius d (?) Ev. a. S.) generis aptissimae? aliae alibi. Parthorum[*](id partorum d.) reges ex Choaspe[*](choaspe v. quoasphae E. quot asphecto V. quo aspectu r.) et[*](et Erv.om. r.) Eulaeo[*](euleo VR1v. a. Lugd. -lo d.) tantum bibunt; eae[*](eae (et eae C) v. heae d. hae (he R) rS. an eaeque?) quamvis in longinqua comitantur illos. sed[*](sed VRdS. et Ev.) horum placere[*](placere potum v. a. S.), non quia sint amnes, apparet[*](apparent VR1.), quoniam neque[*](nec (ter deinceps) v. a. S.) e[*](e Vv. ex d.om. r.) Tigri neque Euphrate neque[*](euphrate neque om.Vd.) e multis aliis bibunt.

[*](Athen. II 16 p. 42a. (cfr. Plin. XXIV 1). Geopon. II 5, 14.—Vitruv. VIII 5, 1. 2. (Celsus II 18 p. 66, 30). Pallad. IX 10, 1. 2. Athen. II 25 p. 46b.) Limus aquarum vitium est. si tamen idem amnis anguillis scateat, salubritatis indicium habetur, sicuti frigoris

taenias[*](taeneas V(E?)D. tineas v. a. H. de mendo cfr. XXVII 79 al.) in fonte[*](fronte V.) gigni. ante omnia autem damnantur amarae et quae sorbentem[*](sorbentem VRfS. cum sorbentur dTH. sorbem E. -be r. scrobem C. scobem v.) statim implent[*](an impleant?), quod evenit Troezene. nam nitrosas atque salmacidas[*](salmacidas v. .... cidas r (prioribus abscisis). -adicas V. -aticas R. -andicas dT. sed in acidas E.) in desertis Rubrum mare petentes addita polenta utiles intra duas horas faciunt ipsaque vescuntur polenta. damnantur in primis quae fonte[*](quae fonte dJ. que fonte VRT. qui (que r) fontes Er. fontes qui v.) caenum faciunt[*](an faciant?) quaeque[*](que quae V. quique R(?)v. a. J.) malum colorem bibentibus, refert et si vasa[*](uas E.) aerea[*](aera Vd. atra T. aere v. a. H.) inficiant[*](inficiant ego. -ciunt ll.v. item ter infra.) aut[*](aut Erv. et r.) si legumina tarde percocant, si liquatae leniter[*](an leuiter?) terram[*](tam terram V.) relinquant decoctaeque crassis obducant vasa crustis[*](eructis V.).[*](cfr. Plin. XV 108. Diosc. V 18.) est etiamnum vitium non fetidae[*](fecidae d.) modo, verum omnino quicquam resipientis , iucundum sit illud licet gratumque et, ut saepe[*](ut saepe VRdv. tusae E.), ad viciniam[*](uicenam R1. -na Vd. uicina v. a. G (cfr. XXX 7).) lactis accedens. aquam salubrem[*](salubris VR1.) aëri[*](aeri v. -rē V. -ris dEre corr. D.) quam simillimam esse oportet. unus in toto orbe traditur fons aquae iucunde olentis in Mesopotamia[*](mesopotamiae E1 (coni. S, sed cfr. XXXII 16).) Chabura[*](chabillae E. -bylle r. cabille v. a. B.); fabulae rationem adferunt, quoniam eo Iuno perfusa sit. de cetero aquarum salubrium[*](sabrium V.) sapor odorve nullus esse debet.

[*](cfr. Athen. II 25 p. 46b.) Quidam statera iudicant de salubritate, frustrante[*](frustante VRE.) diligentia, quando perrarum[*](ferrarum V. fera- R1.) est ut levior sit aliqua[*](aliquando R1.). certior subtilitas, inter pares meliorem esse quae calefiat refrigereturque celerius. quin et haustam[*](e haustam E. exh- v. a. H.) vasis portatis,[*](portatis ego. om. ll.v.) ne manu[*](manu vet. Dal. -nus ll.v. cfr. CFW Müller p. 27.) pendeant[*](suspendant D.), depositisque in humum[*](in unū R.) tepescere adfirmant. ex

quonam ergo genere maxime probabilis[*](probabile E.) continget? puteis[*](puteis—continget om.R.1) nimirum, ut in oppidis video constare[*](constare uideo R(?)v. a. S.), sed iis[*](iis v. his ll.C.), quibus et[*](et ED. om. rv.) exercitationis ratio crebro haustu continget[*](continget Vdr. -git Ev. (-gat Ven.).) et illa tenuitas colante terra. salubritati[*](salubritate VR1.) haec satis sunt; frigori et opacitas necessaria utque caelum videant. super omnia una observation—eadem et ad perennitatem[*](pertinentia VR1. -ent qua d. -et imo J.) pertinet—, ut illa e[*](illa e REBrot. ille V. ile d. illa v.) vado exiliat vena, non e lateribus. nam ut tactu gelida sit, etiam arte contingit, si expressa[*](si etiam expressa rv. a. S.) in altum aut e[*](autem e r. autem R.) sublimi deiecta verberatum[*](uerberatu rv. a. S.) corripiat aëra. in natando quidem spiritum continentibus frigidior sentitur eadem. [*](cfr. Plin. XIX 55. Sueton. Nero 48. Martial. epigr. XIV 117.—Aristot. meteor. I 12, 17.—cfr. Plin. XXXI 102.)Neronis principis inventum est decoquere[*](dicoquere V.) aquam vitroque[*](ultroque V.) demissam in nives refrigerare; ita voluptas[*](uoluptates VR1d.) frigoris contingit sine vitiis nivis. omnem utique decoctam utiliorem esse convenit, item calefactam magis refrigerari[*](refrigerari Ev. -are r.), subtilissimo invento. vitiosae aquae remedium est, si decoquatur ad dimidias partes. aqua frigida ingesta[*](iniecta Ev. a. H.) sistitur sanguis. aestus in balineis[*](balneis Ev. a. H(D).) arcetur, si quis ore teneat. quae sint[*](sint ErD. sunt Vdv. om.R.) haustu frigidissimae, non perinde et tactu esse[*](esset R.), alternante hoc bono, multi familiari exemplo colligunt.

[*](Plutarch. Coriol. 1. Dio Cass. 49, 42. cfr. Plin. XXXVI 121.) Clarissima aquarum omnium in toto orbe frigoris salubritatisque palma praeconio urbis Marcia est, inter reliqua deum[*](deum Rv. ad eum r.) munera[*](munera VdEv(S). -re R(?)C.) urbi[*](urbi om.E. turbe V.) tributa. vocabatur haec quondam Aufeia[*](aufeta d. aut foeta V. Saufeia coni. H.), fons autem ipse Pitonia. oritur in ultimis

montibus Paelignorum, transit Marsos[*](marisos V.) et Fucinum lacum, Romam[*](roma V.) non dubie petens. mox in[*](mox in VRdH. mons E. mox v.) specus[*](spectus V. -cu v. a. H.) mersa in Tiburtina se aperit, ita[*](aperit ita ego. -rint a VR. -ruit a d. -rit a TS. -rit Ev(D).) novem milibus passuum fornicibus[*](formicibus V.) structis perducta[*](instructis perinductam (-tum v) Ev. a. B. truftis perdue V.). primus[*](pri- mum VR1. in om.E.) eam in urbem ducere auspicatus est Ancus Marcius, unus e regibus, postea Q[*](Q. REv. que d. quae V.). Marcius Rex in praetura, rursusque restituit M. Agrippa. [*](Dio Cass. 54, 11 extr.) idem et Virginem adduxit ab octavi lapidis diverticulo [*](deuerticulo S.) duo milia passuum Praenestina via. iuxta est Herculaneus rivus, quem refugiens Virginis nomen obtinuit[*](obtenuit ut V.). horum amnium comparatione differentia supra dicta[*](dicta om.Vd.) deprehenditur , cum quantum Virgo tactu praestat[*](praestat VRTfS. -tet ED. om.d(?)v.), tantum praestet[*](prestet V. praeter Er.) Marcia haustu, quamquam utriusque iam pridem urbi periit[*](perit VD.) voluptas, ambitione avaritiaque[*](auaritiaequae V.) in villas ac suburbana detorquentibus publicam salutem.

[*](Vitruv. VIII 1, 6. Pallad. IX 8, 7. Geop. II 5, 1. Democrit. ap. Geop. II 6, 5.) Non ab re sit[*](re sit Vdv. serit R. repsit Er.) quaerendi aquas iunxisse rationem[*](rationem Erv. om.VR. causas dT.cfr. index.). reperiuntur in convallibus maxime et quodam[*](quondam d.) convexitatis cardine aut montium radicibus. multi septentrionales ubique [*](ubi V.) partes aquosas existimavere, qua in re varietatem naturae aperuisse[*](apparuisse R1.) conveniat. in Hyrcanis montibus a meridiano latere non pluit; ideo silvigeri ab[*](ab om.R(?)Brot.) aquilonis tantum parte sunt. at Olympus, Ossa, Parnasus, Appenninus, Alpes undique vestiuntur amnibusque perfunduntur[*](perfundiuntur V.), aliqui ab austro, sicut[*](sicut dv. -ti VR. sic et Er.) in Creta Albi[*](alibi dE.) montes. nihil ergo in his perpetuae observationis iudicabitur.

[*](Vitruv. VIII 1, 3. Pallad. IX 8, 4. Geop. II 4, 1. (II 5, 4. 16. 6, 23 sqq.).) Aquarum sunt notae iuncus[*](iuncus D coll. v. 3 et Vitruv. (philol. XXXI p. 396). iuncus (incus R1) aut harundo ll.v.) et[*](et dED. aut rv.) herba[*](herbae d.), de qua dictum est, multumque alicui loco pectore incubans rana[*](ranas VE.).[*](26,30) salix enim erratica et alnus aut vitex aut harundo[*](aut harundo del. v. a. H.) aut hedera sponte proveniunt et conrivatione aquae pluviae in locum humiliorem e[*](e om.E.) superioribus defluentis, augurio fallaci[*](fallacia R1.), certiore[*](certiore S. -or pe VR. -or est d. -or Erv.) multo[*](multo Erv. om. r.) nebulosa exhalatione[*](exhalatio d. -tio est v. a. S.) ante ortum solis[*](colis R.) longius intuentibus, quod quidam[*](qui etiam V.) ex edito[*](editu d. hedito V.) speculantur proni terram adtingente mento.[*](Vitruv. VIII 1, 1. Pallad. IX 8, 1. Geop. II 5, 11.—ib. 5, 13.) est et peculiaris aestimatio peritis tantum nota, quam ferventissimo aestu secuntur dieique horis[*](oris V.) ardentissimis, qualis ex quoque loco repercussus splendeat. nam si terra sitiente umidior [*](utilior ar. (deEnon constat).) sit[*](sit ego. (cfr. v. 19). est ll.v.) ille, indubitata spes promittitur.[*](Vitruv. VIII 1, 4. 5. Pallad. IX 8, 5–7. Geop. II 4, 2–5. 6, 42–45.—Vitruv. VIII 1, 5. Pallad. IX 8, 7.) sed tanta oculorum intentione opus est, ut indolescant. quod fugientes ad alia[*](aliqua E.) experiment decurrunt. loco in altitudinemn pedum quinque defosso[*](defossi V.) ollisque[*](aliisque E.) e figlino opere crudis aut peruncta pelvi[*](peluia r. pelle R.) aerea lanae vellere[*](lanae uellere ego. om. ll.v. cfr. v. 19 et Vitruv. Pallad. Geop.) cooperto[*](cooperto post dein terra (17) transposuit D. cfr. philol. l. l. p. 399.) lucernaque ardente concamarata[*](concamerata dv. a. S.) frondibus, dein terra, si figlinum[*](sit liginum V.) umidum ruptumve aut in aere sudor vel lucerna sine defect olei restincta aut etiam vellus lanae madidum[*](modidum V.) reperiatur, non dubie promittunt aquas[*](aquas Ev. -uis VR.om.dT.). quidam et igni[*](igne VR(?)v. a. D.) prius excocunt [*](excolunt Ev. a. G. exquocunt V. (an exficcant, ut XVIII 242?).) locum, tanto efficaciore vasorum argumento.

[*](cfr. Democrit. ap. Geop. II 6, 39. II 5, 7. Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. Geop. II 5, 3.) Terra vero ipsa promittit candicantibus maculis aut tota glauci[*](toto clauci V.) coloris. in nigra enim scaturigines[*](eaturrigines V.) non fere sunt perennes. figularis[*](figularis VRdTfVen.(H). -ri v. -guris E.) creta semper adimit[*](adimit ll. Ven.(H). -mitur v.) spes[*](spem Gronov.), nec amplius puteum fodiunt coria terrae observantes, ut a nigra descendat ordo supra dictus.[*](Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. 3.) aqua semper dulcis in[*](dulcis in om.E.) argillosa terra, frigidior in tofo[*](tofo v. -fa E. tofto r.). namque et hic probatur , dulces enim levissimasque[*](leuisque E. -uesque v. a. H.) facit et colando continet sordes. sabulum exiles limosasque promittit, glarea[*](glaria VR. -ie r.) incertas venas, sed boni saporis, sabulum masculum[*](masculi R. -linum Er.) et harena[*](harena VRTEv(D). -na et d(?) H.) carbunculus[*](carbunculosa v. a. H. cfr. philol. l. l. p. 400. (an harenae?).) certas stabilesque et salubres, rubra saxa optimas[*](optima E.) speique certissimae[*](certissimae dv(D). -me E. -mas VRfS. -ma r.), radices montium[*](montiumque VR.) saxosae [*](saxosas VR1.) et silex hoc amplius rigentes. oporteat[*](oporteat RE. -tet rv. cfr. vol. III p. 494.) autem fodientibus umidiores adsidue respondere glaebas faciliusque ferramenta[*](feramenta V.) descendere.[*](Vitruv.VIII 7, 12. 13. Pallad. IX 9, 1. 2.) depressis puteis sllpurata vel[*](uelut E.) aluminosa occurrentia putearios necant. experimentum huius periculi est demissa ardens[*](ardent V.) lucerna si extinguatur[*](extinguatur v. -uitur ll.S. cfr. XXIII 63.); tunc secundum puteum dextra ac sinistra fodiuntur[*](fodiuntur RdEv(D). -nt VfH.) aestuaria, quae graviorem[*](grauiores dx.om.E (hic deficiens).) illum halitum recipiant. fit et sine his vitiis altitudine ipsa gravior aër, quem emendant adsiduo[*](adsidue R.) linteorum iactatu eventilando. cum ad aquam ventum est, sine harenato[*](hare- nato ll.TfxH cum B. arena av.) opus[*](opus ll.xB. tophus av.) surgit, ne venae obstruantur[*](obtruantur V.).

Quaedam aquae[*](aqua V.) vere statim incipiente frigidiores sunt,

quarum non in alto origo est—hibernis enim constant[*](constat VR1.) imbribus—, quaedam[*](quadam V.) a[*](a aD. om. rv.) canis ortu[*](ortus V.), sicut in Macedoniae[*](macedoniae G. -ia, ll.av.) Pella[*](pella aG. apellant V. appellam (-ant dx) r. an Macedonia ad Pellam? cfr. § 51. 74. 106.) utrumque. ante oppidum enim incipiente aestate[*](astae V.) frigida est palustris[*](palustri VR1.), dein maximo aestu in excelsioribus oppidi[*](oppidi av. -dis (opi- Vx) ll.Tx.) riget[*](rigit VR1.). hoc et in Chio evenit simili ratione portus et oppidi. Athenis[*](oppida thenis Vdx.) Enneacrunos[*](henne acrunus V. enneacynnos d. -cinnos x.) nimbosa aestate frigidior est quam puteus in lovis horto, at ille siccitatibus riget.

maxime autem putei circa arcturum[*](auctorum V. -tumnum dTe corr.x.), non[*](non ll.Txa(P)H. nam v.) ipsa aestate, deficiunt[*](dist. D cum P.) omnesque quatriduo eo subsidunt, iam vero multi hieme tota, ut circa Olynthum[*](olinthum R. olympum dv. a. S. olim- x.), vere primum aquis redeuntibus .[*](Ciceronis fragm. ed. Klotz. IV 3 p. 349.) in Sicilia quidem circa Messanam et Mylas hieme in totum inarescunt fontes, aestate[*](ipsa aestate aD. cfr. v. 8.) exundant amnemque faciunt. Apolloniae in Ponto fons iuxta mare aestate tantum superfluit et maxime circa[*](circa aG(D). om. rv(J). cfr. XXX 25.) canis ortum[*](ortu Txv. a. G(J).), parcius, si frigidior sit aestas. quaedam terrae imbribus sicciores[*](siciores V.) fiunt, velut in Narniensi agro, quod admirandis[*](admirandis—17 M. om.V.) suis inseruit M. Cicero, siccitate lutum[*](luctum R.) fieri prodens, imbre pulverem.[*](Vitruv. VIII 4, 26. 3, 12.—Theophr. ap. Athen. II 15 p. 42a.)— Omnis aqua hieme dulcior est[*](est Vdxav(S). om.RC.), aestate minus[*](minus RxaS. -nus autem V. autem minus d(?)v.), autumno minime[*](meme V.), minusque[*](minusque Vdxv. persisque are corr.) per siccitates[*](sicitates V.). neque aequalis amnium plerumque[*](plurumque V.) gustus est magna alvei[*](albei V.) differentia . quippe tales sunt aquae, qualis terra, per quam fluunt, qualesve[*](qualesue VTxD. -lisue a. -lesque r(?)v.) herbarum, quas lavant, suci. ergo iidem[*](idem xaD.)

amnes parte aliqua reperiuntur insalubres. mutant saporem et influentes rivi, ut Borysthenen[*](boristenen (-ryst- R) VRx.an ut in Borysthene?), victique diluuntur[*](diluntur V.). aliqui vero et imbre mutantur. ter[*](ger d.) accidit in Bosporo[*](bosforo Rx. -sphoro v. a. Brot.), ut salsi deciderent necarentque frumenta, totiens et Nili rigua[*](nili rigua av. niligna VR. in ligna dx.) pluviae amara fecere, magna pestilentia Aegypti.

[*](Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 3.—Theophr. ib,III 11, 5.) Nascuntur fontes decisis plerumque silvis, quos arborum alimenta[*](alumenta Vx.) consumebant, sicut in Haemo[*](hemo xv. a. G. hiemo V.) obsidente Gallos Cassandro, cum valli gratia silvas cecidissent. plerumque vero dannosi torrentes conrivantur[*](conriuantur av. corriga- rx.) detracta collibus silva continere nimbos ac digerere consueta. et coli moverique terrain callumque summae cutis solvi aquarum interest. proditur certe in Creta expugnato oppido , quod vocabatur Arcadia, cessasse fontes amnesque, qui in eo situ multi erant, rursus condito post sex annos emersisse, ut quaeque coepissent partes coli.[*]((cfr. Th. H. III 1, 2. V 4, 6). Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 2. id. ap. Athen. II 15 p. 42a.)

terrae quoque motus profundunt sorbentque aquas, sicut circa Pheneum[*](pheneum v. cfr. § 26. feniū R. fin- V. apenninum (app- x) dx. preneum a. praene .... r (reliquis margine abscisis).) Arcadiae[*](archadie x. aquas aream die V.) quinquies accidisse constat. sic et in Coryco[*](corryco V. corisco x. -ico v. a. C.) monte amnis erupit posteaque[*](posteaque ll.TfxH. -quam av(D).) coeptus est coli. illa mutatio mira, cuius[*](mira cuius D. -culus V. -culis rxa. mira ubi G. -abilis v.) causa nulla evidens[*](euidente v. a. G.) apparet, sicut in Magnesia e calida facta frigida, salis non mutato sapore, et in Caria, ubi Neptuni templum est, amnis[*](omnis Vdx.), qui fuerat ante dulcis, mutatus in salem est.[*](Strabo VI 2, 4 p. 270. 271. Seneca nat. qu. III 26, 5. 6. Athen. II 16 p.42e.) et illa miraculi plena, Arethusam[*](arethusaa v. -sa (arhe- a) ll.a.) Syracusis fimum redolere per Olympia, verique

simile, quoniam Alpheus in eam insulam[*](eam insulam Lugd. ea insula (-la/// R) ll.xav.) sub[*](sū R.) maria[*](maria rD. ima maria d(?)v. mari xa. ma VR.an mare (vel mari: cfr. XXXVI 55)?) permeet . Rhodiorum[*](an fons Rhodiorum?) fons in Cherroneso nono anno purgamenta egerit. mutantur et colores aquarum, sicut Babylone [*](babylonię (babil- x) dxv. a. H.)[*](undecim ll.xav.) lacus aestate rubras habet diebus XI et Borysthenes statis[*](statis ego ex Athen. cfr. nov. luc. p. 101. est- x. aest- ll.av.) temporibus caeruleus fertur, quamquam omnium aquarum tenuissimus ideoque innatans Hypani[*](hipani x. hisp- VR1.), in quo et illud mirabile, austris flantibus[*](flatibus a.) superiorem Hypanim[*](hypanim av. -ni (hisp- VR1) rTx.) fieri. sed tenuitatis argumentum et aliud est[*](esse a.), quod nullum halitum, non modo nebulam, emittat[*](emittat RdxaG. -ttit Vv(S).). qui volunt diligentes[*](diligens R.) circa haec[*](hoc R(?)v. a. D.) videri, dicunt aquas graviores post brumam fieri.

[*](Vitruv. VIII 7, 10. 8. 1. 3. Pallad. IX 11, 2. 1.) Ceterum a fonte duci fictilibus tubis utilissimum est crassitudine binum digitorum, commissuris pyxidatis ita, ut superior intret, calce viva ex oleo levigatis . libramentum aquae in centenos pedes sicilici[*](sicilici VRdTxH. suilici ar. sursum elici v.) minimum erit[*](minis numerit V.), si cuniculo veniet, in binos[*](bonos V.) actus lumina[*](lumine V. laminae v. a. H.) esse debebunt. quam surgere in sublime opus fuerit, plumbo[*](e plumbo v. a. S.) veniat[*](ueniat om. v. a. H.). subit altitudinem exortus sui. si longiore tractu veniet, subeat crebro[*](crebo V.) descendatque, ne libramenta pereant[*](pereat V.). [*](Vitruv.VIII 7, 4. 7. Pallad. IX 12.)fistulas denum pedum longitudinis esse legitimum est et, si quinariae erunt, sexagena[*](sexageno V. -ne R1. -ginta x.) pondo pendere[*](pondo pondere VR1x.), si octonariae, centena, si denariae[*](denarie x. nonagenaria a.), centena vicena ac deinde ad has portiones. denaria[*](denaria (-iae v) appel- lantur Rdv. a. S.) appellatur cuius lamnae latitudo, antequam

[*](decem (pro denum) ll.v.) curvetur, digitorum X est, dimidioque eius quinaria. in anfractu[*](anfractu (amf- a) av. -ti r. fractu dx. -to V. -ti R.) omni[*](omnis d.) collis[*](collis dv. -lli Vxar. -llo R.) quinariam[*](quinariam Rv. -ria Va. -rii dx.) fieri, ubi dometur impetus , necessarium est, item castella, prout res exiget[*](exiget ll.xv. -git aD.).

[*](Homerus (X 149. 150). ξ 6. X 444. θ 249. 451 al.—Vitruv. VIII 3, 4.) Homerum calidorum fontium mentionem non fecisse demiror, cum alioqui[*](alioquin xv. a. Brot.) lavari calida frequenter induceret [*](induceret dxarG. -diceret Rfv. -ret et V. -carit C.), videlicet quia medicina tune non erat haec, quae nunc aquarum perfugio[*](profugio VR1x.) utitur. est autem utilis sulpurata nervis, aluminata paralyticis aut simili modo solutis, bituminata aut nitrosa, qualis Cutilia est[*](est VdxaS.om.R(?)H. utilis est v.), bibendo itaque[*](itaque ego. atque dv. atquae V. aq; x. aquę Ra.del. voluit S.) purgationibus . plerique in gloria[*](gloriam dx.) ducunt plurimis horis perpeti calorem earum, quod est inimicissimum, namque paulo diutius quam balineis uti oportet ac postea frigida dulci[*](dulci av(D). -cedi V. -cedine RdxBrot.(J). mulceri S cum Gron. an ablui? cfr. XXI 125. XXXIII 109.), nec sine oleo discedentes[*](discedentes drH. (-teis Lugd.). -tis rxaG(S). -tibus v.), quod vulgus alienum arbitratur, idcirco non alibi corporibus magis obnoxiis, quippe et vastitate odoris capita replentur et frigore infestantur sudantia , reliqua[*](reliqua om. H.) corporum parte mersa. similis error quam[*](quam ll.xaH(J). quod quam S. quo quidam v.) plurimo potu gloriantium[*](gloriantium H cum P. -tur ll.xav(S).), vidique[*](undique V.) iam turgidos bibendo in tantum, ut anuli[*](anulli V.) integerentur cute[*](cote V.), cum reddi non posset hausta multitudo aquae. nec hoc ergo fieri convenit sine crebro salis gustu[*](an gustatu?). utuntur et caeno[*](ceno V. sceno x.) fontium ipsorum utiliter, sed ita, si inlitum sole inarescat. nec vero omnes, quae sint calidae, medicatas esse credendum, sicut in[*](in arv. om. rTx.) Segesta[*](segeta dTx. -tas R1.) Siciliae, Larisa Troade[*](troadae Vv. a. C. dist. U 695. cfr. V 121. 123 et XXXVI 138.), Magnesia, Melo,

Lipara. nec decolor species aeris argentive, ut multi existimavere[*](existimauere (estim- x) dxv. -aue VR. -auerunt arD.), medicaminum argumentum est, quando nihil eorum in Patavinis[*](patinauinis V.) fontibus, ne odoris quidem differentia aliqua deprehendetur[*](deprehendetur R. -ditur v. -deretur x. depraeh- Vdar.).

[*](Diosc. V 19. Seren. 973. cfr. Marc. 36, 45. Celsus VIII 10, 1. 7.—cfr. Plin. epist. V 19, 6.) Medendi modus idem et[*](id est et V.) in marinis erit, quae calefiunt ad nervorum dolores, feruminanda[*](feruminanda S. ferruminata ll.Txav. -nant C. -nandas H cum Gron.) a[*](a ll.TxaS. del. H. et v.) fracturis ossa[*](fracturas ossaque v. a. S.), contusa, item corpora[*](corpora arG(D). -ra ad VRS. -ra as dTx. ad corp- v. an cor- pora adstringenda, siccanda? cfr. §98.) siccanda[*](siccanda ll.Txav(H). -ant G.), qua de causa et frigido mari utuntur. praeterea est alius usus multiplex, principalis vero navigandi phthisi adfectis[*](affectis xv. adfecti (-tu R1) r.), ut diximus,[*](24,28) aut sanguine[*](sanguine dTxaS. -nem VRv.) egesto[*](egesto dTxarS. -te VR. egerentibus v. exscreantibus Brot.), sicut proxime Annaeum Gallionem[*](28,54) fecisse[*](a v. fecisse denuo incipitE.) post consulatum meminimus[*](meum inim V.).[*](cfr. Celsus III 22 p. 111.—Marc. 15, 41. Diosc. V 19.) neque enim Aegyptus propter se petitur, sed propter longinquitatem navigandi. quin et vomitiones ipsae instabili[*](sint abili (hab- R1) VR1.) volutatione[*](uoluptatione R.) commotae plurimis[*](pluribus Ev. a. C.) morbis capitis, oculorum, pectoris medentur omnibusque, propter quae helleborum bibitur. aquam vero maris per sese[*](sese Vfv(S). se rG(D).) efficaciorem discutiendis[*](discutiendis (-ti eft dis V) cauendis VR1dT.) tumoribus putant medici, si[*](si om.dT. st V.) illa decoquatur[*](deco quatur dErv. -quitur (dequoqu- V) VTf. -qtur R.) hordeacia farina, ad parotidas. emplastris etiam, maxime albis, et malagmatis[*](malacmatis VR.) miscent; prodest et infusa crebro ictu[*](cerebro icto coni.Dal.).[*](Diosc. V 19. Pl. iun. 51, 7–10. Marc. 28, 63. Seren. 909.) bibitur quoque, quamvis non sine iniuria stomachi, ad purganda corpora bilemque[*](corporalemque V.) atram aut sanguinem concretum reddendum

alterutra parte. quidam et in[*](in om.R1G.) quartanis dedere eam bibendam et in tenesmis articulariisque[*](articularisque VRD. -ribusque Erv. a. S.) morbis adservatam in[*](et in d(?)v. a. S.)[*](dist. CFW Müller p. 16.) hoc ut[*](ut VR. ex dT.om.Erv. de ut causali cfr. XXIX 9 ut cautior, XVII 4 ut praesens, VII 105 ut debilis. (an potius et?).) vetustate[*](uetusta VR1.) virus deponentem[*](deponente Vd.an vero ut.. deponeret (corruptum in deponent)?), aliqui decoctam[*](decocta V. coctam R1.), omnes ex alto[*](ex alto om.VR1.) haustam nullaque[*](nullaque dv. -lloque Er. ullaque r.) dulcium mixtura corruptam . in quo[*](quo supra cedere E.) usu praecedere vomitum[*](uomitum —7 dedere om.E.) volunt. tunc quoque acetum aut vinum et[*](et ego. ex ll.S. ea J. del. v.) aquam[*](aquam ego. -ua ll.v.) miscent[*](mifcent v. mittent ll.).[*](Pl.iun.51,10–12. Diosc.V 19. Marc. 27,124. Seren. 680. Pl. iun. 64, 12. 13. Marc. 33, 22. Diosc. l. l. Seren. 85. 69. Pl. iun. 13, 4. 5. 102, 13–15. Diosc. περὶ ἰοβ. 21. eupor. II 122. 120. Seren. 869.) qui puram dedere, raphanos supermandi ex mulso aceto iubent, ut ad vomitiones revocent. clysteribus quoque marinam infundunt tepefactam. testium quidem tumores[*](tumores d. -re V. -rē ED. -ri R(?)v. cfr. XX 161. XXII 140. XXVI 91. XXXV 196; contra XXXI 129. XXVIII 215. XXIV 15) fovendo non aliud praeferunt, item pernionum[*](pernionem V. -ne R1.) vitio ante ulcera, simili modo pruritibus, psoris et lichenum curationi. lendes quoque et taetra[*](tenera E.) capitis animalia hac curantur. et[*](et dv(D). ut rS.) liventia reducit eadem[*](eruducit aeadem V.) ad colorem[*](colorem v. -res ll.D (contra Plinii usum: cfr. § 117. XX 27. XXVI 150. XXVII 112. XXVIII 245).). in quibus curationibus post marinam aceto calido fovere plurimum prodest. quin et[*](quinta dictus Vd.) ad ictus venenatos salutaris[*](salutaria V.an salutaris ita (i. e. fotu: cfr. Diosc.)?) intellegitur, ut phalangiorum et scorpionum, et ptyade[*](ptyade B. cfr. XXVIII 65. pthiade Erv. -adeos (pthya- d) r.) aspide respersis[*](respersos VRf.); calida[*](calidam V. caudam E.) autem in his adsumitur.[*](Diosc. V 19. Pl. iun. 50, 18. 49, 14. 15. Marc. 27, 124.—Diosc.V 19. eupor. I 59.) suffitur[*](sufficitur R1.) eadem[*](autē eadem dT.) cum aceto capitis doloribus. tormina quoque et choleras[*](choleras VRdin ras.TD. -ra (co- E) Er. -ram v. de plur. numero cfr. XX 122. 146. 150. 217. XXII 144. XXIII 12.) calida[*](calidam VdE.) infusa[*](infusam dE.) clysteribus sedant[*](sedant Erv(D). dant VR. sedat d(?)C.). difficilius perfrigescunt marina calefacta[*](calefacta VRfEv(S). -ti d(?)G.). mammas sororientes[*](sororientes (solori- E. sori- d) ll.G(J). -iantes Lugd. rigentes v.), praecordia maciemque[*](aciemquae E.) corporis piscinae maris corrigunt, aurium gravitatem, capitis dolores[*](doloribus V.) cum aceto ferventium vapor.rubiginem ferro marinae celerrime exterunt[*](exierunt V.), pecorum quoque scabiem sanant lanasque emolliunt.

[*](Pl. iun. 8, 6–10.) Nec ignoro haec mediterraneis supervacua videri posse. verum et hoc cura providit inventa ratione, qua[*](qui E.) sibi quisque aquam maris faceret[*](facere VE.). illud in ea[*](in ea Erv. ea Rd. ae V.) ratione mirum, si plus quam sextarius[*](sextariū VR1f.) salis in IIII sextarios aquae[*](salis cum quattuor aquae sextariis Ev. a. H.) mergatur, vinci[*](unti VR1.) aquam salemque non[*](no R1.) liquari[*](loquari VR1.). cetero sextarius[*](sextarius V2dv. -ios V1R. io E.)[*](quattuor ll.v.) salis cum III aquae sextariis[*](sextariis v. -ris dErD. -rios r.) salsissimi maris vim[*](uim Erv. umquam (fū quā R) r. uimque P. an uim totam?) et naturam implet. moderatissimum autem putant supra dictam aquae mensuram octonis cyathis[*](cyathis om.VdS.) salis[*](malis E.) temperari , quoniam ita[*](ifta VRdS. de mendo cfr. XXIII 40.) et nervos excalefaciat et corpus non exasperet[*](exafperat VR1. an exulceret? cfr. nota ad XXIII 143.).

[*](Diosc. V 20. Pl. iun. 47, 6–12. Marc. 20, 136. Seren. 532.) Inveteratur et[*](et om.Ev. a.H.) quod vocant[*](uocat E. -atur Tv. a. H.) thalassomeli[*](thalastīhaeli R1.) aequis portionibus maris, mellis, imbris[*](imbribus VR1.). ex alto et ad hunc usum advehunt fictilique vaso[*](uase Rd(?)v. a. S.) et picato condunt. prodest ad purgationes maxime sine stomachi vexatione et sapore

grato et odore[*](et odore Erv. odore VdVen. om.R.cfr. Pl. iun.).[*](cfr. Diosc. V 17. (Plin. XXII 112).)— Hydromeli quoque ex imbre puro cum melle temperabatur[*](temperabitur V.) quondam[*](quoddam Rd. quodam V.), quod daretur adpetentibus vini[*](uinum v. a. H.) aegris veluti innocentiore potu[*](potam V.), damnatum iam multis annis, isdem[*](necdem VR1.) vitiis quibus vinum nec isdem utilitatibus .— Quia saepe navigantes defectu aquae dulcis laborant, haec quoque subsidia demonstrabimus[*](demonstrauimus VRE.). expansa circa navem[*](nauim d(?)v. a. S.) vellera madescunt accepto[*](accepta E.) halitu[*](alitu V.) maris, quibus dulcis umor exprimitur, item[*](idem R1. id eft V.) demissae[*](remissae Er.) reticulis in mare concavae e[*](e dv. et VR.om.Er. ex D.) cera pilae vel vasa inania opturata dulcem intra se colligunt umorem. nam in terra marina[*](inter marina V.) aqua argilla percolata[*](percollata V.) dulcescit.

Luxata[*](luxata dTre corr. v. lax- E. iacta V.) corpora et hominum et quadrupedum natando in cuius libeat[*](libet Ev. a. H.) generis aqua facillime in artus redeunt.— Est et[*](et om.E.) in metu peregrinantium ut temptent valitudinem aquae ignotae. hoc cavent e[*](a (pro e) Ev. a. G.) balineis[*](balneis V(?) Ev. a. G(D).) egressi[*](egresis E.) static frigidam suspectam hauriendo.[*](cfr. Plin. XXVII 56. Diosc. IV 97. Pl. iun. 68, 9. 65, 16. 17.—Diosc. V 166. Pl. iun. 95, 3. Seren. 503. cfr. Celsus III 21 p. 107.)— Muscus, qui in aqua fuerit, podagris[*](podagra E.) inlitus prodest, idem[*](ideo R1. item Ev. a. S(J).) oleo admixto talorum dolori tumorique[*](tumorque V.). spuma aquae adfrictu verrucas tollit, nec non harena litorum maris, praecipue tennis et[*](sed (pro et) Vf.) sole[*](solibus v. a. H.) candens; in medicina est siccandis corporibus coopertis hydropicorum aut rheumatismos sentientium.

Et hactenus de aquis, nunc de aquatilibus. ordiemur[*](urdiemur V.) autem, ut[*](ut om.EVen.) in reliquis, a principalibus eorum, quae sunt salsa[*](salsa ll. J. sal v.) ac[*](ac VRES. et dv. ci (= &?) r) spongea.

Sal omnis aut fit aut gignitur, utrumque pluribus modis, sed causa gemina, coacto[*](coacta V.) umore vel[*](uel ll.Tv(S). aut G.) siccato [*](siccam VR1.). siccatur in lacu Tarentino aestivis solibus, totumque stagnum in salem abit[*](salem abit dv. sale habet VR. sale id Er.), modicum alioqui, altitudine genua non excedens, item[*](post item iterant non excedens VR.) in Sicilia[*](siciliam V.) in lacu, qui Cocanicus vocatur, et alio iuxta Gelam. horum extremitates tantum inarescunt, sicut in Phrygia, Cappadocia, Aspendi, ubi largius[*](largio V. -ior R1.) coquitur[*](quoquitur V.) et usque ad medium[*](medium lacum d(?)rv.a.J.). aliud etiam in eo[*](eo dErv. quo r.) mirabile, quod[*](quod om.VR1.) tantundem nocte[*](noctu v. a. H(J). cfr. § 18.) subvenit, quantum die auferas. omnis e stagnis[*](e stagnis S. est alnis VRd. est om???is r. est E. est talis G. est alius v.) sal minutus atque non glaeba est.[*](Isid. XVI 2, 3, cfr. Diosc. V 126.) aliud genus ex aquis maris sponte gignitur spuma in extremis litoribus ac scopulis relicta. hic omnis[*](hic omnis VRdG. homnis E. haec enim omnis v.) rore[*](rore ll.v(D). sole S cum Pontedera ex Isid. solis calore J ex Vinc. Bellov. spec. nat. 6, 83. (an haec enim sole? cfr. XXV 149. 152). locus adhuc corruptus.) densatur, et est acrior qui in scopulis[*](copolis V.) invenitur. sunt etiamnum[*](etiam non V.) naturales[*](an naturalis? cfr. XXXIV 4.) differentiae tres. namque in Bactris duo[*](bactris duo om.VR1.) lacus vasti, alter[*](alter dErv. om. r(?).) ad Scythas versus, alter[*](ad—alter Erv. om. r.) ad Arios[*](arios VdB. alios R. darios Erv.), sale exaestuant[*](aestuat E. -ant v. a. H.), sicut[*](an sic et?) ad Citium in Cypro et circa Memphin extrahunt e[*](e VdTfH. a R.om.Ev.) lacu, dein sole[*](deinde sale d.) siccant[*](sic et E.).[*](Isid. XVI 2, 3.) sed et summa fluminum densantur in salem[*](sale Vdv. a. C.), amne[*](amnem V. ane E.) reliquo veluti sub gelu fluente[*](gelus fluentem V.), ut apud Caspias portas quae salis flumina appellantur, item circa Mardos et Armenios[*](amnenios V.). praeterea et[*](praeterea et VR1dD.) apud Bactros[*](bae- tros V. b&- R.) amnes[*](amnes VRd(?)H. -nis Ev(D).) Ochus et Oxus[*](et oxus d(?)B coll. § 86. et ixiss E et yssis r.om. r. et xerxes v.) ex[*](ex v(D). es Er. ex his rTfS.) adpositis montibus

deferunt salis ramenta. sunt et in Africa lacus, et quidem turbidi, salem ferentes. ferunt quidem[*](turbidi—quidem om.V.) et calidi fontes, sicut Pagasaei. et hactenus habent se[*](habentes se V.) genera ex aquis sponte[*](ponte V.) provenientia.[*](Isid. XVI 2, 3. cfr. Solin. 5, 19.) sunt et montes[*](montibus E.) nativi salis, ut in[*](in v. om. ll. D. cfr. § 17.) Indis Oromenus[*](ornemus VR1d. Ormenus J.), in quo lapicidinarum[*](lapifidinearum VR1. -pidicinarum rv.a.Lugd.) modo caeditur renascens , maiusque regum[*](regium ED.) vectigal[*](uectigale d.) ex eo est[*](est del. H cum Gron.) quam ex auro[*](auro dEv. -ro est rH.) atque margaritis[*](margaretis VR.). effoditur et[*](effoditur et (om.ED) e terra Erv. -ditura r. (an et foditur e terra? cfr. XXXVI 182. XXVIII 1).) e terra, ut palam est umore densato[*](densato Ev(D). -tur r. -to ut J.), in Cappadocia. ibi quidem caeditur[*](caeditur Ev(D). ced- r. & ed- rJ. (malim finditur: cfr. XXXVI 160).) specularium lapidum modo; pondus magnum glaebis[*](glebris V.), quas micas vulgus appellat.[*](cfr. Plin. VI 147. Isid. XVI 2, 3. Strabo XVI 3, 3 p. 766.) Gerris[*](ger- rhis H coll. VI 147 et Strab. XVI 3, 3 p. 766. garris E. carris r. carrhis v.) Arabiae oppido muros domosque massis[*](e massis D cum U 697. sed cfr. CFW Müller p. 8 n. 1.) salis faciunt aqua feruminantes[*](aque feruminantis VR1.). invenit et iuxta Pelusium Ptolemaeus[*](ptholomeus V. ptolo- maeus D.) rex, cum castra faceret. quo exemplo postea inter Aegyptum et Arabiam etiam squalentibus locis coeptus[*](faeptus V.) est inveniri[*](inuenire R.) detractis harenis, qualiter et per Africae sitientia usque[*](sit dentia usque E. sitientibusque V. -ti//usque R1.) ad Hammonis oraculum, is quidem crescens cum luna noctibus[*](lunae moti- bus coni. J.).[*](cfr. Plin. V 34. Isid. XVI 2, 3. Diosc. V 125.) nam et[*](et ED. om. rv.) Cyrenaici[*](quiremaici V.) tractus nobilitantur Hammoniaco et ipso, quia sub harenis inveniatur, appellato. similis est colore[*](colore Erv. corpore rT.) alumini, quod schiston[*](schiston v. sci- (scy- d) ll.) vocant, longis glaebis neque perlucidis, ingratus[*](ingratus dErv. cfr. XXV 157. XVI 229. -to VRD.) sapore, sed medicinae utilis. probatur quam maxime perspicuus , rectis scissuris. insigne[*](in signo V.) de eo proditur, quod levissimus intra specus suos in lucem universam prolatus vix credibili[*](credibile VE.) pondere ingravescat. causa evidens, cuniculorum spiritu madido[*](madid E. madi V.) sic[*](sicut VR1d.) adiuvante[*](adiuuante Rdv. -tem E. -tes V.) molientes[*](molientes d(?)Erv. om.VR.), ut[*](ut om.E.) adiuvant [*](adiuuent Ev. a. B.) aquae. adulteratur Siculo, quem Cocanicum appellavimus,[*](73) nec non et Cyprio[*](cypriū d. cip- VE.) mire simili.[*](cfr. Solin. 23, 4. Cato ap. Gellium II 22, 29.) in Hispania quoque citeriore Egelestae[*](egelestae Vd(C)Brot. cfr. III 25. -te R. -laeste E. -lastae rB(J).) caeditur glaebis paene translucentibus [*](tralucentibus VS.), cui[*](cum E.) iam pridem palma[*](palāa VR. -Imam E.) a plerisque medicis inter omnia salis genera perhibetur. omnis locus, in quo reperitur sal, sterilis[*](sterelis V. exter- R1.) est nihilque gignit. et in totum sponte nascens intra[*](inter Ev. a. H.) haec est[*](est dErG. om. r. sunt v.).

[*](cfr. Plin. II 233. XXXIV 125.)Facticii[*](facti VR1d.) varia genera. volgaris plurimusque[*](pluribusque VR1dVen.) in salinis mari adfuso non sine aquis[*](aquis VRE.cfr. II 233 cum XIII 107. aquae d(?)v (e XIX 182).) dulcibus[*](dulcibus ego. -cis ll.v. cfr. § 64.) riguis[*](rugis V.), sed imbre maxime iuvante ac super omnia sole multo .... que[*](multoque VRJ. -to E[dT]v(D). -to atque S. lac. ego indicavi; excidit fere adsiduo: cfr. XXVIII 143. an luna?), aliter[*](aliterque dT.) non inarescens[*](inarescens Erv(D). ar- rTJ (ut XIII 140. XVII 57).). Africa[*](africam V.) circa Uticam construit[*](constitut d.) acervos salis ad collium speciem, qui ubi sole[*](solis V.) lunaque induruere, nullo umore liquescunt vixque etiam ferro caeduntur. fit tamen et in Creta sine[*](sine Erv. sunt ine r.) riguis mare in salinas iufundentibus et circa Aegyptum ipso mari[*](mari dv. -re r.) influente[*](influentem E.) in solum, ut credo, Nilo sucosum[*](insucosum VR1.).[*](Isid. XVI 2, 3. Aristot. meteor. II 3, 42.) fit et[*](et e v. a. S.) puteis[*](puteus E.) in salinas ingestis. prima densatio Babylone[*](babylonae E2. -niae E1v. a. G. babilonę r. -nię VR.) in bitumen liquidum cogitur oleo simile,

quo[*](quod E.) et in lucernis utuntur. hoc[*](hoc om.E.) detracto subest sal. et in Cappadocia e puteis ac fonte aquam[*](aquam RdG. quam r. quem v.) in salinas ingerunt. in Chaonia[*](caonia V. gao- E.) excocunt aquam e[*](e ego. et Er.om. r. ex v.) fonte refrigerandoque salem faciunt[*](faciant V. fati- R1.) inertem nec candidum[*](negandidum V.).[*](cfr. Varro r. r. I 7, 8.—Aristot. meteor. II 3, 42.) Galliae Germaniaeque ardentibus lignis aquam salsam infundunt; Hispaniae[*](hispania VR1.) quadam[*](quidam V.) sui parte e puteis hauriunt[*](haurium V. aur- R.) muriam[*](murium VR1T.) appellantes[*](appel- lantes (ape- V) VRTH. -ant d. -ant et EG. -antes et rv.). illi[*](an illae (olim scriptum ille)?) quidem et lignum referre arbitrantur. quercus optima, ut quae[*](qui V.) per se cinere[*](cinerem E.) sincero[*](sin- cere d.) vim salis reddat, alibi corylus [*](corylus dv. -rilus E. -rulus r.) laudatur. ita infuso liquore salso arbor[*](arbor ED. carbo rv.) etiam in salem vertitur. quicumque[*](quicum E.) ligno confit[*](conficitur dTv. a. G.) sal niger est. Apud Theophrastum invenio Umbros harundinis et iunci[*](iuncis V.) cinerem decoquere aqua solitos, done exiguum superesset umoris[*](umores V. moris E.). quin et e muria salsamentorum recoquitur iterumque consumpto liquore ad naturam suam redit, vulgo e menis[*](e menis B(S). e maenis Rd(?)Lugd. e minis Va. hem- v. de mendo cfr. XXVII 127.) iucundissimus.

[*](Diosc. V 125. (cfr. Strabo XII 5, 4 p. 568).) Marinorum maxume laudatur Cyprius a Salamine, at e[*](at e v. ad e r. de rH. cfr. § 73.) stagnis[*](stagestnis R1.) Tarentinus ac Phrygius, qui Tattaeus[*](tattaeus dB. tacteus Vf. tat- Rav.) vocatur. hi duo oculis utiles[*](humiles VR1.). e[*](e VdfS. & R. ac ar. a v.) Cappadocia qui in laterculis adfertur , cutis[*](scutis VR1d.) nitorem[*](niforem VR1.) dicitur facere. magis tamen extendit is, quem Citium[*](cicium R.) appellavimus, itaque a partu[*](parte V. -tum E.) ventrem[*](74) eo cum melanthio inlinunt.[*](Isid. XVI 2, 4. (cfr. Strabo XIII 1, 48 p. 605).—Solin. 5, 18.) salsissimus sal qui siccissimus , suavissimus omnium Tarentinus atque candidissimus,

set[*](set ego. et ll. v. est D cum U 698.) de[*](de om.R1.) cetero fragilis qui maxime candidus. pluvia dulcescit omnis, suaviorem tamen rores[*](rore VR1d.) faciunt, sed copiosum aquilonis flatus[*](flatis V.). austro non nascitur. flos salis non fit nisi aquilonibus. in igni[*](igni Ev(D). -ne rC.) nec[*](nec dErv. om. r.) crepitat nec exilit Tragasaeus [*](tragesaeus d.) neque Acanthius[*](acanthius v. -thus d. achantius E. -tus r. cantus R. -tis Vf.), ab oppido appellatus, nec[*](ne VR1.) ullius[*](ullus VR1TJ. sed cfr. § 90. 105.) spuma[*](e (ex T) spuma dT.) aut[*](aut at Er. aut ab D.) ramentum tenuius[*](ramentum tenuius ego. cfr. XXXIV 175. ramento (JD. -tum v) aut (del. D) tenuis ll.Tv.). Agrigentinus ignium patiens ex aqua exilit[*](exiliit V.).[*](Solin. 5, 18. Isid. XVI 2, 5.) sunt et colorum differentiae[*](differentia R. -iam V.). rubet[*](rubet ll.B(S). -ber G.) Memphi, rufus est circa Oxum, Centuripis[*](centū ripis VRdf.) purpureus, circa Gelam in eadem[*](ea E.) Sicilia tanti splendoris, ut imaginem[*](uti magnitudinem E.) recipiat. in Cappadocia crocinus[*](crocineus d2T. -ceus v. a. S. cfr. § 90.) effoditur, tralucidus et odoratissimus . ad medicinae usus antiqui Tarentinum maxime laudabant, ab hoc[*](ad hoc R.) quemcumque e marinis, ex eo genere spumeum praecipue, iumentorum vero et boum oculis Tragasaeum et Baeticum[*](baeticum v. peti- VdEr. piti- R.).[*](Isid. XVI 2, 6.) ad opsonium et cibum utilior quisquis facile liquescit, item umidior, minorem enim amaritudinem habent, ut Atticus et Euboicus. servandis carnibus aptior acer et siccus, ut[*](ut Rdv. tu V.om.E.) Megaricus. conditur etiam odoribus additis[*](addi- tus V (?)Lugd. Dal.) et pulmentarii vicem implet, excitans [*](excitans d(?)arv. ex .... E.om. rJ.) aviditatem invitansque[*](inuitans excitansque J.) in omnibus cibis ita, ut sit peculiaris ex eo intellectus inter innumera condimenta, item[*](item E2a. iterū rTfS ita E1. ita est v. interim J. ciborum D. del. U 700.) in mandendo[*](madendo VR1. an madido? locus adhuc corrueptus.) quaesitus garo.[*](Isid. XVI 2, 6. Verg. georg. III 394–397. (Aristot. h. a. VIII 10 p. 596a)) quin et pecudes armentaque[*](armentaque v. -toque Er. -tatio r. de mendo cfr. § 5.) et iumenta[*](iumento E.) sale maxime sollicitantur ad pastus[*](partis V. pastum v. a. S.), multo[*](multo tum ego. multum ll.S. -to v.) tum largiore[*](largiore RC(J). -ores rv(S). an largiore eis?) lacte multoque[*](lacte multoque dErv. lactoque V. -teque R.) gratiore[*](gratio- rem E.) etiam in caseo dote[*](an etiam casei dote? cfr. XI 239.). ergo, Hercules, vita humanior sine sale non quit[*](non quid V. nequit v. a. H.) degere[*](an degi? cfr. XIV 125. XII 5. VI 66. III 124.), adeoque[*](adeo ergo Vd.) necessarium elementum est, uti[*](ut Rv. a. D.) transient intellectus ad voluptates[*](uolup- tates VRv(S). -atem d(?)ErH.) animi quoque eximias[*](eximias ego et dist. nimia ll. del. D. nimirum a J. scommata S cum P. nam ita B. sam- mia v. ioci enim a U 701. mica Müller emend. V 9.). sales[*](sales Erv(D). sale rJU. salis Müller l. l.) appellantur, omnisque vitae lepos et summa hilaritas laborumque requies non alio magis vocabulo[*](alia magis uoca- bula E.) constat. [*](Verrius Flaccus ap. Festum s. v. salaria.—cfr. Horat. sat. II 2, 17.)honoribus etiam militiaeque interponitur salariis inde dictis, magna apud antiquos et[*](et Vd.om. rv.) auctoritate, sicut apparet ex nomine Salariae viae, quoniam illa salem in Sabinos portari convenerat. Ancus Marcius rex[*](sex V.) salis modios[*](modia Ev. a. H.)VI[*](VIES. ut VTf. sex re corr. sex mille d(?)H. sex milia v.) in congiario dedit populis[*](populis VRdTfEv(S). -lo d(?)C.) et salinas primus instituit. Varro etiam pulmentarii vice[*](uite V.) usos veteres auctor est, et[*](et VRdTfH. om.E. esitasse enim v.) salem[*](sale VTf.) cum pane[*](pane et casaeos (-seo v) Ev. a. H.) esitasse eos proverbio apparet. maxime tamen in sacris intellegitur auctoritas, quando nulla conficiuntur sine mola salsa.

[*](Diosc. V 128.—cfr. Diosc. V 127.) Salinarum[*](sabinarum Vd.) sinceritas summam fecit[*](an facit?) suam differentiam quadam[*](quadam EG. quandam rTH. quaedam enim v.) favilla[*](fauilla v. -llam ll.H.) salis, quae levissima ex eo est et candidissima. appellatur et flos salis, in totum diversa res umidiorisque naturae et crocei coloris aut rufi, veluti[*](ueliti V.)

rubigo salis, odore quoque ingrato ceu gari[*](gari dv. cfr. Diosc. cari r.) dissentiens a sale, non modo a spuma. Aegyptus invenit[*](inuenitur Ev. a. G.), videturque Nilo[*](nudo VR1d.) deferri[*](deferri v. differri Er. -eri r.). et fontibus tamen quibusdam innatat[*](innatant V.). optimum ex eo quod olei[*](olet V.) quandam pinguitudinem reddit; est enim etiam in sale[*](salo V.) pinguitudo, quod miremur. adulteratur autem tinguiturque rubrica aut plerumque testa trita[*](testa tia E.), qui fucus aqua[*](aquam VR.) deprehenditur diluente[*](deluente VR.) facticium colorem[*](colorein Erv. coherent r.), cum verus ille non nisi oleo resolvatur et unguentarii propter colorem eo maxime utantur. canitia in vasis[*](in uasis in VR1T.) summa est,[*](90) media vero[*](medio uera V.) pars umidior, ut diximus. floris natura aspera, excalfactoria, stomacho inutilis, sudorem ciet, alvum[*](alum V.) solvit in vino et aqua, acopis et zmecticis[*](zmecticis J. -edicis R1. -eticis r. smegmatis H. -aticis v.) utilis. detrahit et ex palpebris pilos[*](pilos dEv. philos VR.). ima faecis[*](ima faecis (fecis Er) ErD. imae ficis V. ime effecis R. efficacissime faeces d(?)S. -issime faeces imae v.) concutiuntur, ut[*](ui V.) croci color redeat.

Praeter haec[*](praeterea haec dT.) etiamnum appellatur in salinis salsugo, ab aliis salsilago, tota liquida[*](liquida a D. a liquida E. li- quida dr.om.VR. (an liquida, at a? ut post tota omittendi causa appareat).), a marina aqua salsiore[*](salsiore VdTD. -or c Er. -or Rv.) vi distans[*](ui distans VREv. distans uidi dT.).[*](Diosc. II 34. Geop. XX 46, 1. 2. Isid. XX 3, 19.)— Aliud[*](aliud RdTv. alii ut E. aliut V2D. -int V1. an aliud est?) etiamnum liquoris exquisiti genus, quod garum vocavere[*](uocare R.), intestinis piscium ceterisque, quae abicienda essent, sale maceratis, ut sit illa putrescentium sanies. hoc olim conficiebatur ex pisce, quem Graeci garon vocabant, capite eius usto suffitu[*](suffitu VRdv. cfr. XXXII 124. 131. -to ED.) extrahi secundas monstrantes[*](mon- strantes VRdTfH. morantes Ev.),

[*](cfr. Plin. IX 66. Seneca epist. XV 3, 25. Martial. epigr. XIII 102. Apicius VII 7, 13. Horat. sat. II 8, 46. (Strabo III 4, 6 p. 159).—cfr. Plin. IX 92.—Martial. epigr. XIII 103. IV 88, 5.) nunc e scombro[*](nunc e sconbro V. non- cessū pro R.) pisce laudatissimum[*](lautissimum R. lat- V.) in

Carthaginis spartariae[*](sparfariae VR1. scombrariae. coni. Marquardt e Stra- bone, sed cfr. Isid. XV 1, 66.) cetariis[*](cetariis v. -ris rD. ce- teris r.)—sociorum id appellatur—, singulis milibus nummum permutantibus congios fere binos[*](paene binos Ev. a. H.). nee liquor ullus[*](nullus E.) paene praeter unguenta maiore in[*](in om.E.) pretio esse coepit, nobilitatis etiam gentibus. scombros[*](scombro Vd. -bros quidem R(?)v. cfr. § 102.) et Mauretania [*](mauretani R1. -ritania d.) Baeticaeque[*](baeticaque v. a. H.) etiam[*](etiam ego. et VdEv. om.R(?)H.) Carteia ex oceano intrantes[*](intrantes v. -tis ll.S.) capiunt , ad[*](& (pro ad) R1.) nihil aliud[*](alium VR1.) utiles[*](utiles v. -le est VdEr. ut ille est E.). laudantur et Clazomenae[*](glauzomenae Vd.) garo Pompeique et[*](pompeique et Ev(J). -peiique et drC. -pei V. -peii R.) Leptis, sicut muria Antipolis ac Thurii[*](thuri VD. -ria v. a. G.), iam vero et Delmatia[*](del- matha Vd. dalmatia R(?)v. a. S.).[*](Geop. XX 46, 2.—Aristot. h. a VI 15 p. 569b. Oppian. hal. I 766.)— Vitium huius est[*](est et E.om.d.) allex[*](alex Rv. a. J. alex est d.) atque[*](atque VED. om. rv.) inperfecta[*](inperfectae D.) nec[*](ne R1.) colata[*](colatae VRD.) faex[*](faex dv. fex r.). coepit tamen et privatim[*](et priuatim Erv. et R.om. r.) ex inutili[*](ex inutili om.R1.) pisciculo minimoque confici[*](conci/// R1.). apuam nostri[*](nostris R1.), aphyen Graeci vocant, quoniam is[*](is om.Vd.) pisciculus e pluvia nascatur[*](nascatur VRdJ. -citur Erv(D). cfr. C F W Müller p. 6.). Foroiulienses piscem, ex quo faciunt, lupum appellant. transiit[*](transit Ev. a. C(D). cfr. nota ad XXXIII 131.) deinde in luxuriam[*](luxoria V. -io R.), creveruntque[*](creuerunt E.) genera ad infinitum [*](in infinitum E.), sicuti garun ad colorem mulsi veteris adeoque suavitatem dilutum[*](suauitatem dilutum ego. dilutam suaui- tatem ll.v.), ut bibi possit. aliud vero est[*](est ego. ad VdTEv(D). om.Rf(?)H. (lac. post ad indicavit D).) castimoniarum [*](catimoniarum V.) superstitioni etiam sacrisque[*](superstitio- nem etiam sacris v. a. H.) ludaeis dicatum, quod fit e piscibus squama carentibus[*](squama maceretnentibus V.). sic allex pervenit ad ostreas, echinos[*](echinas E. ecinus V.), urticas[*](urticas om.VR1.) maris[*](maris ll.TJ. cammaros v.), mullorum[*](multorum VRd.) iocinera [*](iocinere E.), innumerisque generibus ad sapores[*](sapores dS. -ris rD. -rem v.) gulae[*](gile V. cyle d.) coepit sal tabescere.

Haec obiter indicata sint desideriis vitae.[*](Pl. iun. 86, 4. 5.) et ipsa tamen non nullius[*](nulli VdEv. a. H.) usus in medendo. namque et allece scabies pecoris sanlatur[*](sanantur d.) infusa per cutem incisam, et contra canis morsus draconisve[*](draconiuae V.) marini prodest, in linteolis autem concerptis inponitur,[*](Pl. iun. 83, 16. Diosc. II 34. (cfr. Colum. VI 13, 1). Marc. 9, 14 (36). Diosc. V 127. eupor. I 238. Celsus IV 22.) et garo ambusta recentia sanantur, si quis infundat ac non nominet garum. contra canum quoque morsus[*](morsus dEv(S). -sum rfH.) prodest maximeque crocodili [*](morsus dEv(S). -sum rfH.) et ulceribus, quae serpunt, aut sordidis[*](sordidi E.). oris quoque et aurium ulceribus aut doloribus mirifice prodest. muria quoque sive illa salsugo spissat, mordet, extenuat, siccat,[*](92) dysintericis utilis, etiam si nome[*](nomen V.) intestina corripiat[*](corripiat ego. -pit ll.v.), ischiadicis [*](an coeliacis, ischiadicis? cfr. Diosc.), coeliacis veteribus infunditur. fotu[*](fotu dv. -tū Er. -to r.) quoque apud mediterraneos aquae marinae vicem pensat[*](prestat dT.).