Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*](cfr. Plin. XX 1. 2. XVII 130. Colum. arb. 17, 3. V 8, 7. —cfr. Plin. XVII 91. XX 92. Geop. V 11, 3. XII 17, 20.) Ne silvae quidem horridiorque naturae[*](narratae d. namr- x.) facies medicinis carent, sacra illa parente rerum omnium nusquam non remedia disponente homini, ut medicine[*](medicina Vdxv. -ne a. -nae D.) fieret etiam solitudo[*](solido dx.) ipsa, et[*](et ego. sed ll. v.) ad[*](ad V1dTxv. at a. et V2.) singula[*](singulas a. stgula V1. est gula V2.) illius[*](illis VTx.) discordiae atque concordiae miraculis occursantibus[*](occurren- tibus dTx.). quercus et olea tam pertinaci odio dissident, ut altera in alterius scrobe depacta emoriantur[*](depacta emoriantur D. -tae (-te x) morian- tur ll.v.), quercus vero et iuxta nucem iuglandem. pernicialia et brassicae cum vite odia; ipsum olus, quo vitis fugatur,[*](cfr. XXIII 116.—Colum. X 118.) adversum cyclamino et origano arescit. quin et annosas iam et quae sternantur arbores difficilius caedi, celerius marcescere[*](marcescere Vfa. maturesc- Tx. inaresc- d(?)v. cfr. nota ad XXV 90.) tradunt, si prius manu quam ferro attingantur. pomorum onera a iumentis[*](a iumentis Vdxv. iumenta aD.) statim sentiri[*](sentiri Vdxv. -re aD.), ac[*](ac om.a.), nisi prius ostendantur iis[*](its v. his ll. C.), quamvis pauca portent, sudare ilico[*](illico Dal.). ferulae asinis gratissimo sunt in pabulo, ceteris vero iumentis praesentaneo veneno, qua de causa id animal Libero patri adsignatur, cui et ferula.[*](cfr. Plin. XXXI 36) surdis etiam rerum sua cuique sunt venena ac minimis quoque. philyra [*](phylira VB.) coci et polline[*](pilline V.) nimium salem cibis[*](cibi d(?) H.) eximunt; praedulcium

fastidium sal temperat; nitrosae aut amarae aquae polenta addita mitigantur[*](mitigaretur V.), ut intra duas horas bibi possint , qua de causa in saccos vinarios additur polenta. similis vis[*](uis dxv. suis r.) Rhodiae cretae et argillae nostrati[*](nostratis B (puncto sublato).). concordia valent[*](ualentium Tv. a. G.), cum pix[*](pia V.) oleo extrahitur, quando utrumque pinguis naturae est. oleum solum calci miscetur, quando utrumque aquas odit. cummis[*](cummis (a?)S. gu- VH. gumis x. -mmi dv.) aceto facilius eluitur, atramentum[*](atramento a.) aqua, innumera praeterea alia[*](alia praeterea Vx. (-reo coni. Gron.).), quae suis locis dicentur adsidue.

Hinc[*](hic Vdx.) nata medicina[*](medicinae Vdx.). haec sola naturae placuerat[*](pla- cuit a.) esse remedia, parata vulgo, inventu facilia ac sine inpendio[*](facile sine dispendio a.) e[*](e a. et VdxH. ex v.) quibus vivimus[*](bibimus dx.). postea fraudes hominum et ingeniorum capturae officinas invenere istas[*](sitas V.), in quibus sua cuique homini venalis promittitur[*](uita promittitur dTx. yro- mititur uitia V.) vita. statim compositiones[*](cum positiones V.) et mixturae inexplicabiles decantantur[*](decantatur V.), Arabia atque India remedia[*](remedia ego. in rem- coni. H. in media VdTfx. -dio av. de mendo cfr. XXVI 10. (an uel Media?)) aestimantur, ulcerique parvo medicina a Rubro mari inputatur[*](inportatur D.), cum remedia vera cotidie pauperrimus quisque cenet[*](cenet S. coenet d(?)v. tenet xa. cente V.). nam si ex horto[*](ortu V.) petantur aut herba vel frutex quaeratur[*](quaeratur om.x.), nulla artium vilior fiat[*](fiet dTxv.a. Verc.). ita est profecto, magnitudine[*](magnitude v. a. D. popul; ego. -li ll. v.) populus R.[*](R. aD. om. r. Romani v.) perdidit[*](perditit x. periit D.) ritus, vincendoque[*](uicendo a.) victi sumus. paremus externis, et una artium imperatoribus quoque imperaverunt. verum[*](uerum om.Vx. (imperat. uerum v. a. H).) de his alias plura.

[*](Diosc. I 171.—cfr. Marc. 27, 112.) Loton[*](lothon Vx.) herbam[*](herba V.) itemque Aegyptiam[*](aegyptia V.) eodem nomine , alias et Syrticam arborem, diximus suis locis.[*](13,104 sqq.)

haec lotos, quae faba Graeca appellatur a nostris, alvum[*](aluo V.) bacis sistit. ramenta ligni decocta in vino prosunt dysintericis , menstruis, vertigini, comitialibus, cohibent et capillum . mirum his ramentis nihil esse amarius fructuque dulcius. fit et e scobe[*](e scobe dVerc. ex co- Va. e scro- xv.) eius medicamentum ex aqua myrti 5 decocta subacta et divisa in pastillos, dysintericis utilissimum [*](tribus ll. v.) pondere victoriati cum aquae cyathis III.

[*](Diosc. I 143. 142. Pl. iun. 77, 11–13. Marc. 4, 52. 27, 12. Diosc. I 143. (144).) Glans intrita[*](an inlita trita? cfr. Diosc.) duritias, quas cacoēthe[*](cacoethe av(S). -thes C. cachoete V. cacocte x. choete d.) vocant, cum salsa[*](falsa dxaC. fa- v. folia V.) axungia sanat. vehementiores[*](uehementiores ll. J. -resque v. -or est S. -ora sunt G.) iligna[*](iligna S e Diosc. -nae D. ligna VaG. lichenas dxv.) et[*](et om.dxv. a. G.) in omnibus cortex ipse corticique[*](corticisque dx.) tunica subiecta[*](subtecta V.). haec decocta iuvat coeliacos[*](coe- liacos dB. cel- x. cil- a. il- v. elia eos V.). dysintericis et inlinitur vel ipsa glans. eadem resistit serpentium ictibus, rheumatismis, suppurationibus . folia et bacae vel cortex vel sucus decocti prosunt [*](a v. pro- sunt rursus incipitE.) contra toxica. cortex inlinitur decoctus lacte vaccino serpentis plagae; datur et ex vino dysintericis. eadem et ilici vis.

[*](Diosc. IV 48.) Coccum ilicis vulneribus recentibus ex aceto inponitur, epiphoris ex aqua, oculis subfusis sanguine instillatu r[*](instillatur (X?)v. -tum ll.S.). est autem genus ex eo in Africa[*](africa J coll. XVI 32. XXII 3. attica ll. v.) fere et Asia[*](asia EXv. ania r.) nascens, celerrime in vermiculum id[*](uermiculum id ego. -lum EXv. uermis ultimis (subtilis S) rTS.) se mutans[*](remutans V.), quod ideo 20 scolecium[*](scolecion B. -licinon X. -lechilum E. -lethylon v. stultilum rT.) vocant inprobantque. principalia eius genera diximus.

[*](Diosc. I 146. Marc. 14, 10. Pl. iun. 52, 9–11. Marc. 27, 73. 9, 87. 8, 33. 38.) Nec pauciora gallae genera fecimus, solidam perforatam

, item albam nigram, maiorem minorem. vis[*](ui S.) omnium[*](16,26) similis[*](simili VS.) ; optima Commagena. excrescentia in corpore tollunt, prosunt gingivis, uvae, oris exulcerationi. crematae et[*](et dTEXH. ex V. et in v.) vino extinctae[*](lac. ego indicavi; exciderunt fere sanguinem sistunt; ex aqua aut uino tritae. cfr. Diosc.)...... coeliacis, dysintericis inlinuntur , paronychiis ex melle et unguibus scabris, pterygiis, ulceribus manantibus, condylomatis, ulceribus quae[*](ulceribus quae S cum man. Dal. uulneribus quae ll.v(J).cfr. U 510 et XXVI 110. XXVIII 242. XXXV 189. Cels. V 28, 3. VI 18, 4, de mendo XXVI 146.) phagedaenica vocantur. in vino autem decoctae auribus instillantur [*](instillatur V.), oculis inlinuntur[*](illiniuntur X (ut fere semper).), adversus eruptiones, panos cum aceto.[*](Pl. iun. 27, 3. Marc. 12, 58. 32, 34. Diosc. I 146.) nucleus[*](nucleus—10 aceto om.Vd.) commanducatus dentium[*](dolorem dentium X.) dolorem sedat, item intertrigines et ambusta. inmaturae[*](immatura X.) ex iis[*](iis v. his EXC.)ex[*](ex v. om.EX.) aceto potae[*](pota X.) lienem consumunt; eaedem crematae et aceto salso[*](salse V.) extinctae menses sistunt vulvasque procidentes[*](procedentes X.) fotu[*](fotu E(?)B e Diosc. potu Vdv. -ta X.). omnis[*](omnis VEXH. -nes dTv.) capillos[*](capillum dTf.) denigrat[*](denigrat VEXH. -ant dTv(D).).

[*](Diosc. III 93.)[*](Seren. 746. Pl. iun. 79, 7.) Viscum e robore praecipuum haberi[*](habere Vd.) diximus[*](diximus d.om. rX. (diximus haberi v).) et quo conficeretur[*](conferetur EX.) modo. quidam contusum in aqua decocunt,[*](16,30 245) donec nihil[*](nihil VdTfB(S). om.EXv(G).) innatet[*](innatat E.), quidam commanducantes[*](commanducants V1. -ant V2S.) acinos expuunt cortices. optimum quod sine cortice[*](cortice est X.) quod- que[*](quodque v. quoque ll.X.) levissimum, extra fulvum, intus[*](intus d2TEv. in his Vd1X.) porraceum. nihil est glutinosius[*](glutino siue se mollit V.). emollit, discutit tumores[*](tumores G. um- VE. humores dTX. -re v.), siccat strumas; cum resina et cera panos mitigat omnis[*](omni V.) generis.[*](cfr. Plin. XVI 250. 251. Marc. 34, 77.) quidam et

galbanum adiciunt pari pondere singulorum eoque modo[*](eo modo quo X.) et ad vulnera utuntur. unguium[*](in gaium V.) scabritias expolit[*](expellit V2Tv. a. B.), si[*](si EXv. om. r.) septenis diebus illinantur[*](illinantur ego. folua- ll.v. cfr. Diosc. et XX 39. 93. 101. 103. XXI 142. XXVI 148. XXVIII 222. 243. XXX 108.) nitroque conluantur. quidam id religione efficacius fieri putant prima luna collectum e robore sine ferro, si terram non attigerit[*](attigerit Xv. cfr. XXIII 138. XI 203. -git EG(D). attingat V2dTfS. -guat V1. an potius sic ut . . non attingat? cfr. XVI 210. XVII 154. XVIII 149 et XXIV 68. 172.171. XXVII 141. XXIX 42. XXX 52.) ; comitialibus mederi, conceptum feminarum adiuvare, si omnino secum habeant; ulcera commanducato inpositoque efficacissime sanari.

[*](Seren. 109 Pl. iun. 15, 4. Marc. 6, 17.—Seren. 641–643. 374.) Roboris pilulae ex adipe ursino[*](ursino v. uero ursino ll.fXS (lac. ante ex indicata). uere ursino D cum Strackio. sed cfr. Pl. iun.) alopecias capillo[*](capillo Xv. -os ll.) replent[*](replet Vd.).—Cerri folia et cortex et glans siccat[*](siccant X.) collectiones suppurationesque, fluctiones sistit. torpentes membrorum partes conroborat decoctum eius fotu[*](fucum V2 (pro fotu cui).), cui et insidere[*](insedere Vd2. sed- d1.) expedit siccandis adstringendisque partibus. radix cerri adversatur scorpionibus.

Suberis[*](suberi V2d. sib- V1.) cortex tritus ex aqua calida potus san- is guinem fluentem ex utralibet[*](utralibet EXv. -bus ex (et d) V1df. uteralibus V2.) parte[*](parte EXfv. -tes V1d. -tibus V2.) sistit. eiusdem cinis ex vino calido sanguinem excreantibus magnopere laudatur.

[*](Pl. iun. 25, 2–4. Marc. 11, 9. Pl. inn. 15, 5 Marc. 6, 18.) Fagi folia manducantur in gingivarum labrorumque [*](labrorumque VED. -brumque X1. -borumque dX2Ven. -biorumque v. cfr. XXVIII 188. XXIX 46. XXX 27. XXXIV 115. (XI 159. XXV 171).) vitiis. calculis[*](cauculis d. caulic- X.) glandis fagineae cinis inlinitur, item[*](idem dT.) cum melle alopeciis[*](alopicetis V.).

[*](Diosc. I 102.)[*](cfr. Pl. iun. 74, 7.—Pl. iun. 11, 10. Marc. 1, 62. Se- ren. 683. Pl. iun. 63, 22. 64, 1. Marc. 33, 24. Seren. 46. Pl. iun. 16, 14. Marc. 7, 9. 36, 33. Seren. 778. Nicand. ther. 585. (Marc. 16, 26). Pl. iun. 64, 1–3. Marc. 33, 24.) Cupressi folia trita serpentibus[*](serpentibus ll.T. -tis X. -tium V.)ulceribus[*](ulceribus ego e Diosc. om. ll. ictibus (X?)v. cfr. § 30 126. XXX 113. (an potius re- centibus uulneribus e Pl. iun. 74, 7?).) inponuntur , et capiti cum polenta, si a[*](si a dEXv. sua V.) sole doleat, item ramici [*](ramiti VXJ.cfr. nota ad XXVI 78.), qua de causa et bibuntur. testium quoque tumori cum cera[*](cerato EXv. a. Bas.) inlinuntur, capillum denigrant ex aceto. eadem trita cum II partibus[*](duabus ll.v.) panis mollis e vino Ammineo[*](amineo V(?)fv. a. Dal. cfr. not. ad XX 153 et XXXIV 103.) subacta pedum ac nervorum dolores[*](dolorum neruores V.) sedant[*](sedat dX.). pilulae adversus serpentium ictus bibuntur aut si eiciatur sanguis; collectionibus inlinuntur. ramici[*](ramiti VXJ.) quoque tenerae[*](tenere X.) tusae cum axungia et lomento prosunt[*](profunt EXv. ponunt r.). bibuntur ex eadem causa. parotidi et strumae cum farina inponuntur[*](ponuntur V.).[*](Pl. iun. 64, 3–5. (Marc. 33, 1). 80, 16. Seren. 591. Marc. 17, 15.) exprimitur sucus tusis[*](tusis EXv. tussi r.) cum semine. qui[*](qui om.d.) mixtus[*](mixas V.) oleo caliginem[*](caligini V.) oculorum aufert; item victoriati pondere in vino potus inlitusve [*](inlitusue ego coll. Pl. iun. -us- que ll.v.) cum fico[*](fico Vdv. uino EX.) sicca pingui exemptis granis vitia testium sanat, tumores[*](tumorem V. umores E. hu- X.) discutit et cum fermento strumas. radix cum foliis trita pota vesicae et stranguriae medetur[*](medentur Vd.) et contra phalangia. ramenta pota menses cient, scorpionum ictibus adversantur[*](aduer uensantur V.).

[*](Diosc. I 105.)[*](cfr. Scribon. 58. Marc. 12, 5. 36. Vitruv. II 9, 13. Plin. XVI 197.) Cedrus[*](cedros VX.) magna, quam cedrelaten[*](cedroelaten VdX.) vocant, dat picem , quae cedria[*](cedria EXv. deced- d. decreta V.) vocatur[*](uocantur V.), dentium doloribus utilissimam. frangit enim eos et[*](et om.Vd.) extrahit, dolores[*](dolorem dT.) sedat. cedri sucus

ex ea quomodo fieret diximus. magni[*](magna V2. -nus X.) ad volumina[*](uolumina VdTES. ef. Marcell. 12, 36. duo lu- X. lu- v. collyria D.) usus,[*](16,52) ni capiti[*](capitis Xv. a. H.) dolorem[*](dolo- rem dTXv. -re v.) inferret, defuncta corpora incorrupta aevis servat[*](aeuis seruat E(?)G. cfr. XVI 43. et uiscerat d. -ra V. conseruat Xv.), viventia corrumpit, mira differentia, cum vitam auferat spirantibus defunctisque pro vita sit.[*](Pl. iun. 34, 14. Marc. 12, 36. Pl. iun. 12, 14. Marc. 4, 2. Seren. 67. 40. 131. Marc. 19. 21.) vestes quoque corrumpit et animalia necat. ob haec non censeam in anginis[*](anguinis V.) hoc remedio utendum neque in cruditatibus [*](an raucitatibus? cfr. Diosc.), quod suasere aliqui, gustatu. dentes[*](gustatu dentes dD. gustu dentes Ev. gustu quoque dentes X. custodentes V1. -dientes V2.) quoque[*](quo- que om.X.) conluere ex aceto in dolore timuerim vel gravitati aut vermibus [*](uermium auribus EX.) aurium instillare. portentum est, quod tradunt, abortivum fieri in venere[*](inuenire V.) ante perfusa virilitate[*](uiriditate Vd.). phthiriasis [*](phthiriases v. ptiriasis E. ptyr- X. pter- r.) perunguere eo non dubitaverim, item porrigines[*](prurigines Xv. a. B.). suadent et[*](et om.V.) contra venenum leporis marini bibere in passo. facilius in elephantiasi inlinant[*](in- linant V1S. illi- V2f. -niant X. -nunt Brot.(D). -nantur d. -na- tur G(J). si illinant E. -antur v.).[*](Nicand. ther. 52.) et ulcera sordida et excrescentia [*](dist. G.) in iis[*](iis (V?)v. his rXD.) auctores quidam[*](quidem VdX.) et oculorum albugines caliginesque inunxere eo et contra pulmonis[*](pulmonibus V. -nes T.) ulcera[*](hulcera- que dT. uicia X.) cyathum eius sorberi[*](sorberi VdfXS. -re Ev.) iusserunt, item adversus taenias[*](teneas V. tin- dXv. a. H.). fit ex eo et oleum, quod pisselaeon[*](pirselaeon E. pysoleon X.) vocant, vehementioris[*](uehementiores Vd.) ad omnia eadem usus. cedri scobe[*](scrobe d.) serpentes fugari[*](fugare V.) certum est, item bacis tritis cum oleo si qui perunguantur[*](perungeatur V.).

[*](Diosc. I 105.) Cedrides, hoc est fructus[*](fructus B e Diosc. frutices ll.Tv. -trices X.) cedri, tussim sanant, urinam cient, alvum sistunt, utiles ruptis, convulsis,

spasticis[*](pasticis Vd.), stranguriae, vulvis, contra aconita[*](contra aconita ego. cfr. XXII 18. XXIII 43. XXVIII 161. XXIX 103. contra admota (ortum ex aci- nota) ll. contra aculeata D. admoti contra v. ad antidota contra J.), lepores marines, eadem quae[*](quae v. que VEX. que quae d(?)C.) supra, collectionibus inflammationibusque.

[*](Diosc. III 87.)[*](Pl. iun. 36, 2. Marc. 32, 12. Pl. iun. 79, 8. 80, 17. 72, 16. Marc. 15, 51. Pl. iun. 13, 20. Marc. 9, 92. 19. Cels. III 20.) De galbano diximus. neque umidum neque aridum probatur[*](pro- batum EX.) et[*](et ll.J. sed v.) quale[*](quales E. -le esset X.) docuimus. per se bibitur ad tussim[*](12,126) veterem, suspiria, rupta, convulsa, inponitur ischiadicis [*](scia- dicis V. cyatis X (ut § 23).), lateris doloribus, panis, furunculis, corpori ab ossibus[*](et ossibus Xman. Dal.) recedenti[*](recidendi V. recedentibus EXman. Dal.), strumis, articulorum nodis, dentium quoque doloribus. inlinitur et cum melle capitis ulceribus. purulentis infunditur auribus cum rosaceo aut nardo[*](et nardo X.). odore comitialibus subvenit et vulva[*](uuluae Xv. a. G.) strangulante[*](in strangulante E. in -latu Xv. a. G.) vel[*](uel ll.TfXS. et v.) in[*](in om.EXv. a. G.) stomachi defectu.[*](Nicand. ther. 51.) abortus non exeuntes trahit adpositu[*](adposito V.) vel suffitu, item ramo[*](rami E. -is v. a. S.) hellebori circumlitum atque subiectum. serpentes[*](12,126) nidore urentium fugari diximus. fugiunt et perunctos [*](peruncto E.) galbano. medetur et a[*](ab (V?)ED.) scorpione percussis. bibitur et in difficili partu fabae magnitudine in cyatho[*](cyato X. cia- V2. quia- V1.) vini, vulvasque conversas corrigit, cum murra[*](myra V.) autem et vino[*](uino VTS. in uino rXv.) mortuos [*](an emortuos?) partus[*](partus om.EX.) extrahit. adversatur et venenis, maxime toxicis , cum murra et vino[*](in uino EXv. a. S.). serpentes oleo et spondylio[*](spondilio X. spod- V.) mixto tactu necat. nocere urinae existimatur.