Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

itaque solis ardore siccatur liquor, et[*](et om.a) hoc esse masculum[*](masculinū a) sidus accepimus[*](accipimus F1R1E1ay), torrens cuncta sorbensque. sic mari late patenti[*](mare late patentis FRa) saporem incoqui salis[*](saliis F1a), aut quia exhausto

inde dulci tenuique, quod facillime trahat vis ignea, omne asperius[*](et asperius Fa) crassiusque linquatur[*](liquatur Aop. liquor y) — ideo summam[*](summum E1op. -ma R(?)G. cfr. § 224. Welzhofer Beda p. 40) aequorum[*](equor o) aquam[*](aqua R(?)G) dulciorem profunda[*](profunda horum habere R2. -dam G. -do y. -dit o. -fudit p); hanc esse veriorem causam asperi saporis quam[*](quam om.p) quod[*](quod F2Salmant. v. quia r. de y parum liquet) mare terrae sudor sit aeternus — 5 aut quia plurimus[*](plurimus F2in ras. p Salmant. S. -mum AE (?)yv. pri- mus R2ad marg. pluribus r) ex[*](ex (et F1a) alio F1dTR1a) arido misceatur illi[*](ille y uapor ll.S. -ore v(H). sine uapore Dal.) vapor aut quia terrae natura sicut[*](sicut om. va. (P) H medicatis fDal.) medicatas aquas inficiat. est in exemplis Dionysio Siciliae tyranno, cum pulsus est ea[*](ē se ea DFRa) potentia, accidisse prodigium, ut uno die in portu dulcesceret mare. [*]((10) cfr. Plin. II 45 (XX 1). — (11) Macrob. VII 16, 16. 18. 25. 26. Plut. qu. conv. III 1. — (16) Posid. ap. Diog. Lae. VII 1, 145. Beda n. r. 41.)

e contrario ferunt lunae femineum ac molle sidus, atque nocturnum solvere umorem et trahere, non auferre. id manifestum esse, quod ferarum occisa corpora in tabem visu[*](hospitis F1da) suo resolvat somnoque sopitis torporem contractum[*](con- tactu Ay) in caput revocet[*](reuocat Ay), glaciem refundat[*](refundant F1a) cunctaque umifico spiritu laxet. ita pensari naturae vices semperque sufficere, aliis siderum elementa cogentibus, aliis vero fundentibus. sed in dulcibus aquis lunae alimentum esse[*](esse sicut om.FR1E1. sicut in om.a. sicut om.o), sicut in marinis solis[*](solis in maria Beda).

[*](Dicuil 8, 25. - (19) Aristot. meteor. I 13 p. 351a 11. — (216, 3-5) Beda n. r. 40. — (6-8) cfr. Plin. III 131)

Altissimum mare XV stadiorum Fabianu s tradit. alii in Ponto[*](fonte F1Ea) ex adverse[*](aduersorum A) Coraxorum gentis[*](gentes Ad) — vocant Bathea[*](bachea R2. -hex R1) Ponti[*](pontis R1) — trecentis[*](tricentis F. triricentis R) fere a continente[*](continente R1a. -tis R2. -ti??? F. -ti R3rv) stadiis inmensam altitudinem maris tradunt, vadis numquam

repertis.

mirabilius[*](mirabile F1fdR1E1a) id faciunt aquae dulces iuxta mare ut fistulis emicantes. nam nec aquarum natura[*](natura a ova.S) miraculis cessat[*](cessit R2). dulces mari invehuntur, leviores haut dubie; ideo et marinae, quarum[*](quarum om.F1dTR1E1a) natura[*](natura est A. -re dT) gravior, magis invecta sustinent[*](sustinet F1dTR1ap). quaedam vero et dulces inter se supermeant[*](super- fusas (pro inuecta) Beda) alias, ut in Fucino lacu invectus[*](inuectu R1a. Iuuencus D2. cfr. Madvig adv.I p. 147)Pitonius[*](Pitonius add. ego ex XXXI 41. Vib. Seq. s. v.) amnis, in Lario Addua[*](ardua FEa. -dita R), in Verbanno[*](uerbanno AE2S. -ano (D?)v. -anono Fd1. -amno R2e corr. -ant no E1d2. -ant com a.cfr. 111 131. IX 69) Ticinus[*](ticus FdE1. micus a), in Benaco[*](bonaco F1dR1E1. -na a. uenaco R2) Mincius, in Sebinno[*](sebinno S coll. III 131. seuinno ADF2av. -irino R. -ino F1dEH) Ollius, in Lemanno[*](lemnano F. lemano R1va. H) Rhodanus: hic trans Alpis, superiores in Italia, multorum[*](mutiorum F1R1Eao) milium[*](militum ATo) transitu hospitali[*](hospitali A. -lis DRaoS. -les r v. cfr. § 118. V 165) suas tantum nec largiores quam intulere aquas evehentes. proditum hoc et in Oronte amne Syriae multisque aliis.[*](cfr. Plin. XXXI 55. Verg. ecl. X 1.4. 5. Mela II 117. Sen. NQ III 26, 5. Timaeus ap. Antig. hist. mir. 140 (155). Sol. 5, 16. — (15) Strabo VI p. 275. 270. 271; VIII p. 389. (Herodot. VI 76). Ov. met. XV 273 sqq. (Sen. NQ III 26, 4). — (19) Strabo V p. 215 init.) quidam vero odio maris ipsa[*](ipsa ADFaov(J). om.r(?) Dal.) subeunt vada[*](uada om.F1R1E1. da a. ipsa uada d), sicut[*](sicuti FRao) Arethusa, fons Syracusanus, in quo redduntur iacta in Alpheum, qui per Olympiam fluens Peloponnesiaco litori infunditur. subeunt terras rursusque redduntur Lycus in Asia, Erasinus in Argolica, Tigris in Mesopotamia et, quae in Aesculapi fonte Athenis mersa[*](immersa E(?)va.S) sunt, in Phalerico redduntur. et in Atinate[*](athinate R. attino Ea) campo fluvius mersus post XX milia passuum exit et in Aquileiensi[*](aquiliensi F2Rad. equal- F1) Timavus[*](temnus F1R1Ea).[*](cfr. Plin. V 72. Tac. hist. V 6. Aristot. meteor. II 3 p. 359a, 17. — (5) Ov. met. XV 313. (Sen. NQ II 20, 3). — (8) Strabo V p. 251. Sil. Ital. VIII 580. — (10. 11) cfr. XXXI 12. (XIII 139. 135).) nihil in Asphaltite[*](a phaltita (-pal- FR1a1) AFR1a1d. -tida a2. -to o) ludaeae lacu, qui

bitumen gignit, mergi potest nec in Armeniae maioris Aretissa[*](aretissa B (D) coll. VI 127. -tisa R. -thisso v. -ssa G. -thusa C(L). aritissa AF2E2J. -sso o. artisa DF1E1a. -tesa d. areisa S e Ptol. V 13, 8); is quidem nitrosus pisces alit. in Sallentino[*](sallentino DFD. sale- rv. cfr. § 240. X V 20(M)) iuxta oppidum Manduriam[*](manduriam Adv. mund-R2. and- or) lacus, ad margines plenus, neque exhaustis aquis minuitur neque infusis augetur. in Ciconum[*](cocco- num Ea. quoco- R1) flumine et in Piceno lacu Velino lignum[*](ligno FRa) deiectum lapideo cortice obducitur et in Surio[*](syrio F1adT. sirio R.cfr. VI 13) Colchidis flumine adeo, ut lapidem plerumque durans adhuc integat cortex. similiter in flumine Silero[*](silero ll.v(D). -lari B. -ro pG. cfr. III 70. 71. 74) ultra Surrentum non virgulta modo inmersa, verum et folia[*](folia F2dR2v. uolia A. uolatilia E2q. in R1. om.r) lapidescunt, alias salubri[*](salu- bria F1REa) potu eius aquae. in exitu paludis Reatinae saxum crescit [et[*](et (om. p) in rubro — enascuntur D3F2R2E2pv.om.r. uncos pos. (H)J. cfr. v. 17 et XIII 139. 135) in Rubro mari oleae virentesque frutices enascuntur].

[*]((16) Strabo XVI p. 754. III 172. Lucret. VI 890. — (17) Claudian. carm. min. 26 (49), 19 sqq. Cassiod. var. II 39.)Sed[*](sed et pva.D) fontium plurimorum natura mira est fervore, idque etiam in iugis Alpium ipsoque in mari inter[*](et inter Adva. G. ac inter p. ut inter D3R2S) Italiam et Aenariam in[*](in ego. ut in AdE2pv. et in R2S. ut r) Baiano sinu et in Liri fluvio multisque aliis. nam dulcis haustus in mari plurimis locis, ut ad Chelidonias insulas et[*](et del.F2) Aradum[*](taradum A. har- R2. arabum FEava.C. har- R1) et in Gaditano oceano. Patavinorum aquis calidis herbae virentes innascuntur, Pisanorum ranae, ad Vetulonios[*](ueto- lonios A. ueluto- FREa) in Etruria non procul a mari pisces. in Casinate fluvius appellatur Scatebra[*](statebra AFR1a. -era d2. stabera d1), frigidus , abundantior aestate; in eo, ut in Arcadia[*](arcadia (-cha Ba) FdRaS. -diae rv(J)) Stymphali,

nascuntur[*](enascuntur F2R2va.J. om.R1) aquatiles musculi.[*](Mela II 5. Sol. 7, 2. Augustin. civ. dei XXI 5, 1. Isid. or. XIII 13, 10. — (6-10) Herodot. IV 181. Diodor. XVII 50, 4. 5. Lucret. VI 848. Mela I 39. Ov. met. XV 310. Curtius IV 7, 22. (31). Vib. Seq. (GLm p. 153, 12). cfr. Plin. V 31. (36).) in Dodone Iovis fons, cum sit gelidus et inmersas faces extinguat, si extinctae admoveantur , accendit. idem meridie semper deficit, qua de causa ἀναπαυόμενον vocant, mox increscens ad medium noctis exuberat, ab eo[*](ab eo om.E1. ab R1. a F1a) rursus sensim deficit. in Illyricis[*](illyrico R2S. -riis v) supra fontem frigidum expansae vestes accenduntur. Iovis Hammonis stagnum[*](fons (pro stagnum) et frigidus ova. H), interdiu[*](inter diem F1Ea. -dum R1) frigidum, noctibus fervet. in Trogodytis fons Solis appellatur dulcis et[*](et om.Dal.) circa meridiem maxime frigidus; mox paulatim tepescens ad[*](ac (pro ad) A) noctis media[*](medio A. -ium p) fervore et amaritudine infestatur.

[*]((14) Strabo VI p. 271. Paus. II 5, 3. — (15) cfr. Plin. III 151.) Padi fons mediis diebus aestivis velut interquiescens semper aret. in Tenedo insula[*](insulae F1R1a) fons semper a tertia noctis hora in sextam ab aestivo solstitio exundat, et in Delo[*](delon FRa) insula Inopus fons eodem quo Nilus[*](inolus FRa) modo ac ac om.FR1Ea pariter cum eo decrescit augeturve[*](augeturque R(?) va.D). contra Timavum amnem insula parva in mari est cum fontibus calidis, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque. in agro Pitinate[*](pitunate F1dEa. -tanate R2. t???na??? R1) trans Appenninum[*](apen- ninum F2Rva.S. alpennium F1dEa) fluvius Novanus, omnibus solstitiis torrens, bruma siccatur.

[*](cfr. Plin. XXXI 13. Vitr. VIII 3, 14. Sen. NQ III 25, 3. 4. Sol. 7, 27. 33, 1. Isid. or. XIII 13, 5. Aristot. hist. an. III 12 p. 519a, 18. Aelian. n. an. VIII 21. — (219, 8) cfr. Plin. XXXI 16 (cfr. Theopomp. fr. 229 Müll.). Aristot. meteor. II 3 p. 359b, 17. Ov. met. XV 329 sqq. (Sen. NQ III 20, 6). Vib. Seq. (GLm p. 149, 16). — (9) Vitr. VIII 3, 20. Athenaeus II 17 p. 42e. Val. Max. I 8 ext. 18.) In Falisco omnis[*](omnis ll.G. amnis TSalmant.o. Clitumni amnis zv) aqua pota[*](potata R1Eova.G) candidos boves facit, in

Boeotia amnis Melas oves nigras, Cephisus ex eodem lacu profluens albas, rursus nigras Penius[*](penius AG(S). -nitus orv. -neus (B)H) rufasque iuxta Ilium Xanthus[*](sanctus F1a), unde[*](ad unde suprascr. ex eodem iactu R2) et nomen amni. in Ponto fluvius Axiaces[*](axiaces ego coll. IV 82. (Mela 11 7). astac- ll.v) rigat[*](rigat AfdG(J). inri- rS(D). irri- aopv. cfr. vol. IV p. 499 ad XVIII 29) campos, in quibus pastae nigro lacte equae gentem alunt. in Reatino fons Neminie[*](neminiae AG. -niea D. -nia v(Dal.)) appellatus alio atque alio loco exoritur, annonae mutationem significans. Brundisi in portu fons incorruptas[*](incorruptas AdE2v(J). -tas in spira F2D. -ta in spira r. -ta spera op. -tas semper zS) praestat aquas navigantibus. Lyncestis[*](lyncestis v. linc- AF2E2o ling- R1. in ling- R2. lingentis r) aqua quae vocatur acidula vini modo temulentos facit; item in Paphlagonia et[*](et om.FdR1E1a) in agro Caleno.[*](cfr. Plin. XXXI 16. 26. Vitr. VIII 3, 16. Sen. NQ III 25, 1. (Ov. met. XV 332). Strabo VIII p. 389. Sol. 7, 12.) Andro[*](antro R2. in andro va. S) in[*](in del.F2. om.R) nsula templo[*](in templo R2) Liberi patris fontem nonis Ianuariis semper vini saporem[*](sapore va.S(J)) fundere[*](fundere ego. fluere ll.v. cfr. XXXVII 202 extr.) Mucianus ter consul credit. dies[*](dios E(?)dva.J)θεοδοσία[*](theodosia AdEpH. tedo- v. tecno- B. theudosie R. theodesia (thaeo-F2. haeo- F1) r.θεοδαίσιαWelcker ad Philostr. p. 356) vocatur. iuxta Nonacrim[*](nonacrina (na e corr.) R2. -inam va. B) in[*](in om.Rva. H) Arcadia[*](archadie R. -cadiae va. H) Styx, nec odore differens nec colore, pota[*](pota ego. epota ll.v) ilico necat; item in Liberoso[*](libroso E(?)H. beroso F2d2v. -sa A. embroso p) Taurorum colle tres fontes sine remedio, sine dolore mortiferi . in Carrinensi[*](carinense F. carrensi a. -rriniensi R2. -rrimensi coni.H) Hispaniae agro duo fontes iuxta fluunt, alter omnia respuens, alter obsorbens[*](obsorbens AR2. abs- DF2dv(J). nas- F1. res- Eap. so- R1S.cfr. IX 131. XI 117. XXVII 15 et Fels p. 74). in eadem gente alius[*](alueus F2) aurei coloris omnes ostendit pisces, nihil extra illam aquam[*](aquam ceteris E3va.S) differentes.[*](Plin. ep. IV 30, 2.— (220, 2) cfr. Plin. V 140. — (4) Tac. ann. II 54.) in Comensi iuxta Larium lacum
fons largus horis singulis semper intumescit[*](intumescentibus (-sc??? F1) ac F1R1E1a) ac residit[*](residit AF1S. -sidet F2dE2pv. -sedit r). in Cydonea[*](cydonea AH (J). cfr. IV 61. -nia DfdEC. cid- a. lid- R2. cidonie R1. -na p. cynonia v) insula ante Lesbum fons calidus vere tantum fluit. lacus Sannaus[*](sannaus Rdva. B(S). sonn- A. ann- r. inn- f. sinn- B) in Asia circa[*](circumnascente E2va. S) nascente absinthio inficitur. Colophone in Apollinis Clarii specu lacuna est, cuius potu mira redduntur oracula, bibentium breviore vita. amnes retro fluere et nostra vidit aetas Neronis principis supremis[*](supremis ll. G(S). annis su- E3v (L)), sicut in rebus eius rettulimus.

[*]((8) Lucret. VI 841. — (12) cfr. Plin. XXXVI 130. — (15) cfr. Plin. XXXI 81.) Iam omnes fontes aestate quam hieme gelidiores esse quem fallit? sicut illa permira, naturae opera, aes ac plumbum in massa mergi, dilatatum fluitare, eiusdemque ponderis alia sidere, alia invehi, onera in aqua facilius moveri, Syrium[*](syrium R2. cfr. XXXVI 130 (B). scy- H. tinereum R1. tyreum (-raeū F) r. tir- p. thyrr- v) lapidem quamvis grandem innatare eundemque comminutum mergi, recentia cadavera ad vadum labi, intumescentia attolli, inania vasa baud facilius quam plena extrahi; pluvias salinis aquas[*](aquis adfo) dulciores[*](utiliores R(?) C e coni. B) esse quam reliquas, nec fieri salem nisi admixtis dulcibus;[*](Aristot. probl. 23, 15. 32. Plut. qu. conv. I 9 p. 627c. — (17) Aristot. 1. 1. 26, 57. — (18) Plut. aet. phys. 12 p. 914. 915. Oppian. hal. V 638. 646. - (20) Beda n. r. 35.) marinas tardius gelari[*](gelari Ay. -re rv. cfr. Rück 2 p. 310), celerius accendi; hieme[*](hie F1E1. hi R1. hy a. himum R2) mare calidius esse, autumnale[*](autumno F2ova.S) salsius; omne oleo tranquillari, et ob id urinantes ore spargere, quoniam mitiget naturam asperam, lucemque deportet; nives in alto mari non cadere; cum omnis aqua deorsum feratur, exilire fontes atque etiam in Aetnae[*](aethnae F2. ethne R2a. ???ne Ri) radicibus, flagrantis[*](flagrantes R2) in tantum, ut quinquagena, centena[*](et cen- tena E2opva.S) milia passuum harenas flammarum globo[*](globo ADFdTBrot.(J). -bos REaz. -bus opv (S)) eructet.

[*]((4) cfr. Plin. XXXVI 181. (Dio Cass. XXXVI 3a). — cfr. Sol. 21, 4. — (9) cfr. Plin. XXXV 179. Diosc. I 101. Strabo XV p. 743.) namque[*](iamque dTpva.S(J)) et[*](et om.p) ignium, quod est naturae quartum elementum , reddamus aliqua miracula, sed primum ex aquis.

In urbe Commagenes[*](commagene Eva.G. -nae o. -na a) Samosata[*](Samosatis (P)L) stagnum est emittens limum — maltham vocant — flagrantem. cum quid attigit solidi, adhaeret; praeterea tactu[*](tactu et Ay. -tus et dT(P)D. -tus v. -tu fH. tractu R2. om.R1. et tactu r. -tus p. -tum oSalmant.) et sequitur[*](sequi Ay. exsequitur R2S) fugientes[*](rugientes F.1a. fugien- tis opSalmant.). sic defendere muros oppugnante Lucullo: flag[*](flagrabatque AE2opva.S(J))- rabat miles armis suis. aquis et[*](et A. etiam E2v(J). om.rS) accenditur; terra tantum[*](tamen o) restingui docuere experimenta.

similis est natura naphthae[*](naphtae o. -ptae AF2. -pte R1a. nuptae F1. neptae y). ita appellatur circa Babylonem[*](babylonē DF(y)D. -ne A. -niam rv) et in Austacenis[*](austagenis Ayv. -athenis p. -tragenis dT. astacenis (Salm. exerc. p. 17 1aB) H) Parthiae profluens bituminis liquidi modo. huic magna cognatio ignium, transiliuntque[*](transiliumque A. -luitque p. -lientium y) in eam[*](ea Fp. eum y) protinus undecumque visam. ita ferunt[*](fertur D(?)fJ. cfr. § 203) a Medea[*](Media J2) paelicem crematam, postquam sacrificatura[*](sacrificatur F1a. -tum R2p. -ta R1) ad aras accesserat, corona igne rapto[*](rapta RE(?)opva.D).[*](cfr. Sol. 5, 10. Sen. ep. 79, 2. 4. — (18-20) Ctesias Ind. fr. § 10 p. 250 Bähr. Antig. hist. mir. 166 (182):)